Ташкилий режа ва менежмент - Iqtisodiyot - Referatlar

Ташкилий режа ва менежмент

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

126 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Вазифаси ва асосий қоидалари 2. Бошқарувни ташкил этиш 3. Кадрлар сиёсати ва персонални бошқариш 4. Вазифаси ва асосий қоидалари

www.arxiv.uz Ташкилий режа ва менежмент – бизнес - режанинг мухим бўлими бўлиб , унда корхона бошқарувининг ташкилий тузилмаси қандай бўлиши , мулкчилик шакли , команда таркиби ва ҳоказолар ҳақида ҳикоя қилинади . Ушбу бўлимда қуйидагилар аниқ акс эттирилши лозим: ким ва нима билан шуғулланади, бўлинмалар бир-бири билан ўзаро қандай алоқа қилади, уларнинг фаолиятини қай тариқа мувофиқлаштириш ва назорат қилиш мумкин, бошқарув командасининг асосий аъзолари ўртасида роллар қандай тақсимланади ва улар қай тарзда бир-бирини тўлдириб туради? У ёки бу структура бирликлари зиммасига қайси мажбуриятлар юклатилади? Ташкилий чалкашликлар сабабли кўп ҳолларда энг умидли лойиҳалар ҳам барбод бўлиши туфайли бундай ахборот корхонанинг бизнес-режасидан ташқари маркетинг, молия ва ишлаб чиқаришни бошқаришга қодир бўлган командани ҳам кўриш истагида бўлган инвестор ва банкирларни ҳам қизиқтиради. Бир сўз билан айтганда, бўлим ишнинг «жонли» томонини, яъни корхонанинг ташкилий тузилмаси қандай шаклланиши ва унинг кадрлар билан таъминланиши, шунингдек, мутахассисларнинг доимий ёки вақтинчалик ишга олинишини ва ниҳоят корхона махсус ташкилотлар хизматларидан фойдаланишини акс эттириши лозим. бошқарув ходимлари учун «касб пиллапояси бўйлаб харакатланиш» тизими, шунингдек, корхонанинг юқори иқтисодий кўрсаткичларга эришишидан манфаатдорлигини рағбатлантириш тизими яратилиши зарур. Айтиш мумкинки, менежмент ва ташкилот режасини ишлаб чиқиш бизнес-режанинг бошқа бўлимларидан аввал ишлаб чиқилиши зарур. Гап шундаки хар қандай ишнинг муваффақиятга эришувини инвестициялар, молиявий, моддий ва бошқа ресурслардан ташқари биринчи навбатда мутахассислар, ўз касбининг усталари белгилаб беради. Иқтисодий назария классикларидан бири айтиб ўтганидек, инсонсиз, унинг меҳнати ва ресурсларга қўл теккизишисиз хар қандай ресурс, хар қандай нарса «ўлик»

www.arxiv.uz нарса бўлиб қолаверади. Амалиётда, айниқса, бизнес соҳасида битта мутахассиснинг ақл-идроки ва топқирлиги бир гуруҳ одамларга қараганда кўпроқ фойда келтириши мумкин, корхона структурасидаги қўшимча бирлик эса ҳали мос келувчи муваффақиятни англатмайди, унинг учун улкан истиқболларни кафолатламайди. Шунинг учун ҳам мазкур бўлимни тайёрлашда ишлаб чиқариш режасини асослаб бериш, корхона қувватларини хисоб-китоб қилиш, зарур моддий ва бошқа ресурсларни аниқлашдан кам аҳамият касб этмайди. Ташкилий тузилма ва менежмент бу ўз моҳиятига кўра бизнес-режани амалга ошириш бўйича ҳатти-харакатлар дастури бўлиб, унда қуйидагилар ўз аксини топиши лозим:  корхона бошқарувининг ташкилий тузилмасига қўйилувчи талаблар;  менежментга қўйилувчи талаблар;  ишлаб чиқаришни жойлаштириш ва фойда марказлари;  кадрлар сиёсати ва уни амалга ошириш йўналишлари;  ҳомийлик ва хайрия-васийлик фаолияти. Ушбу бўлимнинг аниқ ва муайян тўлдирилиши корхона тури ва мулкчилик шаклига боғлиқ бўлади. Агар гап давлат корхонаси ҳақида бораётган бўлса, бу ҳолда бўйсуниш тизими ва давлатнинг корхона хўжалик фаолиятига аралашуви чегаралари очиб берилиши лозим. Акциядорлик жамиятида эса директорлар кенгаши, асосий раҳбарларнинг вазифалари акс эттирилиши, акциядорлик капиталининг акциядорлар ўртасида қай тариқа тақсимланиши белгилаб олиниши лозим. Корхона фаолиятида иштирок этишни истаган бошқа инвесторлар ҳақида, айниқса, уларга тегишли акциялар сони ва улуши, уларни сотиб олиш вақти ва кациялар қиймати ҳақида маълумот бериш ҳам ишга халақит бермайди. Бу ерда яна бир нарса мухим роль ўйнайди – корхона олдиндан бор бўлганми ёки энди ташкил қилиняптими. Дастлабки ҳолатда корхона олдиндан чизиб берилган йўлдан бориши ва бизнес-режа тузиш бўйича

