Sug‘urta bozorining tartibga solinishi - Iqtisodiyot - Referatlar

Sug‘urta bozorining tartibga solinishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

191 KB

Ko'chirib olish

Sug‘urta bozorining tartibga solinishiReja: 1. Sug‘urta bozorini davlat tomonidan tartibga solishning zarurligi va vazifalari 2. Sug‘urta faoliyatini tartibga solish vakolatiga ega bo‘lgan organlar 3. Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining faoliyatini litsenziyalash 4. Tayanch iboralar

1. Sug‘urta bozorini davlat tomonidan tartibga solishning zarurligi va vazifalari Bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiy hayotida sug‘urta faoliyati strategik ahamiyatga ega bo‘lib, bu sohadagi davlat siyosatining mohiyati uning bozor infratuzilmasining muhim tarkibiy elementi sifatidagi ahamiyati va salmog‘ini yanada oshirishdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi milliy sug‘urta bozorini va sug‘urta faoliyatini isloh qilishing asosiy yo‘llaridan biri - erkinlashtirishni kuchaytira borgan holda ushbu faoliyat ustidan davlat nazoratini ham kengaytirish, nazorat olib borishning huquqiy bazasini mustahkamlashdan iborat. O‘tish davrini boshdan kechirayotgan mamlakatlarda davlat tartibga solish va nazoratni samarali yo‘lga qo‘ymasdan turib sug‘urta bozorini erkinlashtirilishi bu bozorda bosh-boshdoqlik, tartibsizlikni avj olishiga olib kelishi mumkinligini jahondagi bir qator davlatlar tajribasi yaqqol ko‘rsatib turibdi. Bunday sharoitda ayrim jinoiy kimsalar tomonidan noqonuniy amaliyotlar amalga oshirilishi, asossiz boylik ortirish uchun keng imkoniyatlar tug‘ilishi mumkin. Bu sohada moliyaviy jinoyatlar sodir etilishi sug‘uratlanuvchilar manfaatlariga jiddiy ziyon yetkazadi, sug‘urta faoliyati obro‘siga putur yetishiga olib keladi va bozor munosabatlarining shakllanishi – rivojlanishiga halal beradi. Respublikamiz Prezidenti I. A. Karimov Vazirlar Mahkamasida bo‘lgan yig‘ilishda ta’kidlaganidek: “ Bugungi kunda mukammal sug‘urta tizimlariga ega bo‘lmasdan turib xo‘jalik subyektlari, ayniqsa kichik va xususiy biznes vakillari, qishloqdagi tovar ishlab chiqaruvchilar samarali ishlashlari, investitsiya faoliyati bilan shug‘ullanishlari, kredit olishlari qiyin ” 1 . Sug‘urta munosabati ishtirokchilarining o‘zaro aloqalari hamda sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning asosiy tamoyillari hamda qoidalarini ko‘zda tutuvchi huquqiy baza sug‘urta bozorining davlat tomonidan tartibga solish ishiga oid muhim tarkibiy qismlardan sanaladi. 1 Karimov I. A. «I q tisodiyotni erkinlashtirish va islo h otlarni chu q urlashtirish — eng mu h im vazifamiz». «Xalq so‘zi», 2000-yil, 15 fevral, №32.

Yuqorida qayd etilganidek, bugungi kunda O‘zbekistonda yetarli darajada samarali ishlaydigan sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilik tizimi yaratilgan bo‘lib, o‘z ichiga «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi qonunni, Respublikasi Prezidenti Farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari, Moliya Vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan me’yoriy hujjatlarni va boshqa me’yoriy- huquqiy hujjatlar qatlamini qamrab oladi. Ushbu huquqiy baza Respublikada sug‘urta faoliyatini rivojlantirish va takomillashtirish uchun asos bo‘lib xizmat qildi. Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solinishi deganda sug‘urta bozori rivojlanishi, kengayishi va samarali ishlashini ta’minlash maqsadida davlat hokimiyati, boshqaruvi va mahalliy idoralar tomonidan muntazam ravishda, ma’lum maqsadga yo‘naltirilgan holda, sug‘urta bozori ishtirokchilari xatti- harakatlariga ta’sir o‘tkazishga qaratilgan iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy va boshqa ko‘rinishlardagi faoliyat tushuniladi. Bu faoliyat amaldagi qonunlar doirasida bo‘lishi, sug‘urta faoliyati ishtirokchilari huquq va manfaatlariga zarar yetkazmasligi lozim. Sug‘urta bozorini davlat yo‘li bilan tartibga solish qo‘yidagi vazifalarni bajaradi: 1) Zarur iqtisodiy va huquqiy zaminni mustahkamlash va takomillashtirish yo‘li bilan sug‘urta bozori rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratish; 1) Kerakli me’yoriy-huquqiy qoidalar belgilash orqali sug‘urtalanuvchilar va sug‘urtalovchilar huquqlari hamda boshqa qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash; 2) Sug‘urta bozori infratuzilmasini, uning tarkibiy qismlarini yanada rivojlantirish; 3) Mustaqil sug‘urta brokerlari, ixtisoslashgan yuridik maslahat-tahlil hamda auditorlik firmalari shakllanishi va rivojlanishiga ko‘maklashish; 4) Sug‘urta bozorida ishlaydigan malakali, zamonaviy bilim va tajribaga ega bo‘lgan, mutaxassis kadrlar tayyorlanishiga, mavjud kadrlar korpusining muntazam malakasi oshirilishiga ko‘maklashish;

