Sanoat korxonalari marketingi - Iqtisodiyot - Referatlar

Sanoat korxonalari marketingi

Yuklangan vaqt:

23.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

225 KB

Ko'chirib olish

Sanoat korxonalari marketingi Reja: 1. Sanoat korxonalari marketingining tahliliy funksiyasi 2. Sanoat korxonalari marketingining ishlab chiqarish funksiyasi 3. Sanoat korxonasida marketingning sotuv funksiyasi 4. Sanoat korxonasi marketingining boshqaruv va nazorat funksiyasi

Sanoat korxonalari marketingining tahliliy funksiyasi Ba’zida tadqiqotchilik funksiyasi deb ham ataladigan marketing tahliliy funksiyasi korxonaning marketing faoliyati negizini ifodalaydi. Bu tushunarli ham, chunki tashqi muhit holati va rivojlanish istiqbollarini chuqur bilmasdan, korxonaning ichki muhitini tahlil qilmasdan turib xo‘jalik va tijorat faoliyati bilan shug‘ullanish, korxonani maqsadli yo‘naltirilgan holda boshqarish va korxona manfaatlarida nazorat qilinadigan tashqi muhit omillarini o‘zgartirish imkoni bo‘lmaydi. Ko‘rib chiqilayotgan tahliliy funksiyani amalga oshirish jarayonida firma ichki va tashqi muhitining 1-rasmda aks ettirilgan elementlari ketma-ketlikda tadqiq etiladi. Tashqi muhitni bilishda dastlabki qadam bozorni o‘rganish hisoblanadi . Bu yerda maqsad: ko‘plab potensial bozorlar orasidan korxona va uning tovarlari uchun eng qiziqarli va ustuvor bo‘lishi, ularda eng kam xarajatlar va harakatlar bilan tijorat muvaffaqiyatiga erishish mumkin bo‘lgan bozorlarni tanlash. Buning uchun milliy bozoralr va xorijiy mamlakatlar bozorlarini ranglarga ajratish, ya’ni ularda korxona tasarrufida bo‘lgan tovar va xizmatlarni sotish sharoitlariga qarab korxonaning bu bozorlarga qiziqishi kamayib borishi bo‘yicha belgilangan tartibda (birinchi, ikkinchi, uchinchi va h.k.) joylashtirish o‘tkaziladi. Ranglarga ajratish mezonlari bo‘lib quyidagilar ishtirok etadi: 1. Bozorning kiruvchi (import) sig‘imi . Korxona tomonidan taklif etilayotgan tovarga tavsifnomalari bo‘yicha yaqin yoki aynan shunday bo‘lgan tovar olib kirish (import) mutlaq hajmi va kiruvchi (import) kvota qanchalik katta bo‘lsa, bu tovarning ushbu mamlakatga eksport ehtimoli shunchalik yuqori bo‘ladi. Bozor sig‘imi bu - mamlakatda (mintaqada) sotilayotgan, korxona 1-yil davomida ishlab chiqaradigan tovarga o‘xshash tovar hajmi. Odatda tadqiqotchilar bozor sig‘imini aniqlashda tovarning ko‘rinadigan iste’moli bilan cheklanadi, ya’ni: С = П - Э + И,

bu yerda С - bozor sig‘imi (tovarning ushbu mamlakatdagi to‘liq iste’moli); П - tovarni mamlakatda, mintaqada milliy ishlab chiqarish; Э - eksport (tovarlarni mamlakatdan olib chiqish); И - import (tovarlarni mamlakatga, mintaqaga olib kirish). Bilvosita eksport va import haqida hamda omborlarrdagi tovar zaxiralari harakati haqida aniq ma’lumotlar olish juda qiyin ekanligi sababli bu ma’lumotlar tadqiqot natijalarini jiddiy ravishda buzib ko‘rsatishi mumkin.

2. Mintaqa (mamlakat) YAIM, YAMM, aholi jon boshiga daromad darajasi. Milliy boylikning bu va boshqa ko‘rsatkichlari bozorlarni ranglarga ajratishda muhim rol o‘ynaydi, chunki boshqa barcha sharoitlar bir xil bo‘lganda korxonani xaridorlar taklif etilayotgan tovarlarni sotib olish uchun ko‘proq mablag‘larga ega bo‘lgan bozorlar qiziqtiradi . 3. Davlat sektori va xususiy sektordagi investitsion siyosat . Korxonani birini o‘rinda, u sotish uchun taklif etishni mo‘ljallagan tovarlar iste’mol qiluvchi tarmoqdagi investitsiyalar hajmi va dinamikasi qiziqtirishi lozim. Bunda tijorat faoliyatining uzoq muddatli natijasi nuqtai nazaridan korxonani qiziqtirayotgan belgilangan mahsulot turlarini iste’mol qiluvchi tarmoqlarda jadal va qator yillarga hisoblab chiqilgan investitsion siyosat amalga oshirilayotgan bozorlarni afzal ko‘rish lozim. 4. Importni tartibga solish (tashqi operatsiyalar holatida). Eksportchini birinchi navbatda, importni tartibga solish minimal tarif va notarif cheklovlariga ega bo‘lgan, mamlakatimizdan tovarlar olib kirish rejimi eng liberal bo‘lgan mamlakatlar jalb qiladi . 5. Geografik holat . Ko‘plab mashina va asbob-uskunalar turlari uchun ushbu mezon muhim rol o‘ynamaydi. Biroq yirik partiyada bir xil mahsulotlar, shuningdek, xomashyo tovarlari yetkazib berishda bozorning chegaradan uzoqda joylashganlik ko‘rsatkichi mahsulot sotish bozorini tanlashga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 6. Huquqiy rejim barqarorligi . Bu bozorlarni ranglarga ajratishning muhim mezoni sanaladi, chunki mos keluvchi mamlakatda ishlab chiqarishni kooperatsiyalash va tovarlarni bevosita tolib chiqishda uzoq muddatli muvaffaqiyatga faqat mintaqadagi siyosiy vaziyat va hukumat rejimining barqarorlik shartlarida erishish mumkin. Eksportchi uchun ularning hukumati O‘zbekiston Respublikasi bilan iqtisodiy hamkorlik aqida bitim tuzgan va mamlakatimizga nisbatan do‘stona siyosat yuritayotgan mamlakatlar afzalroq sanaladi. Keyingi qadam iste’molchilarni o‘rganish hisoblanadi . Ma’lumki, istalgan bozorda qoidaga ko‘ra, har xil turdagi mahsulot va xizmatlarning ko‘plab iste’molchilari harakat qiladi. Bu mulkchilik shakli turlicha bo‘lgan turli ishlab chiqarish korxonalari, davlat va