www.arxiv.uz тўпланган тажрибалардан фойдаланиши мумкин. Кейинги ҳолатда эса тадбиркор у ёки бу мулкчилик шаклини танлаш сабабларини изоҳлаб бериши, бу шаклни ўзгартириш истиқболлари белгилаши ҳамда нима сабабдан бу стратегияни энг яхши деб хисоблашини тушунтириб бериши зарур. Бундан ташқари, ушбу хужжатда корхонани ташкил қилиш ва унинг келгусидаги фаолиятини тартибга солишни тавсифловчи барча қонун хужжатлари акс эттирилиши лозим. Менежмент ва режалаштириш соҳасида меҳнат қилувчи иқтисодчи ва олимлар бинес-режанинг ушбу бўлимида энг мухим ва мустақил масалар сифатида қуйидагиларни кўриб чиқишни таклиф қилади:  бизнес-режанинг ишбилармонлик жадвали;  бошқарувни ташкил этиш;  кадрлар сиёсати ва персонални бошқариш. Ишбилармонлик жадвали бу корхонанинг яратилиши ва келгуси фаолиятидаги энг мухим ҳодисалар белгиланган жадвалдир. Унда маҳсулотни ишлаб чиқиш ва ишлаб чиқариш жараёни, бозорни баҳолаш, сотув дастурини тайёрлаш ва ҳоказоларнинг вақт бўйича графигини белгилаш тавсия қилинади. Шунингдек, бизнес-режанинг муваффақиятга эришишини таъминловчи энг мухим топшириқлар: дизайннинг якунланиши, маҳсулотнинг кўргазмаларда намойиш этилиши, хом-ашё, материал ва бутловчи қисмларга зарур миқдорда буюртма бериш, ишлаб чиқаришнинг бошланиши, биринчи буюртманинг олиниши, биринчи тўловларни кўрсатиш тавсия этилади. Ишбилармонлик жадвали бутун ишнинг асосий ҳолатларини назорат қилиш, пайдо бўлувчи муаммоларни бартараф қилиш ва етказилувчи зарарни камайтиришга имкон беради. Тўғри тузилган жадвал ҳамкорларга бошқарув командасининг маҳорати юқори эканлигидан далолат беради. Тадбиркорлар турли вазифаларни бажариш учун талаб қилинувчи вақтни нотўғри баҳолашлари мумкинлиги сабабли реал имкониятлардан чиқиб келиш зарур.

www.arxiv.uz Кўплаб чет эллик компания ва фирмалар ўз бизнесида янада кўпроқ муваффақиятга эришиш мақсадида рекламадан кенг фойдаланиб, турли буклетлар, экспресс-ахборотлар чиқарадилар. Бизнеснинг ушбу жиҳати корхонанинг ишбилармонлик жадвалида хисобга олинса ёмон бўлмас эди. Масалан, унда ёзма ва график шаклида қуйидагилар акс эттирилиши мумкин:  корхонани яратиш;  бизнес бўйича ҳамкорлар;  ишлаб чиқаришнинг бошланиши;  дастлабки товар партиясини етказиб бериш;  савдо ваколатхоналари билан келишувга келиш;  савдо кўргазмаларига чиқиш;  улгуржи савдогарлар билан келишув имзолаш;  ишлаб чиқариш учун зарур миқдорда материаллар буюртма қилиш;  хисоб рақамига келиб тушган биринчи тўлов ва тушумларни олиш. Кўзга яққол ташланиб туриши учун махсус графикда ишлаб чиқаришнинг тўлиқ циклини – хом-ашё харид қилишдан то чиқарилаётган хар бир маҳсулот учун пул тушуми олишгача акс эттириш тавсия қилинади. Шундай қилиб, бизнес-режадаги ишбилармонлик жадвали қуйидагиларни назарда тутади:  корхона фаолиятининг асосий, ҳаёт учун энг мухим соҳаларини ажратиб кўрсатиш;  хар бир ишнинг бошланиши ва тугаш вақтини аниқ белгилаш;  фаолиятнинг хар бир мухим соҳаси учун жавобгар шахсларни тайинлаш;  жадвалда юз бериши мумкин бўлган узилишларни ва уларни тўғирлаш учун амалга оширилувчи ҳатти-характаларни белгилаш;  жавалдан четга чиқишнинг бизнес-режага таъсирини муокама қилиш. Бўлимнинг критик жиҳати ташкилий тузилманинг бизнес вазифаларига мос келишини намойиш этиш хисобланади. Гап шундаки, бизнесда ташаббус

