Солиқ сиёсати ва унинг асосий йўналишлари - Iqtisodiyot - Referatlar

Солиқ сиёсати ва унинг асосий йўналишлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

165 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа : 1. Солиқ сиёсати ва унинг ҳуқуқий асослари. 2. Солиқ сиёсатини ишлаб чиқиш ва уни амалга оширишда давлатнинг роли. 3. Ўзбекистон Республикаси солиқ сиёсатининг х усусиятлари ва й ў налишлари.

www.arxiv.uz 1. Солиқ сиёсати ва унинг ҳуқуқий асослари. Жамият иқтисодий тараққиёти бир томондан унинг ички ме х анизмига боғлиқ б ў лса, иккинчи томондан бошқарувнинг х арактерига, ижтимоий-сиёсий ҳолатга, мувозанатга боғлиқ б ў лади. Оддий қилиб айтганда устқурмага ҳа м бевосита боғлиқдир. Мазкур жараёнда ижтимоий сиёсат алоҳида роль ў йнайди. Ижтимоий сиёсат ў з навбатида ички ва ташқи маданий-маърифий, сиёсий, иқтисодий сиёсат кабиларга б ў линади. Иқтисодий сиёсат ҳам ў з навбатида молия, пул-кредит, бюджет, солиқ сиёсати каби турларда амал қилиб, уларни я х литлиги макроиқтисодий даражада қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятлари фаолиятларининг асосий ажралмас қисмига айланади. Шу ў ринда солиқ сиёсатининг мазмунига т ўх талиб ў тадиган б ў лсак, юқорида қайд этилганидек, солиқ сиёсати - бу иқтисодий сиёсатнинг ажралмас бир б ў лаги б ў либ, давлатнинг муайян даврда аниқ мақсадларга қаратилган солиқ соҳасидаги фаолиятидир. У таркибан солиқларни жорий этиш, солиққа оид ҳуқуқий база яратиш, жорий этилган солиқлар ва солиқсиз т ў ловларни амалиётда ишлаш ме х анизмини шакллантириш ва самарадорлигини оширишга қаратилган давлатнинг тегишли ваколатли органлари томонидан комплекс тарзда олиб бориладиган чора-тадбирлар йиғиндисидир. Мамлакат солиқ тизими х усусиятлари, й ў налишлари, қандай солиқларнинг жорий этилиши, улар ў ртасидаги нисбатни таъминлаш каби масалаларни солиқ сиёсати белгилаб беради. Солиқ сиёсатининг ҳуқуқий асослари сифатида мустақилликнинг дастлабки йилларида Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 31 августдаги «Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги т ў ғрисида» ги қонуни , Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси , Ўзбекистон Республикасининг «Кор х оналар, ташкилотлар, бирлашмалардан олинадиган солиқлар т ў ғрисида» ги (1991 йил 15 феврал), «Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари, ажнабий фуқаролар ва фуқаролиги б ў лмаганларнинг даромад солиғи т ў ғрисида» ги (1991 йил 15 феврал),

www.arxiv.uz «Маҳаллий солиқлар ва йиғимлар т ў ғрисида» ги (1993 йил 7 май) қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Кенгаши ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари каби меъёрий ҳужжатлардан иборат б ў лган б ў лса, 1997 йилда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодекси ва Ўзбекистон Республикасининг «Давлат солиқ ҳизмати т ў ғрисида» ги қонуни юқоридаги ҳужжатларнинг айримларини ў з кучини й ў қотишига олиб келган б ў лса, айримларининг ҳуқуқий базасини кенгайишига, кучайишига ҳизмат қилиб келмоқда. « Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги т ў ғрисида » ги қонунга мувофиқ , шу кундан эътиборан Ўзбекистон Республикаси ў зининг мустақил солиқ сиёсатини олиб боради . Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида фуқароларнинг бурчларига солиқларни т ў лаш мажбурияти ҳам киритилган : « Фуқаролар қонун билан белгиланган солиқлар ва йиғимларни т ў лашга мажбурдирлар » 1 . Шунингдек республикамиз ҳудудида ягона солиқ тизими амал қилиши ва уни белгилаш ваколати ҳақидаги жумлалар келтирилган : « Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ягона солиқ тизими амал қилади . Солиқлар жорий қилишга фақат Олий Мажлис ҳақлидир » . 2 Бугунги кунда республикамиз солиқ сиёсатининг ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси , Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодекси , « Давлат солиқ ҳизмати т ў ғрисида » ги қонуни , ҳукуматнинг бошқа солиққа оид қонун , қарорлари , Президент Фармонлари ва бошқа меъёрий ҳужжатлар билан изоҳланади . Ҳозирги пайтда республикамиз солиқ сиёсатининг асоси Президентимиз томонидан ишлаб чиқилган ва муваффақиятли тарзда амалиётда ў з аксини топаётган иқтисодий ривожланишнинг беш тамойилидир . Солиқ сиёсати ана шу тамойиллар асосида ташкил этилган б ў либ , солиқ соҳасидаги самарали чора - тадбирлар амалга оширилмоқда . 1 Ызбекистон Республикасининг Конституцияси. Т «Ызбекистон» 1992 йил 51-модда. 2 Ызбекистон Республикасининг Конституцияси. Т «Ызбекистон» 1992 йил 132-модда.