munitsipal korxona va tashkilotlar, individual foydalaniladigan tovar iste’molchilari bo‘lgan ko‘p sonli jismoniy shaxslar, xo‘jalik infratuzilmasi korxona va tashkilotlari (transport va elektr-energetikasi kompaniyalari, yo‘l-qurilish tashkilotlari va korxonalari, ta’mirlash va boshqa servis firmalari va h.k.) hisoblanadi . Uchinchi qadam: bozorning firma strukturasini o‘rganish. Bozorda ko‘plab korxona, firma va tashkilotlar faoliyat yuritadi, o‘zaro aloqa qiladi, hamkorlik qiladi va raqobatlashadi. Yuzaga kelgan bozorda o‘zi uchun iqtisodiy «nisha» topish uchun korxona firma strukturasiga nisbatan yetarli darajada chuqur tahliliy ishlarni bajarishi lozim. Quyidagilarni aniqlash zarur: > bozor munosabatlari qatnashchilari qaysilar va ular tanlangan maqsadli bozorda qanday harakat qiladi; > qaysi firma va tashkilotlar korxonaga uning mahsulotlarini tanlangan maqsadli bozorda ilgari surishda yordam ko‘rsatishi va qo‘llab-quvvatlashi mumkin; > qaysi firma va tashkilotlar korxonaga uning tanlangan maqsadli bozordagi faoliyatiga qarshilik qilishi mumkin . Bu savollarga javob berish uchun bozor munosabatlari qatnashchilarini o‘rganish va tizimlashtirish amalga oshiriladi. Odatda bozorning firma strukturasi firmalarning uch guruhi bo‘yicha amalga oshiriladi: > kontragent firmalar (xaridor firmalar); > raqobatchi firmalar; > vositachi firmalar . To‘rtinchi qadam: bozorning tovar strukturasini o‘rganish . Korxona uchun tanlangan maqsadli bozorga yetkazib berish uchun rejalashtirilayotgan mahsulotga o‘xshash mahsulotga bo‘lgan ehtiyoj qanday qondirilishini bilish muhim ahamiyatga ega. Bu savolga korxonani qiziqtiradigan bozor tovar strukturasini tahlil qilish natijasida javob olish mumkin . Qo‘yilgan vazifa korxona quyidagilarni o‘rganadi: > texnik daraja;

> bozorda muomalada bo‘lgan tovarlar sifati; > bozorda qabul qilingan tovar harakatlanish tizimi; > raqobatchilardagi servis darajasi; iste’molchilar tomonidan tovarga nisbatan maxsus (o‘ziga xos) talablar. Bozorning tovar strukturasini o‘rganish korxonaga uning mahsuloti ushbu maqsadli bozorda qanchalik raqobatbardosh bo‘lishi mumkin degan savolga javob topishga yordam beradi. Raqobatbardoshlik deganda mahsulotni raqobatchi tovardan muayyan ehtiyojga muvofiqlik darajasi bo‘yicha ham, uni qondirish xarajatlari bo‘yicha ham farq qilishini aks ettiradigan tavsifnomasini tushunish lozim. Bunday tafovutni aks ettiruvchi ko‘rsatkich tahlil qilinayotgan mahsulotning raqobatchi tovar bilan taqqoslagandagi raqobatbardoshligini belgilab beradi. Raqobatbardoshlikni baholash uchun tahlil qilinayotgan mahsulot va raqobatchi tovarni xaridorning ehtiyoji bilan belgilangan daraja bilan taqqoslash, so‘ngra olingan ko‘rsatkichlarni solishtirish zarur. Taqqoslash uchun asos sifatida muayyan ehtiyoj olinishi sababli, bir xil bo‘lmagan tovarlar ham taqqoslanishi mumkin, chunki ular bitta ehtiyojni qondirishning turli usullarini ifodalaydi, xolos. Ishlab chiqarish-texnik yo‘nalishdagi mahsulot raqobatbardoshligini baholash uchun 2-rasmda aks ettirilgan sxema taklif etiladi .

Raqobatchilarda asosiy musobaqa jihatlari mahsulotlar yangiligida, yuqori texnik darajada va mahsulotning sifat ko‘rsatkichlarida mujassam topadi. Maqsadli bozorning tovar strukturasini o‘rganish korxona va uning tadqiqotchilarini raqobatchilar faoliyatini tahlil qilish va raqobatlashayotgan tovarning sifati, texnik darajasi va boshqa elementlarini baholash zaruratiga olib kelishi muqarrar.

O‘rganish natijalari maqsadli yo‘naltirilgan siyosat yuritish uchun e’tiborni quyidagi asosiy jihatlarga mujassam etishga yordam beradi: 1)taklif etilayotgan mahsulotning tanlangan bozorda (segmentda) muomalada bo‘lgan mahsulotlar bilan taqqoslaganda raqobatbardoshlik darajasi va yangilik darajasi; 2)taklif etilayotgan mahsulotlar texnik, iqtisodiy, ergonomik va boshqa tavsifnomalarining mamlakatda mavjud bo‘lgan standartlar va me’yorlar talablariga, ekspluatatsiya qoidalari va h.k. ga muvofiqligi; 3)taklif etilayotgan mahsulot yordamida potensial xaridorlar va foydalanuvchilarning istiqboldagi ehtiyojlari va ayni paytda mavjud bo‘lgan ehtiyojlarni qondirish qobiliyati; 4)sotish uchun taklif etilayotgan mahsulotni xaridorlar talablari va hoxish-istaklariga moslashtirish zarurati, taklif etilayotgan mahsulotni modifikatsiyalash maqsadga muvofiqligi. Maqsadli bozorning tovar strukturasini o‘rganishni diqqat bilan amalga oshirish korxonaga sezilarli moliyaviy, tadbirkorlik va tashkiliy-tijorat risklaridan qochish imkonini beradi. Beshinchi qadam: korxonaning ichki muhiti tahlili. Har qanday korxonaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi va kuchli raqobat sharoilarida jon saqlash uchun yaxshi imkoniyatlraga ega bo‘lishi ularning rahbariyati korxona ichidagi vaziyatni tanqidiy baholay olish, ya’ni ichki muhitni tahlil qila olishga qodir bo‘lgan korxonalar uchun kafolatlanadi. Ichki muhit tahlili marketing tahliliy funksiyalari doirasida eng murakkab vazifalardan biri hisoblanadi. Axir u va u tomonidan boshqarilayotgan korxona nima bilan va qanday shug‘ullanayotganiga chetdan nazar tashlash qobiliyati kabi noyob xislat har bir kishiga ham berilavermaydi (korxonalar rahbarlari ham o‘z kamchiliklari va kuchli tomonlariga ega bo‘lgan odamlardir ).

