Мижозларга хизмат кўрсатишнинг халқаро стандартлари - Iqtisodiyot - Referatlar

Мижозларга хизмат кўрсатишнинг халқаро стандартлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

273.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Мижозларга хизмат кўрсатиш 2. Ташриф буюрганлар билан профессионал муомала кўникмаси 3. Мижознинг хоҳиш-талабларини бажо келтириш ва хизмат кўрсатиш сифати стандартлари 4. Мижозлар талабларига жавоб бериш 5. Мижозлар билан пайдо бўладиган к елишмовчили к ларни бартараф этиш ва олдини олиш 6. Ижобий имиж яратиш

www.arxiv.uz Мижозларга хизмат кўрсатиш Умумий овқатланиш ташкилотларида мижозларга хизмат кўрсатиш, тегишли ахлоқий тартиб қоидаларга риоя қилиш, зиммадаги вазифаларни бажариш — бу соханинг маданиятини белгилайди. Ғарб мамлакатларида қабул қилинганидеқ, хар бир ташкилот учун керакли нарсалар қуйидагилар: — ресторанга киришингиздан дид билан ясатилган эстетик манзаранинг кўзга ташланиши, хизматнинг олий даражадаги шароитларининг яратилиши; — хизмат кўрсатиш жараёнида ходимларнинг ахлоқ-одоб меъёрларини билиши; — меҳмонларга хизмат кўрсатишда ўрнатилган тартиб ва навбат қоидаларини билиш, уларга риоя қилиш; — турли таомларни, ичимликларни тавсия қилиш, олиб келиб бериш, шунингдек, кўникма техникаси ва таом тарқатиш усулларини билиш; — стол устига дастурхон безатишнинг асосий қоидала рини билиш; — хизмат кўрсатиш жараёнида хавфсизлик ва экологик қоидаларга риоя қилиш; — ошхона идиш-товоқлари, анжомлар, сочиқ ва бошқалар етарли миқдорда бўлиши. — у мумий овқатланиш ташкилотсида маданий хизмат кўрсатиш қуйидаги кўрсаткичлар ва баҳога эга: — хизмат қилувчи ходимларнинг мижозлар билан ўзаро муносабатлари, уларнинг хизмат кўрсатиш техникаси; — хизмат қилувчи ходимларнинг ташқи қуриниши ва шахсий гигиенаси, кийим шакли, пойафзал белгиланган талабга жавоб бериши, хар бир ходимнинг шахсий гигиена қоидаларига риоя қилиши; — Умумий овқатланиш биносининг ичи, ошхона идиш-товоқлари, жихозлари, махсус кийимлар, сочиқ ва бошқаларнинг санитария ҳолати; — ресторан, қаҳвахона ошхонасининг идиш-товоқлар, анжомлар, инвентар, мебел билан тула таъминланганлиги;

www.arxiv.uz — таом, ичимликлар, таом маҳсулотлари ассортиментига риоя қилиш; — мижозларга тез хизмат кўрсатиш; — музика хизматининг сифати; — Қўшимча хизматларнинг мавжудлиги. Хизмат кўрсатиш маданиятининг баҳоси беш баллиқ шкала билан белгиланади. Назорат қилувчи органлар теқширув натижалари ва мижозлар фикрлари хисобга олинади. Бу хақда Республикага хос тартиб-қоидага риоя қилинади. Умумий овқатланиш ташкилотларида, жумладан, ресторанларда хизмат даражаси қуйидагилар асосида белги ланади. Рестораннинг ташқи безаги: — номи ёзилган лавхалар, кўрсаткичлар; — қулай, манзарали кў ринишлар. Рестораннинг олд томонини ё ру ғ лиқ воситалари би лан безаш. 2. ТАШРИФ БУЮРГАНЛАР БИЛАН ПРОФЕССИОНАЛ МУОМАЛА КЎНИКМАСИ — хушмуомалалик билан меҳмонларни кутиб олиш ва тезлик билан тил топишиш; — доимий мижозларга алоҳида эътибор бериш; — мижозларга эътибор ва ён бериш; — хизмат қилувчиларда димоғдорлик бўлмаслиги керак. Ресторан залини жихозлаш: — табиий манзарали ўсимликлар ва янги гуллар мав жудлиги; — ресторан мижозларига хос мусиқа; — ресторанга ярашадиган, мижозларнинг дилини шод бажарадиган столларни безатиб қўйиш. Истеъмолчилар буюртмаларини бажариш: — таомлар ҳақида мижозларга тула ва ишонарли ахборот бериш;