5) Sug‘urta kompaniyalari va tashkilotlari moliyaviy faoliyati monitoringini tashkil qilish, ularning to‘lov imkoniyatlarini kuzatib borish kabilar. Sug‘urta faoliyati ustidan davlat nazoratini amalga oshirishdan ko‘zlangan maqsad – sug‘urta bozori va uning ishtirokchilari xatti-harakatlari qonunchilik talablariga mos bo‘lishini ta’minlash, eng avvalo sug‘urtalanuvchi jismoniy va yuridik shaxslar mulkiy manfaatlarini himoyalashdan iboratdir. 2. Sug‘urta faoliyatini tartibga solish vakolatiga ega bo‘lgan organlar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 8 iyuldagi «Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaroriga asosan sug‘urta faoliyati ustidan davlat nazoratini amalga oshirish vazifasi Moliya Vazirligi huzurida tashkil etilgan sug‘urta nazorati bo‘yicha Davlat inspeksiyasi (keyinchalik Davlat inspeksiyasi) zimmasiga yuklatildi. Ushbu inspeksiya to‘g‘risidagi nizom ham yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan qaror bilan tasdiqlandi va Davlat inspeksiyasi o‘z faoliyatini amalda 1999-yil fevral oyidan boshladi. Davlat inspeksiyasining asosiy maqsadi sug‘urta tashkilotlari faoliyatini kuzatib borish va sug‘urta bozori ishtirokchilarining, sug‘urtalanuvchining ham, sug‘urtalovchining ham huquqlari hamda boshqa qonuniy manfaatlarini qo‘riqlashdan iborat. Davlat inspeksiyasi :  ijro etilishi majburiy bo‘lgan to‘lovga qobiliyatlilik normativlarini hamda ularni aniqlash tartibini, ayrim tavakkalchiliklar bo‘yicha sug‘urtalovchilar majburiyatlarining yo‘l qo‘yiladigan eng ko‘p yoki eng kam miqdorini va majburiyatlar jamining yo‘l qo‘yiladigan ko‘p yoki eng kam miqdorini hisoblab chiqarish uslubini, sug‘urtalovchilarning to‘lovga qobiliyatini aks ettiruvchi axborotlarni taqdim etish tartibi va muddatlarini belgilaydi;

 sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etishini, to‘lovga qobiliyatlilikning belgilangan normativlari va moliyaviy barqarorlikning boshqa talablari bajarilishini nazorat qiladi;  sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalaydi;  sug‘urtalovchilar tomonidan hisob-kitobni yuritish, sug‘urta zahiralarining mablag‘larini shakllantirish va joylashtirishga oid hisobotlar tuzish tartibini belgilaydi;  sug‘urtalovchining ijro etuvchi organi rahbariga va bosh buxgalteriga qo‘yiladigan ijro etilishi majburiy bo‘lgan malaka talablarini belgilaydi;  sug‘urtalovchilar tomonidan taqdim etiladigan moliyaviy hisobotlarning shakli, tartibi va muddatlarini belgilaydi;  qonun hujjatlariga muvofiq sug‘urta bozori professional ishtirokchilarining faoliyatini tekshiradi va ularga aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish to‘g‘risida ijro etilishi majburiy bo‘lgan ko‘rsatmalar kiritadi;  qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlari litsenziyalarining amal qilishini to‘liq yoki ayrim sug‘urta turlariga (klasslariga) nisbatan to‘xtatib qo‘yadi, shuningdek ularning amal qilishini tugatadi;  har bir moliya yili tugaganidan keyin olti oy ichida sug‘urta faoliyatini tartibga solish va uni nazorat qilish borasidagi faoliyat to‘g‘risida yillik hisobotlarni, shuningdek sug‘urta bozorining moliya yili mobaynidagi faoliyati to‘g‘risida statistika ma’lumotlarini e’lon qiladi . Davlat inspeksiyasi va uning xodimlari su g‘ urta bozori professional ishtirokchilarining ustav fondida va bosh q aruv organlarida ishtirok etishga, shuningdek su g‘ urta vositachisi sifatida ish yuritishga h a q li emaslar. Yuqoridagi vazifalardan kelib chiqqan holda Davlat inspeksiyasi qo‘yidagi funksiyalarni bajaradi:

a) sug‘urtalovchilar tomonidan qonunlarga rioya etilishi, hisobotlarining haqiqiyligi, to‘lov qobiliyatiga va moliyaviy barqarorligiga taalluqli bo‘lgan iqtisodiy ko‘rsatkichlar ta’minlashini tekshiradi; b) o‘z vakolatlari doirasida sug‘urtalovchilar ish faoliyatini uslubiy jihatdan ta’minlaydi; v) sug‘urta munosabati ishtirokchilari tomonidan bajarilishi shart bo‘lgan me’yoriy hujjatlar, uslubiy qo‘llanmalar ishlab chiqadi; g) sug‘urta faoliyatiga oid me’yoriy huquqiy hujjatlar loyihalarini tayyorlaydi va ularni Moliya Vazirligi rahbariyati muhokamasiga kiritadi; d) sug‘urta tashkiloti tugatilgani taqdirda sug‘urtalanuvchilar manfaatlarini himoya qiladi; e) O‘zbekiston Respublikasida sug‘urta faoliyati va sug‘urta bozori ahvolini, uning rivojlanish yo‘nalishlarini o‘rganadi, tahlil qiladi; j) sug‘urta faoliyati yuzasidan mutaxassislarni kasbiy tayyorlash, qayta tayyorgarlikdan o‘tkazish yuzasidan tadbirlarni amalga oshiradi, seminarlar, konferensiyalar va simpoziumlar tashkil etadi; z) ommaviy axborot vositalari orqali sug‘urta faoliyati yuzasidan axborot berish-tushintirish ishlarini olib boradi; i) o‘z vakolati doirasida fuqarolardan kelib tushgan ariza, shikoyat va takliflarni ko‘rib chiqadi; k) belgilangan tartibda noshirlik faoliyatini amalga oshiradi. Davlat inspeksiyasi zimmasidagi vazifalar va yuklatilgan funksiyalarga muvofiq zarur hajmda vakolatlar bilan ham ta’minlangan. Sug‘urta nazorati bo‘yicha Davlat nazorat inspeksiyasi to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra Davlat inspeksiyasi quyidagi vakolatlarga ega: — sug‘urta tashkilotlaridan qonun hujjatlarida belgilangan hisobotlarni olishi, ularning moliyaviy faoliyatlariga taalluqli axborotlarni talab qilish; — korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, bank muassasalaridan, shuningdek ayrim fuqarolardan o‘z funksiyalarini bajarishga oid axborotlar olish;

