Ishlab chiqarish jarayoni va uni tashkil etish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.5 KB

Ko'chirib olish

Ishlab chiqarish jarayoni va uni tashkil etish Reja : 1. Ishlab chiqarishni tashkil etish. 2. Yer, capital, tadbirkorlik faoliyati va mehnat ishlab chiqarish omillari. 3. Ishlab chiqarishga ta’sir etuvchi omillar. 7.1 Ishlab chiqarishni tashkil etish.

$Bu bobda ishlab cbiqaruvchilarning xatti-lmrakati, ishlab chiqarish omiliari va m: bsuiol hajmini o'zgartirish zaru: bo'lganda, firmalar ishlab chiqarishni qanday tashkil eladiLr va kl.hib ehiq .risk xau;jat!a:ini qanday o'zgarliradilar, kabi masalalarga e'tibor qar; i’asi. b..\. : !.yr..oiialan-Ir.g asosiy vuzifasi — mahsulot ishlab chiqarib, uni solids, i.iaksam.: Mai.sub t isbk.b chiqa.’isli uchun ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirish zarur. Idib .) t.-b‘. l ai , ii , I* j..iayuii — bu mehnai va tabiiy jarayoni ami ma'lum 1 aubda :.ju.ai-kM.!.Ja ...olibil ctish xucy.iiuaoi bo'lib, uiar yo.damida xomashyo, materiallar tayycr mahsalotga aylanrJi. Ishlab chiqurish jarayonining yoki mahsulot ishlab chiqarishning asosiy elementlari: Kishilarning foydali mehnat jarayoni, ya'ni «mehnat» va «tadbirkorlik qobiliyati». Melmat» _ kishilarning tovar ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish borasidagi jismoniy va aqliy lehnati qobiliyati. Mehnat vositalari — mashina, mexanizmlar, texnologiya, dastgohlar, binolar, tovar moddiy boyliklari va boshqa mehnat qurollari. Mehnat buyumlari — xomashyo materiallar, yoqilg'i, ishlab chiqarish jarayonidagi ishlab chiqariiisl i uigallamnagan uiahsulotlar, ixtirolar. 3 .Li.Lb chiqarislmi taskkii elidi — muhim va murakkab jarayon, u har. an a q. ...;. iCorxoia bo'yicha ishlab chiqarish jaiayonlari — asosiy va yoidan.c' i ja;..„. _ A ZO A Y t-x.;ok ikj'.rr.yo'.ilia- yorclamida xomashyo matjria’.k.i:. k.g .:- b.:kl ; , :•' ' Voru(.i/ 2 chi jurayonlur asosiy jara> on laming uzluksiz, bir me'yorda, ritmda, mo’iadii bv;rkhini a a.inlaydi. Ular yordamida olingan mahsulotlar asosiy ishlab chiqarishga xizmat qiladi. Ularga asbob- _;:;omlar ishlab chiqarish, ehtiyot qismlar va boshqalar kiradi. Xizmat qiluvchi jarayonlarga asosiy va yordamchi jarayonlaming bir$ $me'yorda muvaffaqiyatli borishini .a'minlovchi jarayonlar kiradi. Bunday ishlarni mashinasozlik korxonasida transport xo'jaliklari, ombor xo'jaliklari, mahsulot sifatini nazorat etish, energetika xo'jaliklari bajaradi. Lekin korxonada asosiy - irayonlar hal qiluvchi ahamiyatga ega. Ishlab chiqarish jarayonlari nihoyatda murakkab jarayon va ular, odatda, bir necha fazalarga, osqichlarga bo'linadi: i. rayyorlov. ll. Qayta ishlash. ... \ ig'uv yoki Uiyyor mahsulot ishlab chiqarish. liar bir ishlab chiqarish fazasi bir qancha xususiy jarayonlardan iborat bo'lib, ular tayyor mahsulot ustidan nisbatan tugallangan jarayonlarni ifodalaydi. Xususiy jarayonlar texnologik arayonlarga bo'linadi. «Texnologik jarayon» deb, bir ishchi yoki ishchilar guruhi tomonidan bir ish joyida mehnat :-rollari (kapital) va mehnat buyumlari o'zgarmagan sharoitda bajariladigan ishlab chiqarish 4 ayonlarining bir qismiga aytiladi. Shunday qilib, mahsulot ishlab chiqarish hajmi, sotiladigan tovarlar hajmi, ularning bahosi, xarajatlar \ a foyda miqdori ishlab chiqarish omillaridan iborat bo'lgan ishlab chiqarish texnologiyasiga bog'liq. Agar fxrma yangi avtomobil ishlab chiqaradigan bo'lsa, «mashinaning yig'uv sexlari qay da. raj ad a ..ilka bilan jihozlanadi, qancha miqdorda mehnat resurslari jalb etilishi keralc?» kabi savolluf har doim shu 'r ni qiziqtirib tuiislii loziin. Shuningdek, firma avtomobil ishlab chiqr.rislmi ko'payiiu. cqcki lo’ka, • ..hilar soniiii qauchaga oshirish kerak, yangi korxona qurish kerakmi yoki l- 1 a ko..u i-.' = a\;‘risli, quvvatini oshirish zarurmi. qaysi biri maqsadga muvofiq?» savollari uni K .-\ ktnil.ai.l. Bu \ . .ugi : : avolInr liar qanday ishlab chiqarishga tegishli. Demak, ishlab chiqarish nazariyasi va xarajaclar •..mi boshqarishdagi asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Har qanday jamiyatning iqtisodiy tizimi tabiiy resurslar, ish kuchi,$ $texuologiya, zaruriy tadbiikoilik \_ -Mshqaruv qobiliyatini birlashtiruvchi mexanizmdan iborat. Har qanday iqtisodiy tizimning pirovard aqsadi — kishilarning ehtiyojini tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash orqali qondirishdan iboratdir. Iqtisodiy tizimning birinchi ajralmas qismi — bu tabiiy resurslar; ikkinchi qismi — ishchilar soni; uchinchi qismi — mavjud bo'lgan ish ki: chining sifati. ILsi ..star mavjudligi bumma narsani hal etmaydi. Mavjud resurslar maksimal .qi::.. J.y ; L ji.Jigan bji.ak.rga yo'nsltirilishi loziin. O'zbekiston R.espublikasi xilina-x:! t'J. ^ - -. Bu vazuaiii mamlakaliiniz hayotida kapital va menejment hal etishi zarur. Am.'rika k s 'i;jdi>oiMagi t. . _baai ma'qullaydi. Yer, capital, tadbirkorlik faoliyati va mehnat ishlab chiqarish omillari. Ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 1 Proporsionallik. 2 U'zluksizlik. 3 Mo'tadillik. 4 Parallcllik. 5 Buyumlarni ishlab chiqarish jarayonida eng qisqa yo'l bilan harakat qildirish, ishlovga uzatish va tayyor maxsulotni olsh Buning uchun korxonaning sex va uchastkalarida joylashishi texnologik jarayon talablariga javob brishi kerak. 6. Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish. Proporsionallik — vaqt birligi ichida korxonaning asosiy va yordamchi scx- uchastkaiarida ishlab chiqariladigan mahsulot hajmi teng miqdorda bo'lishi lozim.$