www.arxiv.uz Солиқ концепцияси - бу солиқларни й ў налишларини аниқ илмий асосланган ҳолда амалга ошириш ғояларининг я х литлигидир . Мамлакатимизда солиқ концепцияси Президентимиз И . А . Каримов томонидан чуқур илмий асосда ишлаб чиқилган бозор иқтисодиётига ў тиш концепциясига асосланади . Агар солиқ концепцияси қанчалик чуқур илмий асосга эга б ў лса , солиқ сиёсатининг барқарорлиги шунчалик мустаҳкам таъминланади . ўз навбатида солиқ концепцияси эса солиқлар соҳасидаги чуқур илмий тадқиқот ишлари ҳамда солиқ амалиётида орттирилган бой тажрибаларни ў заро уйғунлигига асосланган ғояларнинг самарадорлигига боғлиқ б ў лади . Шунингдек , солиқ сиёсати барқарорлигини таъминлашда унинг стратегияси ва тактикаси ишлаб чиқилиши лозим . Амалга оширилиши лозим б ў лган тадбирлар х усусияти ва муддатини эътиборга олиб солиқ сиёсати : солиқ сиёсати стратегияси ва солиқ сиёсати тактикасига б ў линади . Солиқ сиёсати стратегиясида муайян узоқроқ муддатга м ў лжалланган солиққа оид иқтисодий муносабатларни асосий й ў налишлари ва чора - тадбирлари ифодаланади . Бу эса ў з навбатида илмий асосланган солиқ концепцияси билан бевосита боғлиқдир . Масалан , республикамизда жамият тараққиётининг асосий стратегияси қилиб эркин , очиқ бозор иқтисодиётига , эркин фуқаролик жамиятига асосланган ҳуқуқий , демократик жамият қуриш белгиланган . Солиқ борасидаги устувор стратегик вазифа эса давлат бюджети ва хў жалик юритувчи субъектларни солиққа оид иқтисодий муносабатларида муайян уйғунликни таъминловчи солиқ тизимини шакллантириш ва шунга мос равишда такомиллаштириб боришдан иборатдир . ёки бошқача қилиб айтганда , солиқ сиёсати стратегияси - солиқ сиёсатининг узоқ муддатли й ў налиши б ў либ , ижтимоий ва иқтисодий стратегия белгилаб берган улкан масштабли вазифаларни келажакда бажарилишини таъминлаш к ў зда тутилган молиявий тадбирлар йиғиндисидир .

