Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish tuzilmasi va uni takomillashtirish muammolari - Iqtisodiyot - Referatlar

Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish tuzilmasi va uni takomillashtirish muammolari

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

177.3056640625 KB

Ko'chirib olish

Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish tuzilmasi va uni takomillashtirish muammolari Reja: Kirish 1. Sanoat korxonalari tuzilmasi haqida tushuncha va unga ta’sir etuvchi omillar. 2. Ishlab chiqarish tuzilmasi turlari, shakllari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1

Kirish Bugungi kunda mamlakatimizda iqtisodiyotning barcha sohalarida chuqur islohotlar olib borilmoqda. Jahon miqyosida hali-beri davom etayotgan moliyaviyiqtisodiy inqirozning jiddiy ta’siriga qaramasdan, mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining yillik o’sishi 2008-2013-yillarda 8 foizdan oshdi, 2014-yilda esa bu ko’rsatkich 8,1 foizni tashkil etadi. Bunday o’sish sur’atlarini kamdan-kam davlatlarda kuzatish mumkin. Mustaqillik yillarida mamlaktimiz uchun mutlaqo yangi bo’lmish avtomobilsozlik, motorsozlik va ularga butlovchi qismlar tayyorlaydigan sohalarga, neft va gazni qayta ishlaydigan, farmatsevtika mahsulotlari, zamonaviy televizor va kompyuterlar ishlab chiqaradigan yangi-yangi sanoat tarmoqlariga asos solindi. Shuningdek, oziq-ovqat, yengil sanoat, kimyo, qurilish materiallari sanoati va boshqa tarmoqlar to’liq modernizatsiya qilindi va dunyo bozorida raqobatdosh bo’lgan tovarlar ishlab chiqarish boshlandi va davom etmoqda. 2013-yilda esa Yalpi ichki mahsulot 8,2 foizga, sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi – 7,7 foizga, qishloq xo’jaligi mahsulotlari hajmi – 7 foizga, pudrat qurilish ishlari hajmi – 11,5 foizga, chakana tovar aylanmasi hajmi – 13,9 foizga o’sdi. Inflyatsiya sur’atlari rejalashtirilgan darajada saqlandi va 7 foizdan oshmadi. Davlat byudjeti yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,4 foiz miqdorida profitsit bilan ijro etildi. Ijtimoiy sohani rivojlantirishga barcha xarajatlarning 59,2 foizi yo’naltirildi. Byudjet tashkilotlari xodimlari ish haqi, pensiyalar, nafaqalar va stipendiyalar bir yilda o’rtacha 26,5 foizga, aholining real daromadlari esa – 17,5 foizga o’sdi. O’tgan davr mobaynida makroiqtisodiy ko’rsatkichlarning mutanosibligi, davlat byudjetining profitsit bilan, ya’ni oshirib bajarilishi ta’minlanmoqda. Mamlakatimiz jadal taraqqiy etayotgan mamlakatga aylandi. Buning yaqqol tasdig’i – mamlakatimizning yalpi ichki mahsuloti tarkibida sanoatning ulushi 1990- yildagi 2

