Pul bozori va uning muammolari - Iqtisodiyot - Referatlar

Pul bozori va uning muammolari

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

199.0390625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Pul bozori va uning muammolari REJA: 1. Pul bozori tarkibi 2 . Pul bozori funktsiyalari 3 . Pul bozorining asosiy vazifasi 4. Tovar va pul bozorining muvozanati Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish Jamiyat xo’jalik faoliyatining baynalmilallashuvi, bir turdagi milliy valyutalarni boshqa turdagi milliy valyutalarga almashinishiga ob’ektiv zarurat tug’diradi. Bunday zarurat, talab va taklifning ta’siri asosida valyutani o’ziga xos bahosi – valyuta kursi shakllanadigan maxsus bozorda tug’ilib, amalga oshadi. Mazkur bozor o’z ichiga, xorijiy valyutalarni bir-biriga ayirboshlash bilan bog’liq jami munosabatlarni olgan holda, ularning mohiyati, hukmron valyuta tizimini xarakteri bilan belgilanadi. Jahon bozori tizimida xorijiy valyutalar bozori, tovarlar va kapitallar bozoriga nisbatan ob’ektiv ravishda ikkilamchi o’rinni egallab, ularga xizmat ko’rsatadi. Rivojlangan davlatlar iqtisodchilari, ko’p hollarda, valyuta bozorini milliy, xorijiy banklarni va broker firmalarni o’zaro bog’lovchi zamonaviy aloqa vositalarni tizimi deb atashadi. Ba’zi paytlarda, valyuta bozori deganda, uning asosiy sub’ektlari sifatida, odatda banklar va boshqa moliyaviy tashkilotlar yig’indisi tushuniladi. Masalaga bunday yondoshish, bozorni tashqi tashkil etilishini o’ziga xos xususiyatlarini aks ettirgan holda, uning mohiyatini ochib bermaydi. Bozor iqtisodiyotini tartibga solishda valyuta siyosati muhim o’rinni egallaydi. Valyuta siyosati milliy valytani barqaror saqlab turishda eng yaxshi vosita hisoblanadi. Mustaqillikka erishganimizdan keyin, biz eng avvalo, o’z milliy valyutamizga ega bo’lish muammosini o’rtaga tashladik. Chunki milliy valyuta ega bo’lgan davlatda o’z fuqarolari uchun, qisqasini aytganda o’z hududida erkin savdoni amalga oshirish oson bo’ladi. Shu bilan birga o’z milliy valyutasining qadrini jahon miqyosida oshirishga qaratilgan siyosatlar olib borildi. Milliy valyutamiz ta’sis etilgandan keyingi davrlada O’zbekiston milliy valyuta qadrini oshirishni ko’zda tutgan valyuta siyosati, eksport va import siyosatlarini olib borishdi. 1994 yilda milliy valyutamiz qadri chet el valyutalarga nisbatan ancha past bo’lgan bo’lsa, bir qancha vaqt o’tgandan keyin, 1998 – 1999 yillarda milliy valyutamiz qadri ko’tarildi. Hozirgi davrga kelib milliy valyutamizning qadri esa

chet el valyutalariga nisbatan anchagina yaxshi holatda desak adashmagan bo’lamiz. Bilvosita moliyalashtirish sohasida pul sotuvchilari va xaridorlari o'rtasidagi bog'liqlik birinchi navbatda bozorda taklif qilingan resurslarni to'playdigan moliyaviy vositachilar orqali amalga oshiriladi va keyinchalik ularni o'z nomidan xaridorlarga sotadi. Bunday vositachilardan foydalanib, ular pul bozorida talab va taklifni mustaqil ravishda shakllantirishlari mumkin. Aynan shu tarzda pul bozorining ikkinchi sektoridagi moliyaviy vositachilar birinchi sektorning texnik vositachilaridan sezilarli darajada farq qiladi. Pul bozorida muomalada bo'lgan mablag'larning maqsadiga qarab ikkita sektorni ajratish mumkin: pul bozori va kapital bozori. Qisqa muddatli mablag'lar (1 yilgacha), o'rta va uzoq muddatli mablag'lar uchun (1 yildan ortiq) sotib olinadi va sotiladi.