— sug‘urtalovchi tashkilotlar faoliyati qonun hujjatlariga qay darajada mos ekanligini tekshirib borishi, ana shu maqsadda zarur hollarla komissiyalar va ishchi guruhlar tuzishi, bu komissiya va guruhlar ishini tashkil etish; — yuklatilgan vazifalarni bajarishlik uchun zarur bo‘lgan axborotlar va statistik hisobotlarni davlat ijroiya hokimiyati organlaridan bepul olishi mumkin. Davlat inspeksiyasi sug‘urta tashkilotlari faoliyatini tekshirishi natijasida sug‘urta to‘g‘risidagi qonunchilik talablari buzilayotganligi, sug‘urta tashkiloti faoliyatining ishonchligiga shubha tug‘diruvchi holatlar mavjudligini aniqlasa yoki sug‘urta tashkilotining moliyaviy barqarorligini belgilovchi iqtisodiy ko‘rsatkichlar tegishli normativlardagidan past ekanligini aniqlasa, u holda vakolatli davlat organlariga bu haqda xabar beradi hamda sug‘urta tashkiloti faoliyatini davom ettirishi mumkin yoki mumkin emasligi masalasi ko‘rib chiqiladi. Kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda Davlat inspeksiyasi sug‘urtalanuvchilar manfaatlarini himoya qilish maqsadida o‘z vakolati doirasida zarur choralarni ko‘rishga haqli sanaladi. Sug‘urta faoliyati ustidan davlat nazoratining eng muhim tamoyillaridan biri - sug‘urta tashkilotlari faoliyatiga, kundalik ishlariga asossiz aralashishga, ular faoliyatini asossiz cheklanishiga yo‘l qo‘yilmasligidir. Davlat inspeksiyasi tomonidan sug‘urta faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirish paytida qonuniylik, ijtimoiy adolat tamoyillariga qat’iy amal qilinishi lozim. Sug‘urta faoliyati ustidan umumiy nazorat olib borish vazifasi O‘zbekiston Respublikasi prokuratura organlariga yuklatilgan bo‘lib, prokuratura organlari sug‘urta faoliyati barcha ishtirokchilari, sug‘urta tashkilotlari, sug‘urtalanuvchi yuridik va jismoniy shaxslar, sug‘urta brokerlari, bu munosabatning barcha ishtirokchilari faoliyatini, shuningdek sug‘urta nazorati bo‘yicha Davlat inspeksiyasi faoliyatini ham nazorat qilib boradilar. O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi «Prokuratura to‘g‘risida»gi qonunining 1 4-modasida aytilishicha prokuratura organlari faoliyatining 1 Јзбекистон Республика ўонун ¦ужжатлар т¤плами. 2001 й., №20, 139- модда.

yo‘nalishlaridan biri-vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, hokimlar va boshqa mansabdor shaxslar, shuningdek fuqarolar tomonidan qonunlarning bajarilishini nazorat qilishdan iborat. Prokuror nazorati natijasida sug‘urta munosabati ishtirokchilari tomonidan sug‘urta to‘g‘risidagi qonunlar, boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablari buzilayotganligi aniqlansa, prokurorlik nazoratining tegishli ta’sir chorasi qo‘llaniladi. Sug‘urtalovchi yoki sug‘urta qildiruvchi shaxs, yoxud sug‘urta munosabatiga aloqador boshqa shaxslar xatti-harakatida jinoyat alomatlari borligi aniqlangani hollarda esa jinoyat ishi qo‘zg‘atilishi, surishtiruv yoki tergov qilinishi orqali aybdor shaxslar aniqlanishi va qonunda nazarda tutilgan javobgarlikka tortilishi choralari ko‘riladi. Sug‘urta faoliyati ustidan prokuror nazorati davlat nazoratining eng samarali shakllaridan bo‘lib, qonuniylik va huquq-tartibotni mustahkamlashga xizmat qiladi. 3. Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining faoliyatini litsenziyalash O‘zbekiston Respublikasida sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining faoliyatini litsenziyalash O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni (15-modda) va Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 27 noyabrdagi “ Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida ”gi 413-sonli qarori bilan qabul qilingan “Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash to‘g‘risida Nizom” ga asosan amalga oshiriladi. Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi (keyingi o‘rinlarda litsenziyalovchi organ deb ataladi) tomonidan amalga oshiriladi. Belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan yuridik shaxslar sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya talabgorlari bo‘lishlari mumkin.

Sug‘urtalovchi va sug‘urta brokerining sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya amal qilish muddati cheklanmasdan beriladi. Quyidagilar sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini amalga oshirishning litsenziya talablari va shartlari hisoblanadi: – O‘zbekiston Respublikasining sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya qilish; – sug‘urta faoliyatini amalga oshirishda olingan axborotlarning qonun hujjatlari talablariga muvofiq maxfiyligini ta’minlash; – litsenziyalovchi organ talabiga ko‘ra sug‘urta faoliyatini amalga oshirishga doir qonun hujjatlarida belgilangan axborotlarni taqdim etish; – litsenziya talabgori rahbari oliy ma’lumotga hamda sug‘urta sohasida kamida ikki yillik ish stajiga ega bo‘lishi kerak; – litsenziya talabgori (litsenziat) rahbari boshqa sug‘urta tashkilotlarida rahbar lavozimini egallashga haqli emas. L itsenziya talablari va shartlariga qo‘shimcha ravishda quyidagilar belgilanadi: a) sug‘urtalovchilar uchun: – ustav fondining qonun hujjatlarida belgilangan eng kam miqdorining mavjud bo‘lishi; – Qoraqalpog‘iston Respublikasida, barcha viloyatlar va Toshkent shahrida majburiy sug‘urta shartnomalarini tuzish, jabrlanuvchi (uning merosxo‘ri yoki huquqiy vorisi)ning sug‘urta to‘lovlari to‘g‘risidagi talablarini ko‘rib chiqish va sug‘urta to‘lovlarini amalga oshirish vakolati berilgan o‘z filiallariga va boshqa alohida bo‘linmalariga ega bo‘lishi - transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qiluvchi sug‘urtalovchilar uchun; – sug‘urtalovchining Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha to‘lovlarni kafolatlash jamg‘armasi bilan unga a’zolik to‘g‘risidagi yozma bitimining mavjud bo‘lishi - transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qiluvchi sug‘urtalovchilar uchun.

