Савдода тара ва тара операциялари - Iqtisodiyot - Referatlar

Савдода тара ва тара операциялари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Савдо технологик жараёнида ўрамни ва тараларни роли. 2. Тараларга қўйиладиган талаблар. 3. Тараларни асосий турлари тавсифи ва таснифи.

www.arxiv.uz Савдо технологик жараёнида ўрамни ва тараларни роли. Ўзбекистон Республикаси халқ хўжалигининг оғишмай ривожланиб бориши натижасида саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш йилдан-йилга ошиб бормоқда. Халқ истеъмоли товарларининг ишлаб чиқариш жараёни уларни корхона цехида тайёрлаш билан тугамайди. Товарни истеъмолчига етказиб берилгандагина уни тайёр деб ҳисоблаш мумкин. Кўплаб турдаги хом ашё, материал, ярим фабрикат ва тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқариш доирасидан истеъмол доирасига ўтказилаётганда ўзининг физикавий-кимёвий хусусиятларига қараб турли хилдаги харажатларни талаб этади ва давлат бюджетида муҳим ўрин тутади. Кўплаб турдаги саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва материалларини, айниқса. суюқлик, химикат, газ ва бошқа материалларни тарасиз сақлаш ва ташиш мумкин эмас. Бу ерда тара маҳсулотлари бир жойдан иккинчи жойга ташиш ва сақлашни таъминловчи зарур восита ҳисобланади. Тара маҳсулот сифатини, асл хусусиятини сақлашни, намлик, ёруғлик ва ҳароратнинг зарарли таъсиридан асрашни таъминлайди. Бинобарин, тара юқори сифатли маҳсулот учун курашнинг муҳим воситаларидан бири ҳамдир. Тара, шунингдек, маҳсулот миқдорини сақлашни, уни сочилиб ёки оқиб кетишдан ҳамда ташиш ва сақлаш пайтидаги бошқа нобутгарчиликдан асрайди. Тара бундай ишлаб чиқарилган ижтимоий маҳсулотни тежаш ва сақлаш омили бўлиб хизмат қилади. Товарларни пухта ўраш-жойлаш, уларнинг сифатини сақлаш, бинобарин, товарларни йўлда нобуд бўлиши билан боғлиқ рекламацияларни камайтириш, ўраш-жойлаш қийматини ташишдаги транспорт ва харажатларни камайтириш имконини беради.

www.arxiv.uz Товарларни жойлашда сақлаш, ташиш учун транспортбоп ҳолатга келтириш, ихчамлаш ва кичрайтириш ҳамда кимёвий, физикавий, механик ва бошқа ўзгаришлардан асраш учун тара ўраш-жойлаш воситаси ҳисобланади. Товарларни ташиш жараени ташиладиган маҳсулот ва материалларни кўпинча тарага жойлаш йўли билангина амалга оширилиши мумкин. Бунда тара маҳсулотларини транспортбоп этиш, ташишга тайёрлашда ёрдамчи восита ҳисобланади. Таранинг бундай иштирокисиз маҳсулотни ташиш мумкин бўлмас эди. Тара транспорт операцияларини соддалаштиришда ва енгиллаштиришда уларнинг ишлаб-чиқариш техник даражасини оширади. Тара меҳнат воситаларининг алоҳида тури сифатида хом ашё материал, ярим маҳсулот ва тайёр маҳсулот миқдори ва сифатини асраган ҳолда товарларни ишлаб чиқаришда истеъмолчиларга етказиб бериш жараёнида ҳисоб-китоб ва ортиш-тушириш ишларини енгиллаштиради. Савдо шароитида тара савдо-технологик жараенларини такомиллаштириш омили бўлади. Тара ишлаб чиқаришнинг ривожланиши савдода ўзига-ўзи хизмат кўрсатишни ривожлантириш билан бевосита боғлиқдир. Савдода фан-техника тараққиёти самарали савдо технологиясига ўтиш учун ташкилий ва иқтисодий шарт-шароитлар яратиш билан боғлиқдир. Замонавий технологик товарлар ва савдо фаолияти хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда товарларни ишлаб чиқаришдан истеъмолчилар сари ҳаракати кенг механизациялаш, автоматлаштириш, шунингдек, электрон- ҳисоблаш техникаси кўмагида жараёнларни режалаштириш ва бошқариш имкониятини беради. Технологик қонуниятларига амал қилиш товарларни чакана савдо тармоқларида сотишнинг технологик жараенларини бундай шарт-шароитларига товарнинг келиб тушиши, уни сақлаш, сотишга тайёрлаш, таклиф қилиш ва истеъмолчиларга жўнатиш кабилар киради. Чакана савдо тармоқларида технологик жараёнларнинг давомийлиги товарнинг ишлаб чиқаришдан истеъмолчи сари ялпи ҳаракати анча таъсир кўрсатади. Айрим технологик хили ва миқдори етказиб бериладиган