Uzluksizlik - mahsulot turi chcklangan, ishlab chiqarish avtomatlashtirilgau sharoitda arnalga >uiriladi. Bunda buyumlarga ishlov berishda kutib qolishlar bo'lmaydi. Uzluksizlik darajasi (U) tanaffuslar vaqtini (7) ishlab chiqarish davrining uzunligiga (Id) nisbati bilan topiladi: U= T Id Mo ’tadillik — har bir ish joyida, uchastka, sex va korxonada bir xil vaqt ichida mahsulotni teng :.-iqdorda yoki asta-sekin ko'payib borishini ko'rsatadi. Parallellik bir vaqtda barcha ish joylarida bir qancha detallar va mahsulot bo'laklarini ishlab cniqaiiJishini taqozo etadi. Ishlab chiqaiisli jarayonini oqilona tashkil etishga qo'yilgan eng asosiy talablardan biri — -..ahsulot ishlab chiqarish (tayyorlash) davrining uzunligi eng kam miqdorini ta'minlash. Ishlab chiqarish davri xomashyo materiallari ishlab chiqarishga kiritilgandan to tayyor mahsulot bo'lib chiqqungacha ketgan vaqt uzunligi. Ishlab chiqarish davri qancha kam to'Isa, unumdorlik shuncha yuqori bo'iadi. Mehnat sarfining me'yori ma'lum vaqt oralig'ida ishlab chiqarilgan mahsulot yoki shu hajmdagi mahsulotni nlab chiqarish uchun ketgan vaqt. Demak, ishlab chiqarish davrining kamayishi mehnatning tejalishi hisoblanadi. Ishlab chiqarish davri texnologik jarayonlar davridan va tanaffuslar davridan iborat. Ishlab chiqarish davrining uzunligi quyidagi umumiy formula asosida topiladi: bu yerda, T um — >h!ab chiqarish davrining umumiy uzunligi, soat, min; t texn — texnologik jarayonlar uzunligi; t lu /, — tabiiy arayonlar uzunligi; t n j — nazorat etish jarayoni uzunligi; t/ r — transport operatsiyalari uzunligi. Bu vaqtlar texnologik jarayonlar davri, deb yuritiladi: t opa — buyumlarni smenalar operatsiyalar o’rtasida turib qolishi vaqti; tsma - smenalararo turib qolish vaqti; i — operatsiyalar va tu...iX;.h.ir Ishlab chiqarish davrining uzunligi buyumlar, detallar, uzellarga (mahsulot bo'lakkaiva) i: hiov •vrliii usuliga bog'liq. Buyumlarga ishlov berish tartibiga ko'ra, ishlab chiqarish davri uzuu yoki qisqa bo'iadi.

