Pul oqimlarini tahlil qilishning to’g’ri va egri uslubi - Iqtisodiyot - Referatlar

Pul oqimlarini tahlil qilishning to’g’ri va egri uslubi

Yuklangan vaqt:

29.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.93359375 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Pul oqimlarini tahlil qilishning to’g’ri va egri uslubi Reja: Kirish 1.Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot tahlilining maqsadi vazifalari va axborot manbaalari. 2.Asosiy moliyaviy va investitsion faoliyat bo’yicha pul oqimlari tahlili. 3.Pul oqimlari tahlilining to’g’ri va egri uslubi. 4.Pul oqimlarini boshqarishning omilli tahlili. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish Pul mablag’larini oqilona boshqarish masalasi doimo mulk egalari va menejerlar e’tiboridagi masala bo’lib kelgan. Negaki, jo’natilgan mahsulot, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar bo’yicha hisob- kitoblarning o’z vaqtida amalga oshirilmasligi oqibatida xo’jalik yurituvchi subyektning qarshi tomon oldidagi majburiyatlari ham ortib boradi. Natijada xo’jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvoli va natijaviyligida salbiy holatlar kuzatila boshlaydi. Shu sababli, naqdlikni ta’minlash, ularni to’g’ri boshqarish masalasiga doimo ham muhim ahamiyat qaratilmog’i lozim. Boshqa moliyaviy hisobotlar bilan birga foydalanish chog’ida pul oqimlari to’g’risidagi hisobot, moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar uchun xo’jalik yurituvchi subyektning pul mablag’larini va ularning ekvivalentlarini jalb etish qobiliyatini baholashga asos bo’lib xizmat qilishi bilan foydalidir. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot pul tushumlari va to’lovlarini uchta asosiy toifaga ajratadi: operatsion faoliyat, investitsiya faoliyati va moliyaviy faoliyat. Har uch toifaning pul mablag’iga birgalikda ta’siri hisobot davrida pul mablag’ining sof o’zgarishini belgilab beradi. Pul oqimlari harakati to’g’risidagi axborot bo’lajak pul oqimlari prognozi to’g’riligini tekshirish chog’ida, foyda olish va pul oqimlarining sof harakati va narx o’zgarishi ta’siri o’rtasidagi aloqalarni tahlil qilish chog’ida zarur bo’ladi.

1.Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot tahlilining maqsadi vazifalari va axborot manbaalari. Tahlil maqsadi: moliyaviy hisobot ma’lumotlari asosida pul oqimini obyektlari, faoliyat turlari, shakli va davri bo’yicha o’rganish orqali xo’jalik yurituvchi subyektning pul mablag’larini ichki va tashqi omillarga bog’liq holdagi o’zgarishlarini retrospektiv va perspektiv tahlilini amalga oshirish orqali ularni maqsadli boshqarishni yo’lga qo’yishdan iborat. Tahlil vazifalari: - pul oqimi to ’ g ’ risidagi hisobotni tasniflash , pul oqimini tarkib qatorlari bo ’ yicha o ’ rganish ; - pul oqimini joriy tahlilini va istiqboldagi prognozlarini tashxislash; - pul oqimining sof kirimi va chiqimiga baho berish orqali biznes samaradorligiga baho berish; - pul oqimining moliyaviy holat va barqarorlikka ta’sir darajasini, ular naqdligining likvidlik va to’lovga qobillikka ta’sirini baholash; - operatsion va moliyaviy richaglar orqali pul oqimini moliyaviy koeffitsiyentlarda baholash; - pul oqimini taktik boshqarishning aniq chora-tadbirlarini belgilab berish va ularni amalga oshirish. Tahlil uchun zarur bo’lgan ma’lumotlar va ularning kamchiliklari. Inflyatsiya darajasi, moliyaviy hisobotlarni tuzish davriyligining uzoqligi, hisobga olish va kassali usulning muvofiq kelmasligi, pul oqimi to’g’risidagi analitik ma’lumotlarni olish imkoniyatlari cheklanganligi, axborotlarning ishonchligidagi muammoli jihatlar tahlilning eng muhim kamchiliklari hisoblanadi. Xo’jalik yurituvchi subyekt pul mablag’lari va ularning ekvivalentlarini keltirib chiqarish, shuningdek‚ keltirib chiqarilgan pul mablag’lari va ularning ekvivalentlaridan maqsadli va samarali foydalanish juda qiyin jarayon. Ya’ni pulni topish qiyin uni ishlatish undanda qiyin. Xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida, xo’jalik jarayonlarida doimo pul