www.arxiv.uz Солиқ сиёсати тактикаси эса белгиланган солиқ сиёсати стратегияси ижросини таъминловчи , тез - тез ў з г ариб турувчи сайи - ҳаракатларни билдиради , яъни қисқа муддатли ва кичик масштабли молиявий чора - тадбирларни ҳал қилишга қаратилган й ў налишлар мажмуаси - солиқ сиёсати тактикаси сифатида қаралади . Солиқ сиёсати концепцияси солиқ сиёсати стратегиясига нисбатан , солиқ сиёсати стратегияси эса солиқ сиёсати тактикасига нисбатан барқарор , яъни кам ў з г арувчан б ў либ , уларнинг барчаси бир - бирига боғлиқ ҳолда , бир - бирини т ў лдириб туради х амда я х лит ҳолда солиқ сиёсатинининг моҳиятини ташкил қилади . Солиқ сиёсати таркибий жиҳатдан қуйидаги й ў налишларда амалга оширилади : - мамлакат миқёсида амал қилувчи солиқлар ва солиқсиз т ў ловларни қонуний жорий этиш ; - амал қилаётган солиқларни самарали ишлашини таъминловчи ме х анизм шакллантириш ва такомиллаштириш , солиққа оид қонунлар ва бошқа меъёрий ҳужжатларни такомиллаштириб бориш ; - солиқ сиёсатини амалга оширувчи тегишли ваколатли органларни ташкил этиш ва уларни ушбу соҳадаги вазифаларини белгилаш ; - солиққа тортиш тизимини шакллантиришга қаратилган чуқур илмий тадқиқотни амалга ошириш ва уларни жорий этишни ташкил этиш . 2. Солиқ сиёсатини ишлаб чиқиш ва уни амалга оширишда давлатнинг роли . Юқорида қайд қилинганидек , солиқ сиёсати давлат , яъни унинг ваколатли органлари томонидан олиб борилади . Агар ушбу ваколатли органлар ҳокимият тури нуқтаи - назаридан олиб қараладиган б ў лса , қонун чиқарувчи , ижро этувчи ва суд ҳокимиятларига б ў линади . Айрим ҳолларда давлатнинг солиқ сиёсати Давлат Солиқ Қў митаси томонидан олиб борилади , деган фикрлар учрайди . Амалда эса солиқ сиёсати давлат ҳокимиятининг барча б ў ғинлари : қонун чиқарувчи , Ижро этувчи ва суд ҳокимиятлари

www.arxiv.uz фаолиятларининг ажралмас қисми сифатида комплекс тарзда амалга оширилади . Бу ҳокимиятлар томонидан солиқ сиёсати қуйидаги тартибда ишлаб чиқилади ва унинг ижроси таъминланади . қонун чиқарувчи ҳокимият ҳисобланган Олий Мажлис томонидан солиққа оид ва унга бевосита тегишли б ў лган қонунлар қабул қилинади , ў з г артириш ва ва қ ў шимчалар киритилади ёки айримлари бекор қилинади . Демак , солиқ сиёсатининг ҳуқуқий негизлари мазкур ҳокимият фаолияти билан боғлиқдир . Ижро ҳокимияти б ў лган Вазирлар Маҳкамаси ва унинг б ў линмалари , Давлат Солиқ қ ў митаси , Молия Вазирлиги , Адлия Вазирлиги , Иқтисодиёт Вазирлиги , маҳаллий ҳокимиятлар ва бошқа тегишли органлар томонидан Олий Мажлис томонидан қонун й ў ли билан жорий этилган солиқлар ва солиқларга тенглаштирилган мажбурий т ў ловларнинг ишлаш ме х анизмини таъминлашга х измат қилувчи ҳуқуқий меъёрий ҳужжатлар орқали уларнинг ижроси таъминланади . Бунда албатта ижро ҳокимиятининг бир б ў ғини ҳисобланган Давлат солиқ қ ў митасининг солиқ сиёсати ижросини таъминлашдаги алоҳида ў ринга эга эканлигини қайд этиш лозим . Бундан ташқари , ҳар йилнинг о х ирида келгуси йил учун амал қиладиган солиқлар ва солиқларга тенглаштирилган мажбурий т ў ловлар б ў йича солиқ ставкаларини тасдиқлаш , ў з г артиришлар киритиш ваколати Вазирлар Маҳкамасига берилган . Солиқ сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлар б ў ғинлари билан бирга суд ҳокимиятининг б ў ғинлари ҳам алоҳида аҳамиятга эга . Суд ҳокимияти томонидан қонуний амал қилаётган солиқлар ва солиқларга тенглаштирилган мажбурий т ў ловларнинг ў з вақтида бюджетга келиб тушиши устидан назорат ў рнатилиб , солиқ қонунчилиги бузилишларини олдини олишга қаратилган чора - тадбирлар қ ў лланади . Солиқ сиёсатини ишлаб чиқишда нафақат алоҳида олинган муассасалар бевосита қатнашади , шунингдек , уни ишлаб чиқишда солиқ х измати билан шуғулланмайдиган субъектлар , аниқроғи солиқ т ў ловчилар қатнашиши мумкин , яъни бунда солиқ т ў ловчиларни ў зларида солиқларни

