Нарх - Iqtisodiyot - Referatlar

Нарх

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

187 KB

Ko'chirib olish

Н арх Режа: 1. “Проктер энд Гэмбл”нинг доимий паст нархлар стратегияси 2. Нарх мо ҳ ияти 3. Истеъмолчи хатти- ҳ аракатининг нархга таъсири 4. Харажатларнинг нархга таъсири 5. Ма ҳ сулот хусусиятларининг нарх билан бо ғ ли қ лиги 6. Рақобат нинг нарх даражасига таъсири 7. Ҳ у қ у қ ий омиллар 8. Нарх белгилаш усуллари

“Проктер энд Гэмбл”нинг доимий паст нархлар стратегияси Маҳсулотлар нархини қандай ва ким томонидан назорат қилиниши кераклигини белгилаш осон масала эмасдир. Фирманинг нарх сиёсати қандай бўлиши керак? Фирма фойда ставкаси қандай даражада бўлса, адолатли нарх юзага келади? Шу сингари масалалар ҳозирги вақтда ҳам долзарб бўлиб қолмоқда. Фирмаларнинг ўзи ҳам аниқ бир нарх сиёсати қўлламагунларича бозордаги муваффақиятни таъминлай олмасликларини англамоқдалар. “Проктер энд Гэмбл” компанияси янги “ҳар кунги паст нархлар” стратегиясини шакллантириш жараёнида сотувни рағбатлантириш сиёсатидан воз кечиб ўз маҳсулотларига доимий бир нархни белгилаш йўлига ўтган. Олдин мавжуд бўлган ҳар қандай нарх чегирмалари ва воситачиларни рағбатлантириш усуллари йўқотилган. Одатда ишлаб чиқарувчилар чакана нархларни пасайтиради деган мақсадда воситачиларга турли чегирмалар таклиф этардилар. Аммо воситачилар кўп ҳолларда нархларни олдинги даражада сақлаб туриб, бу чегирмалардан катта фойда олардилар. Шунингдек, чегирмалар маълум бир муддат оралиқларида бериларди. Воситачилар ҳам буюртманинг асосий қисмини шу вақт оралиқларида режалаштириб, бошқа вақтларда арзимас миқдорда буюртма бериш билан чегараланардилар. Бунинг натижасида маҳсулотнинг кўп қисмини арзон нархларда қўлга киритардилар. Бундай операциялар натижасида воситачилар ҳам, ишлаб чиқарувчилар ҳам истеъмолчилар ҳисобига катта фойда даражасига эришарди. Шундай фаолиятга чек қўйиш учун “Проктер энд Гэмбл” компанияси ўз нархларини доимий бир хил даражада тутишга қарор қилди. Нарх моҳияти

Нарх концепцияси кўринишидан оддий бўлсада, таҳлил этилган сари мураккаблашиб боради. Нарх турли шаклларда бўлиши ва турли усулларда таърифланиши мумкин. Нарх - бир томоннинг иккинчи томондан бирор бир қийматга эга нарсани олиш учун эвазига берадиган тўловдир. Нарх - маҳсулот ва хизматлар қанчалик фойдалилиги ва талабга жавоб бериш даражасини баҳоловчи қийматдир. Нарх нима? Нарх доим ҳам пул ўлчовида белгиланмайди. Масалан, бартер жараёнида маҳсулот нархи бошқа маҳсулот бирликларида ифодаланади. Нарх турли вазиятларда турлича номга эга бўлиши мумкин: моддий маҳсулотлар сотиб олишда - нарх, таълим муассасаларида -контракт тўлови, бирор ускуна ёки турар жойдан вақтинча фойдаланишда - ижара, пулдан фойдаланишда - фоиз, меҳнат учун - иш ҳаққи, ноқонуний харакатларда - пора кўринишида бўлади. Нарх борасида қабул қилинган қарорлар истеъмолчиларга бевосита таъсир қилиши мумкин, шунинг учун маҳсулотнинг ҳаёт цикли давомида турли босқичлар учун турлича нарх белгилаш зарурияти туғилади. Нарх белгилашда бир неча муҳим омилларни ҳисобга олиш керак. Улар: 1) нарх белгилаш мақсадлари 2) нархга истеъмолчилар хатти-ҳаракатининг таъсири 3) нарх билан харажатлар ўртасидаги муносабат 4) маҳсулот хусусиятлари 5) рақобат муҳити 6) ҳуқуқий омиллар Истеъмолчилар хатти-ҳаракатининг нархга таъсири Истеъмолчиларнинг хатти-ҳаракати нарх белгилаш усуллари ва жараёнига ўз таъсирини ўтказмасдан қўймайди. Агар нархлар кескин оширилса, талаб ҳам мувофиқ равишда пасайиши ва истеъмолчилар тарафидан қаршилик

