Тадбиркорликнинг юзага келиши ва ривожланиши - Iqtisodiyot - Referatlar

Тадбиркорликнинг юзага келиши ва ривожланиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

113 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Р е ж а : 1. Тадбиркорлик хақида умумий ту шунча. 2. Тадбиркорликнинг юзага келиши. 3. Ўзбекистонда тадбиркорликни юзага келиши ва шаклланиши. 4. Тадбиркорликни ташқил қилиш сабаблари, шартлари ва ривожланиши.

www.arxiv.uz 1. Тадбиркорлик хақида умумий тушунча. Классик иқтисодий назариётчилар жамият бойликлари (ер, капитал ва меҳнат) ичида энг муҳими – тадбиркорлик фаолиятига алоҳида эътибор берганлар. Тадбиркорлик инсонни қонида бўлиши керак. Шу билан бирга тадбиркор қуйидаги хусусиятларга эга бўлиши лозим: 1. Тадбиркор иқтисодий ресурсларни – ер, капитал (сармоя) ва меҳнатни бир жойга тўплаб ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш жараёнини бошқариш қобилиятига эга бўлиши керак; 2. Тадбиркор бир ишни бошлашга ташаббус кўрсатиш, сўнг ишни тезлаштирувчи катализатор бўлиши билан бирга, ишлаб чиқаришни харакатга келтиришни, бир-бирига боғлиқ бўлмаган кўпчилик ресурсларни боғловчи кўприк бўлиши ва шу меҳнатдан фойда чиқишини таъминловчи бўлиши лозим; 3. Тадбиркор жуда кўп номаълум холатларни тахлил қилиш ва қарор қабул қилиш идрокига эга бўлиши ва ўз олдига аниқ мақсад қўйиб, унга етишиш учун курашда ташқилотчилик қобилиятини мукаммал эгаллаган бўлиши зарур; 4. Тадбиркор янгиликка интилувчан, тажриба асосида янги товарлар ишлаб чиқариш ёки янги хизмат турини яратиш йўлларини биладиган, хар қандай воқеа-ходисани иқтисодий тафаккур орқали тахлил қилиб, фойда зарарни фарқлай оладиган бўлиши шарт; 5. Тадбиркор хавф-хатарга, таваккалчиликка мойил одам бўлади. У нимаики иш қилмасин, фойда олиш учун қилади, аммо фойда олишим 100 фоиз аниқ деб хеч қачон айта олмайди. Унинг хавф-хатарга тўла меҳнати ўта юқори фойда ўрнига зарар келтириши хам мумкин.

www.arxiv.uz Бозор иктисодиётига ўтишимиз муносабати билан тил бойлигимизда тадбиркор, бизнес, менежер, маркетинг, биржа каби бир қатор тушунча ва иборалар кириб келди. Лекин кўпгина адабиётларда бу сўзларнинг мазмуни аник кўрсатилмаган. Баъзи холларда эса тадбиркорлик ва бизнес тушунчалари аралаштирилиб юборилган (1-жадвалга каранг) аслида эса буларнинг фарқи бор. Тадбиркор - бу таваккалчиликни бўйнига олиб, ғояни, ишлаб чиқаришни ва хизмат кўрсатиш турларини амалга оширадиган хамда халқга, жамиятга наф, яъни фойда келтириш шу билан бирга ўзига даромад келтирувчи шахсдир. Бизнес - бу бойлик ортириш максадида бирор иш билан шугулланиш демакдир. Тадбиркор юқоридагидан ташқари ўзига хос бўлган хусусиятлар - харакатчанлик ва жўшқинлиликни ўзида мужассамлаштиради. Тадбиркор ў зининг фикри бўйича муваффақиятга олиб келувчи янги харакат усулларини, маҳсулот турини ва технологияни, истеьмолчилар доирасини, маҳсулоти ва кўрсатадиган хизматининг сифатини яхшилаш йўлларини тинимсиз ахтаради. У шундай инсонки, тадбиркор пул маблағлари, материаллар ва ишчи кучини жамлаштириб, янги маҳсулот, янги бизнес, янги ишлаб чиқариш жараёнини ташқил этади ёки ишни ташқил этишнинг такомиллашганроқ усулини яратади. Тадбиркорлар йирик бюрократик ташқилотларнинг замон билан хамнафас қ адам қўйишга қобилиятсизлигини бошқаларга нисбатан аниқрок кўра олади. 1-жадвал Тадбиркорлик ва бизнес тушунчалари маъноларини тахли ли № Адабиёт номи ва муаллифлари Тадбиркорлик Бизнес 1. А. Ўлмасов, Н. Тўхлиев. «Бозор иқтисодиёти» 1991 й 13 б Сохибкорлик, тижорат ишлари билан шуғулланиш пул топиш мақсадида бирор иш билан банд бўлиш

