Tovar (ish, xizmat) lar ishlab chiqarish xarajatlari hisobi - Iqtisodiyot - Referatlar

Tovar (ish, xizmat) lar ishlab chiqarish xarajatlari hisobi

Yuklangan vaqt:

11.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

Tovar (ish, xizmat) lar ishlab chiqarish xarajatlari hisobi Reja: 1. Budjet tashkilotlarida tovar (ish, xizmat) lar ishlab chiqarish xarajatlari hisobini tashkil etishning maqsadi va vazifalari. 2. Tovar (ish, xizmat) lar kalkulyatsiyasi. 3. Budjet tashkilotlarida tovar (ish, xizmat) lar ishlab chiqarish xarajatlari va sotish hisobini tashkil etish. 4. Tovar (ish, xizmat) lar ishlab chiqarish xarajatlarini hisobdan chiqarish tartibi.

Budjet tashkilotlarida tovar(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish xarajatlari hisobini tashkil etishning maqsadi va vazifalari. Budjet tashkilotlariga O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli “Budjet tashkilotlarini mablag` bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to`g`risida”gi qaroriga muvofiq faoliyat turi bo`yicha tovarlar (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish imkoniyati berilgan. Faoliyat turiga ko`ra tovarlar (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotishdan olingan daromadlar budjet tashkilotini rivojlantirish jamg`armasiga tushadi hamda amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq hisobga olinadi. Mahsulot ishlab chiqarish, xizmat ko`rsatish hamda ishlar bajarishga qilinadigan xarajatlar va ularning tannarxini shakllantirish O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-son “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to`g`risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi qaroriga muvofiq amalga oshiriladi. Mahsulot(ish,xizmat) lar ishlab chiqarish tannarxini hosil qiluvchi xarajatlar ularning iqtisodiy mazmuniga ko`ra quyidagi elementlar bo`yicha guruhlarga ajratiladi: a) ishlab chiqarish moddiy xarajatlar (qaytariladigan chiqitlar qiymati chiqarib tashlangan holda); b) ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo`lgan mehnatga haq to`lash xarajatlari, shu jumladan ular bo`yicha hisoblangan yagona ijtimoiy to`lov summalari; v) ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo`lgan asosiy vositalar eskirishi summasi; g) ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo`lgan boshqa xarajatlar. Sotish xarajatlari, tashkilotni boshqarish bo`yicha umumiy xarajatlar (ma’muriy xarajatlar), boshqa operatsion xarajatlar, moliyaviy faoliyat bo`yicha xarajatlar va favqulodda zararlar mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydi.

Tovar(ish,xizmat) lar ishlab chiqarish xarajatlari tannarxni aniqlash usullari bo`yicha umumlashtiriladi. Tovar (ish, xizmat)lar kalkulyatsiyasi. Mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxini aniqlashning asosiy usullari bo`lib: oddiy, me’yoriy, buyurtma, bosqichli usullar hisoblanadi. Tannarxni aniqlashning oddiy usuli qo`llanilganda hisobot davridagi barcha ishlab chiqarish xarajatlari barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritiladi. Mahsulot (ishlar, xizmatlar) birligining tannarxi ishlab chiqarish xarajatlari summasini ishlab chiqarilgan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) birliklarining umumiy miqdoriga bo`lish yo`li bilan hisoblab chiqariladi. Tannarxni aniqlashning me’yoriy usuli xom ashyo, materiallar, mehnat va ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishning belgilangan me’yorlari bo`yicha xarajatlarni hisobga olishga asoslangan. Me’yornomalar vaqti-vaqti bilan tahlil qilib turiladi va zarur hollarda joriy shart-sharoitlarga muvofiq qaytadan ko`rib chiqiladi. chizma. Mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxini aniqlashning asosiy usullari . Me’yoriy usul TANNARXNI ANIQLASH USULLARITANNARXNI ANIQLASH USULLARIOddiy usul Bosqichli usul Buyurtma usul