www.arxiv.uz алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, у кўпинча анъанавий ёндашувлар билан зиддиятга учрайди. Қабул қилинувчи қарорларнинг устиворлигини белгилашда муаммоларнинг олдини олиш учун барча имкониятлардан фойдаланиш ҳамда максимал фойдани таъминловчи бўлинмаларни самарали рағбатлантиришни таъминлаш лозим. Мисол (давоми). Ташкилий-ҳуқуқий шаклига асосан « Star » компьютер клубини бошқариш таъсисчилар томонидан амалга оширилади. Клуб фаолиятидан олинган даромад киритилган капиталга пропорционал равишда тақсимланади. Ходимларнинг самарали ишлашини таминлаш учун мукофот, бир марталик ёрдам пули каби рағбатлантириш усулларидан фойдаланиш мумкин. 2. Бошқарувни ташкил этиш Замонавий менежмент фан ва амалиётдан кўра одамларни бошқариш санъати сифатида кўпроқ намоён бўлади. Корхонанинг ташкилий режасида кўзда тутилган барча тадбирлар, амалиётнинг кўрсатишича, ишлаб чиқаришни ривожлантириш вазифаси корхона раҳбариятдан ташқари ходимлар жамоасининг ҳам зиммасида бўлса муваффақиятли тузилиши, келгусида эса ўз вақтида ва самарали амалга оширилиши мумкин. Ходимлар иқтисодиётда бошқарувнинг акциядорлик шакллари етакчилик қилаётган, бизнес ва тадбиркорлик фақатгина бизнес учун туғилган, танланган шахсларнинг эмас, балки хар бир шахс шуғулланиши мумкин бўлган ҳозирги шароитларда кўплаб хўжалик субъектларининг хўлқ-атвори учун қоидага, деярли заруратга айланиб бормоқда. Бироқ, корхона муваффақияти ҳақида қайғурувчи жамоа илмий менежмент тамойиллари ва талабларига зид келиши ҳам мумкин. Биринчидан, жамоанинг хар бир аъзоси – оддий ишчидан то биринчи раҳбаргача корхонада белгиланган қоун-қоидаларга асосан ўз вазифа ва мажбуриятларини бажариши, иккинчидан, мансабдор шахслар, бўлинма ва хизматлар ўртасида субординация таъминланиши, учинчидан эса,

www.arxiv.uz бошқарувни ташкил қилишда чуқур билимга эгалик ва самарадорлик таъминланиши лозим. Маълумки, хар бир шахс ўзига яраша индивидуал бўлади. Агар раҳбар ходим, мутахассис ўз салоҳиятини тўлиқ очиб беришини истаса бошқарув жараёнида хар бир шахсга ўзига хос ёндашиши зарур. Инсон табиатини яхши билмаган раҳбар муваффақиятга умид қилиши қийин, ташкилий режа эса қоғозда қолиб кетади. Тажрибаларнинг кўрсатишича, кўплаб қўл остидаги ходимлар фаолияти кўп жиҳатдан рашбарият билан муносабатлар характерига боғлиқ бўлади. Айнан раҳбарият кимнинг нима иш қилиши ва ким нима учун жавобгар бўлишини белгилаб беради. Бошқарув санъатидан яхши хабардор бўлиш раҳбариятнинг турли хил ички ва ташқи вазият омилларини олдиндан кўра билиш қобилиятини англатади. Бу жараённинг асосини режа кутилаётган натижаларни берадиган даражада одамлар фаолияти ва ишни ташкил қилиш хисобланади. Бу эса кўп жиҳатдан тўпланган иж тажрибасидан ташқари, бошқарув усулларига, асосий вазифаларни иккинчи даражали вазифалардан ажрата олиш, жамоанинг ва хар бир шахснинг ҳатти-харакатларини баҳолаш ва рағбатлантириш қобилиятига боғлиқ бўлади. Кўриниб турганидек, бошқарувни ташкил қилиш кўп қиррали жараён бўлиб, ўз мазмунига кўра оддий бошқарувдан кўпроқ маънони англатади. У одатда, аввало, корхона раҳбарияти томонидан бошқарув тузилмаси ва коммуникация тизимини шакллантириш, иқчнинг боришини назорат қилиш бўйича белгиланган бошқарув қарорининг қабул қилиниши билан боғлиқ бўлади. бошқача қилиб айтганда, бошқарувни ташкил қилиш икки хил аспектга эга: ишлаб чиқаришни ташкил қилиш ва ишлаб чиқаришни бошқаришни ташкил қилиш. Схема кўринишида буни қуйидагича акс эттириш мумкин: Ташкилий =арорлар ишлаб чи=аришнинг боришини ташкил =илишБош=арув тизимини ташкил =илиш Ваколатлар тузилмаси Коммуникациялар тузилмаси Мащаллий жойлар тузилмаси Бош=арув тузилмаси децентрализа циямарказлашув Чизи=ли-штатли тизим Функционал тизим Матрицали тизим Чизи=ли тизим

