O’zbekistonda omonatlarni kafolatlash tizimining tashkil etilishi - Iqtisodiyot - Referatlar

O’zbekistonda omonatlarni kafolatlash tizimining tashkil etilishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

129.5 KB

Ko'chirib olish

O’zbekistonda omonatlarni kafolatlash tizimining tashkil etilishi Reja: 1 O’zbekistonda omonatlarni kafolatlash tizimining iqtisodiy va huquqiy asoslari 2. Fuqarolarni banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondining faoliyati

1 O’zbekistonda omonatlarni kafolatlash tizimining iqtisodiy va huquqiy asoslari O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganiga 15 yil bo’layapti. Shu davr ichida O’zbekiston o’zining mustaqil iqtisodiyoti, siyosati, suvereniteti va shu bilan bir qatorda o’zining mustaqil bank tizimiga ega bo’ldi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish arafasida turgan mamlakat uchun bank tizimining to’g’ri, aniq va oqilona olib borilishi muhim ahamiyatga egadir, chunki bank tizimi bozor iqtisodiyotining asosini tashkil etadi. O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyingi qisqa davr ichida ikki pog’onali bank tizimi joriy etildi. Ushbu tizimning birinchi pog’onasida O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki va ikkinchi pog’onasida barcha tijorat banklar turadi. Tijorat banklari turli sohalarga mos ravishda tashkil etilib, har bir tijorat banki o’sha sohani takomillashtirish va rivojlantirish yo’lida o’z mablag’larini sarflaydi. Shu bilan birga, aholining qo’lidagi bo’sh turgan pul mablag’larini yig’ib iqtisodiyotda pul aylanish tezligini o’sishini ta’minlaydi. Bugungi kunda O’zbekistonda tijorat banklarining umumiy soni 29 tani tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklari sonining ortishi, ular o’rtasidagi raqobatni kuchaytiradi. Bunday paytda moliyaviy jihatdan nobarqaror bo’lgan tijorat banklarning inqirozga uchrashi tabiiydir. Tijorat banklari o’rtasidagi raqobatda ziyon ko’ruvchilar qatoriga nafaqat bankning o’zi va uning xodimlari, balki shu bankka o’zining mablag’larini ishongan omonatchilar ham qo’shilib qoladilar. Sog’lom iqtisodiyotga ega bo’lgan mamlakatlarda aholining banklarga nisbatan ishonchi juda yuqori hisoblanadi. Masalan, AQSh, Shveytsariya, Germaniya, Frantsiya va boshqa bir qator rivojlangan davlatlarda yashovchi aholining 90%i o’zining mablag’ini banklarda saqlaydi va, shuning bilan bir qatorda, bu mablag’lardan naqd va naqdsiz shakllarda turli xildagi to’lovlarni amalga oshirish uchun osonlik bilan foydalanadi. Bundan xulosa qilish mumkinki, davlatning xalq ishonchini qozonishining yagona yo’li bu iqtisodiyotni va bank tizimini barqarorlashtiruvchi siyosatni ishlab chiqishidadir. Shu sababli respublikada nisbatan ishonchi o’sishi uchun bir qancha tadbirlar ishlab chiqilmoqda. 2002 yil