mablag’lari va ularning ekvivalentlariga zaruriyat seziladi. Negaki barcha munosabatlar ushbu oqim harakati bilan boshlanadi va tugaydi. Barcha moliyaviy munosabatlar ham ushbu birlik orqali tartiblanadi. Har bitta xo’jalik yurituvchi subyekt yetarli miqdorda pul va pul ekvivalentlari bilan ta’minlangan holdagina uning ishlab chiqarish, tijorat va moliyaviy faoliyati uzluksizligi ta’minlanadi. Agar ta’minotda uzilish bo’ladigan yoki zaruriy likvid mablag’larga yetishmovchiliklar kuzatiladigan bo’lsa bunday subyektning nafaqat operatsion faoliyati‚ balki butun xo’jalik faoliyatida tanglik yuzaga keladi, moliyaviy ahvoli qiyinlashadi va uni boshqarish yanada murakkablashadi. Xo’jalik yurituvchi subyektlarning daromad keltiruvchi faoliyat turlari, shakllari qanchalik farqli bo’lmasin, ularning pul mablag’lari va pul ekvivalentlariga bo’lgan ehtiyojlari bir xil sabablardan kelib chiqadi. Bu uzluksiz va davomli faoliyatni amalga oshirish aktivlarni sotib olish va joylashtirish, o’z majburiyatlarida amalga oshirish, investorlarga daromadlarini to’lash yuzasidan zaruriy amallarning bir xilligidan kelib chiqadi. Pul mablag’larining manbalarida birinchi navbatda xususiy kapitalning shakllanishiga ahamiyat qaratish lozim. Xususiy kapital xo’jalik yurituvchi subyektning boshlang’ich kapitalidir. Ushbu kapital asosiy va aylanma kapital minimumini ta’minlab beradi. Pul oqimlarining shakllanishi va ularning ishlatilishidagi umumiy jihatlar bilan bir qatorda albatta har bitta korxonaning ularning harakati, tezligi yuzasidan o’ziga xos jihatlari mavjud. Masalan: pul va pul ekvivalentlarining harakati savdoda, umumiy ovqatlanishda, qurilishda, sanoatda, qishloq xo’jaligida bir-biridan tubdan farq qiladi. Bu tarmoq va bo’g’inning, korxona faoliyatining o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi. Pul mablag’laridan samarali foydalanishni tashkil etish ko’p jihatdan korxonalarda pul mablag’larining harakatini optimal boshqarishni tashkil etilganligiga va ular ustidan nazoratni yo’lga qo’yilganlik darajasiga bog’liq. Biroq, ko’plab korxonalarda pul mablag’lari va pul ekvivalentlarini boshqarish va doimiy nazorat

qilishdagi kamchiliklar tufayli moliyaviy natijaviylikdagi ijobiy holat, debitorlik majburiyatlarini oshirib yuborish, undirilmagan qarzdorlikning ko’payishi hisobiga moliyaviy holat yomonlashganligini ko’rish mumkin. To’g’ri bu holat keyingi faoliyatlar uchun manba sifatida qaralishi mumkin, lekin ularning doimiy aylanishdan chetlanishlari tufayli korxona ish faolligi, likvidligi sustlashadi, moliyaviy ahvoli qiyinlashadi. Shu sababli, pul mablag’larini boshqarishda har bitta korxonaning pul mablag’lari va pul ekvivalentlarining faoliyat uzluksizligini ta’minlash, majburiyatlarning ortib ketishiga yo’l qo’ymaydigan taktik boshqaruvini yo’lga qo’yish choralarini ko’rish lozim bo’ladi. 2. Asosiy moliyaviy va investitsion faoliyat bo’yicha pul oqimlari tahlili. Operatsion faoliyatdan pul mablag’lari kirimi va chiqimida: hisobot davrida sotilgan mahsulot (ish va xizmat)lar uchun korxonaning bank hisobvaraqlari va kassasiga kelib tushgan pul mablag’lari summasi; mahsulot yetkazib beruvchilarga materiallar, tovarlar, ishlar va xizmatlar uchun to’langan pul mablag’lari summasi; xodimlarga mehnatga haq to’lash ko’rinishida to’langan pul mablag’lari summasi, shuningdek‚ davlat maqsadli jamg’armalariga to’langan mablag’lar summalari, byudjetga jismoniy shaxslar daromad solig’ini to’lash, kasaba uyushmasiga ajratmalar, alimentlar, uy-joy fondiga, xodimlarga berilgan bank kreditlari bo’yicha to’lash, xodimlarga ko’rsatiladigan xizmatlar uchun korxonaning haq to’lashi, kassadan va bank hisobvaraqlaridan xodimlar bilan va ular nomidan operatsiyalarga doir boshqa sarflar; operatsion faoliyatga doir boshqa pul tushumlari va chiqimlari (royalti, turli xil taqdirlashlar, komission yig’imlar va boshqa operatsion faoliyatdan to’langan pul mablag’lari kirimi va chiqimi); operatsion faoliyatning sof pul kirimi yoki chiqimi aks etadi. Investitsion faoliyatdan pul mablag’lari kirimi va chiqimida: asosiy vositalarni xarid qilganlik uchun mahsulot yetkazib beruvchilarga to’langan pul mablag’lari summalari, asosiy vositalarni sotishdan kelib tushgan mablag’lar summalari; nomoddiy aktivlarni xarid qilganlik uchun mahsulot yetkazib beruvchiga to’langan pul mablag’lari, nomoddiy aktivlarni sotganlik uchun kelib tushgan mablag’lar