b) sug‘urta brokerlari uchun: – sug‘urta brokerining sug‘urta faoliyatini amalga oshirishda shartnoma majburiyatlariga rioya etilishini ta’minlash; – sug‘urta shartnomasining litsenziat mijozi uchun qulay shartlarda tuzilishi va bajarilishi; – sug‘urtalashga doir vositachilik faoliyatini asosiy faoliyat turi sifatida amalga oshirish. Sug‘urtalovchilar tomonidan sug‘urta turlari (klasslari) qo‘shib olib borilganda quyidagi qoidalar qo‘llaniladi: a) sug‘urtalovchi litsenziyasida litsenziat amalga oshirishga haqli bo‘lgan sug‘urta turlari (klasslari) ko‘rsatiladi. Sug‘urta klassi muayyan umumiy belgilar bo‘yicha birlashtirilgan sug‘urta turlari yig‘indisini ifodalaydi; b) sug‘urta turi sug‘urtalovchi tomonidan ishlab chiqiladigan va sug‘urta qildiruvchiga sug‘urtaning bir yoki bir nechta klassi doirasida ko‘rsatiladigan aniq sug‘urta xizmatini ifodalaydi; v) litsenziat, unda sug‘urta klasslarini qo‘shib olib borishga doir cheklashlarni hisobga olgan holda sug‘urtaning tegishli klasslari ko‘rsatilgan litsenziya mavjud bo‘lgan taqdirda ikki va undan ortiq sug‘urta klassi belgilari va mazmunini jamlovchi sug‘urta turini ishlab chiqishga haqlidir. Hayotni sug‘urta qilish sohasida sug‘urta faoliyatini amalga oshiruvchi litsenziat sug‘urtalovchi umumiy sug‘urta sohasida sug‘urta faoliyatini qo‘shib olib borishga haqli emas, umumiy sug‘urtaning 1 va 2-klasslari bo‘yicha faoliyat bundan mustasno. Litsenziya olish uchun litsenziya talabgori litsenziyalovchi organga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: a) sug‘urtalovchilar uchun:  yuridik shaxsning nomi va tashkiliy-huquqiy shakli, uning joylashgan joyi (pochta manzili), bank muassasasining nomi va bankdagi hisob raqami, yuridik shaxs amalga oshirishni mo‘ljallayotgan litsenziyalanadigan faoliyat turi ko‘rsatilgan litsenziya berish to‘g‘risida ariza;