14,2 foiz o’rniga bugungi kunda 24,3 foizni tashkil etgani, ayni paytda qishloq xo’jaligining ulushi esa 34 foizdan 17 foizga kamayganidir. Makroiqtisodiy ko’rsatkichlarning yuqori o’sish darajasini ta’minlashda sanoatning o’rni beqiyos. Bu sektorga qarashli korxonalarning faoliyatining samarali bo’lishida ishlab chiqarish tuzilmasining muhim ahamiyati bor. Korxona faoliyatining yakuniy natijasini belgilovchi muhim omillardan biri uning ishlab chiqarish strukturasini samarali tashkil etishdagina xo’jalik tizimi o’zida ishlab chiqarish vositalari va ishchilarini birlashtirgan yagona harakatlantiruvchi mehanizmga aylanadi. Har bir korxona turli sex uchastka va xo’jaliklardan, boshqaruv organlari va korxona xodimlariga xizmat ko’rsatuvchi tashkilotlardan tashkil topadi. Korxona mustaqil xo’jalik subyekti bo’lib, u iste’molchilar talabini qondirish va foyda olish maqsadida mahsulot ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish uchun amaldagi qonunlar asosida tashkil topadi. Korxona o’zi mustaqil faoliyat yuritadi. Ishlab chiqarilgan mahsulot hamda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar to’langandan so’ng olingan foydani o’zi boshqaradi. Bir so’z bilan aytganda korxona o’zi mustaqil tovar ishlab chiqaruvchidir. Korxonaning ishlab chiqarish bo’g’inlari shuningdek boshqaruv vaxizmat ko’rsatish bilan bog’liq bo’linmalar, ularning soni, ishlovchi xodimlar umumiy strukturani tashkil etadi. Sanoat korxonalari xalq ho’jaligining asosiy, yetakchi bo’g’ini hisoblanadi, chunki aynan korxonalarda asosiy ishlab chiqarish jarayonlari keng avj olishi, mehnat va ishlab chiqarish tashkil qilinadi. Iqtisodiy munosabatlar amalga oshiriladi, moddiy boyliklar yaratiladi. Sanoat korxonalarining optimal shakllantirilgan ishlab chiqarish struktutasi esa iqtisodiyotning rivojlanishi garovidir. Ushbu kurs ishining dolzarbligi shunda. Ushbu kurs ishining nazariy qismida, ishlab chiqarish tuzilmasi, uni takomillashtirish muammolari ko’rib chiqiladi. Hisob qismida esa, hisob ishlari yuritiladi. Hulosa qismida, muammo yechimlari, taklif va mulohozalar keltirib o’tiladi. 3

Sanoat korxonalari tuzilmasi haqida tushuncha va unga ta’sir etuvchi omillar. Korxona mustaqil xo’jalik subyekti bo’lib, u iste’molchilar talabini qondirish va foyda olish maqsadida mahsulot ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish uchun amaldagi qonunlar asosida tashkil topadi. Korxona o’zi mustaqil faoliyat yuritadi. Ishlab chiqarilgan mahsulot hamda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar to’langandan so’ng olingan foydani o’zi boshqaradi. Bir so’z bilan aytganda korxona o’zi mustaqil tovar ishlab chiqaruvchidir. Korxonaga xos bo’lgan xarakterli xususiyatlar - birinchidan, ishlab chiqarish jarayonlarining umumiyligida aks etuvchi ishlab chiqarish-texnika birligi, ikkinchidan, rahbariyat, reja, hisob-kitobni o’zida mujassamlashtirgan tashkiliy birlik, uchinchidan, moddiy, moliyaviy texnik resurslar hamda iqtisodiy natijalarni umumlashtiruvchi iqtisodiy birlikdan iborat. Korxona bir turdagi sex yoki uchastkadan, texnologik jihatdan bir xil bo’lmagan sexlardan tashkil topadi hamda ularning birgalikda olib borgan faoliyati natijasida mahsulot ishlab chiqariladi, ishlar bajariladi, xizmatlar ko’rsatiladi. Korxonani yaxlit qilib birlashtiradigan muhim belgilar bu yordamchi xo’jaliklar va umumiylashtiruvchi maydondir. Har bir korxonaning asosiy faoliyati - mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish, xizmat ko’rsatishga yo’naltirilgan asosiy, yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi jarayonlarning yig’indisidan iborat. Asosiy jarayon, odatda, tayyorlash, ishlov berish, yig’ish bosqichlarini o’z ichiga oladi. Tayyorlov bosqichida shu korxonaning o’zida ishlov berish davom ettiriladigan yarim tayyor mahsulot (zagatovka)lar tayyorlanadi. Ishlov berish bosqichida yarim tayyor mahsulotlar yoki materiallarga ishlov berish natijasida tayyor mahsulot olinadi. Yig’ish bosqichi - bu bosqichda buyum qismlari yig’iladi va tayyor mahsulotga aylanadi. 4