www.arxiv.uz товарларнинг истеъмол қилиш учун қанчалик тайёр эканлигига боғлиқ бўлади. Бунда янги турдаги таралар ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади. Турли хил тагликлардан фойдаланиш савдонинг илғор шаклларини жорий қилишда энг истиқболли йўлларидан биридир. Товарлар саноат корхоналарида пакетларга, яшиклик тагликларга, контейнерларга тахланади, улгуржи ва чакана савдо корхоналарига шу тара келиб тушади ҳамда шу холда харидорга реализация қилинади. Бундай транспорт тараси магазиндаги жихозлар ўрнини босади. Бунинг учун магазин хийла катта бўлиб,товар қабул қиладиган эстакада ёки платформаси, санчиқли авто юклагичлари бўлиши керак. Бундан ташқари магазиннинг поллари ва қаватлараро шиплари мустаҳкам бўлиши, ёердамчи бинолари ва савдо заллари кенг эшикли ҳамда ўтиш жойлари бўлиши керак. Савдода саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини истеъмолчиларга узлуксиз етказиб беришни таъминлаш лозим. Товарларни сақлаш ишига кўмаклашиши туфайли тара савдосига бу муҳим вазифани бажаришда ёрдам беради. Бундан ташқари тара савдо рекламаси воситаси бўлиб, реклама маданий хизмат кўрсатиш мақсадларига қаратилиши керак. Тагликлардан транспорт тараси ва товарни очиб қўйиш воситаси сифатида фойдаланиш, товарларни тарада ўраш-жойлаш ва ечиш-очиш, шунингдек, бошқа бир қанча ортиқча ишларни бартараф қилиш имконини беради. Щозирги пайтда тагликлардан ўраб-жойланган турли товарларни магазинларга ташиш ва сотишда муваффақиятли фойдаланилмоқда. Савдодаги муайян товарларни ташиш ва сақлаш зарурати тақозоси билан яшикли ва устунли тагликлар хили анча кўпайтирилди. Кейинги вақтда чет элда ярим тагликлардан фойдаланилмоқда. Уларнинг таг сатхи 800-1200 мм ли стандарт тагликлардан икки баравар кичик. Товар танлаш пайтида харидорлар олд деворнинг юқори қисмини пастга туширишлари мумкин. Савдо залида бундай ярим тагликлар бир ёки икки қатор қилиб ерга ёхуд стеллаж полкаларига ўрнатилади.