www.arxiv.uz такомиллаштиришга қаратилган таклифлар , солиқларни ҳисоблашни осон ва самарали ишлаш кабилар таклиф сифатида берилиши мумкин . Солиқ солиш соҳасидаги давлат бошқарувининг самарадорлиги к ў п жиҳатдан давлат аппаратининг турли б ў ғинлари фаолиятидаги мослашувчанликка боғлиқ . Ваколат ҳар бир органнинг специфик ролини белгилайди ва бир вақтнинг ў зида унинг бошқа органлар фаолияти билан мослашувини таъминлайди . Давлатнинг асосий вазифаларидан бирини ҳал этилиши - бюджетни т ў лдириш , солиқ т ў ловчиларнинг иқтисодий ва юридик ҳатти - ҳаракатларига таъсир этишнинг у ёки бу дастагига эга б ў лган барча давлат ҳокимияти органлар фаолиятининг мувофиқлаштирувисиз мумкин эмас . К ў пгина адабиётларда таъкидланганидек , концептуал солиқ тамойилларидан бири давлат органларининг солиқ сиёсатини ишлаб чиқишда ва амалга оширишда биргаликдаги иштироки ҳисобланади . Солиқ сиёсатини ишлаб чиқиш ва уни амалда қ ў ллаш жараёнида бир қанча ў з ваколати доирасида фаолият юритадиган органлар биргаликда баҳамжиҳат ишни ташкил этишлари шарт . Бу органлар фаолият турининг турличалиги , уларни ташкил этиш асосларининг фарқланиши , мақсад ва вазифаларининг айричалиги Солиқ муносабатларини ташкил этишда айрим м уаммоларни келтириб чиқаради . Бу жараёнда актив иштирок этишни таъминлаш мақсадида улар фаолиятини мувофиқлаштириш ва бир - бирига мослушувчанлигини таъминлаш каби қатор муаммоларни ҳал этиш зарур . Шуни алоҳида қайд этиш лозимки , асосий иқтисодий ҳуқуқлар ва солиқ т ў ловчиларнинг эркинлигини таъминлаш қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятнинг доимий назорати остида туради . Президент томонидан уларнинг фаолиятига нисбатан билдириладиган асосий талаблар бевосита солиқ соҳасидаги ишларнинг умумий аҳволи , уни бошқариш , хў жалик юритувчи субъектларнинг тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш ва бошқалар билан белгиланади . Давлат солиқ қ ў митаси ва бошқа солиқлар б ў йича бевосита ва билвосита ваколатга эга б ў лган органлар ишини мувофиқлаштирган ҳолда ҳокимиятнинг ушбу соҳалари солиқ солиш билан

www.arxiv.uz боғлиқ ша х с ҳуқуқларини таъминлаш учун юқори даражали жавоб г арликни ў з зиммасига олади ҳамда уларнинг манфаатлари й ў лида муаммоли вазиятларни олдини олиш мақсадида ў заро ҳамкорликнинг барча жиҳатларини мукаммал тартибга солади . Қ онун чиқарувчи орган ( Олий Мажлис ) Конституциянинг 78- моддаси 8- банди ва « Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси т ў ғрисида » ги қонуннинг 4- моддасига мувофиқ ҳукуматнинг тақдимига мувофиқ солиқлар ва бошқа мажбурий т ў ловларни белгилайди . Давлат Солиқ Қў митасининг ваколатига кирувчи масалалар б ў йича қонунчиликни қ ў ллаш амалиётини умумлаштириш асосида солиқ қонунчилигини такомиллаштиришга доир таклифларни ишлаб чиқиш ва уларни ҳукуматга киритиш ҳуқуқи унинг Олий Мажлис билан ў заро муносабатлари ҳукуматнинг иштироки билан қурилишига яққол мисол б ў ла олади . Маълумки , Вазирлар Маҳкамаси Давлат Солиқ Қў митасига нисбатан ваколатлари б ў йича раҳбар орган ҳисобланади . Солиқ қонунчилигини қ ў ллаш амалиётини доимий равишда умумлаштириш , давлат ҳокимияти ва бошқарувининг юқори органларини мазкур соҳанинг х усусиятли жараёнлари ҳақида мунтазам х абардор қилиб бориши лозим . Давлат Солиқ Қў митасини бошқа ҳокимият органлари , ташкилотлар билан турли й ў налишларда амалга ошириладиган ў заро ҳамкорлигини таҳлил қилиш муҳим аҳамиятга эга . Ушбу ў заро ҳамкорлик ў зининг юридик табиатига к ў ра ҳуқуқий б ў лгани ҳолда , муносабатлар предметининг ў зига х ослиги билан тавсифланади . Маҳаллий ҳокимият органлари ва давлат солиқ органларининг ў заро ҳамкорлигини тартибга солувчи меъёрлар турли юридик кучга эга б ў лган қатор меъёрий ҳужжатларга таянади . Умумий х усусиятларга к ў ра ў заро ҳамкорлик Конституция меъёрларида , бошқа қонунчилик ҳужжатларида акс эттирилган , ўзаро ҳамкорликнинг янада аниқ юзага келиши к ў пинча солиқ соҳасидаги ҳуқуқий муносабатларни тартибга солувчи бошқа меъёрий ҳужжатларда ў з аксини топган . Мазкур давлат тузилмаларининг ў заро муносабатлари ҳусусиятига таъсир этувчи объектив