Yordamchi jarayonlar deganda (masalan, mashinasozlikda) dastgohlar, bino, inshootlarni ta’mirlash; texnik asbob-uskunalarni tayyorlash va ta’mirlash; barcha turdagi energiyalar (elektr, issiqlik, siqilgan havo) ni ishlab chiqish va uzatish tushuniladi. Ba’zi yordamchi jarayonlar uch bosqichdan: tayyorlov, ishlov berish va yig’ish (masalan, texnik uskunalarni tayyorlash) jarayonlaridan tashkil topishi mumkin. Xizmat ko’rsatuvchi - jarayonlarga asosiy va yordamchi jarayonlarga xizmat ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan (masalan, ombor ishlari, nazorat ishlari) jarayonlar kiradi. Ishlab chiqarish jarayoni ayrim qismlarga bo’linadi va bu jarayonlarning tarkibi operatsiyalardan tashkil topadi. Operatsiya-ishlab chiqarish jarayonining bir qismi bo’lib, u ishchi o’rnida dastgohni yoki uning qismlarini o’zgartirmagan holda bitta ishchi tomonidan bajariladi. Operatsiyalar asosiy va yordamchi operatsiyalarga bo’linadi. Ishchi o’rni - bu ishlab chiqarish maydonining bir qismi bo’lib, u ishchilar ishlab chiqarish jarayonidagi ma’lum operatsiyalarni bajarishi uchun zarur bo’lgan dastgoh va asbob-uskunalar bilan jihozlangan joydir. Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish strukturasi – umumiy ishlab chiqarish strukturasining bir qismi bo’lib, u asosiy va yordamchi ishlab cchiqairsh bolinmalari orasidagi o’zaro aloqalarrini ifodalaydi. Morzonanin gish o’rinlari birlamchi struktura xisoblanib, ish o’rinlarining guruhi ishlab chiqarish uchastkalarini tashkil etadi. Ishlab chiqarish strukturasini tuzishning asosiy prinsplaridan biri bu, uningelementlari bo’yicha mehnat taxsimotini tashki etish bo’lib xisoblanadi. Shu bilan birga sanoat korxonalarining ixtisoslashuv darajasi va kooperatsiya darajasini ham ifodalaydi. Yuqoridagilarni inobatga olgan holda ishlab chiqarish jarayoninig masshtabi maxsulot ishlab chiqarish jarayonining murakkabligiga qarab 1- darajali va 2darajali bo’linmalarga bo’linadi. Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish strukturasiga ta’sir etuvchi omillar quyidagilar xisoblanadi. 5

Yuqoridagi faktorlarni birma bir taxlil qilib o’tilsa, quyidagi ma’lumotlar kelib chiqadi; Tarmoqqa yoki sohaga tegishliligi. Ushbu omil ishlab chiqarish strukturasiga ta’sur etadi ya’ni asosiy ishlab chiqarish sexlari tarkibi har bor tarmoqda o’zgacha bo’ladi. Shunday ekan, bir bosqichli struktura asosan qazib olish, kon metallurgiya sanoatiga xos, ko’p bosqichli struktura ishlov berish, maxsulot ishlab chiqarish tarmog’iga xosdir. Ishlab chiqarish protsessining xarakteri. (analitik, sintetik, chiziqli) Ushbu omil asosiy ishlab chiqarish jarayonlari: tayyorlovchi, ishlov beruvchi, yakunlovchi bosqichlariga, ularni rivojlantirish darajalariga o’z ta’sirini o’tkazadi. Maxsulotning texnologik konstruktiv hossasi. Maxsulotnik texnologik konstruktiv xossa ham ishlab chiqarish strukturasiga ta’sir etadi. Masalan, radiotexnika, elektrotexnika aviasozlik sanoatida, ishlab chiqarish strukturasinining asposiy qismini ilmiy texnik markazlar, labaratoriya, sinov- tajriba sexlarini ko’rish mumkun. Ushbu sanoat tarmoqlarida, maxsulot sifati, uning yuqori tezlik bilan o’zgarishi va yangi maxsulot turlarining yaratilishiga talab yuqori 6