I 1. Pul bozori tarkibi Uzoq muddatli kreditlar va spekulyativ operatsiyalar uchun likvidlikni boshqa moliya bozorlariga yo'naltirish pul bozorini beqarorlashtirishi mumkin. Naqd pulni bir martalik olib qo'yish naqd bo'shliqqa olib keladi (pul oqimi ularning chiqishini qoplashga ulgurmaydi) Pul bozorining aniq tuzilishi yo'q, shartli ravishda quyidagicha ko'rinadi:  pul bozori  banklararo bozor  buxgalteriya bozori  valyuta bozori  hosilalar bozori Yoqilgan pul bozori pul tovar (moliyaviy aktiv) shaklida muomalada bo'ladi. Ushbu mahsulot moliya institutlari tomonidan to'planadi (to'planadi) va korxonalar va tashkilotlarning joriy faoliyati va jismoniy shaxslar uchun qarzga aylantiriladi. Yig'ish bo'sh pulni qisqa muddatli sarmoyalari orqali amalga oshiriladi. Yoqilgan banklararo bozor banklar bir-birlariga banklararo depozitlar shaklida bir oy, uch oy va olti oy, kamroq bir yildan ikki yilgacha va juda kamdan- kam besh yilgacha qarz berishadi. Banklar qarz mablag'larini quyidagilarga yo'naltiradi:  qisqa muddatli, o'rta muddatli va uzoq muddatli investitsiyalar  qoldiqlarni tartibga solish  joriy majburiyatlarni bajarish uchun zarur bo'lgan likvidlikni qo'llab- quvvatlash  davlat nazorat organlari talablariga muvofiqligi Yoqilgan buxgalteriya bozori qisqa muddatli qimmatli qog'ozlar savdosi. Yoqilgan valyuta bozori korxonalar va tashkilotlar tashqi savdo majburiyatlari bo'yicha xalqaro to'lovlarni chet el valyutasida amalga oshiradilar.

2. Pul bozori funktsiyalari  Ijtimoiy ishlab chiqarish sohasidagi pullarning to'planishi va yo'nalishi (qarz berish yo'li bilan mamlakat iqtisodiyotini bevosita moliyalashtirish)  Pul massasidagi nomutanosibliklarni yumshatuvchi banklararo kreditlash  Jamg'armalarni investitsiyalarga aylantirish (pullarni kapitalga aylantirish)  Pulga talab va pul taklifini muvozanatlash  Aktivlar va passivlar balansini har kuni ushlab turish  Kreditlashning raqobat sharoitlarini ta'minlash (ishlab chiqaruvchi kompaniyalar arzon kreditlar olishlari mumkin) Pul bozori pul muomalasi tizimidagi asosiy bo'g'in bo'lib, u orqali iqtisodiyotdagi pul oqimlarini taqsimlash va qayta taqsimlash amalga oshiriladi (qarang). Pul bozorida turli sub'ektlar o'rtasida doimiy ravishda migratsiya mavjud bo'lib, kuchlar ta'siri ostida vujudga keladi. Har qanday bozorda ma'lum bir mahsulotni (yoki tovarlar guruhini) sotib olish va sotish jarayoni amalga oshiriladi va talab va taklif asosida ushbu mahsulotning shakllanishi sodir bo'ladi. Pul bozorining o'ziga xos xususiyati shundaki, undagi tovarlar o'z navbatida to'g'ridan-to'g'ri harakat qiladi va pul bozori elementlarining o'zi o'ziga xos xususiyatlarga ega: talab (), taklif vaqtincha bo'sh pul taklifi shakliga, narx esa shaklga ega. Iqtisodiyotda pul bozori tufayli talab va taklifning muvozanati, shuningdek pul narxi sifatida bozorda qiziqishning shakllanishi mavjud. Pul bozori sotuvchilardan (pul egalaridan) xaridorlarga (qarz oluvchilarga) pul oqimini ta'minlaydigan o'z infratuzilmasiga ega va bu infratuzilmada banklar asosiy rol o'ynaydi. Pul bozoridagi barcha ishtirokchilar o'z faoliyatidan tegishli pul mukofotini olishdan manfaatdor: sotuvchilar foizlar shaklida, xaridorlar qarz mablag'laridan foydalanish natijasida qo'shimcha vositalar shaklida, vositachilar esa foizlar yoki vositachilik xizmatlarini ko'rsatishdan olishlari mumkin.

Pul bozori ishtirokchilarining uchta asosiy toifalari mavjud: 1. sotuvchilar; 2. xaridorlar; 3. vositachilar. Shuni ta'kidlash kerakki, pul bozoridagi ba'zi operatsiyalar vositachilar ishtirokisiz amalga oshirilishi mumkin, ya'ni. xaridorlar va sotuvchilar o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri o'zaro ta'sir orqali. Pul bozoridagi sotuvchilar va xaridorlar quyidagilar bo'lishi mumkin:  korxonalar va tashkilotlar;  jismoniy shaxslar;  davlat;  ( , va h.k.);  xalqaro moliya tashkilotlari (va boshqalar). Pul bozoridagi moliyaviy vositachilar:  banklar;  qimmatli qog'ozlar bozorining professional ishtirokchilari:  boshqa moliya-kredit tashkilotlari. Pul bozorining institutsional tarkibi quyidagi rasmda keltirilgan va ikkita asosiy sektorni o'z ichiga oladi: 1. to'g'ridan-to'g'ri moliyalashtirish sohasi; 2. bilvosita moliyalashtirish sektori. To'g'ridan-to'g'ri moliya sohasida pul sotuvchilari va xaridorlari o'zaro bevosita aloqada bo'lishadi. Bu erda ishlaydigan brokerlar oddiy vositachilarning texnik rolini bajaradilar. Ushbu sektorda pul oqimining ikkita kanali mavjud: 1. kapital (o'z kapitalini) moliyalashtirish kanali; 2. boshqalarning yordami bilan kanalni qarz olish. Ushbu sektor sub'ektlari (sotuvchilari va xaridorlari) korxonalar va tashkilotlar, jismoniy shaxslar, davlat, xorijiy yuridik va jismoniy shaxslar bo'lishi mumkin. Banklar, shuningdek, o'zlarining sotuvchilari va xaridorlari va oddiy vositachilar - brokerlar sifatida ham faol ishtirok etishlari mumkin.