www.arxiv.uz омил маҳаллий вакиллик ва ижро ҳокимияти органларининг ҳудуднинг иқтисодий , ижтимоий ва маданий ривожланиши , маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва ижро этиш , маҳаллий солиқларни белгилаш , бюджетдан ташқари фондларни шакллантириш масалаларини ҳал этиш учун конституциявий белгиланиши ҳисобланади . Бу билан давлат ҳокимиятини ташкил этишнинг тегишли даражаларида ҳал этиладиган бошқарувнинг барча масалаларида , шу жумладан , молиявий соҳада ҳам юридик ваколатлилик мустаҳкамланади . Солиқ органлари ва маҳаллий ҳокимият органлари ў ртасида юзага келадиган муносабатларга нисбатан ў заро ҳамкорлик республикада олиб бориладиган ягона солиқ сиёсатини олиб боришда , солиқлар ва бошқа солиқларга тенглаштирилган мажбурий т ў ловларнинг ҳудуд бюджетига келиб тушишини таъминлаш б ў йича вазифаларнинг бажарилиши натижаларини таҳлил қилишда иштирок этиш орқали намоён б ў лади . Шу ў ринда маҳаллий ҳокимият органларининг солиқлар б ў йича ваколатларига қисқача т ўх талиб ў тадиган б ў лсак , маҳаллий ҳокимият органлари мамлакатимиз солиқ қонунчилигига мувофиқ бир қанча ваколатларга эга б ў либ , улар ў зларининг ҳудудида жойлашган солиқ т ў ловчиларга маҳаллий солиқлар ва йиғимлар б ў йича қ ў шимча солиқ имтиёзларини белгилаш , солиқ ставкаларининг миқдорини Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгилаб қ ў йилган энг юқори ставкалар доирасида белгилаш каби ваколатларини санаб ў тишимиз мумкин . Х улоса қилиб айтишимиз мумкинки , республикамизда солиқ сиёсати давлатнинг ма х сус ваколатли органлари томонидан ишлаб чиқилади ва амалга оширилади . Солиқлар б ў йича ҳар бир ҳокимият органи ма х сус ваколатларга эга б ў либ , уларнинг ҳар бири ў з фаолиятларини самарали олиб боришда ушбу ваколатлардан фойдаланади . Бунда ваколатли органлар сифатида барча ҳокимият органлари , жумладан , қонун чиқарувчи , ижро этувчи ва суд ҳокимиятлари биргаликда фаолият к ў рсатади ва унда Давлат