www.arxiv.uz 1-расм. Ташкилий қарорлар ва бошқарув Ташкил қилиш жараёнида корхонанинг танланган ривожланиш стратегияси билан унинг бошқаруви ташкилий тузилмаси ўртасидаги муносабат мухим аҳамият касб этади . Кўплаб олим ва мутахассислар фикрига кўра бошқарув тузилмасининг ривожланиш стратегиясига мос келиши энг юқори иқтисодий самарадорликка эришишдан ташқари, ортиқча бошқарув харатларини камайтириш, бошқарувнинг тизим сифатида мослашувчанлиги ҳамда корхонанинг рақобтли муҳитда яшовчанлиги ва унинг ўсишида ҳам катта аҳамиятга эга. Бундай мутаносибликка эриши корхонада бошқарувни ташкил қилишнинг асосий вазифаларидан биридир. Бироқ бу ерда кўп нарса корхона хажми, мулкчилик шакли, иш фаолияти ва бошқа белгиларига ҳам боғлиқ бўлади. Масалан, корхона хажми ўсиши билан унинг структураси ҳам ўзгаради, у янада стандартлашган ва формаллашган бўлади. Корхона хажмининг каттариши ёки кичрайиши мос равишда бошқарув бўғинлари сонига таъсир кўрсатади, бошқарув фаолияти билан машғул бўлган ходимлар сонига ўзгартириш киритади, бошқарув харажатларининг ўсиши ёки камайишига олиб келади.

www.arxiv.uz Айрим корхоналар ўз структурасини ташкилот бўйича махсус справочниклар чиқариш йўли билан формаллаштиради. Бу справочникларда одатда корхонанинг тарихи ва унинг такилий тузилмаси, ишлаб чиқариш мақсади ва турлари, раҳбарият фаолиятининг баён қилиниши, кадрлар сиёсати, бандлик шароитлари, энг кам ва энг юқори иш ҳақи каби маълумотлар ўрин олади. Бундай ахборотлар шунингдек, кўп ҳолларда корхона фаолиятини реклама қилиш ва бозордаги имиджини оширишга хизмат қилади. Бизнес-режа ва унинг бўлимлари ҳаётийлигини таъминлаш мақсадида бошқарув тизими – менежментни маркетинг билан боғлаш мухим. Улар у ёки бу даражада ташкилий режа билан боғлиқ бўлиб, корхонанинг ишлаб чиқариш муваффақияти ва кутилаётган фойда даражасига эришишига хизмат қилади. Айнан шундай боғлиқлик бошқарувни ташкил қилишда нафақат ўз истеъмолчиси ва бозорига, балки барча бозорлар ва истеъмолчиларга, қабул қилинган ва амалга оширилаётган қарорларнинг оқилоналигига йўналтирилган тўлиқ бир тизимни кўришга имкон беради. Масалан, самарадорлик нуқтаи назаридан корхона ва унинг бизнеси кимлар ва нима сабабдан корхона маҳсулотини сотиб олаётганлиги бефарқ қолдирмаслиги керак. Корхона харидорлари бошқалардан нима сотиб олади? Улар учун ушбу харидлар қандай қийматга эга? Бизнесни жонлантириш ва истеъмолчилик талабининг ўсиши учун қандай ташкилий ва бошқарув қарорларини қабал қилиш зарур? Бошқарувни ташкил қилиш бошқа бирон мақсадни кўзламаган мақсад эмаслиги сабабли шу ва шу каби бошқа саволларнинг жавоби хар бир ишлаб чиқариш корхонаси раҳбариятининг бошқарув ҳатти-харакатлари асосида ётиши лозим. Янги ташкил этилаётган корхона учун юқорида айтиб ўтилган вазифалардан ташқари бизнес миқёсига мос келувчи ташкилий тузилмани шакллантириш мухим аҳамитя касб этади. Уни тавсифлаб беришда одатда қуйидаги масалалар ёритилади:  асосий бошқарув лавозимлари ва бошқарув ходимларининг