Sanoat korxonalari marketingining ishlab chiqarish funksiyasi Marketing ishlab chiqarish funksiyasi uchta quyifunksiyani o‘z ichiga oladi : > yangi tovarlar (bozor uchun yangilik sanalgan tovarlar) ishlab chiqarishni tashkillashtirish; > moddiy-texnik ta’minotni tashkillashtirish; > tayyor mahsulot sifati va raqobatbardoshligini boshqarish . Bu quyifunksiyalarni o‘zining ishlab chiqarish-tijorat faoliyatida marketing boshqaruvidan foydalanadigan korxonaga ichki va tashqi bozorlarda maqsadli yo‘naltirilgan tovar siyosati yuritishda uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishishga imkon beradigan o‘ziga xos uchlik sifatida ko‘rib chiqish lozim . Yangi tovarlar ishlab chiqarishni tashkillashtirish Raqobat kurashi kuchli bo‘lgan sharoitlarda korxonaning tovar bozoridagi g‘alabasi faqat laboratoriya va konstruktorlik byurolari, ishlab chiqarish sexlari va mahsulot sifatini nazorat qilish uchastkalaridagi ijodiy ishlar bilan ta’minlanishi mumkin. Agar barcha ishlab chiqarish va funksional xizmatlarning birgalikdagi sa’y-harakatlari bilan noyob yangi tovar yaratishning uddasidan chiqilsa, u kuchli karvonboshi sifatida korxonani bozor muvaffaqiyati tomon yetaklab ketadi. Bozor uchun yangilik sanalgan tovarlar ishlab chiqarishni tashkillashtirishga alohida e’tibor qaratiladi. Ular iste’molchilar oldida tamomila yangi ehtiyojni qondirish imkoniyatini ochadi; ma’lum bo‘lgan ehtiyojni qondirishni sifat jihatidan yangi pog‘onaga ko‘taradi; ma’lum bo‘lgan ehtiyojni kengroq doiradagi xaridorlarga belgilangan darajada qondirish imkonini beradi. Bozor uchun yangilik sanalgan tovarlar ishlab chiqarish shuning uchun ham tijorat muvaffaqiyatining asosiy omili hisoblanadiki, u korxonaga belgilangan davr mobaynida bozorda monopol holat egallash va tarmoq bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichlar bilan taqqoslaganda ko‘proq foyda olishga imkon beradi. Yangi tovar, tovar tizimi yaratishda asosiysi o‘rtacha statistik xaridorning mavhum ehtiyojlaridan emas, balki real yakuniy foydalanuvchilarning aniq va muayyan hoxish-istaklari va ehtiyojlaridan kelib chiqish hisoblanadi.

Bozor uchun yangilik sanalgan tovarlar yaratilgan holatda korxona raqobatchilar oldida bir qator yetarli darajada uzoq muddatli ustunliklarga ega bo‘ladi. Yangi tovar konsepsiyasi ishlab chiqish va amalga oshirish katta hajmdagi ishlarni bajarish va ilk pallalarda foydali ish koeffitsiyentining past bo‘lishi bilan bog‘liq. AQSH mashinasozlik korxonalari bo‘yicha o‘rtacha statistik ma’lumotlar shundan dalolat beradiki, 100 ta aniq ifodalangan yangi tovar g‘oyasidan laboratoriya namunasi (maket) bosqichigacha atigi o‘ntasi yetib keladi. O‘nta namunadan ommaviy ishlab chiqarishga faqat uchto tovar kelib tushadi va shundan bittasigina bozorda barqaror pozitsiya egallaydi va firmaga foyda keltira boshlaydi. Barcha ilgari surilgan yangi tovar g‘oyalari taxminan xuddi tovarlar raqobatbardoshligini qiyosiy baholashdagi kabi mezonlar bo‘yicha o‘zaro taqqoslanad. Natijalar ijobiy bo‘lganda belgilangan loyihalarni amalga oshirish yangi tovarlar partiyasi yaratish haqida qaror qabul qilinadi. Yangi tovarni ommaviy ishlab chiqarishga kiritishdan oldin ko‘pincha u bozorda testdan o‘tkaziladi, ya’ni tanlab olingan bozorlarda sinov tariqasidagi sotuvlar tashkil qilinadi. Birinchi navbatda bu individual iste’mol tovarlariga taalluqlidir. Ishlab chiqarish yo‘nalishidagi tovarlar uchun bozorda bunday test o‘tkazishni tashkil qilish qiyinligi va buning ancha qimmatga tushishi sababli kamroq amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish yo‘nalishidagi yangi tovarlar, ayniqsa, mashina, asbob-uskuna, jihozlar va h.k. ni potensial iste’molchilarga sinab ko‘rish uchun bepul berish tavsiya etiladi. Bunday sinovlar natijalari ishlab chiqaruvchi korxona uchun qimmatli axborot beradiki, u yangi mahsulotni texnik darajasi va sifati bo‘yicha bozordagi eng yuqori talablar darajasiga chiqarish imkonini beradi . Moddiy-texnik ta’minotni tashkillashtirish Moddiy-texnik ta’minot bu - ishlab chiqarishni ta’minlashdagi eng muhim elementdir. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida korxona o‘z ehtiyojlarini zarur moddiy-texnika resurslarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri oldi-sotdi shartnomalari bo‘yicha, shuningdek, ulgurji bozor imkoniyatlaridan foydalangan holda ta’minlaydi.