www.arxiv.uz Бундай таралардан фойдаланиш магазиндаги айрим технологик операцияларни бажаришда вақт ва меҳнат сарфини хийла тежаш имконини беради. Масалан, ҳозир транспорт тарасини очиш ва 200 кг озиқ-овқат маҳсулотини савдо залидаги стеллажларга қўйишни бир ишчи 20 минутда бажаради. Ярим тагликлар ва қўлда ишлатилган гидравлик аравачаларидан фойдаланганда ўша ишчи 300 кг озиқ-овқат маҳсулотини ташиш ва сотишга тайёрлашни 2,5 минутда бажара олади. Пакетларда бериш, қабул қилиш вақтини қисқартиради. Бу эса савдонинг иқтисодий кўрсаткичларини оширишда жуда муҳимдир. Товарлар саноат корхонасида ёки улгуржи савдо омборида тагликлар устида пакетланиб, қайта ишловсиз ўз-ўзига хизмат кўрсатадиган магазиннинг савдо залига бевосита ташиладиган бўлса, ишни шу залда ташкил этиш жуда яхши самара беради. Харидорлар товар харид қилаётганларида уни тагликлардаги пакетлардан доналаб олади. Товар темир трубалардан ясалган кўп қаватли ва роликли аравачаларда пакетланади; бу аравачаларга 360 пакет сиғади. Пакет тахланган арава магазиннинг савдо залига ғилдиратиб келинади ва махсус совутгич шкафига жойланади. Бу усулни бошқа товарлар учун ҳам қўллаш мумкин. У юклаш ишларида тежамкорликка эришиш, қўл меҳнатини камайтириш ҳамда магазин майдончаларидан максимал фойдаланиш имконини беради. Шундай қилиб, тара ва ўраш-жойлаш ишлари янги типдаги савдо корхоналарини яратиш, муомала харажатларини камайтириш, ҳозирги магазинларнинг одатдаги жиҳоз ва ускуналарини алмаштириш имконини беради. Бу эса интерьерларни эстетик жиҳатдан безашга таъсир қилади. Товар, жиҳозларга шундай жойлаштирилиши керакки, бунда улар кўриниб турсин ва очиб қўйилиши осон бўлсин. Савдо жихозлари етарли даражада сиғимли бўлиб, кўп жой эгалламайдиган бўлиши керак. У мустаҳкам, озода ва арзон бўлиши лозим. Щозирги савдо тармоқларида ҳамон эски жихозлардан фойдаланилмоқда. Бу товар сотишнинг замонавий усулларига ўтиш ҳамма савдо майдончаларидан оқилона фойдаланишга

www.arxiv.uz ҳалақит бермоқда. Аммо эндиликда жихозларнинг янги турларидан муваффақиятли фойдаланаётган савдо корхоналари ҳам оз эмас. Товарларни очиб тахлаб қўйиш учун асосий жихозларидан ташқари эшиклар ёки деразалар орасидаги бўш жойлар ва колонналар тагига қўйиладиган перфорацияланган пакетлар, турли хил тагликлар, симдан тўқилган махсус саватлар сингари қўшимча жихозлардан ҳам фойдаланилмоқда. Булардан товарларни омбордан савдо залига ўтказишда тара сифатида ҳамда товар тахланадиган ва сотиладиган жихоз сифатида фойдаланилади. Ишлар қулай бўлиши учун ғилдиракли махсус яшик ва тагликлардан фойдаланилади. Товар савдо залида бевосита яшиклар ва ёғоч тагликларга тахланиши мумкин. Мамлакатимизда бу йўлда энг кўп тарқалган усул - нон-бўлка маҳсулотларини ташиш ва реализация қилиш муаммоси ҳал этилганлигидир. Шундай қилиб. таранинг янги турларини жорий қилиш, меҳнатни комплекс механизациялаш учун шароит яратади, омборлар ва чакана савдо корхоналаридаги мустаҳкам қурилган жихозларни алмаштириш, савдода технологик жараёнларни рационализациялаш имконини беради. Бунда товарларнинг магазин ичи рекламаси ва харидорларни хабардор қилиш алоҳида аҳамият касб этади. Харидор ўз-ўзига хизмат кўрсатиладиган магазинларда, товарлар ўзига хос ахборотчи вазифасини ҳам ўтайди. Демак, магазинда товарларни тўғри тахлаш, айнан мос жихоз ва таралар танлаш чакана савдо тармоқларида товар рекламасининг муҳим тадбирларидан биридир. Тара харидор бехабар товар ҳақида хабар ташувчи асосий омил бўлиб қолади. Савдонинг ўз-ўзига хизмат кўрсатиш усули ривожланган сари истеъмол товарларини ўраш-жойлаш билан харидорлар ўртасидаги ўзаро таъсирнинг аҳамияти ошиб бормоқда. Ўраш-жойлаш айнан ўз-ўзига хизмат кўрсатиладиган магазинда илгари сотувчилар бажарган айрим функцияларни бажармоқда.

