Сегментация мулжаллаш ва жойлаштириш - Iqtisodiyot - Referatlar

Сегментация мулжаллаш ва жойлаштириш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

275 KB

Ko'chirib olish

С егментация мулжаллаш ва жойлаштириш Режа: 1. Black&Decker сегментларни эгалламоқда 2. Бозор нима? 3. Сегментация 4. Мўлжалдаги бозорларни танлаш мезонлари 5. Мулжаллаш стратегиялари 6. Жойлаштириш 7. Фикрий харита

Мавзу мақсадлари Мазкур бўлимни ўрганиш асносида талабалар қуйидаги ишларни мустақил бажара олиш қобилиятига эга бўлишлари керак:  Сегментация ва мўлжаллаш моҳиятини англаш;  Истеъмолчи ва бизнес бозорларини сегментация қилишнинг усулларини тушуниш ва қўллай олиш;  Фирмалар сегментларни нимага асосланиб мўлжаллаши ва танлашини тушунтириб бера олиш;  Жойлаштириш усулларининг самараси ҳақида баҳс юрита олиш. Халқаро маркетинг амалиёти Black & Decker сегментларни эгалламоқда Black & Decker кичик электрик ускуналар ишлаб чиқарувчи сифатида шуҳрат қозонган. Шунингдек, у қурилиш ва таъмирлашда ишлатиладиган станоклар ва бошқа маҳсулотлар билан ҳам машҳурдир. Бозорнинг 1990 йилларда таҳлили натижасида учта катта сегмент ажратилган: а) ҳаваскор “мустақил ҳунарманд”лар (МҲ); б) жиддий МҲ лар; в) профессионал ҳунармандлар. Тармоқда асосий икки рақобатчи “Мокита” ва “Сиерс” фирмалари ўртача баҳодаги “жиддий ЎБ”лар учун ускуна-станоклар ишлаб чиқаришга ихтисослашган. Аммо, Black & Decker эса арзонроқ нархда ҳаваскорлар учун дурадгорлик ва бошқа кичик устахона ускуналари ишлаб чиқаради. Тез орада янги ташкил этилган “Деволт” линияси эса профессионаллар учун станоклар ишлаб чиқаришни бошлади. Аммо бу маҳсулотлари “жиддий ЎБ”лар учун мос келмаслиги сабабли фирма зарар кўра бошлади. Экстенсив илмий изланишлар ва истеъмолчилар эҳтиёжини ўрганиш натижасида янги

“Квантум” ўртача баҳодаги ускуналар тўплами бозорга чиқарилди ва бу билан учала сегмент ҳам қопланди. Бозор нима? Бозор тушунчаси турли маъноларда қўлланилиши мумкин. Масалан, бу сўз - “мустақил ҳунарманд” типидаги одамларни таърифлашда, ёки бир маҳсулотга талаби бўлган инсонлар гуруҳи, яъни электрик ускуналар харидорлари тўплами сифатида таърифланиши мумкин. Бозорлар уч хусусият асосида тавсифланиши мумкин: 1. Ўлчами: бутун жаҳон автомобиллар бозори сиғими 400 млн. автомобилдан иборатдир. 2. Харидорлар хусусиятлари: АҚШда бир болали оилалар янги сотиладиган автомобилларнинг 43 % ини сотиб оладилар. 3. Харидор хатти-ҳаракати: бензин харид қилиш вақт оралиқлари Бозордаги одамларнинг бирортаси бир-бирига ўхшамайди. Бозорга яхшироқ хизмат кўрсатиш учун у бозорни яхшироқ ўрганиш ва тўғри таърифлаш зарур. Ҳозирги вақтда катта бозорни кичик сегментларга бўлиб ўрганиш фирмаларга муваффақият келтирмоқда. Бозорни таърифлашда потенциал мижозларни аниқлаш зарурдир. Мижозлар “потенциал мижоз” деб аталиши учун қуйидаги критерияларга жавоб бериши керак:  уларнинг маҳсулотга талаби ва эҳтиёжи бўлиши керак;  уларнинг маҳсулотни сотиб олишга хоҳишлари бўлиши керак;  сотиб олиш учун зарур маблағ ёки кредитга эга бўлишлари керак. Бозор – бу эҳтиёжни қондириш учун маҳсулот ёки хизматни сотиб олишга ҳоҳиш ва харид қувватига эга бўлган одамлар ва ташкилотлар тўпламидир. Бунда истеъмолчи бозори ва бизнес бозорини фарқ қилиш