Ta’minot xizmati oldiga yetarli darajada murakkab vazifalar qo‘yiladi, chunki u quyidagilarni ta’minlashi lozim : > moddiy-texnika ta’minoti elementlarini ishlab chiqarish rejasi bilan hajm va muddat bo‘yicha muvofiqlashtirilgan tarzda yetkazib berish; > muqobil ta’minot manbalari mavjudligi; > yuklama xarajatlari ortishiga olib kelishi muqarrar bo‘lgan ombor xo‘jaligida tovarlar turib qolishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun yetkazib berishning muntazamligi va ma’lum darajada bir tekisligi; > yetkazib berilayotgan xomashyo, materiallar, yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi qismlar sifatining qoinaqarli ekanligi; > ta’minotchilar bilan xo‘jalik aloqalarining uzoq muddatli va barqaror xarakteri. Xorijiy adabiyotlarda ko‘pincha «xarid logistikasi» tushunchasi bilan bir xil deb qaraadigan moddiy-texnika ta’minoti tizimi yuklama xarajatlarga va shu tariqa tayyor mahsulot tannarxiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Korxona rivojlangan ombor xo‘jaligiga va tayyorlov ishlab chiqarishiga ega emasligi ideal holat hisoblanadi. Ortiqcha zaxiralar kapital aylanmasi tezligini keskin pasaytirishi, kompaniyaning moliyaviy holati va raqobat pozitsiyalarini yomonlashtirshii mumkin. Shu sababli G‘arb mamlakatlari, ayniqsa, AQSH va Yaponiyadagi ko‘plab korxonalar «Aniq muddatida» nomini olgan ta’minot tizimiga faollik bilan o‘tmoqdalar. Ushbu tizim doirasida ta’minotchi va buyurtmachi butlovchi materiallar yetkazib berishning sutkalik va hatto soatlik grafiklarini kelishib oladilar . Tayyor mahsulot sifati va raqobatbardoshligini boshqarish Marketing falsafasi nuqtai nazaridan, tovar sifati darajasi bu tovarning yakuniy foydalanuvchining belgilangan ehtiyojlarini qondirish qobiliyati bilan belgilanadi. Sifat borasida xalqaro hamjamiyat doirasida qabul qilingan va aniqroq ta’rif ISO-8402-86 xalqaro stanartida keltirilgan. "Sifat - mahsulot yoki xizmatning ularga shartlangan yoki taxmin qilingan ehtiyojlarni qondirish qobiliyatini beradigan tavsifnoma va xususiyatlar yig‘indisidir". Tovar (xizmat) qondirishi lozim bo‘lgan ehtiyojning shartlanganligi va aniqligi mahsulot ishlab chiqaruvchini taxmin qilinayotgan sotuv bozorarini kompleksli o‘rganish,

ularni ranglarga ajratish va iste’molchilarni segmentlash zaruratiga olib keladi. Sifat talablariga faqat ishlab chiqish (yaratish) paytidayoq muayyan iste’molchilarga yo‘naltirilgan tovargina javob bera oladi. ISO-9004 standartida tovarning hayotiylik davri shunday ifodalanganki, eng boshida marketing tahliliy funksiyasi yotadi. Bu holat sifat tizimi sohasidagi mashhur mutaxassislardan biri bo‘lgan K.Isikavaning «Sifatni boshqarish marketing bilan boshlanadi va yakun topadi» degan fikrini tasdiqlaydi. ISO-9004 standartida «sifat xalqasi» deb nomlangan tovarning hayotiylik davri bir qator ketma-ketlikda almashinadigan bosqichlar bilan ifodalanadi. Marketing - maqsadli bozorlar izlash, iste’molchilarni tanlash (bozorni segmentlash). Tovar yaratish, jumladan, bo‘laak mahsulotga texnik talablar ishlab chiqish bilan bog‘liq ITTKI. Xomashyo, materiallar va butlovchi qismlar sifatini zarur darajada ta’minlashi lozim bo‘lgan moddiy-texnik ta’minot (xarid logistikasi). Ishlab chiqarish jarayonlarini tayyorlash va ishlab chiqish, ya’ni ishlab chiqarishning tashkiliy-texnologik ta’minotini yo‘lga qo‘yish. Bevosita ishlab chiqarish. Ishlab chiqarish jarayonida tovarni nazorat qilish, sinab ko‘rish va tadqiq etish hamda rivojlangan metrologiya xizmatiga asoslanadigan va tayyor mahsulotni xalqaro sertifikatlash va sifatli mahsulot ishlab chiqarishning tashkiliy-texnologik ta’minotiga yo‘naltirilgan kiruvchi nazorat. Tayyor mahsulotni o‘rab-qadoqlash va saqlash, ya’ni tovarlarni transport vositasida tashish va asosiy va oraliq omborlarda bo‘lishida sifatini saqlash muammolarini hal qilish. Sotish va taqsimlash, ya’ni mustaqil sotuv tizimida ayirboshlash va taqsimlash yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri marketingda taqsimlash va ayirboshlash (tovar ishlab chiqaruvchida o‘zining sotuv tarmog‘i mavjudligida, masalan, firma savdosida). Montaj va ekspluatatsiya, ya’ni tovarni iste’molchiga ishchi holatda yetkazish, personalni ekspluatatsiya qoidalariga o‘rgatish va h.k.

10. Xizmat ko‘rsatishda texnik yordam (firma servis tizimi, jumladan, kafolatdan keyingi ta’mirlashda: ta’mirlash, ehtiyot qismlar yetkazish va h.k .). Foydalanib bo‘linganidan so‘ng utilizatsiya, ya’ni yakuniy iste’molchiga maxsus xizmatlar ko‘rsatish, jumladan, yangi mahsulot narxini hisob-kitob qilishda ekspluatatsiyadan olinayotgan mahsulotning qoldiq qiymatini hisobga olish . Sanoat korxonasida marketingning sotuv funksiyasi Ma’lumki, «ishlab chiqarish - ayirboshlash - taqsimlash - iste’mol» zanjirija marketing sotuv funksiyasining zimmasiga so‘nggi uchta bo‘g‘in to‘g‘ri keladi. Chiqarilgan mahsulotlarni muvaffaqiyatli sotish maqsadida korxona quyidagilarni ta’minlaydigan chora-tadbirlar majmuini amalga oshirishi lozim: > tovar massasini bozor makonida jismoniy taqsimlash; > narx siyosatiga faol ta’sir ko‘rsatish; > reklamaga faol ta’sir ko‘rsatish; > sotilgan tovarlarga servis xizmatlari ko‘rsatish. Tovar harakatlanish tizimi sanoat korxonasi mahsulotini tovarga aylantirishi, ya’ni umumiy holatda ishlab chiqarilgan narsani ushbu tovar massasini iste’mol qiladigan shaxslarga ayirboshlash orqali yetkazishni ta’minlashi ko‘zda tutilgan. Tovar harakatlanish tizimi korxona xo‘jalik faoliyatining katta qismini qamrab oladi va bir nechta bosqichdan iborat sanaladi : > tayyor mahsulot zaxiralarini saqlash joyi va omborlarga joylash tizimini tanlash; > yuklarni korxona sexlaridan o‘rab-qadoqlash joylari va omborlarga yetkazib berish tizimini aniqlash; > zaxiralarni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimini (ABT) joriy qilish; > buyurtmalarni avtomatlashtirilgan qayta ishlash tizimi tanlash va joriy qilish; > tovarlarni sotuv nuqtalariga transport vositasida yetkazib berish usullari va yo‘nalishlarini tanlash .