Bilvosita moliyalashtirish sohasida pul sotuvchilari va xaridorlari o'rtasidagi bog'liqlik birinchi navbatda bozorda taklif qilingan resurslarni to'playdigan moliyaviy vositachilar orqali amalga oshiriladi va keyinchalik ularni o'z nomidan xaridorlarga sotadi. Bunday vositachilardan foydalanib, ular pul bozorida talab va taklifni mustaqil ravishda shakllantirishlari mumkin. Aynan shu tarzda pul bozorining ikkinchi sektoridagi moliyaviy vositachilar birinchi sektorning texnik vositachilaridan sezilarli darajada farq qiladi. Pul bozorida muomalada bo'lgan mablag'larning maqsadiga qarab ikkita sektorni ajratish mumkin: pul bozori va kapital bozori. Qisqa muddatli mablag'lar (1 yilgacha), o'rta va uzoq muddatli mablag'lar uchun (1 yildan ortiq) sotib olinadi va sotiladi (rasmga qarang). O'z navbatida pul bozori moliyaviy resurslarga qisqa muddatli ehtiyojlarini qondiradigan banklarning qisqa muddatli kreditlari bozoriga bo'linadi; qisqa muddatli moliyaviy aktivlar bozori va valyuta bozori. Shuni ta'kidlash kerakki, pul bozorida pul harakati, daromad va risk darajalarining farqi bilan belgilanadi va pul

bozorida faoliyat yuritadigan moliyaviy aktivlar odatda likvid va past tavakkalchilikka ega. Pul bozorining asosiy vazifasi pul taklifi va taklifini muvozanatlash va pul narxi sifatida foizlarning bozor darajasini shakllantirishdan iborat. Shuningdek, pul bozori sotuvchilar va xaridorlar o'rtasida pul resurslarini qayta taqsimlashdan iborat qayta taqsimlash funktsiyasini bajaradi. Bunday holda, xaridorning vazifasi, bunday resurslar uchun to'lovdan ortiqcha qo'shimcha daromad olish uchun qarzga olingan resurslarni samaraliroq investitsiya qilish (ishlatish). O'z navbatida, xaridor pul bozorining turli vositalaridan foydalangan holda investitsiyalarning rentabelligi va likvidligini maqbul darajasini tanlashi mumkin. Materialni o'rganish qulayligi uchun biz maqolalar pul bozorini quyidagi mavzularga ajratamiz: Pul bozoridagi muvozanat pulga bo'lgan talab ularning taklifiga teng bo'lganda o'rnatiladi, bunga bankning ma'lum foiz stavkasida erishish mumkin. Foiz stavkasi daromad bilan bir xil yo'nalishda o'zgarganda pul bozorida muvozanat saqlanib qoladi. Masalan, agar iqtisodiyotda daromadlar ko'payib ketsa, bu pulga bo'lgan talabning oshishiga, natijada foiz stavkasining oshishiga olib keladi, bu holda pulni saqlashning imkoniyat narxi oshadi va qimmatli qog'ozlar narxi pasayadi, bu pulga spekulyativ talabni kamaytiradi, sotib olishni ko'paytiradi firmalar va uy xo'jaliklari va pul bozorini muvozanatda saqlashga imkon beradi. Daromadning pasayishi bilan qarama-qarshi vaziyat yuzaga keladi. Iqtisodiyotda pul massasining ko'payishi bank foiz stavkasining pasayishiga olib keladi. Iqtisodiyotga hukumat ta'sirining eng keng tarqalgan usullaridan biri bu pul bozoridagi muvozanatni muntazam ravishda buzadigan Keyns pul-kredit siyosati deb nomlanadi. Ushbu bozorda to'rtta asosiy vosita mavjud: G'aznachilik veksellari; veksellar (tijorat veksellari);