керак. Истеъмолчи бозори маҳсулотни ўзлари фойдаланишлари учун сотиб оладиган харидорлардан иборатдир. Кўпинча улар охирги истеъмолчи деб ҳам аталади. Бизнес бозори эса маҳсулотларни ишлаб чиқаришда ёки қайта сотиш учун ишлатувчи харидорлардан иборат. Бу иккала бозор баъзи вақтлар бир маҳсулот сотиб олсада, уларнинг мақсадларига қараб талаблари ҳам турилича бўлади. Масалан, факс харид қилишда истеъмолчи бозори учун арзон, компакт ва фойдаланиш соддалиги муҳим бўлса, бизнес бозори учун фойдалиниш ҳаражатлари паст бўлиши ва узатиш сифати муҳимроқдир. Сегментация Сегментация ( segmentation ) – бозорни кичикроқ бўлган, эҳтиёжлари ўхшайдиган ва маркетинг микс усулларига бир хилда муносабатда бўладиган қисмларга бўлиш жараёни. Баъзи бозорларда истеъмолчилар бир хиллик касб этса-да, кўпгина бозорлардаги истеъмолчилар турли хил хусусиятларга эга бўлади. Маркетологлар учун асосий мақсад – бозорни шундай сегментларга ажратишки, бунда бир сегмент билан бошқа сегмент ўртасидаги фарқ аниқ бўлиши ва сегментлар ўртасида маркетинг микс элементларига муносабат тубдан фарқ қилиши керак. Жуғрофий сегментация . Агар бозор жой хусусиятларига қараб бўлинса бу жуғрофий сегментациядир. Шаҳар ва қишлоқлар, регионлар, мамлакатлар асосида бозорларни бўлиш мумкин. Глобал бизнес юзага келаётгани натижасида ҳозирги вақтда кўп фирмалар ўз мамлакатларида талаб пасайган маҳсулотларни чет элда сотиш имкони борлиги, яъни янги жуғрофий сегментлари кириб бораётганлиги бунга далилдир. Демографик сегментация . Бозорни ёш, жинс, даромад, иш жойи, маълумот, ирқи, миллати ёки ижтимоий гуруҳ сингари демографик ўзгарувчилар асосида бўлиш демографик сегментация деб аталади. Демографик сегментация энг кенг тарқалган усулдир, бунинг сабаблари

қуйидагичадир: 1) истеъмолчилар эҳтиёжилари ва демографик хусусиятларнинг бир-бирига мос келиши. 2) демографик хусусиятларни ўлчашнинг осонлиги ва демографик ахборотни осон топиш имконияти. Масалан, “Форд Моторс” “Мустанг” маркали автомашиналарини аёллар учун махсус мослаштирган. “Кайн энд Эйбл” фирмаси эса ёши ошиб борган сари бажариш қийинлашиб борадиган ишларни осонлаштирувчи ускуналар яратмоқда. “Ревлон”, “Мэйбеллин” ва “Проктер энд Гэмбл” косметик фирмалари эса махсус осиёлик, лотин америкалик ва қора танлилар учун маҳсулотлар таклиф этмоқда. Геодемографик сегментация . Бу сегментация асосида бир хил иқтисодий ва моддий тажрибага эга бўлган кишилар одатда бир хил харид хусусиятларига эга деган фикр ётади. Геодемографик сегментацияга асосланган иккита модель мавжуддир: “Призм” модели ва “Акорн” модели. “Призм” модели АҚШни 40 та геодемографик категорияларга бўлади. Унга мувофиқ Нью-Йорк, Иллинойс, Чаппакве штатлари “Кўк қонли ерлар” бўлиб, уларда энг бой ижтимоий-иқтисодий қатламлар яшайди. Техас, Охио, Везефорд штатлари эса “Милтиқ ва пикап” штатлари бўлиб уларда кичик шаҳарчалар ва қишлоқларда асосан ҳунарманд ва ходимлар яшайди. “Акорн” моделида эса Европа қитъаси сегментация қилинган бўлиб, 40 сегментга бўлинган ва 61 турдаги инсонлар яшаш тарзи фарқ қилинган. Кўпинча демографик омиллар асосида истеъмолчиларни маҳсулотлар тури бўйича харид потенциали индекслари ўлчанади. “Акорн” кўпинча заводларни қаерда қуриш, сотув жараёнининг режаси ва янги маҳсулотларни сотилиш потенциалини аниқлашда ишлатилади. Психографик сегментация . Бу сегментация турида истеъмолчилар шахсиятларидаги хусусиятлар ва яшаш тарзи асосида баҳоланадилар. Психографик маълумотлар онгда бўлганлиги учун уларни аниқлаш

қийинроқдир. Психографик ўзгарувчиларни аниқлашнинг энг осон усулларидан бири ФКФ дир (фаолият, қизиқиш ва фикр). Бу усулда истеъмочиларга уларнинг қизиқишлари, фикрлари, хамда фаолиятлари ҳақида маълумот олиш учун саволлар берилади. Масалан саволлар қуйидагича бўлиши мумкин: Қуйида келтирилган фикрларга “қўшиламан” ёки “қўшилмайман” деб жавоб бериш керак: 1. Асосий ютуқларим ҳали олдинда; 2. Мен лидер бўлишни орзу қиламан; 3. Мен таваккал қилишни ёқтираман; 4. Шовқин музика ва кечаларни яхши кўраман; 5. Машинани тез ҳайдашни яхши кўраман; 6. “Халқ сўзи” газетасини севиб ўқийман; 7. Ароқ ичиш – ҳаромдир; 8. Одамларга сигарет чекишни таъқиқлаб қўйиш керак; 9. Ҳамма худога ишонганда, хаётимиз яхши бўларди. Бу саволларга берилган жавобга асосан одамларнинг онгидаги фикрларини билиб бўлади ва улар ўрганилиб турли сегментларни аниқлаш мумкин. Шундай сегментлар асосида стратегик изланишлар институти АҚШ аҳолисини 8 сегментга бўлган. 4.1. – чизмада бу сегментлар акс эттирилган. Хулқ сегментацияси . Истеъмолчилар хулқи ва хатти-ҳаракати асосида сегментация амалга оширилади. Бунга фойдаланиш суръати, маркага содиқлик, харидга тайёрлик даражаси ва маҳсулотдан исталадиган манфаат сингари омиллар кириши мумкин. Фойдаланиш суръати – бу истеъмолчиларнинг маҳсулотни ишлатиш тезлигини кўрсатади. Кўп ҳолларда, 20% истеъмолчилар маҳсулотнинг 80%ни сотиб оладилар ва бу 20/80 қонуни деб аталади. Бу омил асосида бозор учга бўлиниши мумкин:

1. Ашаддий истеъмолчи 2. Кам истеъмол қилувчи 3. Умуман сотиб олмайдиган 20/80 қонуниятини баъзи маҳсулотлар бўйича 4.1- жадвалда кўриш мумкин. 4.1-жадвал. Фойдаланиш суръати бўйича сегментация (суратда - сегментлардаги одамлар сони, махражда уларнинг маҳсулотнинг неча %ни сотиб олишлари акс эттирилган ) Умуман сотиб олмайдиган Кам истеъмолчи Ашаддий истеъмолчи Кола Пиво Қоғоз салфетка 22/0 59/0 34/0 39/10 20/11 33/17 39/90 21/89 33/87 Маркага содиқлик . Истеъмолчиларнинг маркани ёқтириш даражаси турлича бўлиши мумкин, маркага содиқлик бу истеъмолчининг вақт давомида маҳсулотни доимий равишда сотиб олиш одатидир. Маркага содиқ истеъмолчилар фирма учун жуда қийматли активдир. Шунинг учун фирмалар маркага содиқ истеъмолчилар гуруҳини аниқлаб, улар учун хизматни доимо мукаммал даражада сақлайдилар.

4.1-чизма. Қадрият ва хаёт тарзи тахлили асосида юзага келган сегментлар Максимал ресурслар Принциплилик Статус Ҳаракат Амалиётчи Шахсий мартаба, кенг интеллектуал қизиқишлар, актив дам олиш, жуда маълумотли, ижтимоий масалалар ва актив сиёсат билан қизиқади Шаклланган- эришганлар Эришувчи Тажрибачи Жамият ва сиёсатда ўртача фаол, уйда ҳордиқ олишни хуш кўради, таълим ва саёсатни ёқтиради, соғлигини эҳтиёт қилади, сиёсатга ўртача эътибор Ҳаёти иш ва оила атрофида кечади, расмий ижтимоий муносабатлар ўрнатади, кўп узгаришларни ектирмайди, ишни дам олишдан устун куяди, сиесий консерватив Янги, замонавий таваккални яхши кўради, спорт, жисмоний тарбия, амалиёт ва кўчани устун қўяди, обрўни яхши кўради, куч, бойликни ҳурмат қилади

Ишонувчилар Ортда колувчи Бажарувчи Қонунларни ҳурмат қилади, бошлиқларга ишонади, қулай ва таваккалсиз ҳаётни яхши кўради, оила ва яхши гурухларда фаол консерватив Тор қизиқиш доираси зерикувчан, танҳоликни ёқтирадиган, бировлар фикри билан иш қиладиган, соғлигига эътибор бермай-диган, сиёсатга бефарқ эътиборсиз Уйдан ташқарини ёқтиради, ҳордиқни оила билан биргаликда ўтказади, ташкилотларга қўшилмайди, сиёсатчилар, чет эллик ва бизнесменларга ишонмайди, ўзи бажаришни ёқтиради Эргашувчи Қизиқиш ва фаолияти чекланган, асосий муаммоси тинчлик ва хавфсизлик, консерватив ва урф одатларга риоя қилади, динга таянади Минимал ресурслар Тайерлик даражаси . Истеъмолчиларни харид учун тайёрлиги турли босқичлар асосида кечиши мумкин. Бу босқичлар қуйидагичадир: Маҳсулот ҳақида эшитмаган; Эшитгану аммо, маълумот йўқ; Маҳсулот ҳақида маълумотга эга бўлган; Сотиб олиш нияти бўлган; Сотиб олганлар; Маҳсулотга содиқ бўлганлар. Шундай ҳар хил сегментлар турлича стратегия талаб қилади. Маҳсулот ҳақида эшитмаган ва маълумоти бўлмаганлар учун кучли реклама сиёсатини

амалга ошириш мумкин. Шахсий сотув усуллари харидга ҳоҳиши бўлган одамларни харидга ундашда самаралидир Исталадиган манфаат . Турли истеъмолчилар бир маҳсулот воситасида турлича манфаат олишни истайдилар. Истеъмолчилар манфаатларини аниқлаш учун “нарвон” усулидан фойдаланилади. Асосий манфатни топиш учун турли иккиламчи зиналар орқали нарвоннинг юқорисига чиқиб борилади. Бу 4.2- чизмада берилган. 4.2-чизма. Манфаат нарвони Марс – бу оилавий бахт ва ќамжиќатликдир Дадам хурсанд бœлсалар, ќамма оиладагилар хурсанд бœлади Онам -Марс сотиб олганда дадам хурсанд бœладилар Марс - дадам яхши кœрган шоколад Туфинми ёки Марс?