www.arxiv.uz — таомлар тайёрланиши ноёб ва пазандалиқ ижодқори савияда бўлиши; — махаллий маҳсулотлардан фойдаланиш; — таомнинг номи унинг мазмунига мос қелсин; — маҳсулот арзон, сифати яхши бўлиши; — дастурхонга қуйилган таомларнинг мазаси ва муаттар хидлари мос бўлиши; —у таомномага мос яхши вино танланиши. Хизмат даражаси: — официантлар буюртирилган таомга хос вино тавсия этишни билиши; — ходимларнинг мутахассислиқ даражаси юқори бўлиши; — официантларнинг таом, вино ва ичимликлар сохасида чуқур билимга эга бўлиши; — ҳамма ресторан ходимлари мижозларга хурмат би лан муносабатда бўлиши; — официант ва вино сотувчиларнинг мижозларга яхши маҳсулот тавсия этишлари; — мижозлар билан низоли масалаларда тортишмасдан ён бериш. Баҳо: — официант томонидан бериладиган таом счёти мижоз учун қутилмаган хол бўлмаслиги керак; — истеъмол қилинган таом ва ичимликлар баҳоси таом, ичимлик ва хизмат сифати ва даражасига мос бўлиши лозим; — бир-бирига ухшаш таомлар баҳолари орасида унча катта фарқ, бўлмаслиги керак; — берилган счёт муфассал ва аниқ бўлиши шарт. Маданият даражасига баҳо берганда унинг кўрсаткичларидан бири — хизмат кўрсатиш вақтидир. Ресторанда истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш вақти Вақт, мин ў ртача Тез Биринчи к елиш 4-5 1-2

www.arxiv.uz Буюртма билан таом бериш оралиги 8-10 1-2 Буюртма билан газак бериш оралиги 10-12 5-10 Газак ва асосий таом бериш оралиги 21-25 15-25 Буюртма ва десерт бериш оралиги 6-8 3-5 Счёт бериш 6-8 1-2 Мижозларнинг норозилиги ў ртача 10 дақиқ а ўтгандан сўнг изхор этилади. Иккинчи, учинчи таомлар к утилаётганда бу 10 дақиқа эътиборсиздир. Таом бериш олдидан ёки энг охирида ҳам бунинг унча аҳамияти йуқ. Маданий хизмат тушунчаси билан хизмат учун чой чақа бериш тушунчаси алоқадордир. Чой чақа бериш ресторан хизматида одат бўлиб долган. Бу кўпгина муаммолар келиб чиқишига сабаб бўлади, бир-бирига икки хил зид қараш мавжуд. Бу бир томондан официантларга маълум миқдорда моддий манфаат базаси бўлиб хизмат қилади. Иккинчи томондан, официантларнинг к ўпроқ чой чақа олишга бўлган иштахасини қучайтиради, аммо ресторан мижозларининг норозилигига сабаб бўлади. Бутун дунё ресторанларида мижозларга хизмат қилган официант о вқатланиш охирида чой чақа ҳақида эслатса, бу ёмон иллат хисобланади. Бироқ ресторанларда мижозлардан официантлар хизмат чой чақаси сураш ҳолатла учраб туради. Баъзи ресторанларда официантлар хизмат хақи учуя счётга 15% қ ўшимча қидали. Аммо официант хеч қачон мижозларга чой чақа ҳақида гап очмаслиги лозим. Рестораннинг донишманд мутахассислари фикрича, агар официант «хасис меҳмонлар» ҳақида ўз доирасида гап юритар экан, демак, у бу сохада ишлашга яроқсиздир. АҚШда чой чақа бериш қоидага айланган. Хатто баъзи америкаликлар чой чақа бериш фоизини кўрсатувчи жадвал олиб юрадилар, официантни овора қилмай, чой чақа суммасини ў злари аниқлаб т ў лаб к етаверади. Кўпчили к ресторанларда, қаҳвахоналарда официант ойлигининг 95% ини мижозлардан олинадиган чой чақа ташкил қилади. Ресторан сохиблари мижозларнинг чиройли