$7.3 Ishlab chiqarishga ta’sir etuvchi omillar. Tovarlar ishlab chiqarish va xiznmt ishlarini bajarishda ishtirok etadigan, ishlab chiqarishning rirovard natijalariga ta'sir ko'rsatadigan resurslar «ishlab chiqarish omiliari», deb ataladi. Iqtisodiyot fanida iqtisodiy resurslaming quyidagi guruhlari mavjud: • :.-.biiy lesurslar yoki yer va yer osti hamda ustki boyliklari; • kapital; • mehnat rcsurslari; • . . hkorlik qobiliyati (tadbirkorlik). har birini iqtisodiyot tizimida o'z o'rni bor, u!:.. ma'lvun y'M, J ii h.i h 'utln.y tasiiuLt' — iovarbmi ishlab cliiqarish va xizmat ishlarini bajarishda tabiiy -.atlar. Ular ioydali qazihnalar, o'rmonlar, suv, havo va shunga o'xshashlar. Tabiiy rcsurdlar ie.aada, iqtisodchilar «yer» iborasini ham ishlatib, unga ham «ishlab chiqarish omili», deb qaraydilar. ' ei tabiiy omil sifatida o'rganiladi. O'zbekistonning yer fondi davlat chegaralariga qadar bo'lgan hamma • enar hisoblanadi. Davlat yer fondi qishloq xo'jaligi maqsadlarida foydalanish uchun jamoa xo'jaligi va boshqa ialiklarga borib qo'yilgan qishloq xo'jaligi yerlaridan, aholi yashaydigan punktlar (shaharlar, к i chi к -.ahurchalar va qishloq aholi joylarining yerlaridan), sanoat, transport, kurort, qo'riqxonalarning yerlari- \a boshqa har xil yerlardan (davlat o'nnon fondlari yerlaridan, davlat suv fondlari yerlaridan) Ibo.at. O'zbekistonning umumiy yer fondi keyingi ma'lumotlar bo'yicha 44,75 ml л geklar, slmnaan aun 32 mln gektari qishloq xo'jaligiga qarashli yerlar. Qishloq$ $xo'jaligi yeiiari ichida kbita.rr ч ..] 83,5 % u . qlar va yjylovlar egallaydi. ' « ionJi qayidagiiardan tashkil topach: . _A riladigan y:Ji.r; lo\ lur; ruiunzorlar; w'.iar va ko'p yillik daraxllar bilan band bo'lgan yerlar; * suv osti yerlari; » shaxsiy tomorqa xo'jalik yerlari; • boshqa yerlar. Yer - inson mehnati mahsuli emas. Ishlab chiqarish omilining bu guruhiga tabiat bergan boyliklar, yer osti qazilma boyliklari ham kintiladi. Ular ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladi. O'zbekistonda yer resurslaridan foydalanish holati ham qoniqarli emas, deb topadi. Ayniqsa Jizzax, Samarqand, Sirdaryo, Namangan va boshqa viloyatlarda. Masalan, •yerni qonunsiz ravishda egallab olish * sug’oiiladigan ekinzorlarni qishloq xo’jaligi oborotidan chiqib ketishi. * Ko’plab dala maydonlari turli xil sabablar bilan ekihnay qolishi; * Yerdan belgilangan maqsadlarda foydalanilmaslik hollarining mavjudligi; • ko'p yerlarni zax, sho'r bosib botqoqlikka aylanib borishi • yerdan foydalanislida qonunchilikka rioya qilmaslik holatlari, mo’ljaldagi ekinlar o’miga boshqa xil ekinlar ekish. Bunday yerlar 2001 yilda 41ming 500 ga bo’lgan. 2001 yilning yakuni bo’yicha 120 ming 500 ga yerda paxta xosildorligi 10 sentnerdan, Chelak tumanida 8,3 sentner, Jizzax viloyatining Zomin tumanida 8,6 sentner. Eng yuqori paxta hosildorligi 28,7 sentner bo'lib, bu Farg'ona viloyatmmg Yozyovon, Andijon viloyatining Ulug'nur tumani xo jahklanga to'g'n keladi; • statistik hisobotlarda yer miqdorini fermer xo'jaliklari tomonidan kamaytirib ko'rsatilishi. Bu guruhga foydalaniladigan yerlar, o'rmonlar va boshqalar kiradi. Ayni o'rinda har bir id ski O'zbcl ristonning tabiiy xomashyo resurslan tog’risida yetarli darajada ma'lumotga ega bo'Hshi foydadan xolt . ..: аь . Hozirgi vaqtgacha O'zbekistonda 2,7 mingdan ziyod turli xil foyda!i qpziln.d ко ;.lari va f .a'uanlar bo'lgan istiqbolli joylar aruqlangan. Ular 100 ga yaqin mineral xomashyo turlarini$