Бошқа бир илмий изланишда тиш пастаси учун манфаат гуруҳлари қуйидагича тавсифланган. 4.2-Жадвал. Тиш пастаси учун манфаат сегментацияси. Сегмент номи Асосий исталган манфаат Демогра- фик хусусият Хулк-атвор хусусияти Шахсият хусусият и Ҳаёт тарзи хусусияти Таъм сегменти Таъм кўриниши Болалар Ўткир ялпизли тиш пастаси ишлатувчи Ўзига эътибор бермоқ Ўйинқароқ Жамоатчи Тишнинг оқлиги Ўсмир ёшлар Чекувчилар Дўстлар жамиятид а бўлмоқ Фаоллик К ў р қ о қ лар Тиш касаллигида н сақлаш Катта оилалила р Ашаддий тиш тозаловчи Соғлигин и асровчи Консерва- тив Мустақил сегмент Нарх Ўрта ёшли Ашаддий тиш тозаловчи Мустақил Қиймат тежовчи Истеъмолчи бозорларнинг сегментация қилишда ишлатиладиган мезонларнинг умумий тавсифини қуйида келтириладиган 4.3-жадвалда кўриш мумкин. 4.3-жадвал. Истеъмолчи бозорларнинг сегментация

қилишда ишлатиладиган мезонлар Ўзгарувчи Бўлимнинг намунаси Географик: Регион Ўзбекистон шимоли-ғарби, марказий зона, шимоли- шарқий зона, жанубий ҳудудлар, Фарғона водийси Мамлакат ўлчамлари А, B, C, D Ша ҳ ар ўлчами (ахоли сони) 5000 дан кам, 5000-20000, 20-50000, 5000-10000, 100000-250000, 250000-500000,50000- 1000000,1000000-4000000, 4000000 дан ортиқ Зичлик Шаҳар маркази, шаҳар атрофи, қишлоқ зонаси Иқлим Континентал, кескин континентал, суб-тропик Демографик: Ёш 6 ёшдан кичик, 6-11, 12-19, 20-34, 35-49, 50-64, 65... Жинс Эркак, аёл Оила ўлчами 1-2, 3-4, 5... Оила ҳолати Ёш, уйланмаган; ёш, уйланган; ёш, уйланмаган, болали; 6 ёшдан юқори болали оила, қари оила, ёлғиз қарилар Даромад Ойига 10000 дан кам, 10000-30000, 30000-80000, 80000-150000, 150000-250000, 250000 дан юқори Касб Мутахассис, техник, менежер, давлат ходии, ҳунарманд, ишчи, деҳқон, талаба, ўқитувчи. Таълим Олий, олий тугалланмаган, ўрта махсус, ўрта Дин Динсиз, мусулмон, христиан, буддист. Ирқ Оқ, қора, осиёлик, монголоид Миллат Ўзбек, рус, тожик, корейс, тотор... Психографик: Ижтимоий синф Қуйи табақа, юқори қуйи табақа, ишчи-ходимлар табақаси, ўрта табақа, ўрта юқори табақа, юқори табақа Ҳайт тарзи Интилувчи, имонил, курашувчи, бурчини англайдиган,

авторитар, орзуманд Ҳатти-харакат (хулқ): Харид тарзи Доимий харид, баъзи вақтларда харид қилиш Кўзланган фойда Сифат, хизмат, тежам Фойдаланувчи статуси Фойдаланмайдиган, собиқ фойдаланувчи, потнециал фойдаланувчи, биринчи марта фойдаланувчи, доимий фойдаланувчи Фойдаланиш тезлиги Кам фойдаланадиган, ўртача фойдаланадиган, кўп фойдаланадиган Содиқлик статуси Содиқ эмас, ўртача, кучли, абсалют Тайёргарлик босқичи Хабардор эмас, хабардор, маълумотга эга, қизиқиб қолган, истовчи, харид қилмоқчи бўлганлар. Маҳсулотга муносабат Энтузиастик, позитив, бепарво, негатив, душман Бизнес бозорларини сегментация қилишда эса умуман бошқача мезонлар ишлатилиши мақсадга мувофиқдир. Бизнес бозорларида 4.4- жадвалда келтирилгани сингари мезонлар ишлатилади. 4.4-жадвал. Бизнес бозорларини сегментация қилишда ишлатиладиган мезонлар Мезон Моҳияти Демографик: Саноат Қандай саноат субъектларига эътибор бериш зарур? Фирма ўлчами Қандай катталикдаги фирмалар билан ишлаш керак? Жой Қандай жўғрофий регионда ишлаш зарур? Оператив