 yuridik shaxsning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomaning notarial tasdiqlangan nusxasi;  rahbar to‘g‘risidagi ma’lumotlar (oliy ma’lumot to‘g‘risidagi diplom nusxasi va mehnat daftarchasidan ko‘chirma);  litsenziya talabgori tomonidan litsenziya talabgorining arizasi litsenziyalovchi organ tomonidan ko‘rib chiqilganligi uchun yig‘im to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat;  ustav fondining belgilangan eng kam miqdoridan kam bo‘lmagan ustav kapitali to‘langanligini tasdiqlovchi hujjatlar (bank ma’lumotnomasi, mol-mulkni qabul qilish-topshirish dalolatnomalari va boshqa hujjatlar);  sug‘urta faoliyatining iqtisodiy asoslanishi, unga sug‘urtalash operatsiyalarini rivojlantirish prognozini, ehtimol tutilgan qayta sug‘urtalash bitishuvlari rejasini, sug‘urta zahiralarining hisob-kitob rejasini o‘z ichiga oluvchi litsenziyalanayotgan sug‘urta klassi bo‘yicha biznes-reja kiradi;  sug‘urtalashning litsenziya talab qilinadigan turlari bo‘yicha qoidalar (shartlar), litsenziyada quyidagilar bo‘ladi: sug‘urtalash subyektlari doirasini belgilash va sug‘urta shartnomasi tuzish bo‘yicha cheklashlar, sug‘urta obyektlarini belgilash, sug‘urta hodisalari ro‘yxatini belgilash - ushbu holatlar ro‘y berganda sug‘urtalovchining sug‘urta to‘lovlari bo‘yicha majburiyatlari paydo bo‘ladi, (asosiy va qo‘shimcha shartlar), olib qo‘yish (tavakkalchilarning yoki mol- muklarni) bunda sug‘urtalovchi majburiyatlarni bajarmasdan ozod bo‘ladi, sug‘urta mukofotlari tariflari (stavkalari), sug‘urtalashning eng ko‘p (eng kam) muddati, sug‘urta shartnomalarini tuzish va sug‘urta muokoftlarini to‘lash tartibi, tomonlarning sug‘urta shartnomasi bo‘yicha o‘zaro majburiyatlari va sug‘urta shartnomalari bo‘yicha to‘lovni rad etishning mumkin bo‘lgan holatlari sug‘urta shartnomasi bo‘yicha e’tirozlarni ko‘rib chiqish tartibi. Qoidalarga sug‘urta shartnomalari namunalari ilova qilinishi kerak. Litsenziya talabgori rahbari tomonidan tasdiqlangan sug‘urtalash qoidalari (shartlari) ikki nusxada taqdim etiladi, ularning betlari tikilgan va raqamlangan bo‘lishi kerak.

Faoliyat turi faqat qayta sug‘urta qilishdan iborat bo‘lgan litsenziya talabgorlari quyidagi hujjatlarni taqdim etadilar : . b) sug‘urta brokerlari uchun:  yuridik shaxsning nomi va tashkiliy-huquqiy shakli, uning joylashgan joyi (pochta manzili), bank muassasasining nomi va bankdagi hisob raqami, yuridik shaxs amalga oshirishni mo‘ljallayotgan litsenziyalanadigan faoliyat turi (uning bir qismi) ko‘rsatilgan litsenziya berish to‘g‘risida ariza;  yuridik shaxsning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi guvohnomaning notarial tasdiqlangan nusxasi;  litsenziya talabgori tomonidan litsenziya talabgorining arizasi litsenziyalovchi organ tomonidan ko‘rib chiqilganligi uchun yig‘im to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat;  ustav kapitali to‘langanligini tasdiqlovchi hujjatlar (bank ma’lumotnomasi, mol-mulkni qabul qilish-topshirish dalolatnomalari va boshqa hujjatlar). Ko‘rsatib o‘tilgan hujjatlar bir nusxada taqdim etiladi. Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash 1- sxemaga binoan amalga oshiriladi. Litsenziya berish yoki berishni rad etish to‘g‘risidagi qaror litsenziya talabgoridan barcha zarur hujjatlar bilan ariza olingan kundan boshlab o‘ttiz kundan ortiq bo‘lmagan muddatda qabul qilinadi. Litsenziyalar berish, ular yuzasidan xulosalar tayyorlash uchun litsenziyalovchi organda ekspert komissiyasi tashkil etiladi. Ekspert komissiyasi tarkibi va komissiya to‘g‘risidagi nizom litsenziyalovchi organ tomonidan tasdiqlanadi. Ekspert komissiyasi majlislari har oyda kamida bir marta o‘tkaziladi. Majlislarning so‘rov yo‘li bilan o‘tkazilishiga va rasmiylashtirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Litsenziya talabgorining barcha zarur hujjatlar bilan arizasi ular qabul qilib olingan kunda ekspert komissiyaga ko‘rib chiqish uchun kiritiladi. Ekspert komissiyasi taqdim etilgan hujjatlarni yigirma kundan ortiq bo‘lmagan muddatda ko‘rib chiqadi va ular bo‘yicha litsenziya berish yoki berishni rad etish to‘g‘risida ekspert xulosasi tayyorlaydi.