www.arxiv.uz Ўз-ўзига хизмат кўрсатиладиган магазинларда харид қилинган барча буюмларнинг тахминан 60 % и олдиндан мўлжалланмай сотиб олингани аниқланган. Бунда тара ва ўраш-жойлаш муҳим роль ўйнайди. Ўраб-жойлаб қўйилган товар харидор эътиборини тортади, қизиқтиради, харид қилиш иштиёқини уйғотади. Бундай товар ҳал қилувчи пайтда товар билан харидор ўртасидаги воситачилик ролини ўйнайди, товар сотиш технологиясига катта таъсир кўрсатади. Шундай қилиб ҳозирги шароитда савдонинг технологик жараёнини такомиллаштириш тара ва ўраш-жойлаш ишининг янги замонавий турларини қўллаш билан узвий боғлиқдир. Тара - сақлаш ва ташиш учун ишлатиладиган буюмдир. Яшик, бочка, битон, фляга, катта шиша бутилка, флакон, бутилка, бонка, қоп, барабан, панжара, қути, ўраш материаллари ва бошқа тара шу жумлага киради.Товар жойланадиган таралар шакли, ўлчами ва ясаладиган материалларга қараб жуда ҳам хилма-хилдир. Тара турларининг жуда кўп бўлиши товарларнинг хоссаларига, хусусиятларига, уларни ташиш шароитларига боғлиқ. Тараларга қўйиладиган талаблар. Тара ўз вазифасига мос бўлиши учун унга маълум техник ва ижтимоий талаблар қўйилади. Техник - талаблар шундан иборатки, бунда тара ясалган материаллар ва таранинг тузилиши товарларнинг ўзига хос хусусиятларини эътиборга олган ҳолда уларни сақлаш учун энг қулай шароитлар яратилишини, уларни ташиш пайтида уларнинг яхши сақланишини таъминланиши лозим. Тара мустаҳкам, енгил ва ортиш - тушириш ишларини бажаришда ҳамда идишларга солинган товарларни ташишда қулай бўлиши керак. Товар сотиш илғор усулларнинг кенг жорий этилиши, савдо маданиятининг юксалиши кўп жиҳатдан товарларни олдиндан қадоқлаб

www.arxiv.uz қўйилишига боғлиқдир. Тара ўлчамлари унга жойланган товар ҳажми ёки оғирлиги бўйича харидорлар эҳтиёжларини қондириши лозим. Иқтисодий талаблар идишнинг арзон бўлишини тақозо қилади. Кўп ишлатиладиган таралар энг кўп иқтисодий самара беради. Тарага техник ва иқтисодий талаблардан ташқари эстетик талаблар ҳам қўшилади. Харидорларга тараларга (шишага, банкага, қутига, флаконга ва ҳоказоларга солиниб сотиладиган товарлар таранинг ташқи кўриниши билан бирга харидорлар диққатини ўзига тортиши лозим. Шунинг учун тара шакли, унинг безатилиши (ранги, расмлари,ёзувлари) товарларнинг жозибали ва ажойиб кўринишга эга бўлишига, уни ташвиқот қилишга, буюмниинг хусусиятлари ва уни истеъмол қилиш усули тўғрисида харидорларни хабардор қилишга ёрдам бериши шарт. Тарага қўйиладиган иқтисодий ва эстетик талаблар бир-бирини ўзаро тўлдиради. Бу талаблар ГОСТларда ёки техник шартларда акс эттирилади. Таралар ана шу ГОСТларга ва техник шартларга мувофиқ ишлаб чиқарилади. ГОСТлар (техник шартлар) тара (яшик, қути, битон, бочка, бонка, қоп ва х.к.), тара ясаладиган материал, тара ўлчамларини, қайси нуқсонлар бўлганида тарадан фойдаланишга йўл қўйилиши ва бошқа шартларни ўзида акс эттиради. Мамлакатнинг товар оборотида таралар ниҳоятда катта аҳамиятга эгадир. Модомики шундай экан, товарларнинг аксарияти ишлаб чиқаришдан харидорга тараларга жойланган ҳолатда етиб боради. Товарнинг оғирлиги ва шакли ортиш-тушириш ишларида катта аҳамият касб этади: тара қанчалик енгил ва қулай бўлса, меҳнат унумдорлиги ҳам шунчалик юқори бўлади. Щар йили тара тайёрлаш ва ремонт қилишга анча маблағ сарфланади. Шу сабабли, тарани эҳтиёт қилиш, унинг кўп ишлатилиши (айланиши)га эришиш муҳим халқ хўжалиги аҳамиятига эга. Фан ва техниканинг ўсиши, кимё соҳасида ишлаб чиқаришнинг кенгайиши, тара хўжалигини такомиллаштиришга оид тадбирларни амалга оширишга, тара тайёрлаш учун енгилликлар яратади.