Ko‘rsatilgan tovar harakati sxemasiga shuningdek, sotuv joylarini tanlash va tashkillashtirishni ham kiritish mumkin, chunki tovar harakatlanish jarayoni tovarni ishlab chiqaruvchidan xaridor mulkiga berish bilan yakun topishi lozim. Bundan tashqari, ko‘plab holatlarda tovar harakatlanish tizimiga sotuvdan keyingi servis bilan bog‘liq barcha jarayonlar ham kiritiladi (murakkab maishiy texnika va madaniy-maishiy yo‘nalishdagi boshqa mashinasozlik tovarlarini o‘rnatish, sozlash, ishga tushirish). Tovar harakatlanishini samraali tashkil qilishda bu bosqichlarning barchasi rejalashtiriladi va yaxshi muvozanatlangan va mantiqiy tashkil qilingan umumiy kompleksning ajralmas qismlari sifatida hayotga tatbiq etiladi. Tovar harakatlanishi kanallarini tanlashda bir qator omillar hisobga olinishi kerak : > iste’molchilar (tavsifnomalar: soni, markazlashuvi, o‘rtacha xarid hajmi; ehtiyojlar: magazining joylashuvi va ish soatlari, assortimenti, savdo personalining yordami, kredit sharlari); > kompaniya (maqsad: nazorat, sotuv, foyda, vaqt); > resurslar (daraja, moslashuvchanlik, servisga ehtiyoj); > bilimlar (funksiyalar, ixtisoslashuv, samaradorlik); > tajriba (ilgari surish usullari, sotuv tizimidagi munosabatlar); > raqobat (tavsifnoma: soni, markazlashuv, assortiment, iste’molchilar; taktika: tovar harakatlanish usullari, sotuv tizimidagi munosabatlar); > tovar (qiymat - tovar birligi uchun narx; murakkablik - texnik jihat; saqlanganlik - saqlash davri, yuklab jo‘natishlar tez-tezligi; hajm -tovar birligi massasi, bo‘linish); > tovar harakatlanish kanallari (muqobil: bevosita, bilvosita; tavsifnomalar: soni, bajaradigan funksiyalar, an’analar; ochiqlik: monopol kelishuvlar, hududiy cheklovlar; yuridik jihatlar: amaldagi qonunchilik va qonun loyihalari ). Tovar siyosati Korxona rahbariyatining ular tufayli tijorat nuqtai nazaridan samraali bo‘lgan tovarlar assortimenti va nomenklaturasi hamda rejalashtirilgan sotuv hajmi ta’minlanadigan iste’molchilar maqsadli guruhlari (bozor segmentlari) to‘lov layoqatiga ega talabiga qaratilgan maqsadli yo‘naltirilgan harakatlari tovar siyosatini nomini olgan.

Tovar siyosatini muvaffaqiyatli ishlab chiqish va amalga oshirish bozorlarni (tashqi muhitni) va korxonaning ITTKI, ishlab chiqarish quvvatlari, texnologik ta’minot sohasidagi real imkoniyatlarini (ichki muhitni) yaxshi bilishga asoslangan bo‘lishi lozim. Tabiiyki, bu axborotni korxona faqat keng miqyosli marketing tahliliy funksiyasini amalga oshirish natijasida olishi mumkin. Strategik jihatdan korxonaning tovar siyosati tovarning hayotiylik davri (THD) konsepsiyasidan, ya’ni har bir tovar uni vaqt bo‘yicha sotish hajmi bilan tavsiflanadigan bozor barqarorligi belgilangan davriga ega bo‘lishidan kelib chiqishi. Hayotiylik davri nazariyasiga muvofiq, tovar hayotida bir nechta bosqich farqlanadi . > tovarni ishlab chiqish davri; > tovarni bozorga chiqarish davri; > sotuvning o‘sish davri; > yetuklik davri; > bozorning to‘yinganlik davri; > sotuvning pasayish davri; > bozordan chiqib ketish davri . Tovarning hayotiylik davri bir bosqichidan boshqasiga o‘tish odatda keskin o‘zgarishlarsiz amalga oshadi, shu sababli marketing xizmati bosqichlar chegaralarini o‘z vaqtia ilg‘ash va mos ravishda korxona ma’muriyatga tovar siyosatiga tuzatishlar kiritishga ko‘rsatma berish, marketing resurslari va sa’y-harakatlarni qayta taqsimlash uchun tovar sotuvi hajmidagi o‘zgarishlarni diqqat bilan kuzatib borishi lozim . Sanoat korxonasi marketingining boshqaruv va nazorat funksiyasi Boshqaruv sohasidagi mashhur ingliz mutaxassislaridan biri K.L. Xadson «Korxonani tashkil qilish va boshqarish» kitobida yozadiki: «Rejalashtirish - belgilangan vaqt davrida belgilangan xarajatlar bilan berilgan natijalarni olish uchun firmaning kelajakdagi faoliyat sxemasini ishlab chiqish demakdir». Korxonada marketingni istiqbolli (strategik) va joriy (taktik) rejalashtirish farqlanadi. Istiqbolli

reja faoliyat negiziga va strategik maqsadlarni amalga oshirishga bosqichma-bosqich harakatlanish uning vazifasi sanaladigan joriy rejalashtirish uchun asosiy mo‘ljalga aylanadi. Bunda esdan chiqarmaslik kerakki, marketing ijodiy fikrlashni, nazariya va amaliyotning ayrim qoidalarini marketing ichki va tashqi muhiti voqeliklariga moslashtirishni talab qiladi. Marketingni boshqarish va maqsadlarni shakllantirish, rejalashtirishni tashkil qilishda albatta marketing va sotuvga yo‘naltirilgan korxonalar faoliyatidagi tafovutlarni albatta hisobga olish, shuningdek, umumiy boshqaruv tamoyillari va talablariga amal qilish kerak, chunki marketing o‘z funksiyalarini firma faoliyatining barcha turlari bilan kompleksli o‘zaro bog‘liqlikda amalga oshiradi. Strategik rejalashtirishning asosi rejalashtirish ssenariylari va maqsadlar daraxti tuzish, xo‘jalik xulq-atvori variantlarining ekspertlar va matritsali baholari, vaziyatli modellar asosida rejalar ishlab chiqish hisoblanadi. Rejalashtirish jahon amaliyoti tahlili shuni ko‘rsatadiki, korxonaning istiqboldagi faoliyati xilma-xilligini aks ettirish uchun ikkita yondashuv zarur - o‘tmishdan kelajakka qarab rejalashtirish (uzoq muddatli, yoki ekstrapolyatsion) va kelajakdan hozirgi kunga qarab rejalashtirish (interpolyatsion, yoki strategik). Birinchi yondashuv rivojlanish yoki to‘yinish bosqichida hamda texnologik jarayonlar va tavsifnomalar barqarorligi bilan ajralib turadigan bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirish uchun xarakterli. Ikkinchi yondashuv mahsulotni yangilash jarayonlarini rejalashtirish, yangi ishlab chiqarishlar tashkil qilish va mavjud ishlab chiqarishlarni qayta tashkil qilish va h.k. uchun samaralidir. Bu jarayonlar noaniqlik darajasi va tashkiliy ishlar hajmining kattaligi bilan ajralib turadi. Marketingni rejalashtirish xizmati ikkita reja hujjati -istiqbolli (strategik) va joriy (taktik) faoliyat rejalari tuzadi. Ularning birinchisi ilmiy-ishlab chiqarish va marketing faoliyatini o‘zgartirish maqsadli dasturlari va loyihalarini birlashtiradi, ikkinchisi esa joriy ilmiy-ishlab chiqarish va marketing faoliyatini moddiy ta’minlashni ko‘zda tutadi. Marketing strategiyasi (yoki bozor strategiyasi) korxona faoliyatining maqsadlari qanday amalga oshirilishi mumkinligini ko‘rsatadi. U nafaqat