www.arxiv.uz 2. Г. Гперман «Бозор иқтисодиёти» - бу фуқароларни шахсий даромад ёки фойда олиш учун ташаббускорлиги мустақил фаолиятларидир 3 С. Жизнин, В Крупнов. «Как стать бизнесменом» 1991 г 5 ст - бу дадил ва мухим ва оғир лойиҳаларни руёбга чиқариш, бу янги ғояларни амалга ошириш билан боғлик бўлган масъулиятни ихтиёрий равишда ўзига олиб таваккал иш тутиш. Бу доимо янги нарсани ўйлаб топиш ва бунёд қилиш, борини янада яхшилашга ўриниш. - тижорат, савдо, тармоқ, фирма фаолиятларидаги иш билармонликдир 4. М. Ортиқов, Э. Кўлдашев, «ДСМД бозор муносабатлари» 1993 й 33 б - бу ўзига таваккалчиликни олиб бирор янги ишни (ғояни, маҳсулотни, хизмат тўрини) амалга ошириш демакдир - бу бойлик ортириш мақсадида бирор иш билан шуғулланиш демакдир 5. К.Муфтайдинов , Х. Айбешов «Кичик бизнесни бошқариш» 2003 й 6-7 б - ўзида маълум бир миқдорда молиявий маблағни таваккал қилган холда бирор янги ғоя, маҳсулот, хизмат ёки ишни амалга ошириш жараёнидир - бу даромад олиш билан боғлик бўлган унумлий фаолиятдир 6. В. Кушлин «Эканомика произвотства» 1997 г 45 ст - бу таваккалчилик, яратувчан-лик фаолиятларига асосланган хўжалик юритиш тизими бўлиб тадбиркорлик даромадини олиш мақсадида ўзида ишлаб чиқариш жараёнларини тўлиқ ёки - бу даромад келтурувчи хар қандай фаолият соҳасидир

www.arxiv.uz қисман қамраб олади Шахсий жавобгарлик, ихтирочилик ва муомила санъати нсгизида ташқил зтилган ташқилотлар, корхоналар бугунги, тинимсиз ўзгариб турувчи имкониятлардан самарали фойдаланишга кўпроқ қобилятлидирлар. Тадбиркор харакатчанлик, жўшқинлик, мослашувчанлик ва янгиликка интилучанликка асосланган замонавий хўжалик юритиш усулини амалга ошириб, ўзининг мавжудлигини эслатиб туради. Тадбиркор хар доим кечаю кундуз ахборот тўплайди, одамларга рахбарлик қилади, қарорлар қабул қилади, ишни ташқил қилади ва янги турдаги маҳсулот хамда хизмат турларини ишлаб чиқаради, эскисини такомиллаштириш йўлларини излайди. У иқтисодиёт, сиёсат, техника ва технология, хуқуқ, психология ва ахлоқ қ оидалари кесишган жойда харакат қилади, шунинг учун у барчаси тўғрисидаги билимларга эга бўлиши керак. Бундан ташқари ишбилармон муваффақиятга эришиши учун ўтиш тажрибасига танқид кўзи билан қараши керак. У етарли даражада ресурсларга эгаман деб жуда кам гапиради. Улар йўқ нарсани яратишга, иқтисод қилиш ва бор қилишни урганадилар. Тадбиркор ўзи учун иқтисодий харакатлар усулини излайли ва танлайди. Муаммони ечишнинг хар хил йўлларини излаш, уларни танлаш ва ўзгартириш фақат улар бўйича муқобил спекторнинг мавжудлигига боғлиқ. Бу эса тадбиркорлик ва бозор ўртасидаги узвий боғлиқликни белгилаб беради. Фақат бозор муносабатлари шароитидагина иқтисодий кенгликда мақсадга мувофик харакат усулини танлаш эркинлиги пайдо бўлади. Иқтисодиётнинг маъмурий-буйрукбозликка асосланган корхоналарни узок ва номаълум даврга мулжалланган режа ва топширикларни бажариш учун ташқи муҳитга мослашишга мажбур килар эди. Бозор шароити эса корхоналарни-нг биринчи даражадаги диккат- эътиборини тсзлик билан тадбиркорлик муҳитига мослашувига каратишни талаб этади. Тадбиркор фақат бозорда қандайдир маҳсулот ёки иш кучининг егмаслигига эмас, балки уларни хаддан ташкари кўплигига хам тезлик билан диккат эътиборини каратади. Тадбиркорлик узипинг барқарор харакатчанлиги.