tijorat hujjatlari; depozit sertifikatlari. G'aznachilik veksellari hukumat tomonidan barcha veksellarda bo'lgani kabi ma'lum miqdorda pul to'lash majburiyati sifatida chiqariladi. Ular nominal (nominal) qiymatga chegirma bilan beriladi. Hisob-kitob qarz berish vositasidir, lekin u foizlar va kupon stavkalarini to'lamaydi. Bu shunchaki to'lov muddati tugagandan so'ng to'lanadigan nominal qiymatga ega, bu ko'pincha veksel chiqarilgan kundan boshlab uch oy ichida bo'ladi. Chiqarish paytida hosilning haqiqiy darajasi chegirmaga asoslangan foiz stavkasi asosida aniqlanadi. Masalan, agar davlat qimmatli qog'ozlari bo'yicha amaldagi bazaviy stavka 10 ga teng bo'lsa, unda nominal qiymati 100 dollar bo'lgan uch oylik veksel 97,56 dollar narxida chiqariladi. Bu 2,44 AQSh dollarini tashkil etadi, bu 97,56 dollar bo'lgan 2,5 (3 oydan ortiq) ga teng, bu esa o'z navbatida yillik hisobda 10 ta jami daromadni tashkil etadi. Qoida tariqasida hukumat doimiy ravishda G'aznachilik veksellarini chiqaradi va ilgari aytib o'tganimizdek, bu unga pulni muomaladan chiqarish imkoniyatini beradi (chunki bunday veksellarni sotib olgandan keyin banklarda kredit berish uchun mablag 'kam) yoki ularni muomalaga kiritish (hukumatlar veksellarni qaytarib sotib olganda) banklar). Natijada, faol ikkilamchi bozor shakllanadi, chunki banklar ushbu vositalardan o'z resurslari doimiy ravishda hech bo'lmaganda daromad olib kelishini ta'minlash uchun foydalanadilar. Veksellar, shuningdek, yirik institutsional investorlar tomonidan lotin talablarini qondirish uchun garov sifatida sotib olish uchun sotib olinadi (ushbu fyuchers mahsulotlari bo'yicha yo'qotishlarga bardosh berish qobiliyatini tasdiqlovchi va). VEKSELS TRANSFER (Tijorat VEKSELS) Ushbu veksellar kompaniyalar tomonidan yana tovar va xizmatlar uchun to'lov qarzdorlik vositasi sifatida beriladi. Ushbu veksellar bank kafolati yoki aksepti ko'rinishida qo'shimcha ravishda kreditga layoqatliligini tasdiqlovchi hujjatlarni oladi. Vekselni qabul qiladigan kompaniya vekselning o'zida juda oz

miqdorda foydalanishi mumkin, ammo kerakli mablag'ni olish uchun vekselni boshqa bankka sotishi mumkin. Sotib oluvchi bank vekselni o'z vaqtida to'lamaslikning moliyaviy xavfi tufayli vekselni nominal qiymatiga mos chegirma bilan sotib oladi. Diskontlarni hisoblash jarayoni g'aznachilik veksellariga o'xshashdir, ammo diskontlash stavkasi bitim bilan bog'liq bo'lgan risk miqdorini aks ettiradi. Tijorat qog'ozi Tijorat qog'ozi vekselga o'xshaydi, garchi veksel mustaqil vosita bo'lib, tijorat qog'ozi moliyalashtirish dasturining bir qismi sifatida chiqarilgan bo'lsa (ya'ni bitta nashr muddati tugashi bilan, ikkinchisi darhol beriladi). Aslida, tijorat qog'ozi qisqa muddatli bank kreditlariga alternativadir. Shunga ko'ra, emitent asl qarzdor hisoblanadi va qarz majburiyatlarini uchinchi shaxsga yuklamaydi. OMON Sertifikatlari Depozit sertifikati - bu depozitni emitentga joylashtirganligini tasdiqlovchi va savdoga qo'yiladigan sertifikat bo'lib, bank tomonidan individual bank hisobvarag'iga omonat qo'yilganda beriladigan omonat daftariga o'xshaydi. Ushbu shaklda depozit sertifikatini berish uni o'tkazib yuborishga imkon beradi. U belgilangan foiz stavkasi bilan chiqariladi, demak, emitent kelajakda ma'lum bir vaqtda ushbu vositani nominal qiymati va foizlari bo'yicha to'lash majburiyatini oladi. Masalan, depozit sertifikati nominal qiymati 1 million dollar, foiz stavkasi 10 va bir yillik muddati bilan berilishi mumkin. Shuning uchun, muddat tugagandan so'ng, 1 million plyus 100000 AQSh dollariga teng miqdor, ya'ni 1,1 million dollar to'lanadi. Bunday to'lovlar "asosiy plyus foizlari" deb ham nomlanadi. Bunday egalik huquqi to'g'risidagi guvohnomalar ko'pincha egasi shaklida beriladi (ya'ni ular ma'lum bir egasining nomiga ro'yxatdan o'tkazilmaydi) va shu tariqa ikkilamchi bozorda ularning yakuniy qiymatiga qadar chegirma bilan, ya'ni 1,1 million dollarga sotilishi mumkin. Veksellarda bo'lgani kabi, chegirma miqdori ham muddat tugashiga qadar qolgan vaqtni va bank bozorida amaldagi foiz stavkalarini aks ettiradi.