bo’lganligi uchun, uning strukturasi o’zgaruvchan va bir vaqting o’zida moslashuvchan bo’lishi talab etiladi Ishlab chiqarish masshtabi. Ishlab chiqarish masshtabi ya’ni xajmi, ishlab chiqarish bo’linmalari tarkibi va o’lchamiga ta’sir etuvchi eng muhim omildir. Ishlab chiqarish xajmi qancha katta bo’lsa ishlab chiqarish srtukturasi shuncha murakkab, tarkib jixatdan keng ya’ni uchastka, sex, ishlab chiqarish bo’linmalari va boshqalar mavjud bo’ladi. Ishlab chiqarish ko’lamibevosita korxonada sexlarning tarkibi va sonini, ularning maydonini aniqlaydi hamda sexlarni ixtisoslashtirish darajasiga katta ta’sir ko’rsatadi. Ishlab chiqarish ko’lami qancha katta bo’lsa, korxona sexlari shuncha ko’p va ishlab chiqarish maydoni shuncha katta bo’ladi hamda ko’p miqdorda mahsulot ishlab chiqariladi. Yirik korxonalarda texnologik jihatdan bir turdagi bir nechta sexlarmexanika, yig’ish, quyish va boshqalarni tashkil qilish mumkin. Ixtisoslashish darajasi. Bevosita sexlar o’rtasida ishlab chiqarish jarayonlarini taqsimlash darajasi korxona ichida va boshqa korxonalar bilan birgalikda mehnatni taqsimlash asosida ishni tashkil qilish shaklini aniqlaydi. Korxonaning ixtisoslashtirish darajasi qancha yuqori bo’lsa, tor sohadagi sexlarni tashkil qilishga imkoniyat yaratiladi. Ilmiy texnik progress. Ilmiy texnik progress ishlab chiqarish strukturasiga ikki tomonlama ta’sir o’tkazadi. Birinchi tarafdan, ilmiy texnik progress ishlab chiqarilayotgan maxsulot sifatini oshirish kabi yo’nalishlarga yo’naltirilgan bo’lib, bu esa ishlab chiqarish strukturasini ning tarkibida yangi ilmiy texnik bo’limlar vujudga kelishiga sabab bo’ladi va strukturani murakkablashtiradi. Ikkinchi tarafdan esa uzluksiz olib borilayotgan ilmiy texnik jarayonlar sexlar, uchastkalar orasidagi nomutanosiblikni yo’qolishiga sabab bo’ladi va ishlab chiqarish srtukturasini soddalashtiradi. Ishlab chiqarish tuzilmasi turlari, shakllari. 7

Korxonalarda ishlab chiqarishni bo’limlarga (sex, uchastka, xizmat ko’rsatuvchi bo’limlar) ajratish, ularni joylashtirish va o’zaro aloqa prinsiplari o’rtasidagi mehnat taqsimotini aniqlaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonani ishga tushirishga tayyorlash korxonaning ishlab chiqarish strukturasini takomillashtirish ya’ni: 1. Tez moslashuvchan, ya’ni korxona maqsadlariga mos holda amalga oshiriladigan o’zgarishlarga doimiy ravishda moslashuvchan, masalan, korxonada katta o’zgarishlar sodir qilmagan holda uning faoliyatini kengaytirish imkoniyatini yaratish; 2. Tashqi muhitda sodir bo’lgan kutilmagan o’zgarishlarga tezda moslashish, masalan, bozor konyunkturasini o’zgarishi; 3. Korxona oldida turgan vazifalarni o’zgarishiga qarab ishlab chiqarish bo’limlarini o’zini-o’zi samarali boshqarish qobiliyatiga ega bo’lishni albatta o’z ichiga olishi kerak. Har bir yirik korxona katta bo’limlar sex, xizmat ko’rsatish xo’jaligiga va kichik hajmdagi uchastka, bo’lim, ishchi o’rinlariga ajratiladi. Korxonaning katta bo’limlari – sexlar. Sexlar nomlanishiga ko’raquyidagilarga bo’linadi: 8