кўрсаткичлар: Технология Мижознинг қандай технологиясини кўзлашимиз зарур? Фойдаланувчи- фойдаланмайдиган Фойдаланувчи, кўп фойдаланувчи, фойдаланмайдиганларнинг қайси бири билан кўпроқ ишлаш керак? Мижоз қобилияти Кўп хизмат истайдиган ёки камроқ хизмат истайдиган мижозни танлаш Харид услуби: Ташкилотнинг харид функциялари Марказлашган харид фаолияти ёки марказланмаган харид структураси ташкилотларини танлаш Бошқарув структураси Муҳандис фалсафали, молиявий фалсафали ёки маркетинг фалсафали ташкилотлар Мавжуд муносабатлар Кучли муносабат, заиф муносабатлар мавжудлиги Харид сиёсати Лизинг, кредит, системали харид ёки тендер асосида харид қилувчилар Харид мезони Сифат, нарх, қушимча хизмат Вазият: Фавқулод Тез етказиш ва хизматни истовчи фирмалар Махсус Маҳсулотни мижозга мослаштириш Буюртма ўлчами Катта, кичик Шахсий хусусиятлар : Сотувчи-харидор ўхшашлиги Ўхшаш, ноўхшаш Хавфга муносабат Риск қилувчи, хавфни четлаб ўтувчи Содиқлик Юқори содиқлик, нархга қараб муносабатда бўлиш Мўлжалдаги бозорларни танлаш мезонлари

Сегментлар мавжудлиги уларнинг ҳар бири учун маҳсулот чиқариш шартлилигини белгиламайди. Ҳар бир сегмент учта критерия: ҳажми, етишиш мумкинлиги ва реакция даражаси асосида баҳоланади ва мўлжал танланади. Бу жараён мўлжаллаш (targeting) деб аталади. Ҳажми . Сегмент жуда яхши мўлжалдаги бозор сифатида танилиши учун, харажатларни тўла қоплаш даражасида етарли фойда келтирадиган ҳажмда бўлиши керак. Аммо сегментда кўп инсонлар бўлиши кичик сегментлардан яхшироқ дегани эмас. Баъзи сегментлар ичида даромади кичик инсонлар кўпчиликни ташкил этиши мумкин. Бундан ташқари катта сегментлар кўп рақобатчиларни жалб этади ва бу сегмент ичида рақобат жуда кучли бўлади. Кейинги вақтларда жуда кўп компаниялар кичик сегментларни мўлжаллаяптилар. Буни микроуяли маркетинг деб атамоқдалар. Масалан, АҚШда пиво пиширувчи улкан заводлар бўлишига қарамай микроцехлар ҳам ишламоқда. Етишиш мумкинлиги . Сегментга тақсимот каналлари орқали кириш имконияти бўлсагина, у мўлжалдаги бозор деб ҳисобланади. Сегмент қанчалик катта бўлмасин, агар унга маркетинг сиёсати етиб бормаса, уни яхши мўлжал деб бўлмайди. Маркетингга реакция даражаси . Маркетинг сиёсати амалга оширилганда сегментда маълум бир ижобий ўзгаришлар содир бўлсагина, уни мўлжаллаш мумкин. Агар фирма ўз маҳсулотини кучли реклама қилса, аммо ҳеч қандай реакция кузатилмаса, бу бозор ўз жозибадорлигини йўқотади. Мўлжаллаш стратегиялари Бозор сегментларга ажратилгандан кейин, фирма уларни мўлжаллаш учун турлича стратегик усуллардан фойдаланиши мумкин. 4.3-чизмада 5 та мўлжаллаш стратегияси кўрсатилган.

4.3-чизма. Мўлжаллаш стратегиялари Дифференсацияланмаган маркетинг. Уни оммавий маркетинг деб ҳам атайдилар. Бунда фирма ҳамма истеъмолчилар учун бир хилдаги маҳсулот ишлаб чиқаради. Бозор бирта умумий сегмент сифатида, ундаги истеъмолчилар хоҳишлари бир хил деб ҳисобланади. Фирма монополия бўлганда бу усул кенг кўламда қўлланилади. Дифференсацияланган маркетинг. Бу усулда ҳар бир сегмент учун алоҳида маркетинг микс ишлаб чиқилади ва бозорнинг ҳамма сегментлари тўлиқ мўлжалланади. Масалан, “Женерал Моторс” билан “Форд” шундай стратегиядан фойдаланадилар. “Форд Мотор” компанияси турли истеъмолчилар учун турлича маҳсулотлар ишлаб чиқаради. Масалан “Фестива” маркаси компакт, арзон бўлиб, оиласиз ёш кишиларга мўлжалланган. “Эксплоре” маркаси эса спорт машинаси, “Виндстер” эса катта оилали кишилар учун миниавтобуслардир. “Линколн” маркаси эса бой ва обрўли кишиларга мўлжалланган. Концентрацияланган маркетинг .Фирма битта алоҳида сегментни танлаб унга иложи борича самарали хизмат кўрсатишга ҳаракат қилади. ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Концентрацияланган маркетингДифференсацияланган маркетингДифференсациялан- маган маркетинг Комбинациялашган маркетинг Яккама-якка маркетинг