3.Pul bozorining asosiy vazifasi Pul bozorining asosiy vazifasi ijtimoiy ishlab chiqarish tarmoqlari va tarmoqlarini shakllantirish va yo'nalishidir. Iqtisodiy hayot sub'ektlarining uchta guruhi o'rtasidagi pul oqimlari va vositalarining o'zaro ta'sirini pul bozorining institutsional modeli sifatida tasvirlash mumkin Pul bozorining institutsional modeli 1. To'g'ridan-to'g'ri moliyalashtirish sohasi Ushbu modelda iqtisodiy agentlarning uchta guruhi o'zaro ta'sir qiladi: A) kreditorlar - saqlangan vaqtincha bo'sh mablag'larga egalik qiladiganlar. Ular, avvalambor, oilaviy fermer xo'jaliklari, firmalar, davlat idoralari, organlari, xorijiy jismoniy va yuridik shaxslar; b) qarz oluvchilar - qo'shimcha pul resurslariga vaqtincha muhtoj bo'lganlar; v) moliyaviy vositachilar. Qarz beruvchilardan qarz oluvchilarga yo'naltirilgan pullarning harakatini ko'rsatuvchi o'qlar va ular tomon yo'naltirilgan o'qlar, bu mablag'larni qarz oluvchilarning vositalarining harakatini aks ettiradi. Model asosida va ishtirokchilarning ishtiroki asosida pul bozorini ikkita sektorga bo'lish mumkin: to'g'ridan-to'g'ri moliyalashtirish sektori va bilvosita moliyalashtirish sektori. To'g'ridan-to'g'ri moliya sektori pulni sotuvchilar va xaridorlar o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri aloqalarni aks ettiradi. Bu erda barcha bitimlar sotuvchilar va xaridorlarning o'zlari o'rtasida kelishilgan. Ular brokerlar va dilerlarning xizmatlariga murojaat qilishganda ham. Ikkinchi holda, professional vositachilar operatsiyalarni amalga oshirishni jadallashtirish va ularning samaradorligini oshirish maqsadida bozorning yuqori malakali ishtirokchilari yordamida sof texnik funktsiyalarni bajaradilar, tomonlar nomidan ish yuritadilar.

To'g'ridan-to'g'ri moliya sektori ikkita pul oqimi bo'yicha ishlaydi: kapital moliyalashtirish va naqd pul bilan qarz olish. Qimmatli qog'ozlar yordamida pulni xaridorlar investorlarning mablag'larini ularning aylanmasiga abadiy jalb qilishadi. Va qarz olish kanali ma'lum vaqt davomida mablag 'jalb qiladi. Buning uchun pul xaridorlari obligatsiyalar va shunga o'xshash boshqa qarz qog'ozlaridan foydalanadilar. Umuman olganda, to'g'ridan-to'g'ri moliya sektori muhim rol o'ynaydi. Iqtisodiy hayot sub'ektlari uchun ular qarz oluvchilarga aylanishadi, ushbu sektorning mablag'lari eng foydali qarzlarni tanlash imkoniyatlarini kengaytiradi va kreditlardan foydalanish narxlari pasayadi. Pul sotuvchilarga ishonchli qarz oluvchini tanlash imkoniyati beriladi, bu ularga xavf-xatarni oldini olishga imkon beradi va qarz olish bozorining, shu jumladan moliyaviy vositachilar o'rtasidagi vaziyatning og'irlashishi ularni narxlarni pasaytirishga va xizmatlar turini kengaytirishga majbur qiladi. Bilvosita moliyalashtirish sohasi bevosita moliyalashtirishni sezilarli darajada to'ldiradi, qarz beruvchilar va qarz oluvchilar o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri moliyalashtirish kanallari orqali amalga oshirib bo'lmaydigan aloqalarni amalga oshirish uchun maxsus mexanizm yaratadi. Xususan, bilvosita moliyalashtirish sohasining afzalliklari bu katta miqdordagi mablag 'sarflashni talab qiluvchi aloqalarni amalga oshirish, kontragentlarni o'rganish uchun mos vaqt, professional tavakkalchilikni baholash va hk. Shu asosda ikkala sektor o'rtasida ikkita tendentsiya mavjud: bir tomondan, pul resurslari va ularni taqsimlash bo'yicha raqobat kuchaymoqda, boshqa tomondan, integratsiya jarayonlari va interpenetratsiya kuchga kiradi. Banklar, sug'urta kompaniyalari, pensiya jamg'armalari, kredit kompaniyalari va boshqalar etakchi moliyaviy vositachilarga aylanishdi, ularni ikki guruhga bo'lish mumkin: banklar va bank banklari. Banklar hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki ularning vositachilik faoliyati bilan ular nafaqat vaqtincha bo'sh mablag'larni to'plashadi, balki o'zlari depozit mablag'larini yaratadilar va qarz berish jarayonida sotadilar. Bundan tashqari, boshqa barcha moliya-kredit tashkilotlariga hisob-kitob-kassa