www.arxiv.uz умумий сони;  бошқарув тизимининг иерархия босқичлари сони;  у ёки бу лавозимларга мутахассислар резюмесини тўплаш ва бошқарув командасини шакллантириш;  бошқарув командаси аъзолари ўртасида ролларни тақсимлаш ва зар бир команда аъзосининг фукнцияларини белгилаб олиш;  бошқарув командасининг хар бир аъзоси учун ойлик иш ҳақи миқдорини белгилаш;  бошқарув командаси аъзоларини ёллаш шартлари. Корхонанинг оптимал ташкилий тузилмасини шакллантириш бир вақтнинг ўзида амалга ошириладиган нарса эмас. Унинг ечими кўп ҳолларда нафақат кўп вақт, балки ташклий харакатлар ҳам талаб қилади. Айниқса бошқарув командасини тузиш оғир ва мураккаб иш хисобланади. Бунда қуйидаги тамойилларга риоя қилиш зарур:  команда аъзоларининг психологик жиҳатдан бир-бирига мос келишини таъминлаш;  команда ягона оргнаизм каби фаолият кўрсатади;  хар бир команда аъзоси жамоа олдига қўйилган мақсадни тўлиқ тушуни олиши лозим;  команда аъзоси ўз малакасини мунтазам ошириб бориши керак;  қонуний асосда корхона нуфузи ва фойдасини ўстириш учун барча зарур ишларни амалга ошириш. Лойиҳани амалга ошириш календар режасига асосан бажарилади. 2003 йилнинг биринчи чораги мобайнида фирма яратилади ва давлат рўйхатидан ўтказилади, мос келувчи бино ижарага олинади, бозор ҳолати таҳлил қилинади ва бизнес ғояси ишлаб чиқилади. Бу даврда шунингдек, зарур асбоб-ускуналар харид қилиниб, ходимларни ўқитиш амалга оширилади. Компьютер клуби ўз ишини йилнинг иккинчи чорагидан бошлайди. 3. Кадрлар сиёсати ва персонални бошқариш

www.arxiv.uz Бошқарувни ташкил қилиш, ташкилий тузилмани танлаш, бошқарув аппарати ва органларини шакллантириш – буларнинг барчаси корхонанинг кадрлар сиёсатига, кадрлар салоҳиятидан унумли фойдаланишга боғлиқ. Кўплаб хорижий фирма ва компаниялар тажрибаси шуни кўрсатадики, тадбиркорлик лойиҳаларини амалга оширишдаги муваффақиятсизликларнинг 90%дан кўпи бошқарувнинг кўнгилдагидек ташкил этилмаслиги, бошқарув қонун-қоидаларидан бехабарлик, ходимларнинг тўлиқ эмаслиги ва касб малакасининг пастлиги раҳбариятда бошқарув тажрибасининг камлигига бориб тақалади. Афсуски, бу камчиликлар мамлакатимздаги корхоналар орасида ҳам кўп учрамоқда. Бунга далил сифатида корхоналарнинг банкротга учраши, айрим бизнес- лойиҳаларнинг экспертиза ва танлов пайтида рад қилинишини кўрсатиш мумкин. Шу сабабли кадрлар ва ходимларни бошқариш масаласи доимо корхона раҳбарияти нигоҳи остида бўлиши ҳамда ишлаб чиқаришни режалаштириш ва бошқаришда мунтазам хисобга олиб борилиши лозим. Кадрлар салоҳияти бу корхона ходимларининг корхона олдида турган ишлаб чиқариш, фан-техника ва ижтимоий-иқтисодий вазифаларни ўз вақтида ва самарали бажари имконияти ва юир вақтнинг ўзида қобилияти ҳамдир. Кадрлар салоҳиятидан самарали фойдаланиш корхонадан кадрлар билан шилаш бўйича бир қатор тадбирларни талаб қилади, хусусан:  кадрларни танлаш ва жойлаштириш мезон ва усулларини такомиллаштириш;  ходимлар малакасини ошириш мақсадида кадрларни аттестациядан ўказиш;  ходимларни корхонада ушлаб қолиш мақсадида иш ҳақи структурасини яхшилаш ҳамда рағбатлантириш ва имтиёзлар тизимини ривожлантириш;  меҳнат фаолиятини баҳолаш мезонларини ишлаб чиқиш ва уларни