www.arxiv.uz ў тиришларини таъминлаш, ходимлар орасида чой чақа сабаб низолар чиқишига йул қ ў ймаслиги керак. Б ошқа мамлакатлар ресторанларида чой чақа масаласига турлича ёндашадилар. Баъзиларида чой чақа офици антлар орасида баравар булинади. Бу қўпинча унтагача официант ишлайдиган ресторанларда бўлади. Баъзиларида эса, официант чой чақанинг ярмисини ўзига олиб қолади, ярмисини бош официант, вино сотувчи ва бошқаларга беради. Баъзи хрлларда чой чақанинг бир қисмини зал менежерига, бош официантта, гарчи уларнинг маошлари усиз ҳам юқори бўлсада, берилади. Баъзи ресторанларда очиқ айтилмаса ҳам чой чақа қолдириш учун имо-ишора қилинади. Че к ларда қуйидагича ёзув бўлади: «Хизмат хақи та омлар баҳосига қушилмаган». Аммо хизмат олий даражада маданиятли ресторанларда бундай харакатларга й ў л қуйилмайди. ОДОБ ҚОИДАЛАРИ Ресторан, қаҳвахона, ошхоналарда хизмат кўрсатиш маданияти мижозларнинг таом истеъмол қилиш маданияти би лан у звий бо ғ лангандир. Таом ейиш маданияти — аввало мижоз ўз ўрнида яхши утира билиши, Ўзини тўғри, чиройли тутиши, таом ейиш маданиятига риоя қилиши лозим. Стол атрофида ў тирганда қуйидаги асосий қоидаларга риоя қилиш тавсия этилади. Стулда утириш. тўғри утириш, безовта бўлмаслиқ, стул суянчи ғ ига енгилгина суяниб утириш керак. Стулни столга жуда яқин суриш, шунингдек, анча нарига жилдириш ҳам мумкин эмас. Қулларни таом кутаётганда тизза кузларига қуйиб ути риш мақсадга мувофиқдир. Қуллар билан сочларни ростлаш, тузатиш, пешона, бош терларини артиш, қулларни иякка тираб утириш, дастурхонни Ўзича ростлаш, идиш- товоқдарни қузгатиш, сонини Назорат тавсия қилинмайди. Таом еяётган пайтда тирсакни стол устига тираб утириш ярамайди. Сочиқчани ёзиб тизза устига солиб ў тириш керак. У кийимни таом сачрашидан химоя қилади. Таом ейиш жараёнида лабларни ошкора артмаслиқ,