aprel oyida Oliy Majlisning 2 - chaqiriq 8-sessiyasida «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risida»gi Qonunini qabul qildi. Bu Qonun fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash tizimining huquqiy va tashkiliy asosini belgilaydi. Qonun qabul qilinishidan asosiy maqsad ikkita. Ulardan biri omonatchilarning manfaatlarini himoya qilish bo’lsa, ikkinchisi, omonatchilarning banklarga nisbatan ishonchini oshirishdir. Qonun 16 moddadan iborat bo’lib, har bir modda aholining banklardagi omonatlarini kafolatlanishiga oid me’yorlar, aholining huquqlari belgilangan. Qonunning 3-moddasida kafolatlash ob’ekti fuqarolarning banklardagi omonatlari ekanligi ta’kidlangan. Qonunning 4-moddasida esa, yuqoridagi maqsadlarni amalga oshiruvchi fuqarolarni banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondining tuzilishi va bu Fondning asosiy faoliyati belgilangan. Fond faoliyatining asosiy maqsadi bankning bank operatsiyalarini bajarish huquqini beruvchi O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan chaqirib olingan taqdirda fuqarolarni banklardagi omonatlari bo’yicha haq to’lanishi ushbu Qonunda nazarda tutilgan shartlarda va miqdorda kafolatlashdan iborat. Qonunning 9moddasiga ko’ra, banklar Fond bilan yozma bitim tuzish orqali Fond ishtirokchilari qatoriga qo’shiladilar. Qonunda Fondning moliyalashtirilish manbai quyidagicha belgilab berilgan. Fondning ustav kapitali unga a’zo bo’lgan banklarning shakllangan ustav kapitalining 0,1 foiz miqdoridan iborat bir yo’la badali hisobiga shakllanadi. Yilning har choragida Fondga bu banklar kalendar badallarni o’tkazib turadilar. Kalendar badallari miqdori ushbu Qonunga muvofiq, kafolatlanishi lozim bo’lgan fuqarolar omonatlarining yil choragidagi amaldagi qoldig’iga qarab Fond kuzatuv kengashi tomonidan belgilangan, ammo omonatlar umumiy summasining 0,5 foizi mikdoridan ko’p bo’lmagan miqdorda to’lanadi. Kalendar badallari to’langan summasi fuqarolarning bankdagi omonatlari qoldig’i umumiy summasining 5 foiziga etganda banklar tomonidan kalendar badallarni to’lash to’xtatiladi. Kalendar badallar chet el valyutasida hisob-kitob qilinganda, kalendar badal o’tkazilgan kundan oldingi kun kurs bo’yicha qayta xisoblab chiqiladi. Qonunning

9-moddasida belgilanganidek, barcha majburiy badallar o’z vaqtida va to’liq miqdorda to’lanishi va zarur bo’lganda banklar Fondga kerakli ma’lumotlarni taqdim etishlari shart. Bundan tashqari Fond o’z mablag’larini davlat qimmatli kog’ozlariga va boshqa aktivlarga qo’yishi va ulardan daromad olish xuquqiga ega. Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondida fuqarolarning omonatlari bo’yicha haq to’lash me’yorlari ham belgilangan. Bankdagi omonatlar bo’yicha haq to’lash miqdori bankning oraliq tugatish balansida aks ettirilgan omonat qoldig’i asosida hisoblab chiqiladi va Fond mablag’lari hisobidan quyidagi miqdorlarda qaytariladi:  litsenziya chaqirib olingan kundagi holatga ko’ra omonat, o’sha davr uchun belgilangan eng kam oylik ish haqining 100 barobarigacha miqdorda bo’lganda- to’liq hajmda;  omonat eng kam oylik ish haqining 100 barobaridan ortiq bo’lsa, eng kam oylik ish xaqining 100 barobari miqdoridan ko’p bo’lgan omonatlar qoldiq summasining 90 foizi miqdorida, lekin eng kam oylik ish xaqining 250 barovaridan ortiq bo’lmagan summada qaytarilishi kafolatlanadi. Qonunning 11-moddasida fuqarolarning banklardagi omonatlari bo’yicha haq to’lash tartibi va muddatlari belgilangan bo’lib, unga ko’ra omonatlar bo’yicha haq to’lashni Fond ommaviy axborot vositalarida xabar e’lon qilingan paytdan e’tiboran, 10 kun ichida boshlaydi. Haq to’lashni Markaziy bankning roziligi bilan Fond belgilaydigan bank tomonidan amalga oshiriladi. Bundan tashqari ushbu Qonunning 12moddasida aytilganidek, fuqarolarning omonatlari bo’yicha haq to’lash uchun Fondning mablag’lari etarli bo’lmagan taqdirda, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qaroriga binoan Fondga ssuda beriladi va u keyinchalik Fond tushumlari hisobidan qaytariladi. 2002 yilning 19 sentyabrida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi «Fuqarolarni banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish choratadbirlari haqida 326- sonli qaror qabul qildi.