кучайиши мумкин. Бундай таъсир характерини аниқлаш учун икки хилдаги масалалар таҳлил этилиши керак: талаб таҳлили ва эластиклик таҳлили. Талаб таҳлили ва сотув ҳажмига таъсир ўтказиш . Талабнинг умумий қонунига мувофиқ нархнинг турли даражаларида талаб миқдори ҳам турлича бўлиши керак. Одатда нарх ошган сари талаб камайиб боради. Бироқ, қимматбаҳо ва юқори сифатли маҳсулотлар мисолида бунинг тескариси ҳам юз бериши мумкин, яъни нарх каттароқ бўлган сари талаб ҳам кучайиши мумкин. Бунда истеъмолчилар юқори нарх юқори сифатни англатади деб тасаввур қиладилар. Маҳсулот маълум бир миқдорда сотилиши учун қанақа нарх белгилаш кераклигини аниқлаш муҳим вазифадир. Буни икки йўл билан аниқлаш мумкин: 1. Синаб кўриш - яъни маҳсулотнинг турли нархларда сотилиш даражалари амалда синаб кўрилади 2. Истеъмолчилар фикрини аниқлаш Эластиклик таҳлили ва истеъмолчилар фикри . Нарх эластиклигини аниқлаш нарх ўзгаришининг истеъмолчиларга қанчалик таъсир этишини акс эттиради. Эластиклик даражасини аниқлаш ҳам осон масала эмасдир. Масалан, нарх пасайтирилса ўзгариш ҳажми кўпроқ даромад келтириш даражасида бўладими ёки йўқми? Бу аксарият ҳолларда истеъмолчиларнинг бозордаги нарх тенденциялари ҳақида маълумотга эга эканликларига боғлиқдир. Баъзи ҳолларда истеъмолчилар кўп маҳсулотларнинг нархини аниқ эслай олмайдилар. Демак, нархни пасайтириш талабни оширмаслиги ҳам мумкин. Шунингдек, ҳар бир истеъмолчи ҳар бир маҳсулот учун резерв нархга эга бўлади, яъни ўзича тўловнинг максимум даражасини белгилаб олади. Баъзи истеъмолчилар бир хил маҳсулот учун бошқаларга нисбатан кўпроқ тўлашга тайёрдир, демак уларнинг резерв нархлари юқорироқ бўлади. Шунингдек,