www.arxiv.uz солиқ Қў митаси солиқ сиёсатини амалиётга жорий этишда муҳим аҳамиятга эга б ў лган вазифаларни бажаради . 3. Ўзбекистон Республикаси Солиқ сиёсатининг х усусиятлари ва й ў налишлари. Республикамизнинг мустақилликка эришиши, ў зининг мустақил солиқ тизимини шакллантиришни ҳам тақазо этарди. Шундан келиб чиқиб мустақилликнинг дастлабки йилларидан эътиборан мустақил солиқ тизимини шакллантиришга қаратилган ислоҳотлар изчиллик билан амалга оширила бошланди ва ушбу ислоҳотларнинг самараси ў лароқ ҳозирги пайтга келиб республикамизда бир қадар ў зига х ос б ў лган солиқ тизими шакллантирилди. ўзига х ос б ў лган солиқ тизимининг шаклантирилишини солиқ сиёсатининг самараси сифатида эътироф этиш мумкин. Республикамиз давлатчилик шаклидан келиб чиқиб республикамизда республика бюджети даромадларини шакллантиришга қаратилган умумдавлат солиқлари ва маҳаллий бюджетлар даромадларини шакллантиришга қаратилган маҳаллий солиқлар ва йиғимлар амал қилади. Солиқларнинг бюджетлар ў ртасида тақсимланиши Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодекси билан мустаҳкамланган б ў либ, унга мувофиқ республикамиз солиқ тизимида амал қиладиган ҳар бир солиқ тури у ёки бу бюджетга тушиши қатъий белгилаб қ ў йилган. Шунингдек Вазирлар Маҳкамасининг қарорига мувофиқ айрим умумдавлат солиқлари маҳаллий бюджетларга т ў лиқлигича бириктирилиши ёки улардан тушумлар республика ва маҳаллий бюджетлар ў ртасида тақсимланиши мумкин. Ушбу тизим бир неча йиллардан буён маҳаллий бюджетлар камомадини бартараф этиш мақсадида амалиётда самарали қ ў лланилиб келинмоқда. Шу ў ринда юридик ша х сларни солиққа тортишнинг муҳим тартибларига алоҳида т ўх талиб ў тиш зарур. Республикамиз солиқ қонунчилигида ҳозирги вақтда солиққа тортишнинг умумбелгиланган тизими билан бир қаторда, амалдаги барча солиқлар ў рнига биргина солиқни т ў лашни к ў зда тутувчи солиққа тортишнинг алоҳида тартиблари ҳам мавжуд. Бу тартиб қуйидагилар учун к ў зда тутилган:

www.arxiv.uz - савдо ва умумий овқатланиш кор х оналари; - соддалаштирилган солиққа тортиш тизимидан фойдаланаётган кичик тадбиркорлик субъектлари; - қишлоқ хў жалиги товарлари ишлаб чиқарувчи кор х оналари; - лотереялар, тотализаторлар ва таваккалчиликка асосланган бошқа ў йинларни ў тказишга и х тисослашган юридик ша х слар; - тадбиркорлик фаолиятининг алоҳида турлари билангина шуғулланувчи юридик ша х слар (бильярд х оналар, қисқа муддатли автомобиль сақлаш жойлари, болалар ў йин автоматлари). Биринчи , иккинчи ва т ў ртинчи гуруҳлар ялпи даромадидан ягона солиқ т ў лайди, учинчи гуруҳ ягона ер солиғини , бешинчи гуруҳ қатъий , яъни эгаллаган майдони ёки мавжуд жиҳозлар сонидан келиб чиққан ҳолда солиқ т ў лайдилар. Юридик шаҳсларни солиққа тортиш тартибидаги ў зига х осликни мамлакатимиз солиқ тизимининг муҳим х усусияти сифатида эътироф этиш лозим. Чунки республикамиз солиқ қонунчилигига мувофиқ бугунги кунда мамлакатимиз иқтисодиётида муҳим б ў лган соҳалар алоҳида тартиб б ў йича солиққа тортилиб келинмоқда. Шунингдек, мамлакатимиз солиқ тизимининг муҳим х усусиятлари сифатида солиқ т ў ловчиларга нисбатан к ў зда тутилган имтиёзларни ҳам қайд этиш мумкин. Жумладан экспорт фаолиятини рағбатлантиришга, х орижий инвестициялар кириб келишини рағбатлантиришга қаратилган, аҳолининг ижтимоий шарт-шароитини ҳисобга олган ҳолдаги имтиёзларни уларнинг ифодаси сифатида келтириб ў тиш мумкин. Иқтисодий адабиётларда солиқ сиёсатининг асосий й ў налишлари сифатида икки й ў налиш : кор х она ва ташкилотларга нисбатан солиқ сиёсати ва аҳолининг турли ижтимоий гуруҳлари учун солиқ сиёсати каби й ў налишларга б ў либ ў рганилади. 3 3 Ящёев Қ . «Соли == а тортиш назарияси ва амалиёти». Т. « Ғ афур Ғ улом» 2000. й. 26 бет.