www.arxiv.uz салфеткани ен гилгина лабларга босиш тавсия этилади, агар гигиеник қогоз салфеткалар бўлса, яна ҳам яхши. Таом истеъмол қилиниб б ў лгач, сочиқларни тарелканинг ўнг томонига, агар тарелкалар олинган бўлса, унинг ўрнига тахламасдан қўйиш керак. Нон тарелкаларда берилади, қ ў л билан олинади. К есилган ёки синдирилган б ў лаклари олинади. Сомсалар синдирилмай, бутунича ейилади. Сарё ғ — синдирилган, кесилган нон б ў лаги ўнг қул билан олинади, пичоқ билан ўнг қулда сарёг сурилади. Махсус пичоқ бўлиши мумкин ёки ишлатилаётган пичоқда сурилса ҳам бўлади, бироқ ундаги таом юқи сарё ғ га ў тмаслиги керак. Қиём, жем, повидло - тарелкаларга олинади, сўнгра нон булагига сурилади. Бутерброд - қ ў л билан олинади, пичоқ ва вилка ёрдамида ейилади. Ҳамма учун умумий таом қ ў йилганда хўрандалар ўз олдидан кераклисини тарелкасига солиб олиб истеъмол қилаверади. Колбаса, ветчина — тарелкага солинади, пичоқ ва вилка ёрдамида ейилади. Балиқ, гўшт, сабзавот салатлари пичоқ ва вилка ёрдамида истеъмол қилинади. Булъон ва пюре-шўрва — косаларда тортилади, қошиқ билан ичилади, совуган тақдирда косани қўтариб бир четидан ичаверса ҳам бўлади. Таомни совутаман деб коса, қошиқларга пуфлаш тавсия этилмайди. Уни қошиқ билан аралаштириш ва совушини кутиш керак. Агар таом ичида йирик маҳсулотлар бўлса, қошиқ билан бўлиб ейилади. коса охирида қолган озгина суюқлиқни олиш учун коса қийшайтирилади ва қошиқ, билан олинади. Гўштдан тайёрланган иссиқ таомларни пичоқ ва вилка билан ейилади. Овқатланиш жараёнида пичоқ ўнг қулда, вилка чап қўлда ушланади. Пишган гўштни хар қим ўз хоҳишига қараб кесади. Гўштнинг ҳаммасини кесиб, сўнгра вилка билан ейиш тавсия этилмайди. Оз-оздан кесиб ис теъмол қилинса, гўшт совумайди. К отлет, тефтели ва ҳоказоларни пичоқ, билан кесиб ў тириш шарт эмас, вилка би лан бўлса ҳам б ў лаверади. Овқатланиш пайтида пичоқ ва вилкадан фойдаланганда хар и кк аласини қ ў лдан қ ў ймасли к керак. Вилка билан таом олинганда пичоқ, билан уни ростланади, тўғриланади, аммо пичоқ билан таом б ў ла к лари вилка устига

www.arxiv.uz қў йилмайди. Паррандалар гўштини ейишда пичоқ ва вилка билан гўшти суякдан ажратилади, сўнгра қ ў л билан ейилиши мумкин. Таомдан сўнг қ ў л иссиқ, сувда ювилади. Балиқли таомлар ейишда пичоқ, ишлатилмайди. Вилка билан гўшти суякдан ажратилади ва бирданига иккита вилка билан истеъмол қилинади. Қуш ва балиқ, гўштларидан ажратилган суяклар алоҳида тарелкаларга солинади. Юмшоқ, таомлар, картошка, сабзавот ва бошқалар пи чоқ, билан қесилмайди, вилка билан бўлакларга б ў линади. Картошкани бўлганда аталага айлантириб юбориш ярамайди. Гуручли суюқ таомлар қошиқ билан қуюқлари вилка билан ейилади. Пиширилган тухумнинг пусти чой қошиқ билан уриб синдирилади ва тозаланади, с ўнгра пичоқ билан кесилиб, истеъмол қилинади. Қовурилган тухум вилка билан ейи лади. Агар тухум ветчина билан қ о вурилган тақдирда пичоқда кесилиб, вилка билан ейилади. Омлет ва картошка оладъисини иккита вилка билан ейилади. Паштет одатда вилка билан ейилади, аммо уни нонга суриб еса ҳам б ў ла - веради. Таомни шошмасдан ейиш, таом истеъмол қилиш жа раёнида о ғ издан товуш чиқмаслиги керак. Таом ейишда гавдани имкони борича тўғри тутиш, тарелка устига ётиб олмаслик лозим. Агар таом қайноқ бўлса, устидан совуқ сув ичиб юбориш тавсия этилади. Таом еганда лунжни тўлдириб олиш шарт эмас. Таом ейиш вақтида фужер ёки нон олиш зарур бўлиб қолса, пичоқ, вилкани бир-бирининг устига қилиб, вилканинг учли томони пастга, пичоқнинг ўткир томони чапга қаратиб тарелкага қуйилади. Пичоқ ва вилкаларнинг соп томонини столга, уч томонини тарелка четига қуйса ҳам бўлади, аммо у холда уч томонидаги суюқ л иқ дастурхонга оқиши ёки сидирилиб тушиб кетиб, дастурхонни ёки мижоз кийимини ифлос қилиши мумкин. Мижоз қошиқ, вилка, пичоқларни ерга тушириб юборса, официант тезда уни