Bugungi kunda respublikada faoliyat ko’rsatayotgan 29 ta tijorat banklarining 28 tasi bilan yozma bitim rasmiylashtirilib, ulardagi omonatlar Fond tomonidan Qonunga muvofiq kafolatlangan. Demak, fuqarolarning bankdagi omonatlarini kafolatlash Fondi bilan bitim tuzib, uning reestriga kirgan tijorat banklariga qo’yilgan omonatlarining qaytarilishi Fond tomonidan kafolatlangan. O’zbekiston Respublikasi tijorat Xalq bankiga qo’yilgan omonatlar esa, u davlat banki bo’lganligi sababli davlat tomonidan to’liq kafolatlangan. Shu sababli Xalq banki Fond reestriga kiritilmagan. 2. Fuqarolarni banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondining faoliyati Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 19 sentyabrdagi «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori asosida tashkil etildi. Yuqorida aytilganidek, Fond banklar bilan bitim tuzilishi asosida o’z faoliyatini olib boradi. «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondi to’g’risida»gi Nizomga muvofiq, bankning Fond bilan yozma bitim tuzish tartibi quyidagicha qilib belgilangan: 1. Bank Fond bilan yozma bitim tuzish uchun fuqarolarining bankdagi kafolatlanishi lozim bo’lgan omonatlarning soni va qoldiqlari miqdorlari to’g’risidagi ma’lumotlarni ko’rsatgan hamda O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki xulosasini ilova qilgan xolda Fondning kuzatuv kengashiga murojaat qiladi. 2. Bank yozma bitim tuzilgandan keyin uch kalendar kuni ichida bir yo’la to’lanadigan badalini Fondga o’tkazishi shart. 3. Fond bilan yozma bitim tuzgan banklar reestri ommaviy axborot vositalarida muntazam ravishda e’lonq boriladi. 4. Banklar bankning nomiga o’zgartirishlar kiritilganda va bank qayta tashkil etilganda Fondni yozma ravishda xabardor etishlari shart.

Fond reestriga kiritilgan banklar yilning har choragida Fondga o’tkazayotgan kalendar badallari to’g’risida hisobot taqdim etadilar. Bu hisobotda banklar qancha badal o’tkazganliklari, kafolatlanuvchi omonatlar summasini va boshqa talab etilayotgan ma’lumotlarni ko’rsatadilar. Umuman, omonatlarni kafolatlash Fondining tashkil etilganlgiga hali ko’p vaqt bo’lgani yo’q. Ushbu Fond 4 yil davomida O’zbekiston Respublikasida faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Bu qisqa muddat davomida Fond tomonidan ko’p- gina tadbirlar o’tkazildi. 2002 yil jami 34 ta bank Fond bilan yozma bitim tuzgan. 2003 yilning oxiriga kelib bu ko’rsatkich 32 taga tushdi. Umuman, 2003-2005 yillarda Fond bilan bitim tuzgan banklarning kamayishi tendentsiyasini ko’rish mumkin. Buni quyidagi jadval ma’lumotlari orqali ko’rib chiqamiz: 3-jadval Fondga a’zo bo’lgan banklar sonining o’zgarish dinamikasi Yill ar Fondga a’zo bank-lar soni g’pilgan banklar Birlashti-rilgan banklar soni Yangi ochilgan banklar soni 200 3 34 2 1 1 200 4 32 1 - - 200 5 28 2 2 - Ushbu jadvaldan, 2004 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra, Fondga a’zo bo’lgan banklar soni 2003 yilga nisbatan 2 taga kamaygan va 32ta bankni tashkil etgani ma’lum bo’ladi. 2005 yilga kelib esa banklar soni 29 tani tashkil etdi. Shundan Xalq bankidan tashqari 28 ta bank Fond bilan yozma bitim tuzdi. Bunda 2002- 2003 yillar mobaynida «Karvon bank» hususiy ochiq – aktsiyador tijorat banki va

Markaziy Osiyo hamkorlik va Rivojlantirish bankining Toshkentdagi shu’ba banklarining faoliyatlari tugatilishi va «So’g’diyona-bank» xususiy aktsiyador tijorat banki «Parvina bank» xususiy aktsiyador tijorat bankiga birlashishi munosabati bilan ularning bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyalari O’zR MB tomonidan chaqirib olinib, ushbu banklar Fondga a’zo banklar reestridan chiqarilgan. Shuningdek, 2003 yilning ikkinchi yarmida «Kredit-Standart» hususiy ochiq- aktsiyadorlik tijorat bankiga bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun Markaziy bank tomonidan litsenziya berilganligi va Fond bilan yozma bitim tuzganligi uchun bank Fond reestriga kiritilgan. 2005 yilda respublikada ipoteka kreditini rivojlantirish maqsadida O’zuyjoyqurilishjamg’armabanki hamda Zamin banki qo’shilishi asosida Ipoteka banki tashkil etildi. Shu bilan birga O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining talablariga javob bermagani uchun Biznes bankning operatsiyalarni bajarish bo’yicha litsenziyasi olib qo’yildi va bu bank tugatildi. Shuni ta’kidlash joizki, yuqoridagi uchta Karvon banki, Biznes bank va MOXRBanklarining mablag’lari o’z omonatchilari oldidagi majburiyatlarini qoplashga etarli bo’lganligi uchun ularning o’zlari bu omonatlar bo’yicha xaq to’lanishini ta’minladilar va bunda Fond mablag’lariga ehtiyoj sezilmadi. 2004 yil oxirida Aviabanki ham Markaziy bank talablariga javob bermaganligi sababli bankrot deb e’lon qilindi, uning omonatchilar oldidagi majburiyatlari qisman ushbu bankning o’zi tomonidan qaytarildi, qolgan qismini esa Kapital banki o’z zimmasiga oldi. 2006 yilning yanvar holatiga ko’ra, Fond bilan yozma bitim tuzgan banklarning ro’yxati jadvalda keltirilgan.