summalari; qimmatli qog’ozlar va investitsiyalar boshqa dastaklarini xarid qilish uchun to’langan pul mablag’lari summasi, shu jumladan vositachilarga komission taqdirlashlar va birjada to’langan foizlar, qimmatli qog’ozlar va investitsiyalar boshqa dastaklarini sotishdan kelib tushgan pul mablag’lari summasi aks ettiriladi; boshqa investitsion faoliyatga oid to’langan pul mablag’lari kirim va chiqimi; investitsion faoliyatning sof pul kirimi yoki chiqimi aks etadi. Moliyaviy faoliyatdan pul mablag’larining kirimi va chiqimida: olingan (kirim) va to’langan (chiqim) foizlar summalari; olingan (kirim) va to’langan (chiqim) dividendlar summalari; hisobot yilida chiqarilgan (sotilgan) aksiyalar yoki o’z sarmoyasi bilan bog’liq boshqa dastaklar uchun aksiyadorlardan kelib tushgan pul mablag’lari summasi; sotib olingan xususiy aksiyalarni sotishdan kelib tushgan pul mablag’lari summalari, shuningdek‚ korxonada bo’lgan xususiy aksiyalar, hissalar va paylar uchun, ularni keyingi sotish yoki yo’q qilish (bekor qilish) maqsadida, egalariga to’langan pul mablag’lari summasi; hisobot davrida kelib tushgan kreditlar va qarzlar (kirim) summasi, kreditlar va qarzlar bo’yicha to’lovlar summasi (chiqim); ijaraga beruvchiga (lizing beruvchiga) to’langan pul mablag’lari, ijarachidan (lizing oluvchidan) kelib tushgan pul mablag’lari summasi; boshqa moliyaviy faoliyatga oid to’langan va olingan pul mablag’lari summasi; moliyaviy faoliyatdan sof pul mablag’lari kirimi yoki chiqimi aks etadi. Soliqqa tortish pul mablag’lari chiqimi qatorida: to’langan daromad (foyda) solig’i, to’langan boshqa soliqlar va jami to’langan soliqlar yuzasidan chiqimlar aks etadi.