1-sxema. Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash SXEMA Bosqichlar Subyektlar Tadbirlar Bajarish muddatlari 1 bosqich Litsenziya talabgori - yuridik shaxs 1. Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash to‘g‘risidagi Nizomda nazarda tutilgan ro‘yxatga muvofiq litsenziya olish uchun zarur bo‘lgan hujjatlarni tayyorlaydi. 2. Litsenziyalovchi organga hujjatlarni bevosita yohud ularning olinganligi to‘g‘risida bildirishnoma bilan pochta aloqasi orqali taqdim etadi. Litsenziy a talabgorining xohishiga ko‘ra 2 bosqich Moliya vazirligi - litsenziyalovc hi organ 1. Mas’ul shaxs (ekspert komissiyasi kotibi) hujjatlarni ro‘yxat bo‘yicha qabul qiladi, uning nusxasi hujjatlarni qabul qilish sanasi ko‘rsatilgan holda ariza beruvchiga yuboriladi (topshiriladi). 2. Moliya vazirligi ekspert komissiyasiga ko‘rib chiqish uchun kiritiladi. 3. Qayta taqdim etilgan hujjatlar ko‘rib chiqish uchun ekspert komissiyasiga kiritiladi. Hujjatlarn i qabul qilish kunida 3 bosqich Moliya vazirligining ekspert komissiyasi 1. Hujjatlarni ko‘rib chiqadi, Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya berish yoki litsenziya berishni rad etish to‘g‘risida ekspert xulosasini tayyorlaydi. 2. Litsenziya talabgori tomonidan litsenziya berishni rad etish asos bo‘lgan sabablar bartaraf etilgandan keyin hujjatlar qayta taqdim etilgan taqdirda hujjatlarni ko‘rib chiqadi. 1) hujjatlar olinganidan keyin 20 kundan ortiq bo‘lmagan muddatda; 2) hujjatlar qayta taqdim etilgandan

keyin 6 kun 4 bosqich Moliya vazirligi - litsenziyalovc hi organ 1. Moliya vazirligi ekspert komissiyasi xulosasi asosida litsenziya berish yoki litsenziya berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. 2. Litsenziya berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qilingan taqdirda litsenziya talabgoriga rad etishning aniq sabablari va litsenziya talabgori ko‘rsatilgan sabablarni bartaraf etib hujjatlarni takroran ko‘rib chiqish uchun taqdim etish uchun yetarli bo‘lgan muddat ko‘rsatilgan yozma bildirishnoma yuboriladi (topshiriladi). 3. Litsenziya talabgorini qabul qilingan qaror haqida yozma ravishda xabardor qiladi. Litsenziya talabgoriga qabul qilingan qaror haqidagi bildirishnoma bilan birgalikda imzolash uchun litsenziya bitimi yuboriladi. 1), 2), 3) tegishli qaror qabul qilingandan keyin 3 kun mobaynida Litsenz iat Moliya vazirligiga litsenziya berilganligi uchun davlat boji to‘langanligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etadi hamda litsenziya bitimini imzolaydi. Ushbu shartlar bajarilmagan taqdirda Moliya vazirligi litsenziyani bekor qilish to‘g‘risida qaror qabul qilishga haqlidir. - litsenziya talabgoriga litsenziya berish to‘g‘risida qaror qabul qilinganligi haqidagi bildirishnoma yuborilgan vaqtdan boshlab uch oydan kechikmay5 bosqic h Litse nziya talabgori 1. Litsenziya berishni rad etish uchun asos bo‘lgan sabablar bartaraf etilgan taqdirda hujjatlarni qayta taqdim etish huquqiga ega. 2. Litsenziya talabgorlarining arizalari qayta ko‘rib chiqilganligi uchun yig‘im - litsenziya berish rad

undirilmaydi. 3. Litsenziya berish rad etilganligi to‘g‘risidagi bildirishnomada ko‘rsatilgan etilganligi to‘g‘risidagi bildirishnom adako‘rsatilg 6 bosq ich Moliya vazirligi - litsenziyalo vchi organ 1. Litsenziat tomonidan litsenziya berilganligi uchun davlat boji to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat taqdim etilgan hamda litsenziya bitimi imzolangan taqdirda tegishli litsenziya blankalarini rasmiylashtiradi. 2. Reestrga tegishli yozuvni kiritadi. 3. Rasmiylashtirilgan litsenziya litsenziatga beriladi. - litsenziya bitimi imzolanganda n va davlat boji to‘langandan keyin 2 kun muddatda Litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turish, to‘xtatish, shuningdek litsenziyani bekor qilish "Faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash to‘g‘risida"gi va "Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida"gi qonunlarda belgilangan hollarda va tartibda amalga oshiriladi. Litsenziyaning amal qilishini to‘xtatishga asos bo‘lgan litsenziya talablari va shartlarining bir marta qo‘pol ravishda buzilishiga quyidagilar kiradi: a) sug‘urtalovchilar uchun:  litsenziat uchun qonun hujjatlarida taqiqlangan boshqa faoliyat turlarini amalga oshirish;  sug‘urta faoliyatini amalga oshirishda olingan maxfiy axborotni sug‘urta qildiruvchining ruxsatisiz oshkor qilish, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno; b) sug‘urta brokerlari uchun:  mijoz uchun manfaatli emasligi oldindan ma’lum bo‘lgan sug‘urta shartnomasini tuzish va bajarish;