Tannarxni aniqlashning buyurtma usuli ishlab chiqarish xarajatlari mahsulot (ish, xizmat) (bir xildagi mahsulotlar guruhi)ga doir alohida buyurtmalar bo`yicha identifikatsiyalanadigan va hisobga olinadigan yakka tartibdagi va mayda turkumli ishlab chiqarishga ega bo`lgan tashkilotlarda qo`llanadi. Buyurtmaning ob’ekti bo`lib mahsulot (ish, xizmat), bir xildagi mahsulot (ish, xizmat)ning mayda turkumlari yoki ta’mirlash, montaj va eksperimental ishlar hisoblanadi. Ishlab chiqarish jarayoni uzoq davom etadigan yirik mahsulotlarni tayyorlashda buyurtmalar yaxlit mahsulotga emas, balki uning tugallangan konstruksiyalarga ega bo`lgan alohida agregatlari, uzellariga berilishi mumkin. Buyurtma birligining tannarxi uning bajarilishi (mahsulot ishlab chiqarilishi, ishlar bajarilishi yoki xizmatlar ko`rsatilishi) tugallangandan keyin aniqlanadi. Buyurtma bo`yicha xarajatlarning butun summasi uning tannarxini tashkil qiladi. Buyurtmalar qisman bajarilib, ular buyurtmachilarga topshirilganda qisman ishlab chiqarish tannarxi ularning konstruksiyalari, texnologiyalari, ishlab chiqarish shart- sharoitlaridagi o`zgarishlarni hisobga olgan holda ilgari bajarilgan buyurtmalarning tannarxi bo`yicha baholanadi. chizma. Mahsulot tannarxini aniqlashning buyurtma usulining sxematik ko`rinishiBevosita va bilvosita oddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari, bevosita va bilvosita ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa xarajatlar Tugallanmagan ishlab chiqarish Buyurtma 1 Buyurtma 2 Buyurtma 3 Tayyor maxsulot Sotilgan maxsulot tannaxi

Tannarxni aniqlashning bosqichli usuli boshlang`ich xom ashyo va materiallar ishlab chiqarish jarayonida bir qator bosqich, faza, pog`onalardan o`tadigan tashkilotlarda qo`llanadi. Ushbu usulda avval barcha mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ning tannarxi, so`ngra uning birligi tannarxi aniqlanadi. Bosqichli usul tashkilotning tarmoqqa mansubligiga bog`liq holda ikki variantda amalga oshirilishi mumkin: yarim tayyor mahsulotli va yarim tayyor mahsulotsiz variantlarda. Yarim tayyor mahsulotli variantda har bir bosqich bo`yicha mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxi hisoblab chiqariladi hamda u avvalgi bosqichlar mahsuloti (ishlar, xizmatlar)ning tannarxi va mazkur bosqich bo`yicha xarajatlardan iborat bo`ladi. Oxirgi bosqich mahsulotining tannarxi barcha tayyor mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxi hamdir. Yarim tayyor mahsulotsiz variantda faqat oxirgi bosqich mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxigina hisoblab chiqariladi. Bunda xarajatlar avvalgi bosqichlar mahsuloti (ishlar, xizmatlar)ning tannarxini hisobga olmasdan, har bir bosqich bo`yicha alohida hisobga olinadi. Tayyor mahsulot (ishlar, xizmatlar) tannarxiga barcha alohida bosqichlar bo`yicha uni ishlab chiqarish xarajatlari kiritiladi. Bir texnologik jarayonda bitta xom ashyo va materiallardan turli xildagi, ulardan har biri o`zining sotish narxiga ega bo`lgan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) bir vaqtning o`zida ishlab chiqarilganda ushbu turdagi mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar) deb ataladi. Asosiy mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish jarayonida yuzaga keladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar), sotish qiymati asosiy mahsulot (ishlar, xizmatlar)ga qaraganda juda past bo`lgan mahsulot (ishlar, xizmatlar) qo`shimcha mahsulot (ishlar, xizmatlar) deb ataladi.

chizma. Mahsulot tannarxini aniqlashning bosqichli usulining sxematik ko`rinishi . Budjet tashkilotlarida tovar(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish xarajatlari va sotish hisobini tashkil etish. Qo`shimcha mahsulot (ishlar, xizmatlar)dan birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning farqi shundan iboratki, ularni taqsimlash nuqtasiga yetgunga qadar turli xildagi mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) sifatida identifikatsiyalash mumkin emas. Birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning sotish qiymatini bo`linish nuqtasida aniqlash mumkin bo`lgan hollarda birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning ishlab chiqarish tannarxini aniqlash maqsadida ishlab chiqarish xarajatlarini bo`linish nuqtasida taqsimlash quyidagi usullardan biri bilan amalga oshiriladi: Tayyor maxsulot Sotilgan maxsulot tannarxiBevosita va bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari, bevosita va bilvosita ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa xarajatlar Tugallanmagan ishlab chiqarish : maxsulot A Tugallanmagan ishlab chiqarish: maxsulot V