www.arxiv.uz ходимларга етказиш;  меҳнат шароитлари ва ташкил этилишини такомиллаштириш, яъни меҳнат сифатини ошириш;  бошқа лавозимга ёки иш жойига ўтказиш йўли билан ходимлар тажрибасини ошириш;  жамоадаги ижтимоий-психологик муҳитни такомиллаштириш. Ходимларни бошқариш бу меҳнат вазифаларини бажаришда ходимларнинг ақлий ва жисмоний қобилиятларидан энг унумли фойдаланиш мақсадида уларнинг манфаатлари, хулқ-атвори ва фаолиятига таъсир кўрсатиш тамойиллари, усуллари, шакллари ва воситалари йиғиндисидир. Ходимларни бошқариш менежментнинг таркибий қисмларидан бири бўлиб, одамлар ва уларнинг корхона ичидаги муносабатлари билан боғлиқ бўлади. Айнан одамлар ижод, ташаббус ҳамда корхона олдида турган вазифаларни бажариш учун куч-қувват манбаидир. Одамларни бошқаришсиз ҳеч бир ташкилот ҳаҳ у катта ёки кичик бўсин, ҳоҳ у тижорат ёки нотижорат ташкилот бўлсин, фаолият кўрсата олмайди. Ходимларни бошқариш улар ўртасидаги муносабатларда адолат ва самарадорликка эришишга йўналтирилади. ходимларни боршқариш схема шаклида 4-жадвалда акс эттирилган. 4-жадвал Ходимларни бошқариш схемаси Кадрлар сиёсатини ишлаб чиқиш ва ўтказиш Меҳнатга ҳақ тўлаш ва рағбатлантири ш Гуруҳ бошқаруви, жамоадаги ва касаба уюшмаси билан муносабатлар Бошқарувнинг ижтимоий- психологик жиҳатлари Ходимларга эхтиёжни аниқлаш ва улар сонини Меҳнатга ҳақ тўлаш шакллари Ходимларни қуйи даражада бошқарувга жалб қилиш Ходимлар меҳнат мотивацияси ва ижодий ташаббуслари

www.arxiv.uz режалаштириш Ходимларни ёллаш,танлаш ва ишдан бўшатиш шартлари Меҳнат маҳсулдорлиги ни ошириш йўллари Ишчи бригадалар ва уларнинг вазифалари Корхонанинг ташкилий маданияти Ходимлар малакасини ошириш ва ўқитиш Меҳнатга ҳақ тўлашнинг рағбатлантири ш тизими Жамоадаги ўзаро муносабатлар Бошқарув ходилмарининг корхона фаолиятига кўрсатувчи таъсири Корхона ходимлари ва хизматлари ишини баҳолаш Касаба уюшмалари билан ўзаро муносабатлар Ходимларни бошқариш соҳасида асосий вазифа хар бир ходимнинг ўз имкониятларини амалга ошириши учун шароит яратиш ва хар бир муайян ҳолатда инсонга унинг олдида турган вазифаларни ҳал қилиш мақсадида зарур таъсир кўрсатиш воситаларини топиш. Ходимларни бошқариш тузилмаси қуйидаги фаолият йўналишларини қамраб олади:  ресурсларни режалаштириш: инсон ресурсларига бўлган эхтиёж ва бунинг учун зарур харажатларни қондириш;  ходимларни тўплаш: барча лавозимлар бўйича потенциал номзодлар заҳирасини яратиш;  танлов: номзодларнинг иш жойига мослигини баҳолаш, улардан энг яхшиларини заҳирадан танлаб олиш;  ойлик иш ҳақи ва товон пулларини белгилаш: ходимларни жалб қилиш, ишга ёллаш ва ушлаб қолиш мақсадида ойлик иш ҳақи ва имтиёзлар