Sex - mahsulot va uning qismlari yoki texnologik jarayonning ayrim bosqichlari bajariladigan korxona bo’limlarini ishlab chiqarish jarayonlari bilan chambarchas bog’langan bo’limidir. Asosiy sexlarda jarayonlar mehnat qurollariga sifat o’zgarishi bo’yicha ishlov berish va tayyor mahsulot ishlab chiqarishga qaratilgan. Yordamchi sexlarmahsulot ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etmaydi, ammo asosiy sexlarda ishlarni bajarish uchun zaruriy sharoitlarni ta’minlaydi (masalan, ta’mirlash sexi). Xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklarasosiy va yordamchi xo’jaliklarga xizmat ko’rsatadi (masalan, ombor xo’jaligi, energetika xo’jaligi, transport va boshqalar). Qo’shimcha sexlarasosiy sexlardan chiqqan chiqindilarni qayta ishlash bilan shug’ullanadi (masalan, xalq iste’moli mollarini tayyorlash sexlari). Korxonaning ishlab chiqarish strukturasi bilan bog’liq bo’lgan muhim iqtisodiy masala, bu asosiy, yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi sex (uchastka) lar o’rtasidagi munosabatdir. Mahsulotni tayyorlash jarayoni asosiy ishlab chiqarish sexlarida amalga oshiriladi, shuning uchun bu sexlar nafaqat o’zining korxona faoliyatidagi o’rni bilan, balki unda ishlayotgan ishchilar soni va ishlab chiqarish maydoni bilan ustun turadi. Shu bilan birga yirik korxonalarda yordamchi ishchilar soni asosiy ishchilar sonidan ko’proq bo’ladi. Bunday nisbat shu korxonaning yuqori darajada mexanizatsiyalashgan va avtomatlashtirilganligidan dalolat beradi. Bu esa, o’z navbatida asosiy sexlarda og’ir ishlarni kamayishiga, ishchilar sonini qisqarishiga olib keladi va shu bilan birga dastgohlarga xizmat ko’rsatish va ularni ta’mirlash ishlarini ko’paytiradi. Bu vaziyatni yordamchi ishlarni mexanizatsiyalash orqali bartaraf qilish mumkin. Ishlab chiqarish tizimi maqsadi va tahliliga qarab turlicha strukturalarda ko’rsatilishi mumkin. Masalan, asosiy vositalar, kadrlar, ishlab chiqarish strukturalari. Korxonani ishlab chiqarish strukturasi doimiy bir xil bo’lmaydi. U ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi va turi, texnika, texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil qilishni takomillashtirilishi natijasida takomillashib boradi. 9

Korxonaning ishlab chiqarish strukturasi quyidagi o’zaro bog’liq bo’lgan uchta omillar: korxonani ixtisoslashtirish darajasi va boshqa korxonalar bilan birgalikda ish olib borish asosida tashkil etish shakli (kooperatsiya); korxonaning mahsulot ishlab chiqarish ko’lami (masshtabi) va uning murakkabligi; texnologik jarayonning xususiyatlariga bog’liq. Texnologik jarayonlarning xususiyati bevosita korxona sexlarining tarkibini aniqlaydi va uni ixtisoslashtirishga ta’sir ko’rsatadi. Turli sanoat tarmoqlari korxonalari bir xildagi ishlab chiqarish strukturasiga ega emas. Hatto bir tarmoqqa oid korxonalarning ham ishlab chiqarish strukturasi birbiridan farq qiladi. Qurilish korxonalarida ishlab chiqarish strukturasi yangi korxona qurilishi, mavjud binoni qayta qurish, dastgohlarni qayta joylashtirish, sex va uchastkalarni mexanizatsiyalash masalalarini aniqlab beradi. Sexlar texnologik, bir turdagi yoki aralash shaklda ixtisoslashtirish asosida tashkil qilinishi mumkin. Shuning uchun korxonaning ishlab chiqarish strukturasini uchta turga ajratish mumkin. • Texnologik. • Buyumli. • Aralash. Texnologik tur. Korxonalarda bunday sexlarni tashkil qilish texnologik prinsipga asoslanadi. Bunday sexlar zavodda ishlab chiqarilayotgan barcha mahsulotlar uchun turli xildagi detallar tayyorlash yoki ularga ishlov berishdagi bir turdagi texnologik operatsiyalar majmuini (kompleks) bajaradi. Ishlab chiqarish strukturasini bunday turiga tayyorlov sexlarini kiritish mumkin. Texnologik turning kamchiliklari shundan iboratki, sex rahbariyati ishlab chiqarish jarayonining ma’lum bir qismiga javob beradi. Sexda turli xildagi detallar tayyorlanganligi sababli dastgohlarni texnologik jarayon tartibi bo’yicha joylashtirish qiyin. Shuning uchun ularni bir tur va guruhlar bo’yicha joylashtiriladi, bu esa, sex 10