www.arxiv.uz 6 .3. Тараларни асосий турлари тавсифи ва таснифи. Тара турлари ва типларининг хилма-хиллиги товарларнинг физикавий- кимёвий хусусиятлари ва уларни тайёрлашга сарфланадиган материалларнинг ўзаро фарқига ва бошқа омилларга боғлиқдир. Маҳсулотни ўраш-жойлаш учун қўлланиладиган тара ташқи ёки транспорт тараси, ички ёки истеъмол тараси каби турларга бўлинади. Ташқи тара товар сақлаш ва ташиш учун фойдаланилади. Булар яшик, панжара, бочка, барабан ва флягалар, туника идиш, шиша, қоп ва шу кабилардир. Ички тара истеъмолчига товар билан бирга келадиган дастлабки ўрамлардир. Транспорт тараси маҳсулот тайёрланадиган жойда маҳсулот ортиб - жойлаб истеъмол пунктига ташиш учун мўлжалланган. У турли товарлар ўраб жойланадиган - универсал ва бирор муайян маҳсулот ўраб- жойланадиган - ихтисослаштирилган бўлади. Мустаҳкамлиги ёки механик чидамлилиги даражасига қараб транспорт тараси қаттиқ, ярим қаттиқ ва юмшоқ хилларга бўлинади. Фойдаланиш даражасига қараб тара бир маротабали ва кўп айланадиган бўлади. Кўп айланадиган таралар товардан бўшаши билан қайта фойдаланиш учун товар етказиб берувчи ёки тара йиғувчи ташкилотларга албатта қайтарилади. Қаттиқ тара маълум геометрик шаклда бўлади, ўраб-жойланган маҳсулотни механик шикастланишидан сақлайди, тара деворларига ичкари ва ташқаридан тушадиган юк босимига бардош беради. Шунингдек, маҳсулотни ташиш пайтидаги туртки ва силтовлардан асрайди. Қаттиқ тарага металл, ёғоч ва фанердан ясалган яшик, бочка ва барабанлар киради.

www.arxiv.uz Юмшоқ тара юкни механик шикастланишдан сақлайди, маҳсулот тўлғазилгандагина муайян шаклга киради. Юмшоқ тара асосан сочилиб (тўкилиб) кетадиган маҳсулотларни ташишда ишлатилиб уларни чангланиш, ифлосланишдан сақлашга мўлжалланган. Юмшоқ тара қоғоз, мато ва чиптадан ясалган пакет ва қоплардир. Ярим қаттиқ тара ўзининг дастлабки шаклини сақлай олади. Лекин юк оғирлиги таъсирида сал ўзгариши ҳам мумкин. Ярим қаттиқ тарага картондан ясалган коробка ва яшик, тўқима сават ва қутилар киради. Тара турлари бошқа хусусиятларга қараб ҳам белгиланади: а) қандай материаллдан - ёғоч, металл, ойна, қоғоз, картон, мато ва х.к.; б) йиғиладиган, бўлакларга ажраладиган ёки ажралмайдиган ва ҳоказо конструктив хусусиятларига қараб; в) яшик, бочка, коробка, шиша, бонка, панжара, битон, қоп, чипта қоплар ва ҳоказо шакли ва ташқи кўринишига қараб; г) қуйма, штампланган, бочкали, перфолента ёки сим билан маҳкамланган ва ҳоказо ясалиш усулига қараб; д) газ ўтказмаслик, нам ўтказмаслик, геометрик, ногеометрик каби специфик тузилишига қараб. Ёғочдан ясалган тара - ҳозирги вақтда энг кўп тарқалган тарадир. Таранинг бу турига тахта ва фанер яшиклар ва фанерлардан ясалган тарновчалар, ёғочдан ва фанердан штамплаб ясалган бочкалар, фанер барабанлар киради. Ёғочдан ясалган яшиклар тузулишига қараб бўлакларга ажратиладиган, ажралмайдиган ҳамда ёзиладиган, зич ва панжарасимон бўлиши мумкин. Ёғоч яшиклар озиқ-овқат ва енгил саноат маҳсулотларини ўраш-жойлашда кенг қўлланилади. Металл тара - (бочка, балон барабан, коробка, битон ва бонкалар). Бу тара рухланган томбоп пўлатдан ҳамда ялтироқ туникадан ясалади ва хийла қиммат тара ҳисобланади. Металл тара жуда учувчан, ўз-ўзидан аланга оладиган товарларга, шунингдек, ўсимлик мойларига ишлатилади.