 sug‘urtaga doir vositachilik faoliyatini amalga oshirishda olingan maxfiy axborotni sug‘urta qildiruvchining ruxsatisiz oshkor qilish, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno. Litsenziyalovchi organning litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turish yoki to‘xtatish, shuningdek litsenziyani bekor qilish to‘g‘risidagi qarori yuzasidan sudga shikoyat qilish mumkin. Litsenziyalovchi organ qarorining asossiz ekanligi sud tomonidan e’tirof etilgan taqdirda, litsenziyalovchi organ uning oldida litsenziat ko‘rgan zarari miqdorida javob beradi. 4. Tayanch iboralar Sug‘urta – ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni manfaatdor jismoniy va yuridik shaxslar o‘rtasida qoplash. Sug‘urta klassi - muayyan umumiy belgilar bo‘yicha birlashtirilgan sug‘urta turlari yig‘indisi . Sug‘urta turi - sug‘urtalovchi tomonidan ishlab chiqiladigan va sug‘urta qildiruvchiga sug‘urtaning bir yoki bir nechta klassi doirasida ko‘rsatiladigan aniq sug‘urta xizmati. Majburiy sug‘urta – sug‘urta shakllaridan biri bo‘lib, unda sug‘urtalovchi va sug‘urtalanuvchilar o‘rtasida sug‘urta munosabatlari qonun kuchida yuzaga keladi. Ixtiyoriy sug‘urta - tomonlarning xohish-irodasiga ko‘ra amalga oshiriladigan sug‘urta munosabatlari. Litsenziya - muayyan faoliyat bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi hujjat. Sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari - sug‘urta faoliyatining subyektlari (g‘urtalovchilar, sug‘urta vositachilari hamda boshqa yuridik va jismoniy shaxslar). Sug‘urta nazorati – vakolatli davlat organi tomonidan sug‘urtalovchilar faoliyatini nazorat qilish. Sug‘urta shartnomasi – sug‘urtalovchi va sug‘urtalanuvchi o‘rtasidagi sug‘urta turi shartlariga mos ravishda ularning o‘zaro majburiyatlarini tartibga soluvchi kelishuv (huquqiy bitm).

Sug‘urtalovchi – sug‘urtani amalga oshiruvchi ixtisoslashtirilgan tashkilot. Sug‘urta qildiruvchi – sug‘urta badallarini to‘lovchi va konkret sug‘urta munosabatlarida qatnashuvchi jismoniy yoki yuridik shaxs. Sug‘urtalanuvchi – hayoti, sog‘ligi yoki mehnatga layoqati sug‘urta obyekti bo‘lgan shaxs.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1. Asosiy darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar 1. Гвозденко А.А. Основы страхования: Учебник. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Финансы и статистика, 2003. – 320 с. 2. Mahmudova L. Sug‘urta ishi-O‘quv qo‘llanma—T.-TAKI 2004 3. Основы страховой деятельности: Учебник./ Отв. ред. Проф. Т.А. Федорова. - М.: Издательство БЕК, 2002. -768 с. 4. Сплетухов Ю.А. Страхование ответственности. Учебное пособие - М.: Аудитор, 2004.-172с. 5. Страховое дело: Учебник. В 2 т. (пер. с нем. О.И. Крюгер и Т.А. Федоровой). - т.1: Основы страхования / под ред. О.И. Крюгер. - М.: Экономист, 2004. - 447 с. 6. Xo‘jaev Y. Tashqi iqtisodiy faoliyatda sug‘urta. O‘quv qo‘llanma.-T.: Soliq akademiyasi, 2005.

O'xshashlar

Sug‘urta klassifikatsiyasi

Jahon iqtisodiyotida indikativ rejalashtirishning evolyutsion rivojlanishi va tartibga solinishi hamda ularning hozirgi holati

Sug‘urta kompaniyasining moliyasi

Fond bozorining rivojlantrish istiqbollari

Sug‘urta kompaniyasining investitsiya faoliyati