Масалан, “Феррари” ёки “Ролл Ройс” фирмалари бой спорт машиналари ва бой селекционерлар учун ихтисослашган. Комбинациялашган усул . Бу усул орқали аниқланган сегментлар ичида бир-бирига ўхшаш сегментлар бирлаштирилиб, бир хил маркетинг сиёсати орқали таъсир ўтказилади. Масалан, “Мерседес Бенс 450 SL” маркали автомашинаси ҳам спорт машиналари ҳамда қимматбаҳо люкс бошқарувчилар сегментини бир вақтнинг ўзида қониқтиради. Яккама-якка маркетинг . Бу усулда ҳар бир истеъмолчи ёки ташкилот алоҳида сегмент деб қаралади. Бу мукаммал маркетинг усули бўлсада, аммо харажатлар жуда юқори бўлишини ҳисобга олганда жуда кам компаниялар бу усулни қўллайдилар. Маҳсулотни ҳар бир истеъмолчи ҳоҳишига қараб мослаш жуда мушкулдир. Бизнес бозорида эса бу усулни қўллаш осонроқдир. Масалан, “Боинг” компанияси ҳар бир авиакомпанияни алоҳида махсус ишлаб чиқилган маҳсулот, нарх ва тақсимот сиёсати орқали “ишлов”дан ўтказади. Қайси усулни танлаш керак? Фирманинг қайси мўлжаллаш стратегиясини танлаш мумкинлиги ташқи ва ички муҳитларга боғлиқдир. Биринчидан, фирма ресурслари ва унинг мақсадлари қандай эканлиги кўриб чиқилиши керак, Иккинчидан, рақобат омили яхшироқ таҳлил этилиши керак. Бозорда рақобат жуда кескин бўлганда дифференцияланмаган стратегия ноўриндир. Учинчидан, бозор сегментларини бир-бирига ўхшаш- ўхшамаслик даражасини ҳам ҳисобга олиш керак. Жойлаштириш Мўлжалдаги бозор аниқ бўлгандан кейин, маркетинг менежерлари истеъмолчилар фикрида ўз маҳсулотлари учун махсус жой танлашлари керак. Жойлаштириш (positioning) – истеъмолчилар фикрида фирма маҳсулотининг рақобатчилар маҳсулотига нисбатан ўзгача ўрнини белгилаб беришидир.

Жойлаштириш кўпинча маҳсулот хусусиятларига таянган ҳолда амалга оширилади. Масалан: “Проктер энд Гэмбл” фирмаси ўзининг “Пиквал” дорисини “кечаси шамоллашдан сақловчи” сифатида таърифланган, яъни фойдаланиш вақтини ўзгарувчи сифатида таърифланган. Мўлжаллаш амалга оширилиши жараёнида талаб қилинадиган асосий омил – маҳсулотнинг бошқа товарларга нисбатан фарқли томонларини ажрата олиш, бошқача айтганда маҳсулот дифференсациясидир. Маҳсулотни бозорда аниқ жойлаштириш учун уни фарқли хусусиятлар орқали дифференсация қилиш талаб этилади. Маҳсулотни бошқалардан фарқлаш ва ажратиб кўрсатишда унинг қуйидаги томонлари бўрттириб реклама қилинади: 1. Хусусиятлари, масалан, Volvo ўз машиналарини энг хавфсиз деб таърифлайди. 2. Стиль ёки дизайн, масалан, Ягуар автомашиналарнинг ўзига хос дизайни фақрланади. 3. Инновация, узоқ муддат хизмат қилиш. 4. Ишончлилиги, тузатиш осонлиги. Фирмалар дифферен с ацияни фақатгина маҳсулот асосида эмас, балки маҳсулотга боғлиқ хизматлар асосида ҳам амалга оширадилар. Бунда қуйидаги мезонлар ишлатилади. 1. Ишончли ва аниқ етказиб бериш; 2. Тўлиқ ўрнатиб бериш; 3. К афолатли ремонт-тузатиш хизматлари; 4. М ижоз трейнинги ; 5. Бепул консультациялар 6. Хизмат тезлиги;

7. Ходимларни ёллаш ва трейнинг орқали хизмат сифатини юқори даражада сақлаш. Шунингдек, фирмалар рақобатчилардан фарқ қиладиган имидж яратиб, ўзлари учун бозорнинг маълум бир қисмини мўлжал қилиб оладилар. Бунда ҳамма фирмалар ҳам бир деган фикрни йўқотишга ҳаракат қилади. Имидж фирмага тегишли маълум бир символ, дизайн ва логотипларни яратиш орқали шакллантирилади. Қиймат яратиш . Маҳсулотлар етказиладиган қиймат ва нарх комбинацияси асосида дифференцация қилиниши мумкин. Рақобатчи фирма маҳсулотларга нисбатан фирма маҳсулотлари келтирадиган фойдалар тўплами, яъни қиймат – жойлаштиришда асосий омил қилиб олинади. Буни қуйидаги чизмада кўриш мумкин: Қиймати юқори бўлган ва юқори нарх белгиланадиган маҳсулотлар сифатли, эксклюзив ва ноёб каби хусусиятларга эга бўлиши керак. Масалан, Ritz - Corlton меҳмонхоналари, Mont Blanc ёзув қуроллари, Mersedes - Benz автомобиллари юқори сифатли махсулот ёки хизматни ваъда қилади, нархлари ҳам шунга яраша юқори бўлади. 4.4-чизма. Қиймат асосида жойлаштириш Нарх Пастроқ Ўхшаш Юқорироқ Катта Паст нарх - катта қиймат Ўртача нарх – катта қиймат Юқори нарх- катта қиймат