xizmatlarini ko'rsatishda banklar ham bo'sh mablag'laridan vaqtincha foydalanadilar. Pul bozorining tuzilishini bir necha mezonlarga asoslanib davom ettirish mumkin: 1. Pulni sotuvchilardan xaridorga o'tkazadigan vositalar turlari bo'yicha. Shu asosda qarz majburiyatlari bozori va valyuta bozori ajralib turadi. Garchi ushbu bozorlar o'zlariga nisbatan ish yuritsa-da, ammo mablag 'oqimiga xizmat qiladi, ular o'zaro chambarchas bog'liqdir. Masalan, tijorat banklari mablag'larni bir bozordan ikkinchisiga osongina ko'chirishga, barcha turlarini sotib olish va sotishga, ularni qimmatli qog'ozlar va valyuta bozorlariga yanada joylashtirish uchun mablag'larni jalb qilish uchun depozit sertifikatlarini berish imkoniyatiga ega; 2. Pul oqimlarining institutsional xususiyatlari ortida. Har bir pul oqimini, agar daromad haqida gapiradigan bo'lsak, ijobiy pul oqimi sifatida baholash mumkin, va agar u orqali mablag 'sarflansa, salbiy pul oqimi. Ikkalasining orasidagi farq naqd pul oqimidir. Naqd pul oqimlarining institutsional xususiyatlariga ko'ra pul bozori uchta sektorga bo'linadi: fond bozori, bank kreditlari bozori va moliya-kredit tashkilotlari xizmatlari bozori. Qimmatli qog'ozlar bozori bankdan tashqari kapitalning harakatini ta'minlaydi. U fond birjasida sotib olinadigan va sotiladigan aktsiyalar, obligatsiyalar, obligatsiyalar va boshqa o'rta va uzoq muddatli moliyaviy vositalar bilan quvvatlanadi. Rivojlangan mamlakatlarning fond bozori asosiy va aylanma mablag'larni kengaytirilgan takror ishlab chiqarishga moliyaviy sarmoyalarning asosiy manbaiga aylandi. 3. Pul bozorida sotib olingan mablag'larni tayinlash mezoniga ko'ra ikkita sektor ajratiladi: va. Biz ularning pul bozori mexanizmi ishlashi tizimidagi rolini ko'rib chiqdik. Pul bozorining klassik tashkilotlari tijorat veksellari, banklararo kreditlash, ikkilamchi bozorda davlatning qisqa muddatli majburiyatlari bo'yicha operatsiyalarga aylandi. Ushbu bozor bozordagi o'zgarishlarga va davlatning moliya-kredit siyosatiga eng ta'sirchan bo'lganligi sababli, uning foizdagi narxi

mamlakat foiz siyosati uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Kapital bozorida pulga talab va taklif pul bozoriga qaraganda unchalik dinamik emas, shuning uchun foiz stavkalari darajasi ancha barqaror, sotib olingan mablag'lar o'rta va uzoq muddatli asosda asosiy va aylanma mablag'larni to'ldirishga sarflanadi. 4. TOVAR VA PUL BOZORINING MUVOZANATI Tovar bozori - bu iste'mol tovarlari va xizmatlari bozori, shuningdek investitsiya tovarlari bozori. Iste'molchilar talabiga asosan daromad, investitsiya talabiga foiz stavkasi ta'sir qiladi. Pul bozori - bu pulni qisqa muddatli qarz berish va qarz olish jarayoni amalga oshiriladigan, birlashtirgan, ya'ni. moliya institutlari (tijorat banklari, investitsiya kompaniyalari, pensiya fondlari), firmalar va davlat. Tovar bozorlari va pul bozori doimiy o'zaro aloqada. Vaqt o'tishi bilan bir bozordagi o'zgarishlar, ikkinchisining ishlashiga ta'sir qiladi, likvidlilik tuzog'idan tashqari. IS - LM modelida (investitsiyalar - jamg'arma - likvidlik afzalligi - pul) tovar va pul bozorlari yagona tizimning tarmoqlari sifatida namoyish etiladi. Ushbu model birinchi bo'lib J. Xiks tomonidan taklif qilingan, ammo A. Xansenning "Monetar nazariya va" kitobi nashr etilgandan so'ng keng tarqaldi, undan keyin u Xiks-Xansen modeli deb nomlandi. IS egri chizig'i foiz stavkasining tovar bozorlarida muvozanat ta'minlanadigan milliy daromad darajasiga nisbatini aks ettiradi. Bunday muvozanatning sharti - yalpi talab va taklif hajmlarining tengligi. IS egri chizig'i tovar bozoridagi ko'plab muvozanat holatlarini aks ettiradi. U salbiy nishabga ega, chunki foiz stavkasining pasayishi investitsiyalar hajmini oshiradi, shuning uchun yalpi talab ortib boradi, ya'ni. daromadning muvozanat qiymati. IS egri chizig'ining siljishiga quyidagi omillar ta'sir qiladi: 1. iste'molchilar xarajatlari darajasi; 2. davlat xaridlari darajasi; 3. sof soliqlar;