ichida yarim tayyor mahsulotlarni tashish masofasini uzaytiradi. Sexlarni ixtisoslashtirish ishlab chiqarish sikli davomiyligini uzaytiradi. Texnologik xususiyatiga ko’ra asosiy sexlarni tashkil qilish donalab va kichik seriyalarda turli xildagi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalarda tashkil qilinadi. Texnologik tur kamchiliklari: Mahsulot (buyum) turi. Korxona ishlab chiqarish strukturasini bunday turi bo’yicha sexlarni tashkil qilish asosida mahsulot belgisi etadi. Bu holatda sexlar cheklangan turdagi buyumlar, detallar va detal qismlarini tayyorlashga ixtisoslashgan bo’lib, unda texnologik jarayon va operatsiyalarni bajarishda turli xildagi dastgohlardan foydalaniladi. Korxonani ishlab chiqarish strukturasining bu turi ancha taraqqiy etgan bo’lib, bunday ixtisoslashuv seriyali ishlab chiqarishni, ommaviy ishlab chiqarishda potok liniyalarini tashkil qilish imkonini beradi. 11

Ishlab chiqarish miqyosini kengayib borishiga qarab dastgohlarning gabarit o’lchamlari yoki mahsulot tayyorlash uchun ishlatilayotgan metall yoki boshqa turdagi xom ashyolarni hisobga olgan holda, sexlarni texnologik ixtisoslashtirish amalga oshiriladi. Mashinasozlik sanoatida korxonani ishlab chiqarish strukturasini aralash turi keng qo’llaniladi. Bunday korxonalarda sexlarni tashkil qilish asosida mahsulot- texnologiya prinsipi yotadi. Buyumli strukturaning texnologik srtukturadan ustunligi: Aralash struktura, bunda ishlab chiqarish jarayono ham buyumli ham texnologik tarzda tashkil etilgan bo’lishi mumkun. Ya’ni sexlar zavodda ishlab chiqarilayotgan barcha mahsulotlar uchun turli xildagi detallar tayyorlash yoki ularga ishlov berishdagi bir turdagi texnologik operatsiyalarni bajarishi mumkun shu bilan birga bir vaqtning o’zida, sexlar cheklangan turdagi buyumlar, detallar va detal qismlarini tayyorlashga ixtisoslashgan bo’lib, unda texnologik jarayon va operatsiyalarni bajarishda turli xildagi dastgohlardan foydalaniladi. Masalan mashimasozlik sanoatida. 12

Xulosa Ishlab chiqarish strukturasi bo’linmalar orasidagi mehnat taqsimoti va ularning maxsulot ishlab chiqarish jarayonidagi kooperatsiyasiva ixtisoslashish darajasini ham ifodalaydi. Umumiy qiliba yatilganda, Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish strukturasi – umumiy ishlab chiqarish strukturasining bir qismi bo’lib, u asosiy va yordamchi ishlab cchiqairsh bolinmalari orasidagi o’zaro aloqalarrini ifodalaydi. Morzonanin gish o’rinlari birlamchi struktura xisoblanib, ish o’rinlarining guruhi ishlab chiqarish uchastkalarini tashkil etadi. Ishlab chiqarish strukturasini tuzishning asosiy prinsplaridan biri bu, uning elementlari bo’yicha mehnat taxsimotini tashki etish bo’lib xisoblanadi. Shu bilan birga sanoat korxonalarining ixtisoslashuv darajasi va kooperatsiya darajasini ham ifodalaydi. Ishlab chiqarish strukturasining tarkibi, ishlab chiqarish bo’linlamalari xajmi, sexlar va uchastkalarning proporsionallik darajasi, ishlab chiqarish maydoni, va boshqalar ishlab chiqarish jarayoning ritmik bo’lishiga va ishlab chiqarish xarajatlari va maxsulot ishlab chiqarish xajmiga o’z ta’sirini o’tkazadi. Shunday ekan ishlab chiqarish strukturasui quyidagi talablarga javob bermog’I lozim: 1. Ishlab chiqarish strukturasining soddaligi (ya’ni yetari va ortiqcha bo’lmaganishlab chiqarish bo’limalari) 2. Ikki biri biriga o’xshash yoki biri birini takrorlovchi bo’linmalarning mavjud bo’lmasligi. 3. Zavod hududidagi bo’limlarni rotsional joylashuvu va ishlav=b chiqarish jarayoni to’g’ri tashkil etish. 4. Ishlab chiqarish sexlari, uchastkalari quvvatlarining proporsionalligi yani mutanosibligi. 5. Sex va uchastkalrning ixtisoslashish darajasi va ular o’rtasida kooperatsiyaning barqarorligi. 6. Ishlab chiqarish strukturasining o’zgaruvchanligi va moslashuvchanligi. Ya’ni yangi ishlab chiqarish bo’linmalari qo’shilishi yoki, ba’zi bo’g’inlarning 13