Қиймат (фойдалар тўплами) Ўхшаш Паст нарх- ўхшаш қиймат Ўхшаш маҳсулот Кичик Паст нарх – кичик қиймат Сифати юқори бўлган, аммо нархи рақобатчиларники билан бир хил даражада бўлган маҳсулотларга талаб юқори бўлади. Масалан, Тойотанинг Lexus автомобиллари Mersedes-Benz га қарши шундай позицияни эгаллагандир. Бир хил маҳсулотларни пастроқ нархда сотиш ҳам дифференцациянинг бир кўринишидир. Масалан, Amazon . com интернет компанияси бир хил талабларни интернет орқали пастроқ нархларда таклиф этади. Баъзи фирмалар паст нархларда сифати ҳам паст бўлган маҳсулотларни таклиф этади. Ортиқча хусусиятлар ва қўшимча хизматлар йўқотиладиҳамда маҳсулот нархи жуда ҳам паст қилиб белгиланади. юқори сифатли маҳсулотларни паст нархда сотиш эса ҳар қандай фирма махсулотларининг сотилишини таъминлайди, бунда фирма харажатларининг ошиб кетишига йўл қўймаслиги керакдир. Бироқ узоқ муддат давомида бундай стратегияни қўллаш тавсия этилмайди. Фикрий харита Жойлаштириш истеъмолчиларнинг онгидаги фикрларга асосланганлиги учун унга мос стратегияни фикрий харита асосида ишлаб чиқиш қулай. Фикрий харита – истеъмолчиларнинг маҳсулот хусусиятлари ҳақидаги фикрини икки ёки ундан кўпроқ ўзгарувчи асосида жойлаштиришдир. 4.5-чизмада ББДО реклама фирмаси тузган

супермаркетлар тизимлари ва турли магазинлар учун фикрий харита берилган. “Хенри Бендел” магазини инноватив ва жуда люкс хизматлар кўрсатади. “Мэйси” эса одатдаги ва одддий-тежамли хизмат таклиф этади. Маркетологлар фикрий харита ёрдамида энг идеал нуқтани аниқлашлари мумкин. Идеал жой аниқлангандан кейин маркетологлар ўз маҳсулотларини қайта жойлаштириш имкониятига эга бўладилар. 4.5-чизма. Супермаркетларни харитага тушириш Консерватив-одатий Хавфсизлик Ватанпарварлик 1. Лорд ва Тэйлор Тажриба 7. Мэйси Юмшоқлик Оилавийлик 2. Сакс Фифтс Авеню Комплекслилик Куч - кудрат Хилма-хиллик Сифат 3. Бергдорф Гердман Ижтимоий Оддийлик Макбул 8. Ай энд Си Люкс Тежамли Материализм Мураккаблик 4. Блумингдейл Жозибадорлик Чиройлилик Хаётийлик Харидорларнинг фикри 8та супермаркет - магазинларни харитада жойлаштириш имконини берди. Кушимча хусусиятлар харидорларнинг нисбий фикрини акс эттиргани учун магазинлар номи олдида акс эттирилган.

5.Хенри Бендел Шахсият Кашфиётчилик Замонавийлик 6.Барнейс Инновация Жойлаштириш санъати Германиянинг Schott компанияси ўзининг Ceran деб аталган махсулотини АҚШ бозорида ўз ўрнини топиш учун жойлаштириш услубини қуллашди. Ceran – шиша-керамик материаллар бўлиб, ошхоналарда газ ва электрик плиталар устини қоплаш учун ишлатилади. У зангламайдиган, тозалаш осон ва узоқ муддат ўз хусусиятларини янгидагидек сақлайдиган материал эканлиги исботланган. Schott ўз маҳсулотни АҚШ бозорига киритганда кучли промошн орқали уни 14 та асосий ишлаб чиқарувчига таклиф этди, бунда материалнинг кучли физик-хииявий хусусиятлари тарғиб этилди. Бироқ бошида қизиқиш фаолиятларини кўрсатган компаниялари томонидан кейинчалик ҳеч қандай буюртма тушмай қолди. Маркетинг тадқиқотлари икки турдаги муаммо мавжудлигини аниқлади: биринчидан пировард истеъмолчилар, яъни дилерлар, дизайнерлар, архитектор ва қурувчилар шундай материаллар борлиги ҳақида умуман маълумотга эга эмасдилар; иккинчидан, фирма ўз маҳсулотини истеъмолчилар учун муҳим бўлмаган хусусиятларини тарғиб этаётган экан. Истеъмолчилар учун маҳсулотнинг ташқи кўриниши ва тозалаш осонлиги муҳимроқ эканлиги аниқланган. Мазкур маълумотларга асосланган ҳолда маҳсулотни жойлаштиришнинг бошкача усули амалга оширилади, махсулотнинг