4 –jadval Fond bilan yozma bitim tuzgan banklarning ro’yxati T/ r Tijorat banklar 1. TIF Milliy bank 2. O’zbekiston-Turkiya banki 3. AT Asaka bank 4. O’zsanoatqurilishbanki 5. AT Paxtabank 6. Ipoteka banki 7. ABN AMRO BANK 8. AT g’alla bank 9. Tadbirkor bank 10 . «Ipak yo’li» banki 11 . Hamkorbank 12 . Savdogarbank 13 . Turon bank 14 . Aloqabank 15 . Kapital bank 16 . Trast bank 17 . «Kredit-Standart» bank 18 . Parvina bank 19 . Ravnaqbank 20 Alp Jamol bank

. 21 . Universalbank 22 . O’ktam bank 23 . Davr bank 24 . Turkiston bank 25 . Soderat bank 26 . O’zDEU bank 27 . O’zprivatbank Fond tashkil etilishi bilan aholining banklarga bo’lgan ishonchi yanada oshdi. Buni esa quyidagi jadvalni tahlil qilish orqali ko’rish mumkin:

4.jadval 2003-2004 yillar oralig’ida omonatchilar soni va summasining o’sishi dinamikasi Yill ar Om onat chil ar soni, jami , (ming kish i) Jam i omonat- lar, (mln. so’m) Omonat chi- lar soni o’zgaris hi, (ming kishi) Omonat chil ar soni o’zgaris hi, % Omona tlar summasi o’zgari shi, (mln. so’m) Omona tlar summasi o’zgari shi, % 200 3 boshiga 965, 6 1482 77 - 100,0 - 100,0 200 4 boshiga 1,28 0 2008 10 315,4 132,6 52533 135,4 Manba: FBOKF ma’lumotlari. Ushbu jadvaldan, 2003 yilga nisbatan 2004 yilda banklardagi omonatchilar soni 3 mln.ga va banklardagi jami kafolatlanadigan omonatlar soni 52,5 mlrd. so’mga o’sganini ko’rish mumkin. Bu esa, O’zbekistonda aholining bank tizimiga bo’lgan ishonchi yildan yilga oshayotganini ko’rsatadi va bunda Fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash Fondining bevosita hissasi kattadir. Umuman, respublikamizda faoliyat yuritayotgan tijorat banklarining barqarorlik darajasi ham aholini unga bo’lgan ishonchini oshirib boradi. Yana jadval ma’lumotlariga murojaat qilamiz:

6-jadval Tijorat banklarining ishonchliligini reyting baholash. № Tijorat banklar Kapital etarligi (ball) Aktivl arni ng sifati (ball) Likv id lik (ball ) Ishonchli lik (ball) Reyt ing 1 Asaka bank 65,88 20,54 84,3 1 61,16 3 2 Uzpromstroy bank 40,45 53,78 66,2 7 54,33 8 3 Paxtabank 56,75 38,46 36,7 2 43,86 13 4 Uyjoyqurilish bank 44,49 41,05 6,97 28,56 16 5 ABN AMRO BANK 61,39 72,83 76,7 7 70,59 2 6 g’alla bank 61,51 52,90 41, 47 51,20 9 7 Xalq banki 61,37 54,95 48,6 9 54,59 7 8 Tadbirkor bank 36,31 21,83 - 13,48 12,54 23 9 «Ipak yo’li» banki 38,59 46,99 63,0 5 50,62 11 10 Hamkorbank 64,62 54,74 47,6 0 55,18 6 11 Savdogarbank 40,04 31,45 13,6 0 27,17 18 12 Turonbank 41,38 46,53 29,9 9 38,20 14 13 Aloqabank 49,36 42,26 23,6 2 37,17 15 14 Kapitalbank 30,90 65,98 57,2 50,80 10