www.arxiv.uz эркинлиги, ташаббускорлиги билан кўпрок, доимий техника ва технологии ўзгаришлар билан тавсифланувчи инноваиион фаолиятга ухшайди. Тадбиркор - бу ташаббускор киши бўлиб, ишлаб чиқаришга кенг куламдаги йўналишлар бўйича янгиликлар киритали, яъпи новаторлик г.ояларини узлаштириш, хозирги кунгача маълум булмаган маҳсулотларни яратиш. янги, истиқболли ресурсларга эгалик қилиш. капитални куйиш учун янги соҳаларни танлаш, илғор тармоқларни ривожлантириш каби-ларни амалга оширади. Тадбиркор учун ижолий фаолият хаелнинг чсксиз парвози эмас. балки у хар доим аниқ муҳитда килипадиган қарорлар билан боглик бўлади. сарф харажатларни натижа билан таккослаш ва хўжалик юритишнинг энг кам харажат йўлларини топйш тадбиркорга хос бўлган хусусиятдир. 2. Тадбиркорликнинг юзага келиши. Иқтисодиёт фанида тадбиркорлик фаолиятига лоир дастлабки тадкикотлар XVIII асрла Р. Кантильон, А. Тюрго, Ф. Кене, А. Смит ва Ж. Б. Сей асарларида уз ифодасини топган. Бироқ хозирга қадар жамоатчилик фикрида «Тадбиркорлик» тушунчасининг кўп маънолилиги сақланиб қолмокда. Ушбу тушунча хакида илмий адабиётларда кўпипча - бу фавкулотда ходисанинг иқтисодий, ташқилий хамда рухий тавсифлари эклетик тўпламидан иборат турли хил тасаввурлар мавжуд. Тадбиркорлик вазифасига доир мухим жихатларнинг тарихий ўзгарувчанлиги билан бирга бу тушунчага янги маънолар киритилмокда. Дастлабки босқичларда тадбиркорликнинг энг мухим аломати бирон бир шахс тадбиркор фаолиятининг фойдали ёки зарарлилигини белгиловчи ноаниқлик омили хисобланган. Унинг ижтимоий-иқтисодий вазифаси турли бозорларда талаб билан таклиф ўртасидаги мувозанат ў рнатишга доир таваккалчилик фаолиятидир. Кейинчалик «Сармоя эгаси» ва «Тадбиркор» тушунчалари бир- бирларидан фарқ қилина бошланди. Тадбиркор сармоянинг муомалада юришини, кўпайиб боришини таъминлайди ва бу борада у венчур сармоядор,