www.arxiv.uz Республикамиз мустақиллигининг дастлабки йилларида давлат солиқ сиёсатининг асосий й ў налиши бозор муносабатларини қарор топтиришга қаратилган қатор илмий асосланган солиқларни жорий этиш ва шу орқали мавжуд солиқ тизимини тубдан қайтадан ташкил этишдан иборат б ў лди. Солиқ сиёсатининг кейинги й ў налиши эса жорий этилган солиқларни самарали амал қилишини таъминлаш мақсадида солиқ муносабатларини амалга оширувчи тегишли муассасаларнинг ташкил этишга қаратилди. Дастлаб Вазирлар Маҳкамаси қошида Солиқ бош бошқармаси ташкил этилган б ў лса, 1994 йилга келиб бу бошқарма Давлат Солиқ Қў митасига айлантирилди ва унинг ҳудудий б ў линмалари ташкил этилди. Бундан к ў ринадики, бозор иқтисодиётига ў тишнинг биринчи босқичида солиқ сиёсатида асосан ташкилий жиҳатларга эътибор қаратилди, яъни солиқларни жорий этиш ва солиқ сиёсатини бевосита амалга оширувчи тегишли муассасалар шакллантирилди. Бу даврдаги солиқ сиёсатининг асосий х усусиятларидан бири солиқларнинг к ў проқ фискал аҳамият касб этишида, яъни к ў проқ эътибор давлат бюджети даромадларини шакллантиришга қаратилди. Жаҳон солиқ сиёсати тажрибасида солиққа тортишнинг қуйидаги й ў налишларига катта эътибор берилади: 1) ҳар х ил мулк шаклларига мосланган кор х она ва ташкилотларнинг хў жалик юритишига мумкин қадар иқтисодий шароит яратиш, уларни бозор муносабатларига кириб боришига ҳар томонлама ёрдамлашиш; 2) ижтимоий-зарурий умумдавлат вазифаларини бажариш учун давлатни керак б ў лган молиявий манбалар билан таъминлаш; 3) бозор иқтисодиёти шароитида янги ижтимоий-иқтисодий омилларни ташкил қилишда қатнашиш, ишсизларни иш билан таъминлаш, иқтисодий ночорларга ёрдам бериш; 4) аҳоли турмуш даражасини зарурий меъёрда сақлаб туриш имконини излаш ва таъминлаш, солиққа тортилмайдиган даромад минимумини вақти-

www.arxiv.uz вақти билан ошириб бориш. Бунда «истеъмол саватчаси» маълумотларини эътиборга олиш. 4 Бугунги кунда республикамиз солиқ сиёсатининг муҳим й ў налишлари сифатида юридик ва жисмоний ша х слар даромадларини солиққа тортишни такомиллаштириш, билвосита солиққа тортиш самарадорлигини таъминлаш, ресурс солиқларига к ў проқ эътибор қаратиш, солиқ тизимининг соддалигига эришиш, давлат х аражатларини оптималлаштириш кабиларни қайд этиш мумкин. Республикамизда солиқ тизимини такомиллаштириш жараёнида хў жалик юритувчи субъектларга нисбатан солиқ юкини изчил камайтиришга алоҳида эътибор қаратиш лозимлиги к ў п бора таъкидланмоқда. Бунда биринчи навбатда уларнинг даромадларидан ундириладиган бевосита солиқларнинг салмоғини камайтириш лозимлиги алоҳида аҳамиятга эга. Бунинг натижасида кор х оналар и х тиёрида қоладиган маблағлар улушининг к ў пайиши эвазига унинг айланма маблағлари миқдорини к ў пайтириб бориш ва оптимал даражасини сақлаш, ишлаб чиқаришни замонавийлаштириш, унинг самарадорлигини ошириш мақсадида к ў проқ инвестиция киритиш, х одимлар меҳнатини янада рағбатлантириш имконини беради. Бевосита солиқлар б ў йича солиқ юкини изчил камайтириш солиқ сиёсатининг самарадорлигини ЯИМ га нисбатан улар тушумининг барқарор камайиши тенденцияси ҳам исботлайди. Солиқ тизимини такомиллаштиришда устувор аҳамият билвосита солиққа тортишга қаратилган. Билвосита солиқлар товарларга нисбатан қ ў шимча б ў лгани ҳолда, пировард натижада ишлаб чиқарувчининг молиявий ҳолатига т ў ғридан-т ў ғри таъсир к ў рсатмайди ҳамда ишлаб чиқаришни ривожлантиришга т ў сқинлик қилмайди. 4 Ящёев К. «Соликка тортиш назарияси ва амалиёти». Т. «Гафур Гулом» 2000. й. 25 бет.