8 15 Trast bank 56,84 64,51 25,1 1 46,19 12 16 «Kredit- Standart» bank 56,80 77,73 85,3 9 73,82 1 17 Parvina bank 43,79 25,81 14,4 4 27,26 17 18 Ravnaqbank -34,79 46,49 42,9 8 17,99 20 19 Alp Jamol bank 49,95 63,30 59,3 8 57,28 5 20 Zamin bank -10,53 20,28 35,0 1 15,90 21 21 Universalbank 5,44 32,57 - 10,01 6,49 24 22 O’ktam bank 100 21,36 - 30,11 26,98 19 23 Davr bank 18,29 67,01 91,1 8 60,44 4 24 Turkiston bank -22,07 52,09 18,7 4 14,25 22

Manba: «Axbor-reyting» BRK ning 2004 yil yakunlari bo’yicha ma’lumotlari. Jadval ma’lumotlarida shuni ko’rish mumkinki, reytingda qatnashgan tijorat banklari turli ko’rsatkichlar bo’yicha tahlil qilingan, jumladan, kapitalning etarliligi, bankning likvidliligi, aktivlarning sifati bo’yicha tahlil qilinganda aktsioner tijorat banklar ichida Paxtabank hamda Tadbirkor banki yuqori reyting egallaganini ko’rish mumkin. Shunga qaramay, hususiy banklar ularning ishonchliligi bo’yicha o’tkazilgan reytingda yirik banklarga nisbatan ancha yuqori pozitsiyada turganini guvohi bo’lish mumkin. Demak, banklar qancha likvid hamda ishonchli bo’lsa, mijozlarni ko’proq jalb qilishi mumkin bo’ladi. Shu bilan birga mijozlar sonini ortishida Fuqarolarning omonatlarini kafolatlash Fondining ham ulushi yuqori bo’ladi. Fond O’zbekiston Respublikasida to’rtinchi yil faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Bu davr mobaynida aholining banklardagi omonatlarini kafolatlanishi Qonun bilan belgilanganligini va Fond faoliyatini keng omma o’rtasida targ’ib qilish maqsadida Fond tomonidan ko’pgina tadbirlar o’tkazilmoqda. Xususan, «Savol-javob» ko’rinishida broshyuralar nashr ettirildi, Fond bilan yozma bitim tuzgan banklarning ro’yxati doimiy ravishda matbuotda e’lon qilinib turilmoqda, shuningdek, 2003 yilning 2227 dekabr kunlari telefon orqali ochiq muloqot o’tkazildi. Berilgan ko’pgina savollar ichida bu Fond nima maqsadda tuzilgani, uning asosiy vazifalari ko’pchilikni qiziqtirdi. Kelgusida bu Fond aholining manfaatlarini himoyalashga qaratilgan tadbirlar ishlab chiqmoqda. Fond o’zining faoliyatini yanada kengaytirishi va takomillashtirib borishi ko’zda tutilmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1. «Fuqarolarni banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risidagi» O’zbekiston Respublikasi Qonuni, 2002 yil 5 aprel. 2. O’zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to’g’risidagi» Qonuni, 1996 yil 25 aprel. 3. «Rossiya banklarida jismoniy shaxslarni omonatlarini sug’urtalash to’g’risida» Rossiya Federatsiyasining Federal Qonuni 2003 yil 10 dekabr. 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aktsiyadorlik tijorat banklarini tashkil etilishni rag’batlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni, 1997 yil 24 aprel. 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aktsiyador tijorat banklari faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni, 1998 yil 2 oktyabr. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Bank tizimini yanada isloh kilish va erkinlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni, 2005 yil 15 aprel 7. «Fuqarolarni banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risidagi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida» Vazirlar Mahkamasi 326- son Qarori, 2002 yil 19 sentyabr. 8. Banklarni ro’yxatga olish va ularga litsenziya berish tartibi to’g’risida Nizom, 1999 yil 11 fevral. 9. Karimov I.A. «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin» 2- tom, T.; O’zbekiston- 1996 yil.

O'xshashlar

Omonatlarni kafolatlash tizimining xalqaro amaliyoti

Omonatlarni kafolatlash tizimi, uning zarurligi va turlari

Banklarda depozit operatsiyalari hisobining tashkil etilishi

O’zbekistonda soliq–byudjet siyosati va soliq tizimining xususiyatlari

Fransiya soliq tizimining tuzilishi