www.arxiv.uz тузилмасини ишлаб чиқиш;  касб йўналиши ва мослашув: ёлланган ходимларни ташкилот ва бўлинмаларга киритиш, ходимларда ташкилот улардан нимани кутаётганлиги ва қандай меҳнат муносиб баҳоланишини тушунтириш;  ўқитиш: ходимлар меҳнати самарадорлигини ошририш мақсадида уларни ўқитиш дастурларини ишлаб чиқиш;  меҳнат фаолиятини баҳолаш: меҳнат фаолиятини баҳолаш услубиятини ишлаб чиқиш ва уни ходимларга етказиш;  лавозимини ошириш, пасайтириш, бошқа ишга ўтказиш, ишдан бўшатиш: ходимларни жавобгарлик дарааси кўпроқ ёки камроқ юўлган бошқа ишга ўтказиш усулларини ишлаб чиқиш, бошқа лавозим ёки иш жойига ўтказиш йўли билан ходимлар тажрибасини ошириш, шунингдек, ишга ёллаш шартномасини бекор қилиш;  раҳбар кадрларни тайёрлаш, хизмат пиллапояси бўйлаб характаланишни бошқариш: раҳбар кадрлар қобилиятларини ривожлантириш ва самарадорлигини оширишга қаратилган дастурларни ишлаб чиқиш;  мешнат муносабатлари: жамоа шартномлари имзолаш бўйича музокаралар олиб бориш;  бандлик: бандик бўйича бир хил имкониятларни таъминлаш дастурини ишлаб чиқиш (бандлик кафолатилари ва кадрлар қўнимсизлгининг патслиги иқтисодий самарани оширади ва ходимларни меҳнат самарадорлигини оширишга ундайди). Меҳнат ресурсларини тўғри режалаштириш ходимларни бошқаришда катта аҳамиятга эга бўлиб, тоифа бўйича ишчи ва хизматчиларга юўлган эхтиёжни аниқлаш йўли билан амалга оширилади. Бу мақсадда ишчи ва хизматчилар учун алоҳида штатлар рўйхати тузилади. Кадрларга эхтиёж жорий ва истиқболли бўлиши мумкин. Жорий эхтиёж бир йил муддатга, истиқболли эхтиёж эса бир йилдан ортиқ муддатга белгиланади. режалаштириш жараёни босқичма-босқич амалга оширилади: мавжуд ресурсларни баҳолаш, бўлажак эхтиёжларни

www.arxiv.uz баҳолаш ва уларни қондириш бўйича дастурлар ишлаб чиқиш. Кадрлар таркиби сонини режалаштиришда ишлаб чиқариш дастури, штатлар рўйхати, ташкилий-техник тадбирлар режаси, кадрлар характланиши, уларнинг қўнимсизлиги, иш вақти бюджети бошланғич маълумотлар хисобланади. Кадрларга эхтиёжни режалаштиришда тирик меҳнат кучи харажатларини камайтириш мақсадида ишлаб турган ходимларнинг оптимал сонини ўрнатишга интилиш лозим. Ходимлар сонини аниқлаш иш ўринлари сони, хизмат кўрсатиш нормлари ва меҳнат сиғими каби турли усуллар ёрдамида аниқланади. Меҳнат сиғими бўйича хисоб-китоб усули асосан нормалаштирилиувчи ишларда қўлланади. Бу усул ёрдамида корхонадаги ходимлар сони структура бўлинмалари бўйича, касби ва малакаси бўйича аниқланади. Бу катталик белгиланган иш хажмининг (норма-соатда) битта ишловчининг соатда ва норма бажариш фоизида фойдали (самарали) вақтга нисбати билан топилади. Асосий ишчи ходимлар сони шунингдек, натурал қийматда акс эттирилувчи режадаги маҳсулот хажмининг хар бир ишчига режадаги маҳсулот нормасига бўлиш йўли билан ҳам топилиши мумкин. Белгиланган технологияларда зарур бўлган ходимлар сони маҳсулотт чиқариш дастури, ишчи вақтини сарфлаш нормаси ва белгиланган иш вақти ёрдамида аниқланади: Н ч қ p tk к F Н Р /  бу ерда Н ч – мазкур гуруҳдаги ходимлар сони нормаси; Р к - хар бир маҳсулот тури бўйича режадаги йиллик хажм; Н tk – мазкур гуруҳдаги ходимларнинг битта маҳсулот бирлигига сарфловчи вақт харажатлари нормаси; F p - мазкур гуруҳдаги битта ходимнинг йиллик вақт фонди. Цехлардаги ишчилар сони вақт нормаси (битта тайёр маҳсулотга) бўйича ёки ишлаб чиқариш нормаси бўйича хар бир ходимнинг белгиланган