ҳар бир истеъмолчи ўзига яраша битим харажатларига эгадир, булар маҳсулот сотиб олиш учун сафар харажатлари, маблағни қўлга киритиш харажатлари, маркани алмаштириш ва номаълум маҳсулотни сотиб олиш хавфи харажатларидир. Нархлардаги ўзгариш истеъмолчиларга турлича таъсир этиши мумкин. Қуйидаги ҳолларда истеъмолчилар нархлардаги ўзгаришга озми-кўпми бефарқ бўладилар: 1. Маҳсулот ноёб бўлса; 2. Ўринбосар маҳсулотнинг борлиги ҳақида маълумотлари бўлмаса; 3. Маҳсулотларни нарх асосида таққослашнинг иложи бўлмаса; 4. Нарх қийматининг умумий даромадга нисбати жуда кичик бўлса; 5. Нарх маҳсулотнинг умумий пировард харажатларига нисбатан жуда кичик бўлса; 6. Харажатларнинг бир қисми шериклар томонидан қопланса; 7. Маҳсулотнинг бир бўлаги аллақачон сотиб олинган бўлса; 8. Маҳсулот юқори сифатли, обрўли ва эксклюзив бўлса; 9. Истеъмолчилар маҳсулотни сақлашга имкониятлари бўлмаса. Харажатларнинг нархга таъсири Фирманинг нарх белгилашда таянадиган кўрсаткич - харажатларни қоплашдир. Фойда даражаси эса кейинчалик харажатлар устига қўшилади. Бироқ, бу жараён шу даражада оддий эмасдир. Биринчи навбатда умумий харажатлар аниқланилиб, кейин эса маҳсулотлар ассортименти бўйича тақсимланилади. Кўп ҳолларда харажатлар субсидияси амалга оширилади, яъни катта харажатли маҳсулотлар бошқа маҳсулотлар ҳисобига қопланади.

Нарх ўрнатиш тескари йўналишда ҳам бўлиши мумкин, янги маҳсулот чиқараётган фирма аввало, бозорда қанақа нарх муваффақиятли бўлишини аниқлайди ва қанча фойда олиш кераклигини белгилайди. Кейин эса қолган суммага яраша харажатларни режалаштиради. Харажатлар даражасига хом ашё ва ярим фабрикатлар таъминотини ташкил этиш, дизайн ва ишлаб чиқариш жараёни хамда технология таъсир этади. Масалан, “Циннинати Милакрон” компанияси йирик станокларни қуришга ихтисослашган. У ўзининг “Максим 500” станокларини қайта ривожлантириб, фойдаланиладиган деталларни 30-40%га қисқартирган, олдинги 2542 кескич ўрнига 709 кескич билан дизайн амалга оширилган, станокни қуриш муддати 1800 соатдан 700 соатга туширилган ва бунинг натижасида умумий харажатлар 36%га қисқарган. Станокларни ўрнатишга ҳам икки ҳафта ўрнига икки кун сарфланадиган бўлди. Демак, ҳар бир ташкилотда харажатларни пасайтириш потенциали мавжуд бўлади, умумий сотув ҳажмига таъсир этмасдан тақсимот, маркетинг ва ишлаб чиқариш жараёнидаги самарасиз харажатларни аниқлаш жуда синчков тахлилни талаб этади. Маҳсулот хусусиятларининг нарх билан боғлиқлиги Маҳсулотларнинг учта асосий хусусиятлари нарх белгилаш вақтида ҳисобга олиниши керак: 1. Жойлаштириш ўрни; 2. Маҳсулот ҳаёт цикли босқичи; 3. Ёлғиз маҳсулот ёки маҳсулот линиясининг бир қисми эканлиги. Жойлаштириш. Маҳсулот нархи унинг бозордаги жойлаштирилишига қараб ўзгариши керак. Масалан, Wall Street Journal ўтказган тадқиқотда истеъмолчилардан энг зўр ва элегант марка номини айтиш сўралган ва