qisqarishi hamda bozor konyukturasining o’zgarishi xisobiga ishlab chiqarish strukturasining moslashuvchanligi. 7. Zavod hududida, sex va uchastkalarni ishlab chiqarish jarayoni ketma ketligida joylashtirish. Korxona bir turdagi sex yoki uchastkadan, texnologik jihatdan bir xil bo’lmagan sexlardan tashkil topadi hamda ularning birgalikda olib borgan faoliyati natijasida mahsulot ishlab chiqariladi, ishlar bajariladi, xizmatlar ko’rsatiladi. Korxonani yaxlit qilib birlashtiradigan muhim belgilar bu yordamchi xo’jaliklar va umumiylashtiruvchi maydondir. Har bir korxonaning asosiy faoliyati - mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni baja- rish, xizmat ko’rsatishga yo’naltirilgan asosiy, yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi jarayonlarning yig’indisidan iborat. Ishlab chiqarish strukturasini takomillashtirishning muhim yo’li-asosiy ishlab chiqarish faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatmagan holda yordamchi, xizmat ko’rsatuvchi sexlar va xizmatlar hajmini kamaytirishdir. Bunga ixtisoslashtirilgan ta’mirlovchi va asbobsozlik zavodlarini yaratish asosida xizmat ko’rsatuvchi korxonalarni kooperatsiyasini kengaytirish hisobiga erishish mumkin. Dastgohlarni kapital, qisman va mayda ta’mirlashni, asboblar tayyorlashni ixtisoslashgan zavodlarga berish bir qator yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi bo’limlar va undagi ishlovchilar sonini kamaytirish imkonini beradi. Korxona faoliyati samaradorligini oshirish uchun, avvalo uning ishlab chiqarish strukturasini takomillashtirish, soddalashtirish lozimdir. Bu yo’nalishda yuqoridagi talablarni inobatga olish maqasadga muvofiqdir. 14

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Isayev R., Qosimov S. Ishlab chiqarishni tashkil etish va biznes reja. – T.: Tafakkur, 2011. 2. Maxmudov. “Korxona iqtisodiyoti” (o`quv qo`llanma) – T.: TDIU. 2004 3. Maxmudov E.X., Isoqov M.Yu. Biznes - rejalashtirish. O’quv qo’llanma. –T.: O’zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti, 2005, – 160 b. 4. Ortiqov A. “Sanoat iqtisodiyoti” T: TDIU 2000 5. Tursunxo’jayev G. “Korxona ishlab chiqarish va rejalashtirish” T: O’zbekiston 1997 6. To’ychiyeva. O. To’xtasinova D. “Biznesni rejalashtirish” fanidan ma’ruzalar matni. Farg’ona 2005 7. Y. Abdullaev. “Bozor iqtisodiyoti asoslari” T., «Mehnat», 1997. 8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Matbuot xizmati, www.press – service.uz 9. Biznes ma’lumotlar portal UzReport, 15

O'xshashlar

Ishlab chiqarish jarayoni va uni tashkil etish

Sanoat tarmoq tuzilmasi va tarkibiy siljishlar

Ishlab chiqarish, texnologiya va ishlab chiqarish funksiyasi

Ishlab chiqarish jarayoni va ishlab chiqarish оpеratsiyalari

Sanoat korxonalari ishlab chiqarish harajatlarini kamaytirish imkoniyatlari va yo‘llari