4. investitsiyalar hajmining amaldagi foiz stavkasi bo'yicha o'zgarishi. Model sarmoyalar va jamg'armalar tengligiga, shuningdek pul va moliya bozorlaridagi muvozanatga mos keladigan umumiy iqtisodiy muvozanat holatiga asoslanadi. PUL BOZORINING MOHIYATI Ko'rib chiqilgan jarayonlar shuni ko'rsatadiki, pul zarur aktiv element va jamiyat iqtisodiy faoliyatining ajralmas qismi, takror ishlab chiqarish jarayonining turli ishtirokchilari va bo'g'inlari o'rtasidagi aloqalar bo'lib xizmat qiladi. Pulning mohiyati ularning ishtirok etishi bilan tavsiflanadi: Ijtimoiy munosabatlarning har xil turlarini amalga oshirish; pulning mohiyatini o'zgartirish mumkin emas: u jamiyatdagi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi va pulning o'zidagi o'zgarishlarni aks ettirishi kerak; yalpi milliy mahsulotni (YaMM) taqsimlash, ko'chmas mulk, er sotib olishda. Bu erda mohiyatning namoyon bo'lishi bir xil emas, chunki pulning turli xil imkoniyatlari har xil ijtimoiy-iqtisodiy sabablarga bog'liq; tovarlar qiymatini ifodalovchi narxlarni aniqlash. Tovarlarni ishlab chiqarish (xizmatlar ko'rsatish) mehnat vositalari yordamida odamlar tomonidan mehnat vositalari yordamida amalga oshiriladi. Ishlab chiqarilgan mahsulotlar mehnat qurollari va ob'ektlarining o'tkazilgan qiymatining umumiy hajmi va jonli mehnat bilan yangi yaratilgan qiymat bilan belgilanadigan qiymatga ega. Shu bilan birga, alohida tovar ishlab chiqaruvchisi tomonidan ishlab chiqarilgan ma'lum bir tovar qiymatining qiymati alohida tovar ishlab chiqaruvchining individual xarajatlariga emas, balki jamiyatda ma'lum tovarlarni ishlab chiqarish uchun mavjud bo'lgan xarajatlar darajasiga bog'liq bo'lgan narx bilan ifodalanadi. Shuning uchun mahsulotni sotishda uning egasi faqat ma'lum bir mahsulotni ishlab chiqarish uchun xarajatlarning ijtimoiy zarur darajasi bilan belgilanadigan narxni talab qilishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, alohida tovarlarni ishlab chiqarish xarajatlarining ijtimoiy zaruriy darajasiga muvofiq belgilanadigan narx, tovar egalariga ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatiga teng miqdorda boshqa tovarlarni talab qilishga

imkon beradi. Bunga pul yordamida amalga oshiriladigan ekvivalentlik talabining bajarilishi yordam beradi. Ikkinchisi, shuningdek, alohida tovarlarni baholashni va ijtimoiy mahsulotning faqat ma'lum bir qismini sotib olish (sotib olish) ni tartibga solish imkoniyatini yaratadi. Pul - bu umumiy tovar ekvivalenti. Bundan tashqari, pul mohiyati quyidagilar bilan tavsiflanadi: Ular tovarlarni, ko'chmas mulkni, san'at asarlarini, zargarlik buyumlarini va boshqalarni universal almashtirish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Pulning bu xususiyati to'g'ridan-to'g'ri tovar ayirboshlash (barter) bilan taqqoslaganda sezilarli bo'ladi. Gap shundaki, ayrim tovarlarni barter asosida boshqalarga ham almashtirish mumkin. Ammo, allaqachon ta'kidlab o'tilganidek, bunday almashinuv imkoniyatlari o'zaro ehtiyoj doirasi va bunday bitimlarning ekvivalentligi talabiga muvofiqligi bilan cheklanadi. Faqatgina pul universal mulkka xosdir, tovarlarga va boshqa qadriyatlarga bevosita almashtiriladi. Turli xil ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda pulning ushbu xususiyatining namoyon bo'lishi o'zgaradi. Agar iqtisodiyotning ma'muriy-buyruqbozlik modeli ostida pulni tovarlarga to'g'ridan-to'g'ri almashtirish imkoniyatlari cheklangan bo'lsa, unda bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida bunday imkoniyatlar sezilarli darajada kengaydi, ayirboshlash operatsiyalarida pulning ahamiyati oshdi. O'zgarishlar tovar-pul munosabatlari va ularning amal qilish sohalari mohiyatidagi farqlarga bog'liq edi; qiymatni saqlash uchun sharoitlarni yaxshilash. Tovarlarda emas, balki pulda qiymatni saqlash orqali saqlash xarajatlari kamayadi va buzilishning oldi olinadi. Shuning uchun qiymatni pulda saqlash afzaldir. Pulni tavsiflashda ko'pincha uning tovar kelib chiqishi va shunga mos ravishda tovar tabiatiga e'tibor beriladi. Pulning tijorat kelib chiqishiga shubha qilish qiyin. Biroq, asta-sekin, shu jumladan yuqori toifadagi pullardan o'z qiymatiga ega bo'lmagan banknotalardan foydalanishga o'tish munosabati bilan, shuningdek naqd pulsiz hisob-kitoblarning rivojlanishi bilan bog'liq holda pullar tovarlarga xos xususiyatni iste'mol qiymati va iste'mol qiymati sifatida yo'qotdi.