натижада энг обрўли маркалар номи аниқланган (7.1-жадвал). Бу маркалар эксклюзив маҳсулотлар бўлиб, уларнинг нархлари рақобатчиларникига нисбатан жуда юқори этиб ўрнатилади. Кўпларининг хусусиятлари ёки сифати бошқа маркалардан фарқ этмасада, уларнинг имижи жойлаштиришда асосий ўзгарувчи бўлиб хизмат қилади. Бунга тескари улароқ, “Бик” ручка ишлаб чиқарувчи компанияси эса ўз маҳсулотларини энг арзон нархларда сотади, яъни ручкаларнинг жойлаштирилиши уларнинг паст нархларига эътиборни кучайтириб, кўп истеъмолчиларни ўзига жалб этишга қаратилган. 7.1-жадвал. Энг обрўли маркалар Маҳсулот категорияси 1-ўрин 2-ўрин Эркаклар кийими Келвин Клейн (18%) Пьер Карден (10%) Аёллар кийими Кристиан Диор (14%) Келвин Клейн (11%) Чарм маҳсулотлар Гуччи (37%) Пьер Карден (10%) Қўл соати Ролекс (45%) Сейко (10%) Атир-упа Шанел (18%) Жоржио (9%) Маҳсулот ҳаёт цикли босқичи. Янги маҳсулот бозорга киритилиши босқичида нарх юқори қилиб белгиланади, чунки бозорда ҳали ўхшаш бирорта маҳсулот бўлмайди ва фирмада уни ишлаб чиқишга кетган харажатларни тезда қоплаш истаги бўлади. Ўсиш босқичида эса тармоққа кираётган янги фирмалар ҳисобга олинган ҳолда нарх пасайтириб борилади. Етуклик босқичида эса нарх пасайиб кетади, чунки рақобат кучли бўлади; бозор ўринбосар маҳсулотларга тўлган бўлади. Пасайиш босқичида эса нархлар иложи борича паст қилиб белгиланади ва омбордаги маҳсулотларнинг ҳаммаси сотиб юборилишига ҳаракат қилинади.

Ёлғиз маҳсулот ёки маҳсулот линиясининг бир қисми эканлиги . Агар маҳсулот линиясидаги ҳамма маҳсулотлар бир хил эҳтиёжни қондирса, бир маҳсулотнинг нархи оширилиши бошқа маҳсулотларга талаб оширилишини билдиради ва шунинг тескариси ҳам бўлиши мумкин. Маҳсулот ягона нусхада чиқарилганда эса нархлар рақобатчиларни ҳисобга олган ҳолда ўрнатилади. Рақобат нинг нарх даражасига таъсири Рақобатчиларнинг асосий хизмати улар фирма учун намунавий нархни белгилаб берадилар. Фирма ҳам шунақа кўрсаткичлар асосида ўз нархини белгилаши мумкин. Баъзи бозорларда истеъмолчилар нархга бефарқ бўлади ёки ҳамма нархларни эсларида сақламайди. Бундай бозорларда нархларнинг рақобатчиларга нисбатан пастлигининг реклама қилиниши ва тарғиб этилиши ўз самарасини йўқотади. Фирмалар нарх борасида рақобатчилар фаолиятини доимий равишда тахлилдан ўтказиб боришлари шартдир. Рақобатчиларнинг нархлари, харажатлари ва фаолиятининг асосий томонларини тахлилдан ўтказиш, хамда олинган натижаларни ўз фирмаси берилганлари билан солиштириш амалиёти «бенчмаркинг» дейилади. Бенчмаркинг сўзининг маъноси – маълум бир даражани ўлчаш мақсадида вертикал ҳолатдаги ўлчов асбобига ўлчов оралиқларини белгилаб олиш. Бу сўз бизнесда ўз фирмаси ва рақобатчилар фаолиятининг асосий томонларини таққослаш маъносида ишлатилади. Рақобатчилар нархи паст даражада бўлганда, корхона уларнинг ҳар бир харажат статьялари бўйича сарфлаётган маблағларини тахлил этади. Корхона қайси йўналишда рақобатчидан кўп сарфлаётганини аниқлагандан кейин, шу йўналишда харажатларни пасайтиришга ҳаракат қилади. Ҳуқуқий омиллар