www.arxiv.uz яъни жалб қилинган молиявий маблағларни мохирлик билан тасарруф этувчи шахс сифатида ишни бошлашга ўз ғоялари, билими ва кўникмаларини қўллаб, кўп фойда олиш мақсадида ўз маблағларини таваккалли ишларга сарфлайди. Ришар Кантильондан кейин неоклассик мактаб намоёндалари асарларида ўзига хос бўлган таваккалчилик асосида рақобатлашиб, савдо фаолияти билан шуғулланувчи корхона эгасини тадбиркор деб билишган. Олинадиган даромаднинг тарзи хусусий сармоядор ва бошқарувчининг тадбиркорликка доир вазифаларини бир - биридан фарқлаб туради аммо бу вазифаларни битта жисмоний шахснинг ўзи бажариши мумкин. Тадбиркорликнинг таваккалчилик ва инновация фаолиятига доир вазифаларни умумлаштириш мумкинлигига И. Фон Тюнен эътиборни қаратади. Унинг тасаввурига кўра тадбиркорнинг даромади таваккалчилик фаолиятидан келадиган даромад ва янгиликни қўллаш туфайли иқтисодий самарага эришиш натижасида олинадиган даромаддан ташқил топади. Инновация фаолиятининг тадбиркорликка доир асосий функционал тавсиф эканлигини Й. Шумпетер асослаб берган: унинг фикрича тадбиркор катта хусусий хўжалик фаолияти бошидаги иқгисодий хаётни ўзгартиришга қодир ишлаб чиқарувчи кучлар тараққиётида хал қилувчи шахс сифатида намоён бўлади. Бу муаллиф тадбиркорни иқисодий ўсишнинг табиий омили сифатида ижтимоий-иқтисодий тараққиётда доимо марказий ролни уйнайдиган шахс, деб таърифлайди. Агар тадбиркорлик вазифасининг мохияти ишлаб чиқаришни ислох қилишдан иборат бўлса, тадбиркорлик фаолиятининг мазмуни маҳсулотни тайёрлаш имкониятининг очилиши ва ундан амалда фойдаланилиши, технологиянинг кўлланиши, янги хом ашё манбаларининг ишлатилиши ва янги бозорларнинг топилиши, ишлаб чиқаришнинг қайта ташқил қилиниши ва хакозо туфайли ишлаб чиқариш ва муомила омилларининг янги уйғунликларини амалга оширишдан иборат. Юқоридагилардан келиб чиқиб тадбиркорлик назариясининг ривожланишини учта босқичи бугунги кунга кадар шаклланганини айтишимиз мумкин, яъни XVIII асрдаёқ вужудга келган биринчи босқич - тадбиркорлик

www.arxiv.uz хавф-хатарини ўзига олиш, бошқача айтганда таваккалчилик билан боглик, иккинчи босқич - тадбиркорлик фаолиятини янгиликлар киритиш асосида олиб бориш ёки инновация жараёни билан боқлик, учинчи босқич - тадбиркорликнинг алоҳида шахсий сифатлари: иқтисодий ва ижтимоий вазиятни ўзгаришида тўғри йўл топа билиш қобилияти, бошқарув қарорларини танлаш ва қабул қилишда мустақиллик, бошқарув қобилиятларининг тўла намоён бўлиши билан таърифланади. Тадбиркорлик назариясининг ривожланишидаги хозирги босқични тўртинчи босқичга киритиш мумкин. Унинг пайдо бўлишини тадбиркор харакатини тахлил қилишдаги бошқарув аспектига кўчирилиши билан боғлайдилар. Бу хозирги вақтда назарияда тадбиркорлик муамолари тахлили кўплаб ўзаро боғлиқ фанлар доирасида олиб борилишини билдиради. У тадбиркор учун мулк эгалиги мақомининг зарур эканлигини инкор қилиб, тадбиркорлик вазифаси ходимларнинг турли тоифаларга хос бўлган ва уни хар қандай ижтимоий формациянинг иқтисодий вазифаси деб хисоблаш тўғри эканлигини таъкидлаган. Бунда ижтимоий формация тадбиркорлик фаолиятининг бозор - рақобат тизими ва маъмурий буйруқбозлик хўжалик- сиёсий тизими учун фарқланадиган усуллари, шакллари ва мавзуларини белгилайди. Шундай қилиб, тадбиркорлик, кенг маънода, шахсий манфаатга асосланган субъект олдида турган мақсадга эришишга қаратилган, унинг бевосита иштирокида ўзининг шахсий омилларига асосланиб амалга ошириладиган интеллектуал фаолиятдир. Тор маънода - тадбиркорлик фаолияти фақат иқтисодий соҳанинг турли- туман даражалари - оила хўжалигини юритишидан тортиб, товарлар ишлаб чиқариш ва сотиш хамда хизматлар кўрсатишгача бўлган ишлар билан боғлиқдир. Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, тадбиркорлик кенг фаолият турларини ўз ичига олади: янги маҳсулотни яратиш, янги технологияни ишлаб чиқариш, янги бозорларга кириб бориш, янги истеъмолчилар доирасини