www.arxiv.uz тозасига алмаштириб бериши даркор. Атрофдагиларнинг диққатини жалб қилмаслик учун овқатланаётган мижоз энгашиб, тушиб кетган нарсани олмаслиги ва официантдан к ечирим с ў рамаслиги керак. Таомланиб б ў лгач, х ў ранда тарелкаларни ўз олдидан нарига суриб қ ў ймасин, пичоқ, қошиқ, вилкани тарелка га териб қуйсин. Уларни тартибли қилиб сопларини ўнг томонга параллел холда, вилкаларнинг учли, буқилган томонлари юқорига қаратиб қуйилади. Олма, но к ларнинг п ў сти арчилади, ў ртаси тозаланади, тарелкаларга терилади, уни қ ў л билан ейиш мумкин. Олхўри, ури к ларни пичоқ билан кесиб данагидан ажратиб ейиш ҳам мумкин, шундайича пичоқ ишлатмасдан еяверса ҳам бўлади. Гилос, олчаларнинг дана к ларини о ғ издан қошиққа олинади ва тарелкага солинади. Тарвуз, қовунларни тили к , қарч, коса қилиб ейиш ў збеқ халқида азалдан мавжуд. Ресторанларда эса бошқачароқ. Тарвуз, қовунлар с ў йилади, уру ғ и ажратилади, пучо ғ и олиб ташланади, сўнгра қарч қилиб тарелкаларда берилади, М егунонлар вилкалар билан истеъмол қиладилар. Апельсиннинг п ў сти пичоқ билан олиб ташланади, тили к ларидан бўлакчаларга б ў линади, тарелкага терилади, сўнгра қ ў л ёки вилка билан ейилади. Мандариннинг пустини қўл билан ажратилади, тилиқларга б ў линади, ейилгач, уру ғ ини чой қошиқда олинади ва тарелкага солинади. Бананнинг п ў стини ярмигача арчиб, пастки томонидан ушлаб ейиш мумкин. Бироқ уни бутунлай п ў стини олиб пичоқ билан кесиб, вилкада ейилса мақсадга мувофиқ иш бўлади. Қулупнай сифат меваларни десерт қошиқлари билан ейилади. Қандни махсус қисқич билан ёки қўл билан оли нади. Чой ёки қаҳвада қандни чой қошиқ билан аралаштирилади, қанд эригач, қошиқ тарелкага қ ў йилади. Қаҳва қуйилганда идиш тарелкадан к ўтарилмайди. Стаканга чой қ ў йилганда қошиқ стакандан олинмайди. Чой қуйиб булингач, қошиқ олинади. Чойда қанднинг эришини кутиш керак, қуч билан қандни майдалаш