Нарх белгилаш фаолиятининг қарийб хамма аспектлари ҳуқуқий омиллар таъсирида бўлади. Бундай таъсир қуйидаги соҳаларни қамраб олади: 1. Нархни келишган ҳолда белгилаш - рақобатчилар бир хил нарх белгилашга келишганларида эркин рақобат муҳитига зарар етказган бўладилар 2. Нарх дискриминацияси - турли истеъмолчилар учун турлича нарх белгилаш стратегияси 3. Алдовчи нархлардан фойдаланиш - истеъмолчиларни адаштириш мақсадида амалга ошириладиган нарх ўрнатиш фаолияти. Булар ичига қуйидагилар кириши мумкин: а) қармоқ ва оғдириш . Бу фаолият реклама қилувчи ўзи аслида сотишга хоҳиши бўлмаган маҳсулотни энг яхши шартлар асосида таклиф этишини тарғиб этишидир, яъни ишлаб чиқарувчи маҳсулот учун энг арзон нархни реклама қилади (қармоқ) ва истеъмолчининг келишини таъминлайди. Истеъмолчи келгандан кейин, уни юқорироқ нархга эга бўлган маҳсулотни сотиб олишга кўндиради (оғдириш). Бу пастроқ нархли маҳсулотнинг сифатини танқид қилиш орқали, маҳсулот мавжуд эмаслигини баҳона қилиб кўрсатиш, маҳсулотни сотишдан бош тортиш ва маҳсулотни етказиб беришнинг энг ноқулай вақтини кўрсатиш орқали амалга оширилади. б) олдинги нархга таққослаш . Кўп сотувчилар маҳсулот нархи ёнида олдинги юқори нархни ҳам акс эттирадилар, яъни нархлар нисбатан жуда пасайганлигини таъкидлайдилар. Акс эттирилган олдинги нарх қиймати маҳсулотнинг узоқ вақт давомида сотилиш нархи бўлган тақдирда бу нотўғри эмасдир, бироқ баъзи ҳолларда олдинги нархлар “осмондан олиниши” ҳам мумкин. в) нархларни таққослаш . Баъзи фирмалар рекламасида уларнинг нархлари атрофдаги фирмалар нархларидан фалон миқдорда ва фоизда паст деб жар

солишларининг гувоҳи бўлиш ҳам мумкин. Бунда асос қилиб олинадиган “бошқалар нархи” асоссиз юқори қилиб кўрсатилиши эҳтимолдан ҳоли эмас. г) чакана нархлар . Ишлаб чиқарувчилар ўз маҳсулотларини реклама қилганда нархнинг маълум бир миқдорда эканлигини билдирадилар, бунда улар чакана савдо ташкилотларига сотишга маслаҳат берилган нарх даражасига суянадилар. Аммо, чакана савдо ташкилотлари бу маҳсулотларни бошқача нархларда сотиши ҳам мумкин. Бунда ишлаб чикарувчилар даъво этаётган нархлар нотўғри бўлиб чиқади. д) кўп фирмалар бир маҳсулотни сотиб олинганида иккинчисини текинга ёки ярим нархига берилади деб сотувни рағбатлантиришга ҳаракат қиладилар. Бундай рағбатлантириш маҳсулот сифати атайин пасайтирилмаганда, ҳажми кичрайтирилмаганда ва нарх шунга яраша оширилмаганда адолатлидир. Масалан, “Картер” бўёқ ишлаб чиқарувчи фирма бир бўёқ сотиб олинганда иккинчисини текинга беришга ваъда қилган, аслида эса бўёқнинг нархи олдингига нисбатан икки баравар ошириб қўйилган. 4. Қотил нархлар. Маҳсулотга шундай паст нархлар белгиланадики, бунда рақобатчиларни бизнесдан чиқариб юборишга ҳаракат қилинади. Нарх белгилаш усуллари Нарх белгилашда уч турдаги усуллар кенг қўлланилади: харажатларга асосланган, харидорга асосланган ва рақобатга асосланган усуллар. Харажатларга асосланган усуллар. Харажат + фойда усули . Бу энг оддий усул бўлиб, махсулот таннархига фойда даражасини қўйиши орқали нарх шакллантирилиши амалга