www.arxiv.uz шакллантириш, ишлаб чиқаришга янги ресурсларни, маблағ билан таъминлаш манбалари ва шаклларини жалб қилиш, ташқилий - бошқарув янгиликларини ўтказиш, янги кооперацион муносабатлар, шу жумладан халқаро муносабатларни шакллантириш. 3. Ўзбекистонда тадбиркорликни юзага келиши ва шаклланиши. Ўзбекистонда кичик бизнес ва тадбиркорлик тараккиёти бир неча тарихий даврларга булинади. Биринчи давр : бу давр мутахасислар томомидан «Вужудга келиш даври» деб эътироф этилади. Бу давр XXI аернинг учинчи чорагидан то 1917 йилга кадар иқтисодиётда хусусий бўлимнинг ривожланиж палласилир. Ушбу вақтда Ўзбекистонда сармоядорлик тизими шаклланиб келаётган эди. Иккинчи давр: бу давр «Стагнация», яъни «Харакатсизлик» деб аталали.бу дар етмиш йиллик вақтни 1918 —1985 йилларни камраб олади ва кичик бизнес учун акс емирувчи замон хисобланади. Ушбу йилларда хусусий тадбиркорлик маъмурий равишда бостирилади, яъни қонунан такикланади. Учинчи давр : бу давр «Жонланиш» даври деб аталиб, амалда социалистик иқтисодиётни ислох қилишдан бошланиб, то собик Иттифокни парчаланиб кетишига кадар давом этади (1985 - 1991). Бу эса уз навбатида кичик бизнесни ноқонуний негиздан чиқишига туртки берди ва уни ижобий тарзла жадаллаштирди. Натижада, 1991 йилнипг !5 февралила Ўзбекистон Республикасининг «Тадбиркорлик тўғрисида»ги қонуни қабул килинли. Туртинчи давр : бу давр «Тикланиш» деб аталиб, Ўзбекистон уз мустақиллигига эришган вақтдан бошлаб хозирги кунларгача бўлган вақтни уз ичига олади. қисқа вақт ичида кичик ва ўрта корхоналар ривожланишини бошқарувчи ва рагбатлаитирувчи асосий меъёрий-хуқуқий хужжатлар қабул килинли. Ўз навбатида мустақиллик йилларида тадбиркорликни ривожланиши хам бир неча босқичларни уз ичига олади. Биринчи босқич : 1992 - 1995 йиллар иқтисодий ислоҳотларнинг бошланиши,

www.arxiv.uz мулкни давлат тасарруфидан чиқариш, хусусийлаштиришпинг кенг даражала олиб борилишидан иборат. Бу даврда аҳолини аксарият қисми кичик корхоналарни. савдо, умум овкатланиш корхопаларини, хизмат курсатиш- объектларини, енгил транспор|- ва бошқа воситаларни хусусийлаштириб олди. Бу даврда кичик тадбиркорлик айникса савдо ва хизмат курсатиш соҳасила кенг таркалди. Тадбиркорликнинг кенгайишида эркин нархларга утилиши хам ижобий рол уйнади. Иккинчи босқич: 1996 - 1999 йилларни уз ичига олади. бу йилларда кисик ва урга бизнесни ривожи анча секинлашди. Шу соҳада банд бўлганлар сони 1998 йилда 1995 йилга нисбатан деярли икки баробарга камайди, рўйхатдан ўтган корхоналарнинг» анчагипа қисми ишга тушмасдапок уз фаолиятини тухтатди. Бунинг асосий сабаби сифатида давлат ваколатли ва махаллий органларининг тадбиркорлар фаолиятларига асоссиз аралашуви, инфратузилма субъектларини фаолиятларини яхши йўлга куйилмагани, қоғозбозликнинг куилиги, текширувчиларнинг таъмагирлиги, порахўрлик, тайзиқ ўтказиш ва бошқаларни айтишимиз мумкин. Учинчи босқич : 1999 - 2004 йилларни камраб олади. Бу даврда иқтисодиётни эркинлаштириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш йўлилаги тусикларга кескин ва катъий зарба берилди лейиш мумкин. айникса Президептнинг республика Олий мажлисининг кейинги сессияларида, 2001, 2002. 2003 йиллар якўпларига багишланган маърузаларида бу соҳадаги ютук ва камчиликлар тахлил килинди хамда уларни баргараф зтиш йўл-йуриклари а ниқ кўрсатиб берилди. Тадбиркорликни рағбатлантирувчи, уни кафолатлайдиган кучли механизм яратилди, хуқуқий асослар мустахкамланди. Тадбиркорлик субъектлари учун солиқ тўлаш тизимига сезиларли даражада енгиллик киритилди. Уларни хисоб юритиш тизими, кредит бериш тизими, рўйхатдан ўтказиш тартиблари, асоссиз текширувлар тартиби соддалаштирилди. 4. Тадбиркорликни ташкил қилиш сабаблари, шартлари ва ривожланиши. Тадбиркорликнинг вужудга келиши бозор иқтисодиёти шароитила бир