mahsulotga yo‘naltirilgan marketing faoliyatini belgilab beradi, balki korxonaning texnik, ishlab chiqarish va moliyaviy funksiyalariga ta’sir ham ko‘rsatadi. Bunda marketingga yo‘naltirilgan korxonalarda marketing strategiyasi ishlab chiqish korxona faoliyatini rejalashtirishda boshlang‘ich nuqta hisoblanadi. Shu sababdan tanlab olinadigan strategiya variantlari resurslar imkoniyatiga nisbatan to‘liq realistik bo‘lishi lozim. Marketing strategiyasida quyidagilar aks ettirilishi lozim : а ) tanlangan bozor segmentlari; b) firmaning raqobatchilar bilan solishtirgandagi holati; v) tovarga quyiladigan talablar, jumladan, assortiment, THD bosqichlari va patent, litsenziya, sertifikatlar; g) istiqbolli bozor segmentlari va ularga kirib borish vaqti; d) taqsimot kanallari - to‘g‘ridan-to‘g‘ri, vositachilar orqali va b.; ye) talabni shakllantirish va sotuvni rag‘batlantirish (FOSSTIS); j) sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish - kafolatlar, servis va b.; z) hamkorlik - qo‘shma korxonalar, litsenziyalash va h.k . Zaruriy sotuv hajmiga erishish uchun firma uchta strategiya variantidan foydalanishi mumkin: > intensiv rivojlanish; > integral rivojlanish; > diversifikatsiya . Ko‘pincha bu strategiyalardan birontasi sof ko‘rinishda qo‘llanmaydi va firma faoliyatida bir nechta, ba’zida esa barcha yondashuvlar uyg‘unlashadi. Ma’lum bir strategiyani tanlash «strategik oynalar tahlili» asosida amalga oshiriladi. Bu tahlil belgilangan vaqt fursatiga kelib belgilangan sotuv hajmiga erishish variantlarini tadqiq etishga asoslanadi. Strategiyaning u yoki bu varianti belgilangan sotuv darajasini beradi, biroq bu variantlar kapital sig‘imi turlicha bo‘ladi. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, bu misolda maksimal sotuv hajmiga diversifikatsiyada erishish mumkin, biroq agar diversifikatsiya muayyan dasturining kapital sig‘imiga firmaning qurbi yetmasa, u boshqa «bozor oynasi» ni o‘zlashtirishi lozim.

Korxonada marketing taktikasi va strategiyasini hayotga tatbiq etish jarayonida qoidaga ko‘ra, ko‘plab kutilmagan hodisalar ro‘y beradi. Firma qo‘yilgan maqsadlarga erishishda ishonchi komil bo‘lish uchun u tomonidan amalga oshirilayotgan chora- tadbirlar nazorat qilinishi zarur. Marketing nazorati chuqur tahliliy ishlarni ifodalaydi, uning natijasida korxona ma’muriyati ba’zan samarasiz boshqaruv usullaridan voz kechadi va ichki va tashqi muhitning nazorat qilinadigan omillariga ta’sir ko‘rsatuvchi yangi, korxonaning jon saqlash shartlariga mos keladigan usul va vositalarini izlab topadi. Marketing nazoratining yakuniy natijasi boshqariladigan omillarga tuzatish kirituvchi ta’sirlar va korxona faoliyatini ichki va tashqi muhitning nazorat qilinmaydigan omillariga moslashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish hisoblanadi. Korxonada marketing boshqaruvi doirasida reja ko‘rsatkichlarining reja davridagi ishlab chiqarish-tijorat faoliyati real qiymati ko‘rsatkichlariga muvofiq kelishini nazorat qilish zarur. Bu nazoratning maqsadi asosiy rejalashtirilgan faoliyat ko‘rsatkichlari ham umuman, ham alohida tovarlar va bozorlar bo‘yicha erishilgan rentabellik, daromad va foyda, tovar sotuvi hajmi bo‘yicha erishilgan natijalarga mos kelishi yoki mos kelmasligini aniqlashdan iborat . Risklarni boshqarish Marketing boshqaruvi funksiyalari doirasida risklarni boshqarish muammosi alohida o‘ringa ega. Bozor munosabatlari, raqobat va ishlab chiqarish-tijorat faoliyatida kutilmagan vaziyatlar yuzaga kelish sharoitlarida risksiz amallab bo‘lmaydi. Korxona marketing xizmatining vazifasi shundan iboratki, asosiy xo‘jalik faoliyati doirasida tadbirkorlik risklarini minimallashtirish, ishlarni tadbirkorlik faoliyatini davlat sug‘urta tizimlarida ro‘y berishi mumkin bo‘lgan risklardan oqilona sug‘urtalash yo‘li bilan yoki korxonani to‘g‘ri, professional boshqarish hisobiga tijorat xatoliklaridan ma’lum bir kafolatlar olishga imkon beradigan usullar va tovarlar bilan strategik xo‘jalik hududlarida olib borish lozim. Risk deganda jamiyat faoliyati turlari va u yoki bu tabiat hodisalari o‘ziga xosliklaridan kelib chiqadigan yo‘qotishlar ehtimoliy xavfi tushuniladi.