оширилди. Масалан, радио ишлаб чиқарувчи корхонанинг ишлаб чиқариш харажатлари қуйидагича бўлиши мумкин: Ўзгарувчан харажатлар 10 евро Доимий харажатлар 3000 000 евро Махсулот сони 50 000. Махсулот таннархи қуйидагига тенг бўлади: Доимий харажат 300 000 Таннарх = Ўзгарувчан харажат + ---------------------------=10 + --------------- = 16 Махсулот сони 50 000 Ишлаб чиқарувчи, 20% фойда даражасини мақсад қилиб олган бўлса, нарх қуйидагича бўлади: Таннарх 16 Махсулот нархи = ------------------------------- = ----------- = 20 евро. (1-фойда даражаси) (1-0,2) Зарарсизлик нуктасини аниқлаш. Зарарсизлик нуқтаси харажатларнинг тўлиқ қопланиш чегарасини кўрсатади. Зарарсизлик нуқтаси қуйидаги формула билан аниқланади: Доимий харажатлар Зарарсизлик нуқтаси = ----------------------------------------- (нарх - ўзгарувчан харажатлар)

Юқоридаги мисолга биноан: 300 000 ------------------- = 30 000 (20-10) Мазкур фикрнинг аксини қуйидаги чизмада кўриш мумкин. 7.1-чизма. Зарарсизлик нуқтасини аниқлаш Демак, корхона 30 000 маҳсулот сотгандан кейингина ўз харажатларини тўлиқ қоплайди. Кейингина сотилган хар бир маҳсулот фойда келтира бошлайди. Харидорга асосланган нарх белгилаш усули. Корхоналар маҳсулотга харидор фикрида қиймат асосида нарх белгилаш ҳам мумкин. Нарх-харидорлар Зарарсизлик нуšтаси

тўлашга тайёр бўлган миқдор асосида белгиланади. Бунда нарх белгилаш учун мижозлар эхтиёжлари ўрганилади ва уларнинг махсулот хусусиятларига берадиган аниқланади. Шу қиймат асосида нарх даражаси топилади ва корхона харажатлари шу нарх чегарасида бўлиши таъминланади. Рақобатга асосланган нарх белгилаш усули. Рақобат бозорда нарх белгилаш жараёнига таъсир этиши шубҳасиздир. Бунда фирманинг харажатлар структураси қандай бўлишидан қатъи назар, рақобатчи нархлари асосий кўрсаткич қилиб олинади. Нарх даражаси ракобатчилар нархи ўзгаришига мос холда ўзгартирилиб борилади. Кичик фирмалар доимо бозор лидери орқасидан эргашади. Олигополистик бозорларда эса, бир хил стандарт махсулот сотувчи компаниялар нархлари бир хил даражада белгиланади. Маркетинг амалда Текин хақиқатдан ҳам текинми? Иқтисодчилар дунёда текин ёки харажатсиз маҳсулот йўқлигини таъкидлайдилар. Бироқ, аксарият Интернет компаниялар ўз хизматларини бепул етказишга ҳаракат қилмоқдалар ва бу ўз-ўзини муваффақият билан оқламоқда. Буюк Британиянинг Dixons электрон махсулотлари сотадиган компанияси худди шундай янги интернет провайдери – Freeserve ни яратди, Freeserve нинг хизматлари тамоман бепул қилиб белгиланди. Freeserve 5 ой ичида 1 млн. га яқин мижозларни жалб эта олди. Энг кучли рақобатчи AOL компанияси интернетни тўлиқ бепул бермаслиги сабабли, мижозлар янги компанияга ўтиб кета бошлади. Ҳақиқатда, Freeserve компаниясини юритиш билан боғлиқ харажатлар мавжуд эмас деб бўлмайди. Бироқ, Freeserve мазкур харажатларни мижозлар ҳисобидан эмас, балки British Telecom телефон компанияси ҳисобидан