Zamonaviy sharoitda banknotalar va naqd pulsiz muomaladagi pullar o'z qiymatiga ega emas, lekin ularni ayirboshlash qiymati sifatida ishlatish imkoniyati saqlanib qolmoqda. Bu pul tovardan tobora ko'proq farq qilayotganini va ularni tovarga o'xshash qiladigan ba'zi xususiyatlarini saqlab qolish bilan mustaqil iqtisodiy toifaga aylanganligini ko'rsatadi| Xulosa Pulni tavsiflashda ko'pincha uning tovar kelib chiqishi va shunga mos ravishda tovar tabiatiga e'tibor beriladi. Pulning tijorat kelib chiqishiga shubha qilish qiyin. Biroq, asta-sekin, shu jumladan yuqori toifadagi pullardan o'z qiymatiga ega bo'lmagan banknotalardan foydalanishga o'tish munosabati bilan, shuningdek naqd pulsiz hisob-kitoblarning rivojlanishi bilan bog'liq holda pullar tovarlarga xos xususiyatni iste'mol qiymati va iste'mol qiymati sifatida yo'qotdi. Zamonaviy sharoitda banknotalar va naqd pulsiz muomaladagi pullar o'z qiymatiga ega emas, lekin ularni ayirboshlash qiymati sifatida ishlatish imkoniyati saqlanib qolmoqda. Bu pul tovardan tobora ko'proq farq qilayotganini va ularni tovarga o'xshash qiladigan ba'zi xususiyatlarini saqlab qolish bilan mustaqil iqtisodiy toifaga aylanganligini ko'rsatadi. Xususiy sektor qimmatli qog'ozlari odatda korporativ va xususiy bo'linadi. Korporativ qimmatli qog'ozlar nodavlat korxona va tashkilotlar tomonidan chiqariladi. Xususiy qimmatli qog'ozlar jismoniy shaxslar tomonidan chiqarilishi mumkin (masalan, veksellar yoki cheklar). Xorijiy qimmatli qog'ozlar mamlakatning norezidentlari tomonidan chiqariladi. Qimmatli qog'ozlarni ro'yxatdan o'tgan va taqdim etuvchiga bo'lish mumkin. Qimmatli qog'ozlar egasining ismi emitent yoki tashqi, mustaqil ro'yxatga oluvchi tomonidan yuritiladigan maxsus reestrda qayd etiladi. Taqdim etuvchi qimmatli qog'ozlar emitentda egasining nomiga ro'yxatdan o'tkazilmaydi. Qimmatli qog'ozlarni tasniflashning yana bir belgisi ularning iqtisodiy mohiyatiga ko'ra. Bunday holda, quyidagilar ajralib turadi: mulk huquqi to'g'risidagi guvohnomalar (aktsiyalar, cheklar, pul sertifikatlari); kredit

sertifikatlari (obligatsiyalar, veksellar); kelgusi operatsiyalar uchun shartnomalar (fyucherslar, opsionlar). Doimiy daromadga ega bo'lmagan qimmatli qog'ozlar birinchi navbatda aktsiyalardir, ya'ni. aksiyadorlik jamiyati kapitalidagi ulushga egalik huquqini tasdiqlovchi va foydaning bir qismini dividend shaklida olish huquqini beradigan qimmatli qog'ozlar. Rossiya qonunchiligiga binoan aksiya - bu egasining (aktsiyadorning) aktsiyadorlik jamiyatining foydasining bir qismini dividendlar shaklida olish, aktsiyadorlik jamiyatini boshqarishda ishtirok etish va u tugatilgandan keyin qolgan mol-mulkning bir qismiga bo'lgan huquqlarini ta'minlaydigan qimmatli qog'ozlar. Ruxsat etilgan daromadli qimmatli qog'ozlar (qarz majburiyatlari deb ham yuritiladi) obligatsiyalar, depozit sertifikatlari va jamg'arma sertifikatlari, cheklar va veksellar bilan ifodalanadi.

Asosiy adabiyotlar 1. Agapova T.A.Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab. i dop.-M.:Izdatel’stvo “Delo i servis”, 2005. 147-167 s.s. 2. Axmedov D.K.,Ishmuxamedov A.E., Jumaev K.,Djumaev Z.A. «Makroiktisodiyot» T.: O`zbekiston YOzuvchilar uyushmasi Adabiyot jamgarmasi nashriyoti 2004, 84-94 b.b 3. Ivashkovkiy S.N. Makroekonomika: Uchebnik.-2-e izd., dop.- M.: Delo, 2002, 1 5 2 - 1 7 4 s.s. 4. . Makroekonomika. Teoriya i Rossiyskaya praktika / Pod re d aktsiey G ryaznovoy A.G. i Dumnoy N.N. M., KNORUS, 200 5 . , 88 -1 28 s. s. 5. Saidova G., SHadibaev T. Makroekonomika T., IPAK «SHark» 2003, 3 6 - 41 s.s.

O'xshashlar

Pul bozori.

Pul va pul muomalasi haqida sharq ta’limoti.

Pul

Pul taklifi. Pul bozorida muvozanat

Valyuta bozori