www.arxiv.uz вақт ичида сарфлаган иш вақти фонди ва ишлаб чиқариш дастурини хисобга олган ҳолда аниқланиши мумкин. Ишчилар сони вақт нормаси бўйича қуйидагича аниқланади: N 1 қ   T t n    3600/ бу ерда N 1 – бевосита ишлаб чиқаришда банд бўлган ходимлар сони, киши; n – бир кунда тайёрланувчи маҳсулот сони (на турал кўрсаткичда); t – битта маҳсулот бирлигини тайёрлаш учун вақт нормаси; Т – иш куни узунлиги. Ишчилар сони ишлаб чиқариш нормаси бўйича қуйидаги формулага асосан аниқланади: N 1 қ    B H n/ , бу ерда: n — бир кунда тайёрланувчи маҳсулот ёки қайта ишланувчи хом-ашё; Н в – битта ходимнинг бир кунда ишлаб чиқариш нормаси. Вақтинчалик ишловчи ходимлар сони мазкур тармоқ ёки корхона учун белгиланган хизмат кўрсатиш нормалари ёки иш жойлари сони асосида аниқланади. Муҳандис-техник ходимлар ва хизматчиларга эхтиёжни хисоблаш корхона фаолияти мақсадлари, уни бошқариш структураси ва схемаси, ходимлар ва уларнинг гуруҳлари лавозими бўйича бажариши лозим бўлган вазифалар рўйхати, корхонанинг ўзида ишлаб чиқилган тармоқ бўйича норма ва нормативлардан келиб чиққан ҳолда аниқланади.

www.arxiv.uz Қисқача хулосалар Бизнес-режанинг «Ташкилий режа ва менежмент» бўлими бизнес- режани амалга оширишни бошқариш усуллари тавсифномаси, корхона бошқарувининг ташкилий тузилмаси, бажарувчиларнинг ҳатти- харакатларини мувофиқлаштириш усулларини қамраб олади. Корхона бошқарувининг ташкилий тузилмаси турлича бошқарув функцияларини бажарувчи, ўзаро боғлиқ бўлган ва бир-бирига бўёсинувчи бирлик ва бўғинлар таркибини ифодалайди. Ходимларни бошқариш корхона айни пайтда эхтиёж сезаётган ёки келажакда эхтиёж падо бўлиши мумкин бўлган ходимлар, корхона учун зарур бўлган мутахассислар сонини, ишга қабул қилиш ва меҳнатга ҳақ тўлаш шартлари ҳамда кадрлар тайёрлаш сиёсатини аниқлашни назарда тутади.

www.arxiv.uz Адабиётлар рўйхати : 1. «Микрофирмалар ва кичик корхоналарни ривожлантиришни рағбатлантиришдаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 20 июндаги ПФ- 620-сонли Фармони // Халқ сўзи, 21 июнь, №118. 2. «Бозор ислоҳотларини чуқурлаштириш ва иқтисодиётни янада эркинлаштириш соҳасидаги устувор йўналишлар амалга оширилишини жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 14 июндаги Фармони // Халқ сўзи, 15 июнь. 3. И.А.Каримов Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида Тошкент, 1995 й. 4. «Ўзбекситон Республикаси ижтимоий-иқтисодий ривожланиши 2005 йил 1-чорак асосий якунлари тўғрисида» // Халқ сўзи, 6 май, №87. 5. Ўзбекистон иқтисодиёти. Таҳлилий шарҳ/ №8, Самамарали иқтисодий сиёсат маркази, Иқтисодий ислоҳотлар Лойиҳаси USAID , Т.: март 2005. 6. Абдуллаев А., Айбешев Х. Бизнес режа. Ўқув қўлланма. Т.: «Молия», 2002. - 72 бет. 7. Бринк И.Ю., Савельево Н.А. Бизнес-план предприятия. теория и практика. - Ростов н/д. «Финикс», 2003. 384 с. 8. Конкурентнўе стратегии транснациональнўх компаний в 90-е гг. XX начала XXI в. Лучко Ш.Л.- М.: Эконом. Факульт., 2004.- 256 с. 9. Регион на перекрестке Востока и Запада: глобализация и конкурентоспособность. Под. Науч. Ред. Н.Я. Калюжновой, К.Л. Лидина, Н.Я. Якобсона.- М.: ТЕИС, 2003.- 359с. 10. Ценў и ценообразование. И.К. Салимжанов, О.В. Португалова, В.Е.Новиков и др.- М.: ТК Велби, Изд. Проспект, 2004.- 360с. 11. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Молиявий режа

Бизнес этикаси ва менежмент

Менежмент қонунлари ва тамойиллари

Менежмент услуби ва маданияти

Менежмент самарадорлиги ва глобаллашув