Iqtisodiy toifa sifatida risk ro‘y berishi yoki ro‘y bermasligi mumkin bo‘lgan hodisani ifodalaydi. Bunday hodisa ro‘y bergan holatda uch xil iqtisodiy natija bo‘lishi mumkin: salbiy (yutqizish, ziyon, zarar), nolga teng, ijobiy (yutuq, foyda, naf). Riskni boshqarish, ya’ni ma’lum darajada riskli hodisa ro‘y berishi bashorat qilish va risk darajasini pasaytirishga choralar ko‘rishga imkon beradigan turli choralardan foydalanish mumkin. Riskni boshqarishni tashkil qilish samaradorligi ko‘p jihatdan riskni tasniflash bilan belgilanadi. Riskni tasniflash deganda qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun riskni ma’lum bir belgilar bo‘yicha muayyan guruhlarga ajratish tushunilishi lozim. Risklarni ilmiy asoslangan tarzda tasniflash har bir riskning umumiy tizimdagi o‘rnini aniq belgilash imkonini beradi. U risklarni boshqarishning mos keluvchi usullarini samarali qo‘llash uchun imkoniyatlar yaratadi. Har bir riskka risklarni boshqarish usullarining o‘z tizimi mos keladi . Risk darajasini baholash usullari Moliyaviy operatsiyalar risk darajasini baholash va uning hajmini aniqlashni talab etadi. Tadbirkor riski miqdoran ushbu kapital qo‘yilmasidan ehtimoliy, ya’ni kutilayotgan maksimal va minimal daromad (ziyon) hajmini subyektiv baholash bilan tavsiflanadi. Bunda ularni olish ehtimoli bir xil bo‘lgan holda maksimal va minimal daromad (ziyon) o‘rtasidagi doira qanchalik katta bo‘lsa, risk darajasi shunchalik yuqori bo‘ladi. Risk «omad keladi yoki klemaydi» tamoyili bo‘yicha omadli yakundan umid qilgan holdagi harakatlarni ifodalaydi. Tadbirkor riskini o‘z zimmasiga olishga avvalo, xo‘jalik vaziyatining noaniqligi majbur qiladi. Qaror qabul qilishda xo‘jalik vaziyatining noaniqligi qanchalik yuqori bo‘lsa, risk darajasi ham yuqori bo‘ladi. Tasodifiylik bu - o‘xshash sharoitlarda bir xilda ro‘y bermaydigan holat, buni oldindan aytib va bashorat qilib bo‘lmaydi. Biroq tasodiflarni kuzatish sonlari ko‘p bo‘lganida tasodiflar olamida ma’lum bir qonuniylik amal qilishini ko‘rish mumkin. Bu qonuniyliklarni o‘rganish uchun matematik apparat ehtimollar nazariyasidan olinadi.

Tasodifiy hodisalar faqat ular bilan ma’lum bir raqamli tavsifnomalar bog‘langan holdagina ehtimollar nazariyasi predmetiga aylanadi. Tasodifiy hodisalar ularni kuzatish jarayonida ma’lum bir tez-tezlik bilan takrorlanadi. Tasodifiy hodisalar ro‘y berish tez-tezligi bu hodisalar sonining kuzatuvlar umumiy soniga nisbatini ifodalaydi. tez-tezlik odatda shu ma’noda statistik barqarorlikka egaki, ko‘p martalik kuzatishda uning qiymati kam o‘zgaradi. Shunday qilib, tasodifiy hodisalar tez-tezligi ma’lum bir son atrofida guruhlanadi. Uning barqarorligi imkoniyatlari ma’lum bir darajasidan iborat bo‘lgan tasodifiy hodisaning obyektiv xususiyatini aks ettiradi. jadval Risk turlari va salbiy oqibatlarni kamaytirish usullari Risk turlari Salbiy oqibatlarni kamaytirish usullari 1. Tijorat riski Tovarlar sotuv hajmi past Ranglarga ajratish usuli bilan maqsadli bozorlarni tanlash bo‘yicha puxtaroq tahliliy ishlar. Iste’molchilarni segmentlash bo‘yicha mas’uliyatroq ishlar Sotuv tarmog‘i faoliyati samarasiz Tijorat vositachilarini diqqatliroq tanlash. Ulgurji va chakana vositachilarning ish samaradorligini oshirish uchun franchayzingdan foydalanish Yangi tovarni bozorga muvaffaqiyatsiz olib chiqish Sinov tariqasidagi sotuv, bozorda test o‘tkazish. Tovarga uning iste’mol xislatlarini yaxshilaydigan o‘zgarishlar kiritish Kontragentning shartnoma shartlarini qoniqarsiz bajarishi Hamkorlarni chuqurroq o‘rganish yo‘li bilan ularni diqqatliroq tanlash, kontragentlarning ishbilarmonlik borasida insofliligi haqida bank va auditorlik ma’lumotnomalari, kontragent firmalarni tavsiflaydigan boshqa axborotlar olish Raqobatchilar qarshiligi Korxonaning ishbilarmonlik faolligiga raqobatchilar reaksiyasini oldindan ko‘ra olish. Korxona marketing dasturida qarshi choralar rejalashtirish Iqtisodiyotda davriy o‘zgarishlar, tovarlarga talabning tushib ketishi Konyunktura davriy o‘zgarishlarini bashorat qilish, ularni investitsion va ishlab chiqarish rejalarida hisobga olish, korxona miqyosida boshqa inqirozga qarshi choralar ko‘rish: ishlab chiqarilgan mahsulotni tezroq sotish hisobiga likvidlik darajasini oshirish, tovar zaxiralari, xomashyo, materiallar va butlovchi qismlar xaridini qisqartirish, ITTKIga investitsiya kiritish va h.k.