o’z i-:.:ga oladi. Shundan 60 dan ortig’I ishlab chiqarishga jalb etilgan, 900 dan oitiq к on qidirib :. piigan bo'lib, ularning tasdiqlangan zaxiralan 970 mlrd AQSH dollarim tashkil etadi Shu bilan ,_a. O'zbekistonning umumiy mineral xomashyo potensiali - 3,3 trillion AQSIi doliaridan oriiqroq •'aLolanayotganini ham aytib o'tish kerak ro'ladi», deb aytish haqiqatga to'g'ri kelmaydi. Lekin «maksimal foydaga» intilgan firmalar resurs-lanii bekorga saif etmaydi, deb aytishga barcha asoslar bor. Foydani maksimallashtirish uchun firma xarajat qiladigan resurslarni shunday tanlab olish kerakki, bozorda sotishga mo'ljallangan mahsulot niiqdoriga ketadigan ishlab chiqarish xarajatlari minimal darajada bo'lsin.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. “O’zbekiston Respublikasi aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari xo’jalik xarajatlari va ularda axborot texnologiyalarini varatish xarajatlarini qoplash jamg’armasini tashkil etish va mablag’lami sarflash tartibi to’g’risida” Yo’riqnoma, 2006 yil aprel oyi. 2. O’zbekiston Respublikasining imtiyozli pensiya ta’minoti va mehnatni muhofaza qilish bo’yicha me’yoriy hujjatlari to’plami. - T “Adolat”. 2006.-724 b. 3. Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik-T. 2009. 4. Abdurahmonov Q.X, Xolmo’minov Sh.R., ZokirovaN.Q. Perzonalni boshqarish. Darslik-T. 2008. 5. A.A. Abdullayev, H.A. Aybeshov. “Korxona Iqtisodiyoti” . Toshkent. “11m ziyo” 2003. 6. Xudoyberdiyev Z. Xomitov K. “Tadbirkorlik va biznes asoslari’ T. 2009. 7. U.Parpiyev. I. Salomov. “Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil etish”. T. Sharq.1966 yil. 8. E. Egamberdiyev. “Mikroiqtisodiyot” T. “Ilm ziyo” 2008. 9. Sh. Shodmonov. T. Jo’rayev. “Iqtisodiyot nazariyasi” T. 2000 yil.

O'xshashlar

Ishlab chiqarish jarayoni va ishlab chiqarish оpеratsiyalari

Ishlab chiqarish jarayoni va uning natijalari

Real sektorda ishlab chiqarish jarayoni

Ishlab chiqarishni ijtimoiy tashkil etish

Ishlab chiqarish, texnologiya va ishlab chiqarish funksiyasi