қоплайди. Мижозлар интернетга боғланишда телефон линиясидан фойдаланишга мажбурдирлар, махсус шартномага кўра Freeserve телефон хизматлари даромадининг 45% ини олиб туради. Шунингдек, даромад реклама ва е-тижорат воситасида шкаллантирилади, яъни турли тижорат компаниялари ўз маҳсулотларини реклама қилишда Freeserve нинг хизматларидан фойдаланадилар. Ўртача олганда, бир мижоз ойига 92 та вебсаҳифага кирар экан. Бу эса реклама ва тижорат учун кенг йўл очади, яъни вебсаҳифалар тепасидаги баннерларга реклама хабарлари юборилиб турилади. Демак, мижозлар учун икки йўл мавжуд: Биринчи вариантда мижозлар бепул интернет хизматларидан фойдаланадилар, аммо реклама баннерлари тўхтовсиз айлантириб турилганлиги сабабли интернетнинг иш тезлиги пасаяди. Шунингдек, электрон почта қутисига ҳам тўхтовсиз реклама хабарлари юборилиб турилади. Иккинчи вариантда мижоз пулли интернет хизматларидан фойдаланади ва бунда реклама муаммоси бўлмайди. Мавзунинг қисқача моҳияти Нарх - бир томоннинг иккинчи томондан бирор бир қийматга эга нарсани олиш учун эвазига берадиган тўлов. Нарх - маҳсулот ва хизматлар қанчалик фойдалилиги ва талабга жавоб бериш даражасини баҳоловчи қиймат. Нарх белгилашда бир неча муҳим омилларни ҳисобга олиш керак. Улар: нархга истеъмолчилар хатти-ҳаракатининг таъсири, нарх билан харажатлар ўртасидаги муносабат, маҳсулот хусусиятлари, рақобат муҳити, ҳуқуқий омиллар. Истеъмолчиларнинг хатти-ҳаракати нарх белгилаш усуллари ва жараёнига ўз таъсирини ўтказмасдан қўймайди. Бундай таъсир характерини аниқлаш учун икки хилдаги масалалар таҳлил этилиши керак: талаб таҳлили

ва эластиклик таҳлили . Фирма нарх белгилашда таянадиган кўрсаткич - харажатлар. Фойда даражаси харажатлар устига қўшилади. Биринчи навбатда умумий харажатлар аниқланилиб, кейин эса маҳсулотлар ассортименти бўйича тақсимланилади. Кўп ҳолларда харажатлар субсидияси амалга оширилади, яъни катта харажатли маҳсулотлар бошқа маҳсулотлар ҳисобига қопланади. Аввал бозор нархи аниқланиб, харажатлар унга мослаштирилса, бу тескари нарх белгилаш дейилади. Маҳсулотларнинг учта асосий хусусиятлари нарх белгилаш вақтида ҳисобга олиниши керак: жойлаштириш ўрни; маҳсулот ҳаёт цикли босқичи; ёлғиз маҳсулот ёки маҳсулот линиясининг бир қисми эканлиги . Рақобатчиларнинг асосий хизмати улар фирма учун намунавий нарх ни белгилаб берадилар. Фирма ҳам шунақа кўрсаткичлар асосида ўз нархини белгилаши мумкин. Нарх белгилаш фаолиятининг қарийб хамма аспектлари ҳуқуқий омиллар таъсирида бўлади. Бундай таъсир қуйидаги соҳаларни қамраб олади: нархни келишган ҳолда белгилаш, нарх дискриминацияси, алдовчи нархлардан фойдаланиш, қармоқ ва оғдириш, олдинги нархга таққослаш, қотил нархлар .

O'xshashlar

Нарх белгилаш амалиёти

Нарх ва унинг шаклланиши

Маркетинг тизмида нарх сиёсати

Нарх-наво ва ракобат

Маркетинг тизимида нарх сиёсати