Xomashyo tovarlariga birja kotirovkalari va narxlarning o‘zgarishi Qisqa muddatli va o‘rta muddatli rejada narxlarni diqqatliroq bashorat qilish. Fyuchers bitimlaridan foydalanish va xedjilash yo‘li bilan risk darajasini pasaytirish. «Shartli talab bilan» uzoq muddatli shartnomalar tuzish 2. Moliyaviy risklar Yetkazib berilgan tovar uchun to‘lovni amalga oshirmaslik riski Shartnoma shartlariga 100%lik bo‘nak to‘lovini kiritish. Akkreditiv hisob-kitob shaklini qo‘llash (hujjatlar bilan tasdiqlangan, javobsiz, bo‘linadigan akkreditiv). Shartnoma bo‘yicha to‘lovni talab qilish huquqini pul evaziga faktoring firmasiga berish Tovar ishlab chiqarishni rejalashtirishda moliyaviy resurslarni nooptimal taqsimlash riski Korxona faoliyatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilashda diqqatliroq tahliliy ishlarni amalga oshirish. Ishlab chiqarilgan tovarlarni sotish rentabelligini chuqurroq dastlabki baholash. Ishlab chiqarish rejasi va investitsiya rejasiga zaruriy o‘zgarishlar kiritish Yirik miqyosli loyihaga katta investitsiyalar riski (masalan, kapital qurilish obyekti) Shartnomadan oldingi davrda chqurroq tahliliy ishlar bajarish. Loyihani amalga oshirishga konsorsial kelishuv orqali boshqa firmalarni jalb qilish hisobiga risklarni taqsimlash. Loyihani amalga oshirishga venchur (riskli) fondlarning mablag‘larini jalb qilish 3. Ichki firma risklari Kasaba uyushmasi faollari bilan jamoaviy shartnoma korxona xodimlarining noroziligi va ish tashlashlar riski shartlarini diqqat bilan qayta ishlash. Korxonada kuchli ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar ishlab chiqish. Xodimlar motivatsiyasini tushunish va undan korxonani boshqarish jarayonida foydalanish. Korxona jamoasida ijobiy psixologik muhit yaratish Tijorat axborotlari va ilmiy-texnik axborotning chetga chiqish riski Xodimlarni, ayniqsa, ITTKI bilan shug‘ullanuvchi muhandis-texnik personalni «murosaga moyillik» borasida puxtaroq tekshirish. Ichki firma hujjatlari aylanmasi ustidan qattiq nazorat o‘rnatish. Laboratoriya, eksperimental uchastka va h.k.ga begonalar kirishini taqiqlash. Raqobatchilarga yolg‘on axborotlar tarqatish (qonun doirasida) Boshqaruvchilar xatolari O‘rta va oliy bo‘g‘in boshqaruvchilarini diqqatliroq tanlash, ular faoliyatini samarali motivatsiyalash va rag‘batlantirish. Boshqaruv kadrlarini kasbiy tayyorlash va qayta tayyorlash. Eng mas’uliyatli, riskli loyihalar bo‘yicha boshqaruv jarayonini modellashtirish. Qimmatli loyihalarni boshqarish uchun vaqtinchalik maqsadli guruhlar tashkil qilish. Nazoratni tashkillashtirish O‘rtacha kutilayotgan qiymat bu - hodisa hajmining noaniq vaziyat bilan bog‘liq qiymatidir. O‘rtacha kutilayotgan qiymat har bir natijaning ehtimoli mos keluvchi qiymat vazni yoki tez-tezligi sifatida foydalaniladigan barcha ehtimoliy natijalar uchun o‘rtacha o‘lchangan hisoblanadi. O‘rtacha kutilayotgan qiymat o‘rtacha kutilayotgan natijani o‘lchaydi.

Normal tijorat faoliyatiga hamrohlik qiladigan eng ldatiy risklar va bunday sug‘urtalanmaydigan riskli vaziyatlar vujudga kelishining salbiy oqibatlarini kamaytirish usullari yuqoridagi 8.1-jadvalda keltirilgan. «A» tasodifiy hodisa obyektiv imkoniyati o‘lchami uning ehtimoli deb ataladi. «A» tasodifiy hodisa tez-tezligi aynan shu raqam atrofida guruhlanadi. Har qanday hodisaning ehtimoli 0 dan 1,0 gacha aftrofda bo‘ladi. Agar ehtimol nolga teng bo‘lsa, hodisa ro‘y berishi mumkin emas deb hisoblanadi. Agar ehtimol 1ga teng bo‘lsa, hodisa ishonchli hisoblanadi. Ehtimollik tasodifiy hodisalarni bashorat qilishga imkon beradi. U hodisalarga sifat va son tavsifnomasi beradi. Bunda noaniqlik va risk darajasi pasayadi. Xo‘jalik vaziyatining noaniqligi ko‘p jihatdan qarshi harakat omili bilan ham belgilanadi. Xo‘jalik vaziyatida har qanday harakatga doimo qarshi harakat bo‘ladi. qarshi harakatlar qatoriga halokatlar, yong‘inlar va boshqa tabiiy hodisalar, urush, inqilob, ish tashlash, mehnat jamoasidagi turli nizolar, raqobat, shartnoma majburiyatlarining buzilishi, talabning o‘zgarishi, avariya va h.k. kiradi. Tadbirkor o‘z harakatlari jarayonida shunday strategiya tanlashi kerakki, u qarshi harakat darajasini pasaytirishga imkon berishi lozim, bu esa, o‘z navbatida, risk darajasini ham pasaytiradi. Nizoli vaziyatlarda strategiya tanlash uchun matematik apparat o‘yinlar nazariyasidan olinadi. O‘yinlar nazariyasi tadbirkorga raqobatli vaziyatni yaxshiroq tushunish va risk darajasini minimal qilishga imkon beradi. Risk darajasi ikkita mezon bilan o‘lchanadi : > o‘rtacha kutilayotgan qiymat; > ehtimoliy natijaning tebranishi (o‘zgaruvchanligi).

Adabiyotlar : 1. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. -Т.: Ўзбекистон, 2012. -36 б. 2. Белявский И. Маркетинговое исследование: информация, анализ, прогноз. — М.: Финансы и статистика, 2001. 3. Гордон Я.Х. Маркетинг партнерских отношений. — СПб.: Питер, 2001. 4. Данько Т. Электронный маркетинг. — М.: ИНФРА-М, 2003. 5. Дейли Дж. Эффективное ценообразование — основа конкурентного преимущества. — М.: Вильяме, 2004. 6. Друкер П.Ф. Эффективное управление. — М.: Фаир-Пресс, 2006. 7. Кеглер Т., Доулинг П. Реклама и маркетинг в Интернете. — М.: Альпина, 2003. 8. Кирьяков А. Г. Максимов В.А. Основы инновационного предпринимательства. — Ростов н/Д: Феникс. 2002. 9. Крылова Т.Д., Соколова М.И. Маркетинг. Теория и практика. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005. 10. Осентон Т. Новые технологии в маркетинге: золотой ключик к лояльности потребителей. — М.: Вильяме, 2004. 11. Основы инновационного менеджмента. Теория и практика: Учебник / Л.С. Барютин и др.; Под ред. А.К. Казанцева, Л.Э. Миндели. — 2-е изд. перераб. и доп. — М.: Экономика, 2004. 12. Портер М.Э. Конкуренция: Пер. с англ. — М.: Вильямс, 2003.

O'xshashlar

Sanoat marketingi

Notijorat korxonalari marketingi

Sanoat korxonalari ishlab chiqarish harajatlarini kamaytirish imkoniyatlari va yo‘llari

Xizmatlar marketingi

Agrosanoat marketingi