3. Pul oqimlari tahlilining to’g’ri va egri uslubi. Korxonada pul oqimini tahlilidan shuni qayd etish lozimki, joriy davrda pul oqimining davr boshiga qoldigi 171.6 ming so’mni, pul mablag’lari kirimi (operatsion, investitsion, moliyaviy faoliyatdan) 6 280 ming so’mni, pul mablag’lari chiqimi 5 983.3 ming so’mni tashkil etgan. Pul mablag’larining davr oxiriga qoldig’i 468.9 ming so’mni tashkil etgan. Pul mablag’lari kirimi va chiqimida asosiy ulushni asosiy faoliyatdan daromad va xarajatlar, investitsion faoliyatdan xarajatlar tashkil etgan. To’g’ri usulda tahlil etishning imkoniyatlari. Buxgalteriya hisobi schyotlaridagi ma’lumotlar asosida pul mablag’larining kirimi va chiqimini hisoblashni nazarda tutadi. Ya’ni, joriy manbasi buxgalteriya hisobining schyotlar rejasidagi axborotlar hisoblanadi. Pul mablag’lari schyotidagi debet va kredit aylanmalari hajmi tahlilning zaruriy manbasi hisoblanadi. Barcha schyotlar bo’yicha debet va kredit aylanmalari hajmi faoliyat turlari bo’yicha qayta tarkiblanadi. To’g’ri usulda pul mablag’larini tahlil etish quyidagi savollarga aniq javob topish imkonini beradi 73 : - joriy faoliyatdan keladigan pul mablag’larini faoliyat uzluksizligini va rejalashtirilgan investitsion faoliyatni ta’minlashga yetarlimi yoki yetishmasligini baholash; - moliyaviy faoliyatdan keladigan pul mablag’larining balanslangan sifatiga erishish uchun qancha mablag’; - asosiy, investitsion va moliyaviy faoliyatdan xarajatlar va ularning kelish manbalarini korxona bo’yicha jamlangan holda baholash; - pul mablag’lari kirimi va chiqimining ularning davr oxiriga qoldiq summalariga qay darajada ta’sir etishini baholash; - faoliyat turlari bo’yicha pul mablag’lari tarkibiga, har bitta faoliyat turi bo’yicha sof pul mablag’lari sof kirimi (chiqimi)ni baholashga imkon beradi. Joriy faoliyatdan sof pul mablag’lari kirimi (chiqimi) ijobiy va salbiy holatlari

kuzatiladi. Ijobiy holat – korxona faoliyatining va kelgusidagi rivojlanish strategiyasining o’z mablag’lari hisobiga to’g’ri yo’lga qo’yilganligidan dalolat beradi. Investitsion faoliyatdan pul mablag’larining salbiy holati uzoq muddatli aktivlarga investitsiya kiritish holatlarida kuzatiladi. Bu holat samaradorligi va natijaviyligida strategik qarorlar to’g’ri belgilangan bo’lsa, joriy davr bo’yicha xarajatlarni ko’paytiradi va kelgusi davrlar bo’yicha pul tushumlarining oshishiga olib keluvchi holat sifatida baholanadi. Moliyaviy faoliyatdan pul mablag’larining sof harakatida ijobiy holat korxonaning kengaytirilgan faoliyatini tashqi manbalar hisobiga moliyalashtirilayotganligini bildiradi. Yuqoridagilarning aksi salbiy holatni ifoda etadi. Pul mablag’larini egri usuldagi tahlili. Egri usulda pul mablag’larini tahlil etishning axborot ta’minoti sifatida buxgalteriya balansi, metodologiya asosi tahlilning balans usuli hisoblanadi. Mazkur usulda pul mablag’larining kirimida balans passivi moddalarining o’sishi va aktiv moddalarning kamayishi, pul mablag’lari chiqimida balans aktiv moddalarining ko’payishi va passiv moddalarining kamayishini xarakterlaydi. Pul mablag’lari ko’payishida asosiy manba joriy davr foydasi va amortizatsiya ajratmalari hisoblanadi. Umumiy ko’rinishda pul mablag’lari harakatini, hisob-kitobini quyidagi formula asosida topish mumkin SPX = SF + AA - ( Δ A + AA) + ( Δ P - SF) Bunda: SF – joriy davr sof foydasi; AA – amortizatsiya ajratmalari; Δ A – aktivlarning o’zgarishi; Δ P – passivlarning o’zgarishi. 1. Joriy faoliyatdan pul mablag’larining sof harakati hisob-kitobi: PMj.f. = SF+ AA - Δ Z - Δ DM + ( Δ Kjamg’. -SF) + Δ KM Bunda: Δ Z – zaxiralarning o’sishi;