www.arxiv.uz неча сабаларга боғликдир: Моддий ва маьнавий қониқмаслик. Бу омил тадбиркорликни ривожланишининг энг мухим шартидир, чунки оила, жамият, шахсдаги моддий ва маънавий қониқмаслик уларда тадбиркорлик хусусиятларини ривожлантиради ёки ривожланишига асос солади. Моддий холатни яхшилаш ва иқтисодий эркинликни таъминлаш зарурияти. Бу омил тадбиркорлик учун сифат белгиларини аниқлаш, унинг ривожланиш даражасини белгиловчи омилдир. 3. Фойда олиш ва шахсий даромад. Бу хозирги даврда тадбиркорликнинг ривожланишини таъминловчи асосий сабабдир. Тадбиркорликни ривожланишида нафақат бу сабаблар тизими, балки унга яратилаётган шарт - шароитлар хам мухим ахамият касб этади: Унга 1. Бозор - тадбиркорликнинг яшаш муҳитидир, чунки шундай бозор қонунлари, бозор мухофазаси керакки, тадбиркор эркин ривожланиши зарур. 2. Бозор инфратузилмасининг мавжудлиги, ривожланиши. Бу - маҳсулот (хизматлар) ишлаб чиқарувчини истеъмолчи билан ягона бозор маконида бирлаштириб, ишлаб чиқариш ва истеъмол кўламлари ўртасида зиддиятни бартараф эчувчи хамда унинг барча иштирокчилари олдиларига куйган мақсадларига эришишларини таъминлрвчи муассасалар ва воситачилик тартиблари тизимидир. 3. Тадбиркорликни давлат томонидан қўллаб - кувватланиши, тадбиркорлар учун кафолатлар. 4. Жамиятнинг тадбиркорлик тўғрисида муруватли, ижобий фикри. 5. Мулкни хусусийлаштирилганлиги, яъни давлат тасарруфидан чиқариш айниқса қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлайдиган кичик ва қўшма корхоналар ташқил қилиш, фермер хўжаликларини тараққий эттириш ишларини жонлантиришни талаб этади. Мана шуларнинг хаммаси, Ўзбекситоннинг саноати ва қишлоқ хўжалиги ривожланган хамда бой ишчи кучи бозорига эга бўлган мамлакат эканлиги билан биргаликда тадбиркорликни ривожлантириш учун шарт- шароитлар ва истиқболлар

www.arxiv.uz очади. Бозор иқтисодиёти ривожланган барча мамлакатларда тадбиркорлик фаолияти билан бизнесни ривожлантиришнинг зарур шарти - мулкчиликдир. лекин тадбиркор билан бизнесмен хамиша хам хусусий мулк эгаси булавсрмайди. Тадбиркорлар орасида мулк эгалари билан бир каторда менежерлар, ишлаб чиқариш ташқилотлари хам булиши мумкин. Равнакка эришаман деб интиладиган корхоналар ва фирмалар бошқаришнинг тадбиркорликка хос услубларини янада кенгрок қўллаб бормокдалар. Кимки хушёр бўлиб, жамият талабларига мое равишда тезкорлик билан харакат киладиган, янги технологияларни жорий зтиш хисобига бозордаги уз иштирокини кенгайтириб, замонавий, харидоргир товарларни ишлаб чиқаришни узлаштириб борса, уша галаба козонади. Хозирги шароитларда хусусийлаштириш - тадбиркорликнинг асоси бўлмиш хусусий мулкчиликни қайта тиклашга даъват этилган. Хусусийлаштириш ижтимоий - иқтисодий вазифаларни хал қилиш, бозор муҳитини шакллантириш воситасидир. У рақобатни юзага келтириб, тадбиркорларга ва турлича мулкий шаклдаги корхоналарнинг рахбарларига эркинлик бериши керак. 6. Иқтисодий ва ижтимоий давлат сиёсатининг барқарорлиги, тадбиркорлик ва бизнес хусусида ижобий - ижтимоий фикр юзага келган бўлиши, имтиёзли солиқ тартиби, тадбиркорликни қўллаб-қувватловчи ривожланган инфратузилма ақлий мулкни химоя килувчи самарали тизим бўлиши керак. 7. Тадбиркорлар учун қулай кредит тизимини яратиш, уларга зарур ишлаб чиқариш воситалари, хом ашё ва бошқа буюмларни сотиб олиш имконини бериш керак. 8. Маълумот билан таъминлаш ва кенг хамда ишончли базасининг булиши хам жуда зарур. Маълумот баъзасининг булиши яна шунинг учун хам мухимки, ишлаб чиқаришнинг кайси турларини хусусий мулк асосида ривожлантириб