a) natura ko`rsatkichlaridan foydalanish usuli. Ushbu usulda bo`linish nuqtasiga qadar qilingan xarajatlar asosiy mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning har bir turiga uning natura ko`rsatkichlarida ifodalangan ishlab chiqarishning umumiy hajmidagi ulushiga mutanosib ravishda taqsimlanadi; b) bo`linish nuqtasidagi sotish qiymati asosidagi usul. Ushbu usulda bo`linish nuqtasiga qadar qilingan xarajatlar asosiy mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning har bir turiga uni sotishdan taxmin qilingan tushum umumiy summasidagi ulushiga mutanosib ravishda taqsimlanadi. Birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning alohida turlari keyingi qayta ishlov berishga o`tkazilgan hamda bo`linish nuqtasida ularni sotishning joriy qiymati (sotish qiymati)ni aniqlashning imkoni bo`lmagan hollarda ishlab chiqarish xarajatlarini bo`linish nuqtasida birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar) turlari o`rtasida taqsimlash quyidagi usullardan biri bilan amalga oshiriladi: a) sotishning sof qiymati usuli. Ushbu usulda birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar) turlari bo`yicha xarajatlar ularni sotishning sof qiymatiga mutanosib ravishda taqsimlanadi; b) yalpi foydaning sotishdagi doimiy ulushi usuli. Ushbu usuldan foydalanilganda xarajatlar shu tariqa taqsimlanishi lozimki, bunda har bir alohida mahsulot (ishlar, xizmatlar) uchun umumiy yalpi foydaning foiz ulushi bir xil bo`lishi hamda umumiy yalpi foyda ko`rsatkichiga teng bo`lishi kerak. Yalpi foydaning foiz ulushi birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulot (ishlar, xizmatlar) turlarining umumiy tannarxini ushbu mahsulot turlarini sotishdan taxmin qilingan umumiy tushumdan chiqarib tashlab, so`ngra foyda miqdorini sotishdan taxmin qilingan umumiy tushumdan foiz ko`rinishida aks ettirish yo`li bilan hisoblab chiqariladi.

chizma. Ishlab chiqarish xarajatlari va olingan tayyor maxsulotlar hisobini xujjatlashtirishning sxematik ko`rinishi. Agar ishlab chiqarishning bir texnologik jarayonida bir vaqtning o`zida bir qancha turdagi mahsulot (ishlar, xizmatlar) chiqib, mahsulot (ishlar, xizmatlar)dan biri yoki bir qancha turi asosiy (maqsadli) turga tegishli bo`lsa, unda qolgan mahsulot (ishlar, xizmatlar) qo`shimcha mahsulot (ishlar, xizmatlar) sifatida qaralishi mumkin. Ishlab chiqarish xarajatlari va olingan tayyor maxsulotlar hisobi buxgalteriya hisobida belgilangan tartibda dastlabki va yig`ma xujjatlarda aks ettiriladi (4- chizma). Dastlabki xujjatlar Me h nat sarfini xisobga olish buyicha Moddiy kiymatliklar sarfi b o` yicha Material zahiralar bo`yicha aylanma qaydnoma Ma h sulot chi q imi b o` yicha Tayyor maxsulot bo`yicha aylanma qaydnoma Asosiy vositalar va bosh q a aktivlar - ni sa q lash b o` yicha Ishlab chikarish shaxsiy xisob varakasi 274-son shakldagi memorial order 308 – son shakldagi bosh jurnal kitobi H isobot shakllariIsh xaki xisobi daftari Yi g` ma qaydnoma

Jumladan material xarajatlar - yuk xati (talabnoma), material qiymatliklarni hisobdan chiqarish dalolatnomalari bilan, mehnat haqi - tabel, bajarilgan ishlarni topshirish va qabul qilish dalolatnomalari bilan, chet tashkilotlar tomonidan ko`rsatilgan ish va xizmatlar - bajarilgan ish va xizmatlar bajarilgan ishlarni topshirish, qabul qilish dalolatnomalari bilan, asosiy vositalar amartizatsiyasi - buxgalteriya ma’lumotnomalari va boshqa tegishli xujjatlar bilan rasmiylashtirilib yig`ma xujjatlar, xisob registrlariga tushiriladi. Tovar(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish xarajatlarini hisobdan chiqarish tartibi. Budjet tashkilotlarida mahsulot (ish va xizmat)lar ishlab chiqarish bilan bog`liq xarajat¬lar 090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyotida aks ettiriladi. Bu subschyotning debet tomonida mahsulot (ish va xizmatlar)ni xaqiqiy tannarhi, kredit tomonida qabul qilingan mahsulot(ish va xizmatlar)ni reja tannarhi bo`yicha kirimi, tannarh tafovuti yoki hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi.