Δ DM – debitorlik majburiyatlarining o’sishi; Δ KM – kreditorlik majburiyatlarining o’sishi ( Δ Kjam. - SF) – jamg’arilgan kapitalning o’sishi (taqsimlanmagan foyda va rezerv kapitalining) joriy davr foydasidan farqi (farq – joriy davrda ishlatilgan foyda summasi) ni xarakterlaydi. Joriy faoliyatdan sof pul mablag’lari harakati: “+” sof foyda summasi amaortizatsiya, kirimga olingan schyotlardagi kamayish, kelgusi davr xarajatlarining o’sishi, nomoddiy aktivlarni sotishdan zararlar, soliqlar bo’yicha majburiyatlarning ortishi qo’shiladi. “-” qimmatli qog’ozlarni sotishdan tushumlar, avans to’lovlari ortishi, TMZ o’sishi, to’lovga qabul qilingan schyotlarning kamayishi, majburiyatlarning kamayishi, bank kreditlarining kamayishi. 2. Investitsion faoliyatdan sof pul mablag’lari harakati hisob-kitobi: ChDPi.d. = - ( Δ OTA + AA) Bunda: Δ OTA – oborotdan tashqari aktivlar o’sishi. Investitsion faoliyatdan sof pul mablag’lari harakati: “+” moddiy aktivlar va qimmatli qog’ozlarni sotishdan pul mablag’lari kirimi; “-” moddiy aktivlar va qimmatli qog’ozlarni sotishdan pul mablag’lari chiqimi. 3. Moliyaviy faoliyatdan pul mablag’lari sof harakati hisob-kitobi: PMm.f. = Δ Kinv + Δ Mu + Δ Mq Bunda: Δ Kinv – investitsiyalangan xususiy kapitalning o’sishi (sotib olingan aksiyalar va qo’shilgan kapital summasiga farq etuvchi ustav kapitali); Δ Mu – uzoq muddatli majburiyatlarning o’sishi; Δ Mq – qisqa muddatli kreditlar va qarzlar summasining o’sishi. Moliyaviy faoliyatdan sof pul mablag’lari harakati: “+” oddiy aksiyalarning emissiyasi;

“-” qarzlarni qoplash va dividendlar to’lovi Pul oqimining to’g’ri usulda tahlili№ Ko’rsatkichlar Joriy davr O’tgan yilning shu davri 1. Operatsion faoliyatdan pul oqimi OF 0 OF 1 1.1. Kirim: OF k OF k Mahsulot (ish va xizmat) larni sotishdan kelib tushgan pul mablag’lari Boshqa tushumlar Jami kirim 1.2. Chiqim: OF ch OF ch Material, tovar, ish va xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga to’langan pul mablag’lari Xodimlarga va ular nomidan to’langan pul mablag’lari Boshqa chiqimlar Jami chiqim Operatsion faoliyatning sof kirimi, chiqimi OFs k/ch OFs k/ ch 2. Investitsion faoliyatdan pul oqimi IF 0 IF 1 2.1. Kirim IF k IF k Asosiy vositalarni sotish Nomoddiy aktivlarni sotish Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarni sotib olish Boshqa kirimlar Jami kirim 2.2. Chiqim IF ch IF ch Asosiy vositalarni sotib olish Nomoddiy aktivlarni sotib olish Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarni sotib olish Boshqa chiqimlar

Investitsion faoliyatdan sof kirim, chiqim IFs k/ch IFs k/ ch 3. Moliyaviy faoliyat pul oqimi MF 0 MF 1 3.1. Kirim: MF k MF k Olingan foizlar Olingan dividendlar Aksiyalar chiqarishdan yoki xususiy kapital bilan bog’liq bo’lgan boshqa instrumentlardan kelgan pul tushumlari Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar bo’yicha pul tushumlari Uzoq muddatli ijara (moliyaviy lizing) bo’yicha pul tushumlari Boshqa kirimlar Jami kirim 3.2. Chiqim MF ch MF ch To’langan foizlar To’langan dividendlar Xususiy aksiyalar sotib olingandagi pul to’lovlari Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar bo’yicha pul to’lovlari Uzoq muddatli ijara (moliyaviy lizing) bo’yicha pul to’lovlari Boshqa chiqimlar Moliyaviy faoliyatdan sof kirim, chiqim MFs k/ch MFs k/ ch 4. Tahlil qilinayotgan davrda pul oqimining jami o’zgarishi ∆PO ∆PO

Pul oqimini egri usuldagi hisob-kitoblari natijalari quyidagi jadval ma’lumotlarida aks etgan.