www.arxiv.uz Тўқима тара - (зиғир, жут ва канопдан ясалган қоплар). қанд солиш учун матодан ясалган қоплар уч турли бўлади: а) 50 кг ҳажмли, хошияси мустаҳкам тикилган зиғир-жуфт каноп қоплар; б) 50 кг ҳажмли, юқори чидамли зиғир-жут-каноп қоплар; в) зиғир-жут, жут-канопдан ўққилган қоплар. Қоғоз ва картон тара - (қоғоз қоплар ва пакетлар, картон яшик, коробка ва қутилар). Бу тара ёғоч тарадан анча енгил, ҳажми кичик бўлиб ўзининг изоляцион хусусиятига кўра бошқа кўп хил таралардан афзалдир. Гофрировка қилинган картон яшиклар турли хил товарларни ўраш-жойлаш учун мўлжалланган. Макарон, кир ва атир совунларни ўраш-жойлаш учун яхлид қўйилган ва прессланган қоғоз яшиклардан фойдаланилади. Шиша тара - суюқ ва ярим суюқ озиқ-овқат товарларини қуйиш ва сақлаш ҳамда консерваланган маҳсулотларни ҳавосизлаб бекитиш учун фойдаланилади. Пластмассадан ясалган тара - бу тараларни ясаш учун полиэтилен, полистерол, поливинилхлорид, формалдегид смоласи каби полимерлардан фойдаланилади. Пластмасса тара маҳсулотни чанг ва хидланишдан, шунингдек, чириш ва бошқа микробиологик ўзгаришлардан сақлайди.

www.arxiv.uz Адабиётлар руйхати : 1. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза. – Тошкент. «Ўзбекистон» Нашриёт-МАТБАА Ижодий уйи, 2005 й. 2.Каримов И.А. 2003 йил якунлари ва 2004 йилда иқтисодий ислохотларни чуқурлаштиришнинг асосий йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси.-«Ўзбекистон овози» газетаси, 2004 йил 10 февраль, 16 сони. 3.Егоров В.Ф. Организация торговли. Учебник. Москва-Санкт-Петербург: Питер.2004. 4.Л.П.Дашков, В.К.Памбухчиянц. Организация, технология и проектирование торговўх предприятий. Учебник. Москва: ИВЦ Маркетинг, 2001 г 5.Памбухчиянц О.В. Технология розничной торговли. Учебник. Москва: Издательский дом «Дашков и К», 2000. 6.Панкратов Ф. Г., Памбухчиянц В. К. «Коммерция и технология торговли», М. ИВЦ «Маркетинг» 2000. 7.Панкратов Ф.Г и другие. «Организация и технология торговўх процессов» М. Экономика 2000. 8. Маркетинг. Журнал в России и зарубежом. Москва. 2003 9. Дашков Л.П., Памбухчиянц В.К. Коммерция и технология торговли. Учебник. М.: «Дашков и К о », 2006 г. 10. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Банклар ва уларнинг операциялари

Савдода иш ҳақи

Савдода меҳнат ресурслари

Лизинг операциялари мохияти ва ахамияти

Халқаро савдода жаҳон нархлари