www.arxiv.uz бориш кераклиги, кайси коидаларга риоя қилиб инвестициялар ажратиш ёки бошқа турдаги фаолиячни олиб бориш кераклиги хозир кўпларга унча аник эмас. Шунинг учун тадбиркорлик фаолиягипи амалга оширувчи, ушбу соҳасида ишловчи ёки ишлашга ахд килган кишилар зарур маълумотга эга булиши ва қонунларда нималарга рухсат этиладию, нималар такикланганлигини билиши керак. Буниниг учун махсус «Мароканд» ахборот тизими ташқил этилган ва у тадбиркорлар фаолиятларида узига хос ахамият касб этмоқда. Бу масалаларнинг деярли хаммасида тадбиркорларимиз хозирча маълум кийинчиликларга учраб турибдилар. Мана шу қийинчиликларни енгиш ва бошқа мухим муаммоларни муваффақият билан хал қилиш тадбиркорлар олдидаги энг мухим вазифаларидан биридир. Тадбиркорликнинг ривожланишини қуйидаги асосий омиллар таъминлайди: - халк хўжалиги тармоқларининг бозор муносабатларига ўтиши ва истеъмол бозорининг яратилиши: Бу манфат ва талаб доирасини янада кенгайтиради хамда фақат оммавий талабдаги товар ва хизматларга бўлган эхтиежни яратибгина колмай, шахсий талаб бўлган нарсаларга эхтиёжни хам туғдиради. Бундай талаб ва эхтиёжларни тез ва сифатли қилиб фақатгина кичик корхоналаргина қондира олади; - тадбиркорларнинг мулки, хуқуқи ва иқтисодий манфатларининг химояланишига хуқуқий ва давлат идоралари кафолатларининг мавжудлиги; - ишбилармонликнинг давлат томонидан солиқ, молиявий кредит ва амортизация сиёсати орқали муносиб қўллаб-қувватланиши; - давлат ва муниципал корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш, хусусийлаштириш, кичик фирмаларни яратиш; - камдаромад, паст рентабелли ва зарар кўриб ишловчи корхоналарнинг инкирозга учрашининг аниклиги ва улар асосида кичик корхоналар очиш; - давлатнинг ижгимоий - сиёсий барқарор холати;

www.arxiv.uz - тадбиркорликнинг ташқилий - хуқуқий шаклини тўғри танлаш; - бозор иқтисодиёти инфратузилмасининг тез ривожланиши. Шундай қилиб ишбилармонларни харакатлантирувчи куч - бу даромад олиш иштиёқи бўлиб бу даромад уларга ишбилармонлик фирмаларини ривожлантириш хамда ўз ишини кенгайтириш ва унда ишловчиларни моддий рағбаглантириш учун керак бўлади. Аммо тажрибаларга кўра бу асосий сабаб хисобланмайди. Балки тадбиркорнинг даромад олмасдан бошлаган ишини давом эттира олмаслиги ва корхонанинг ўзидан-ўзи тараққий топмаслиги аввалдан назарда тутиши шарт.

O'xshashlar

Тадбиркорликнинг моҳияти

Тадбиркорликнинг ташкилий шакллари

Тадбиркорликнинг асосий турлари

Мулк ва тадбиркорликнинг шаклланишининг иқтисодий йўллари

Тадбиркорликнинг давлат томонидан қўллабқувватланиши ва бошқарилиши