Pul oqimini egri usulda tahlili Ko’rsatkichlar Summa, ming so’m Pul oqimini qoldig’i 171.9 Sof foyda 974.0 Hisoblangan amortizatsiya 897 Asosiy vositalarni hisobdan chiqarishdan natija- Boshqa korxonalarda qatnashishdan daromadlar - Ishlab chiqarish zaxiralaridagi o’zgarishlar 228 Tugallanmagan ishlab chiqarish hajmidagi o’zgarishlar - Kelgusi davr xarajatlari o’zgarishi 7075 Tayyor mahsulot hajmidagi o’zgarishlar - Debitorlik majburiyatlari o’zgarishi 1063 Kreditorlik majburiyatlari o’zgarishi 1077 Qisqa muddatli qo’yilmalar o’zgarishi - Kelgusi davr daromadlari o’zgarishi - Joriy faoliyat bo’yicha jami pul oqimi Investitsion faoliyat Kirim 889.0 Chiqim 2256.0 Investitsion faoliyat bo’yicha jami pul oqimi -1367 Moliyaviy faoliyat Kirim: 570.0 Chiqim: 559.0 Moliyaviy faoliyatdan jami pul oqimi -11.0 Pul oqimining davr oxiriga qoldig’i

Pul oqimining davr boshiga qoldig’i 171.9 mln so’mni tashkil etgan. Joriy davrda sof foyda 974.0 mln so’mni, hisoblangan amortizatsiya (897 mln.so’mni), asosiy vositalarni hisobdan chiqarishdan natija (0.0 mln so’m), boshqa korxonalarda qatnashishdan daromadlar (0.0 mln so’m), ishlab chiqarish zaxiralaridagi o’zgarishlar (228 mln so’m), tugallanmagan ishlab chiqarish hajmidagi o’zgarishlar (0.0 mln so’m), kelgusi davr xarajatlari o’zgarishi (7 075 mln so’m), tayyor mahsulot hajmidagi o’zgarishlar (0.0 mln so’m), debitorlik majburiyatlari o’zgarishi (1 063 mln so’m), kreditorlik majburiyatlari o’zgarishi (1 077 mln so’m), qisqa muddatli qo’yilmalar o’zgarishi (0.0 mln.so’m), kelgusi davr daromadlari o’zgarishi (0.0 mln so’m), investitsion faoliyat kirimi (889.0 mln.so’m), investitsion faoliyat chiqimi (2256.0 mln so’mni), investitsion faoliyat bo’yicha jami pul oqimi (1 367 mln so’m), moliyaviy faoliyat kirimi (570.0 mln so’m), moliyaviy faoliyat chiqimi (559.0 mln so’m), sof pul oqimi (11.0 mln so’m)ni tashkil qilgan. Pul mablag’larining davr oxiriga qoldig’i 468 mln so’mga teng bo’lgan.

4.Pul oqimlarini boshqarishning omilli tahlili. Pul oqimini omilli tahlilida koeffitsiyent usulidan foydalaniladi. Bu usul pul oqimini maqsadli boshqarishni yo’lga qo’yish yuzasidan quyidagi ko’rsatkichlar tizimini o’rganishni talab etadi: - sof pul oqimining etarliligi; - sarflangan pul mablag’larining rentabelligi; - olingan pul mablag’larining rentabelligi; - o’rtacha pul qoldig’ining rentabelligi. Sof pul oqimining etarliligi koeffitsiyenti quyidagi formula asosida aniqlanadi. Kpm = PMk / PMch * 100% Bu yerda: PMk – pul mablag’lari kirimi; PMch – pul mablag’lari chiqimi. Sarflangan pul mablag’larining rentabelligi koeffitsiyenti quyidagi formula asosida aniqlanadi: Rpm ch = F / PMch * 100% Bu yerda: F – korxona faoliyatining moliyaviy natijasi; Olingan pul rentabelligi koeffitsiyenti quyidagi formula asosida aniqlanadi: Rpm k = F / PMk * 100%, Pul mablag’lari o’rtacha qoldig’ining rentabelligi koeffitsiyenti quyidagi formula asosida aniqlanadi: Rpm q = F / PMq * 100%, Bu yerda: PMq – pul mablag’larining o’rtacha qoldig’i. Pul oqimlarining yetarligi, rentabelligi ko’rsatkichlari pul oqimining shakllanish qatorlari ya’ni operatsion, investitsion va moliyaviy faoliyat bo’yicha ham alohida va butun xo’jalik faoliyatidan pul oqimi bo’yicha ham o’rganiladi. Bu pul oqimining shakllanishi bo’yicha har bitta qatorni omilli tahlil etish va boshqarishda ham muhim masala hisoblanadi. Pul oqimining moliyaviy koeffitsiyentlariga ta’sir etuvchi birliklar sifatida moliyaviy natijaviylikning o’zgarishi, sof pul oqimining