чиройлиги ва дизайн имкониятлари тарғиб этилди. Шунингдек, Ceran тўғридан-тўғри пировард истеъмолчиларга реклама ва тарғибот этилди. Кенг кўламли паблик рилейшнс дастури ишлаб чиқилди ва амалга оширилди. Маҳсулотнинг қора ранги ошхона учун қанчалик мос эканлиги, унинг чиройлилиги ва дизайн ҳақида махсус видео роликлар ишлаб чиқилди, ҳамда ТВ каналлар орқали реклама қилинди. Бундай услуб натижасида Schott бозорнинг 15% маҳсулотларида Ceran нинг қўлланилишига эришди. Шунингдек, ҳозирда чиқарилаётган маҳсулотларнинг 69% да Ceran қўлланилиши режалаштирилмоқда. Мавзунинг қисқача моҳияти Бозор – бу эҳтиёжни қондириш учун маҳсулот ёки хизматни сотиб олишга ҳоҳиш ва харид қувватига эга бўлган шахслар хамда ташкилотлар тўпламидир. Бунда истеъмолчи бозори ва бизнес бозорини фарқ қилиш керак. Истеъмолчи бозори маҳсулотни ўзлари фойдаланишлари учун сотиб оладиган харидорлардан иборатдир. Кўпинча улар охирги истеъмолчи деб ҳам аталади. Бизнес бозори эса маҳсулотларни ишлаб чиқаришда ёки қайта сотиш учун ишлатувчи харидорлардан иборат. Бозорни кичикроқ бўлган, эҳтиёжлари ўхшайдиган ва маркетинг микс усулларига бир хилда муносабатда бўладиган қисмларга бўлиш жараёни сегментация деб аталади. Сегментациянинг қуйидаги турлари мавжуд: жуғрофий сегментация, демографик сегментация, геодемографик сегментация, психографик сегментация, хулқ сегментацияси. Бозор жой хусусиятларига қараб бўлинса, бу - жуғрофий сегментация дир. Бозорни ёш, жинс, даромад, иш жойи, маълумот, ирқи, миллати ёки ижтимоий гуруҳ сингари демографик ўзгарувчилар асосида бўлиш демографик сегментация деб аталади. Геодемографик сегментация асосида бир хил иқтисодий ва моддий тажрибага

эга бўлган кишилар одатда бир хил харид хусусиятларига эга деган фикр ётади. Психографик сегментация турида истеъмолчилар шахсиятларидаги хусусиятлар ва яшаш тарзи асосида баҳоланадилар. Хулқ сегментацияси ни амалга ошириш учун истеъмолчилар хулқи ва хатти-ҳаракати асосида сегментация амалга оширилади. Сегментлар мавжудлиги уларнинг ҳар бири учун маҳсулот чиқариш шартлилигини белгиламайди. Ҳар бир сегмент учта критерия: ҳажми, етишиш мумкинлиги ва реакция даражаси асосида баҳоланади, кейин мўлжал танланади. Бозор сегментларга ажратилгандан кейин, фирма уларни мўлжаллаш учун турлича стратегик усуллардан фойдаланиши мумкин. Мўлжаллаш стратегиялари қуйидагича бўлиши мумкин: а) дифференсацияланмаган маркетинг - у ни оммавий маркетинг деб ҳам атайдилар. б) дифференсацияланган маркетинг - бу усулда ҳар бир сегмент учун алоҳида маркетинг микс ишлаб чиқилади ва бозорнинг ҳамма сегментлари тўлиқ мўлжалланади. в) концентрацияланган маркетинг - ф ирма битта алоҳида сегментни танлаб унга иложи борича самарали хизмат кўрсатишга ҳаракат қилади. г) комбинациялашган усул - бу усул орқали аниқланган сегментлар ичида бир-бирига ўхшаш сегментлар бирлаштирилиб, бир хил маркетинг сиёсати орқали таъсир ўтказилади. д) яккама-якка маркетинг - бу усулда ҳар бир истеъмолчи ёки ташкилот алоҳида сегмент деб қаралади. Мўлжалдаги бозор аниқ бўлгандан кейин, маркетинг менежерлари истеъмолчилар фикрида ўз маҳсулотлари учун махсус жой танлашлари керак. Жойлаштириш – истеъмолчилар фикрида фирма маҳсулотининг рақобатчилар маҳсулотига нисбатан ўзгача ўрнини белгилаб беришдир. Жойлаштириш истеъмолчиларнинг онгидаги фикрларга асосланганлиги учун унга мос стратегияни фикрий харита асосида ишлаб чиқиш қулай. Фикрий харита – истеъмолчиларнинг маҳсулот хусусиятлари ҳақидаги фикрини икки

ёки ундан кўпроқ ўзгарувчи асосида координаталар тизимига жойлаштиришдир. Таянч иборалар  Бозор  Истеъмолчи бозори  Бизнес бозори  Сегментация  Жуғрофий сегментация  Демографик сегментация  Геодемографик сегментация  Психографик сегментация  Хулқ сегментацияси  Мўлжаллаш  Мўлжаллаш стратегиялари  Геодемографик сегментация  Дифференсацияланган маркетинг  Концентрацияланган маркетинг  Комбинациялашган маркетинг  Яккама-якка маркетинг  Жойлаштириш

O'xshashlar

Жойлаштириш воситаларининг таснифи

Узбекистон саноатининг хомашё манбаи ва уни жойлаштириш

Саноат ишлаб чикаришини жойлаштириш

Таъминот манбаларини глобал жойлаштириш ва халкаро ишлаб чикариш

Қишлоқ хўжалигини жойлаштириш, ихтисослаштириш ва марказлаштириш асосида ривожлантириш