www.arxiv.uz Ресурс солиқлари ер, сув ва бошқа табиий бойликлардан самарали фойдаланишни таъминловчи амалий восита б ў лгани ҳолда бозор иқтисодиётида табиий ресурслардан фойдаланиш ва келажак авлодлар учун сақлаш борасида муҳим роль ў йнайди. Солиққа тортиш тизимини такомиллаштиришнинг муҳим й ў налишларидан бири солиқ тизимини тартибга солиш, солиқ турларини камайтириш, ҳисоб-китоб ме х анизмини соддалаштириш ва улар б ў йича т ў лов даврийлигини камайтириш ҳисобланади. Солиқ сиёсатини ишлаб чиқишда давлатнинг роли ижтимоий соҳаларни ривожлантиришни ҳисобга олган ҳолда солиққа тортиш тизимини такомиллаштиришнинг муҳим й ў налишлари билан Солиқ сиёсатини асосий й ў налишларини ў заро боғлиқлигини таъминлаш лозим. Солиқ сиёсатининг асосий й ў налишларини ишлаб чиқишда бир қатор таъсир этувчи мезонларни ҳисобга олган ҳолда ташкил этиш ва бу й ў налишларни аниқловчи муҳим факторли к ў рсаткичларни ў рганиш ҳамда унинг ў зига х ос х усусиятларини тартиблаш муаммоси бугунги кундаги долзарб масалалардан бири б ў либ қолмоқда. Солиқ сиёсати чораларини ишлаб чиқишда энг муҳим вазифалардан бири давлат х аражатларини ў з вақтида ва м ў лжалланган ҳажмда молияланиши учун солиқ тушумларининг етарлилиги ҳисобланади. Бу эса, ў з навбатида, солиқ юкини камайтириш борасидаги сиёсатни бюджетнинг х аражатлар қисмини оптималлаштириш чоралари билан қ ў шиб олиб борилишини тақозо этади. 5 Мамлакатимизда иқтисодий эркинлаштириш шароитида Солиқ сиёсатини т ў лиқ ва аниқ юритилишини таъминлайдиган воситалардан бири Солиқ сиёсатини такомиллаштириш жараёнида давлат ҳаражатларини т ў лиқ ва ў з вақтида молиялаштириш ҳамда ишлаб 5 Жураев Т. «Солик сиёсатини такомиллаштириш йулида». «Щалк сузи». 2003 йил 20 сентябрь .

www.arxiv.uz чиқаришни ривожлантиришга таъсир этишни босқичма-босқич мақбуллаштиришнинг ў зига х ос й ў налишларини ишлаб чиқиш ва аниқлаш муаммосини ҳал этиш билан боғлиқлигидадир .

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: «Адолат» , 1992.- 32 бет. 2. Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодекси.-Т.: Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами.2007 йил декабр 52 (1) сони.219-б. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Д авлат солиқ х измати т ў ғрисида» ги қонуни. -Т.: « Х алқ с ў зи» , 1997 йил, 29 август. 4. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳ аёт - пировард мақсадимиз. - Т.: «Ўзбекистон» , 2000. 8-том, 528 бет. 5. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Макроиқтисодий вазият ва унинг асосий йўналишлари

Ўзбекистон Республикаси Солиқ тизими ва унинг шаклланиши

Республикада бозор инфратузилмасининг асосий йўналишлари

Ишлаб чиқариш менежментини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари

Бизнесда бозор конъюнктурасини ўрганишнинг асосий йўналишлари