o’zgarishlari, pul mablag’lari kirimi va chiqimining o’zgarishlari tarkiblanadi. Pul mablag’lari bilan bog’liq moliyaviy koeffitsiyentlar tahlili Ko’rsatkichlar Belgi 2014y. 2015y. 2016y. Pul mablag’lari kirimi, ming so’m PMk 4 796 6 813 9 639 Pul mablag’lari chiqimi, ming so’m PMch 4 718 6 874 9 634 Korxona faoliyatining moliyaviy natijasiF -202 1 866 2 089 Pul oqimlarining o’rtacha qoldig’i, ming so’m POq 79 18 23 Sof pul oqimining yetarliligi Kpm 101,65 99,11 100,05 Olingan pul mablag’larining rentabelligi Rpm k - 27,15 21,68 Sarflangan pul mablag’larining rentabelligi Rpm c h - 27,39 21,67 O’rtacha pul qoldig’ining rentabelligi Rpm q - 10 366,67 9 082,61 Korxonada sof pul oqimining yetarliligi 2014-yilda 101.65 %ni, 2015-yilda 99.11 %ni, 2016-yilda 100.05 %ni tashkil qilgan. Sarflangan pul mablag’larining rentabelligi mos ravishda 2015-yilda 27.39 %ni, 2016-yilda 21.67 %ni tashkil qilgan. Omilli tahlil etish metodikasini quyidagi jadvaldagi hisob-kitoblar asosida ko’rib o’tishimiz mumkin. Har bitta ta’sir omilining natijaviy ko’rsatkichga ta’sirini baholashda zanjirli almashtirish usuli orqali hisob-kitob qilishimiz mumkin.

Xulosa. Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot, boshqa moliyaviy hisobotlar bilan birgalikda foydalanilganda, foydalanuvchilarga xo’jalik yurituvchi subyektning sof aktivlaridagi o’zgarishlarni, ularning moliyaviy strukturasi (likvidligi va to’lov qobiliyati)ni va o’zgarayotgan imkoniyatlar va sharoitlarga moslashish maqsadida o’zining pul oqimlari summasi va muddatlariga ta’sir ko’rsata olish qobiliyatini baholash uchun ma’lumot bilan ta’minlaydi. Pul oqimlari to’g’risidagi ma’lumotlar xo’jalik yurituvchi subyektning pul mablag’lari va ularning ekvivalentlarini keltirib chiqarish imkoniyatlarini baholashda foydalidir, hamda foydalanuvchilarga har xil xo’jalik yurituvchi subyektlarga tegishli kelgusi pul oqimlarining keltirilgan (diskontlangan) qiymatini baholash va solishtirish modellarini ishlab chiqish imkonini beradi. U, shuningdek, turli xil xo’jalik yurituvchi subyektlarning operatsion faoliyati ko’rsatkichlari haqidagi hisobotlarining qiyoslanuvchanligini oshiradi, chunki u bir xil operatsiya va hodisalarning turlicha hisobga olinishi oqibatlarini bartaraf qiladi. Oldingi davrlardagi pul oqimlari to’g’risidagi axborotdan ko’pincha kelgusi pul oqimlarining summasi, muddati va aniqligining ko’rsatkichi sifatida foydalaniladi. U, shuningdek, kelgusi pul oqimlari bo’yicha oldingi baholarning to’g’riligini tekshirishda, hamda foydalilik va sof pul oqimlari orasidagi bog’liqlikni va o’zgaruvchan narxlarning ta’sirini o’rganishda foydalidir.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11 th edition. New York, Mc Graw-Hill Education, 2014. - 814 pages. 2. Kazakova N.A. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 470 s. 3. Jilkina A.N. Finansoviy analiz. Uchebnik. M.: Yurayt, 2018. – 285 s. 4. Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. O’quv qo’llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -392 b. 5. Raximov M. Iqtisodiyot sub`ektlari moliyaviy holatining tahlili. Uslubiy qo’llanma. T.; Iqtisod-Moliya, 2015. -156 b.

O'xshashlar

Pul oqimlarini boshqarish

Kreditga layoqatlilikni baholash va tahlil qilishning asosiy usullari

Pul mablag’lari harakati bilan bog’liq muomalalar auditining uslubi

Komplеks iqtisodiy tahlil va ishlab chiqarishning muhim samaradorlik ko’rsatkichlarini tahlil qilishning metodik asoslari

Tovar –pul munosabatlari rivojlanishi bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishning asosidir