D 090 K Tugallanmagan i/ch D 060-069 K qoldig`i D 060-069 qaytarilgan chiqindilar , material bevosita foydalanilmagan material lar xarajatlar D 210 K bilvosita D 261 D 161,173 K brak Ish xaqi, ajr. Taqsimlanadigan xarajatlar D 050 D 020-029 K hisob baxosi ( reja tannarx ) asosiy vositalar farqi (+ ; -) eskirishi ishlab chiqarilgan maxsulot D 159,172 K xaqiqiy tannarxi Ish va xiz.va boshqalar Tugallanmagan i/ch qoldig`i chizma. Ishlab chiqarish xarajatlari hisobini buxgalteriya yozuvlarida aks ettirishning sxematik ko`rinishi

090 –“Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyoti bo`yicha oy oxiridagi qoldiq tugallanmagan ishlab chiqarishning tannarxini ko`rsatadi. Analitik hisob xarajatlarning tu*rlari va chiqarilayotgan mahsulotlarning turlari bo`yicha 292-son shakldagi joriy hisoblar va hisob-kitoblar daftarida (kartochkasida) yuritiladi. Buxgalteriya o`tkazmalari: № Muomalalar mazmuni Dt Kt Asos bo`luvchi xujjat 1 Maxsulot(ish va xizmatlar ishlab chiqarish jarayonida materiallar sarflanganda 090 06 schyotning tegishli subschyotlari Yuk xati(talabnoma), hisobdan chiqarish dalolatnomalari va boshqalar 2 Mahsulot(ish va xizmat)lar ishlab chiqarishda band bo`lgan xodimlarga ish haqi hisoblanganda 090 173 Tabel yoki dalolatnomalar 3 Mahsulot(ish va xizmat)lar ishlab chiqarishda band bo`lgan xodimlarga hisoblangan ish haqiga nisbatan yagona ijtimoiy to`lov ajratmalari hisoblanganda 090 161 Buxgalteriya ma’lumotnomasi 4 Boshqa korxona va tashkilotlar tomonidan mahsulot(ish va xizmat) lar ishlab chiqarishda hizmatlar ko`rsatilganda 090 15 schyotning tegishli subschyotlari Bajarilgan ishlarni topshirish, qabul qilish dalolatnomasi 5 Mahsulot(ish va xizmat)lar ishlab chiqarishda foydalanilgan asosiy vositalarga eskirish hisoblanganda 090 02 schyotning tegishli subschyotlari Buxgalteriya raschyotlari, ma’lumotnomasi 6 Mahsulot(ish va xizmat)lar ishlab chiqarish jarayonida 090 210 Buxgalteriya ma’lumotnomasi

bilvosita (umumishlab chiqarish xarakteridagi xarajatlar) taqsimlanganda 7 Ishlab chiqarish jarayoni natijasida mahsulot hisob (reja) tannarhida qabul qilinganda 050 090 Yuk xati, kirim orderi 8 Maxsulot (ish va xizmat) ishlab chiqarish reja tannarhi bilan haqiqiy tannarhi o`rtasida salbiy tafovut aniqlanganda (reja tannarhi past, xaqiqiy tannarhi yuqori) 050 090 Buxgalteriya ma’lumotnomasi 9 Maxsulot (ish va xizmat) ishlab chiqarish reja tannarhi bilan haqiqiy tannarhi o`rtasida salbiy tafovut aniqlanganda (reja tannarhi yuqori, xaqiqiy tannarhi past) – farq summa qizil yozuvda aks ettiriladi 050 090 Buxgalteriya ma’lumotnomasi

Adabiyotlar: 1.“O’zbekiston Respublikasining 2016 yil 13 apreldagi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni, O`RQ-404-sonli. 2.O’zbekiston Respublikasining “Budjet kodeksi” 2013 yil 26 dekabrdagi 360- sonli qonun bilan qabul qilingan. 3.O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va uning hududiy bo’linmalarida. budjetdan mablag’ oluvchilarning shaxsiy hisobvaraqlarini ochish,yopish va yuritish qoidalari” O’zR AV. tomonidan 2013yil 18 yanvarda № 2414 son bilan ro’yxatdan o’tgan. 4. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2013 yil 2 dekabr 157-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “ O’zbekiston Respublikasi Davlat budjeti g’azna ijrosi budjet hisobi to’g’risida yo’riqnoma ” . 5.“Davlat Budjetining g’azna ijrosi qoidalari” O’zR AV. tomonidan 2009 yil 16 sentyabrda № 2007 - son bilan ro’yxatdan o’tgan; 6.“Budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Yo’riqnoma 22 dekabr 2010 yil № 2169-son bilan O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligidan ro’yxatdan o’tgan. 7 .O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414- sonli "Budjet tashkilotlarini mablag` bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to`g`risida"gi qarori.

O'xshashlar

Byudjet tashkilotlarida tovar (ish, xizmat) lar ishlab chiqarish va sotish hisobi

Mahsulot (ish, xizmat) lar ishlab chiqarish va tannarx hisoblash auditi

Ishlab chiqarish xarajatlari

Ishlab chiqarish xarajatlari 2

Ishlab chiqarish zahiralarining hisobi