www.arxiv.uz тавсия этилмайди. К есилган лимон б ў лагини чой ёки қаҳвага солиш учун махсус вилкадан фойдаланилади, қошиқ билан эзилиб, шарбати чиқарилади ва қолди ғ и тарелкага солинади. Торт, пирожний ва б ошқа қандолат маҳсулотлари учун махсус чой қошиқлари, вилкалар ишлатилади. Агар пирожнийлар ки чкина қо ғ оз салфеткаларида бўлса, тарелкаларга солиб истеъмол қилинаверади. Пирожний ва к е к слар қаттиқ бўлса, синдириб истеъ мол қилинади. Данақли компот берилса, сездирмасдан данақни о ғ издан олиб, тарелкага ташлаш керак. Балиқли таомларга лимон к есилмаси берилса, вилканинг орқа томони билан сиқиб шарбати чиқарилади. Мижознинг хоҳиш талабларини бажо келтириш ва хизмат кўрсатиш сифати стандартлари Бундай банкетлар дипломатлар йигинларида, расмий Қабул маросимларида утқазилади. Дипломатиқ амалиётда қулланиладиган протоқол асосида меҳмонлар ресторан залига жойлаштирилади. Бироқ бундай қабуллар фақат дипломатлар учингина деб қараш ресторан фаолиятини чеклаган бўлади. Ресторанларда худди шундай меҳмонлар к утиш, уларга хизмат кўрсатиш ҳамма учун эркиндир. Бун дай банкетларда 8 дан 50 гача, баъзан эса 100 дан ортиқ киши қатнашади. Қуйида бу тантанани ўтқазиш тадбирлари ҳақида сўз боради. Буюртма қабул қилиш. Бош официант банкет ташкилотчиларидан буюртма қабул қилиб олар экан, энг аввал тантананинг санаси, соатини аниқлайди, меҳмонлар миқдори, тизими (жинси, ёши, миллати, касби) ни билади, тантананинг мақсади, умумий сарф қилинадиган пул суммаси, хар бир кишига хисобланган чиқим, пул т ў лаш шакли (нақд, к редит), таклиф қилинган хурматли меҳмонлар руйхати аниқданади. Сўнгра бош официант буюртмачини зал билан таништиради, банкет утқазиладиган жойни кўрсатади. Столларнинг қуйилиш тартиби, меҳмонларни ўтқазиш режалари келишиб олинади. Яна у хизмат кўрсатиш жараёнида қим билан муносабатда булиш зарурлигини аниқлайди. Бош официант вазифасига яна қуйидагиларни аниқлаш киради:

www.arxiv.uz 1. Хорижий давлатларнинг турли элчихоналаридан меҳмонлар келадиган бўлса, уша мамлакатлар байроқларини осиб қўйиш. 2. Хурматли меҳмонларни ресторанга таклиф қилиш. 3. Столларда миқрофонлар бўлишини таъминлаш. 4. Оркестр керак бўлса, унинг дастури аниқланади, ёзув учун магнитафон. Банкет қатнашчилари учун шахарлараро ва халқаро телефон бўйича гаплашиш, расмга тушиш, пианино ва роялда чалиш имконияти тугдирилади. 6. Меҳмонлар тарқалиши олдидан машиналар чақириш учун миқрофонлар қўйиш. Буюртмачи билан таомнома мухоқама қилинади, таомларни бериш вақти ва навбати, хизмат кўрсатиш жараё нида танаффус ва меҳмонларнинг айланадиган жойлари ҳақида келишиб олинади. Банкет таомномасига 3—4 номли совуқ таомлар, иссиқ газак, бир-иккита иссиқ таомлар, ширинликлар, қаҳва, мевалар, ичимликлар киритилади. Танаффус пайтларида қандай ичимликлар ва бошқа нарсалар бериш мумкинлиги ҳақида келишиб олинади. Бунинг учун танаффус қанча вақт давом этишини ҳам белгилаб олиш керак. Банкет таомномаси тузганда миллий таомлар ҳам қушилиши зарур. Таомномада қадах кўтариш қайси таомлар олдидан бўлиши, қачон иссиқ газак, иссиқ таом ва ширинлик берилиши белгиланади. Таомнома бланки одатда т ў рт нусхада босилади ва ишлаб чиқариш ҳамда буфет учун, бухгалтерия, бош официант, буюртмачига берилади. Босмахонада чоп этилади, хажми 12х12 см бўлади. Таомно мада бир неча совуқ газаклар, битта иссиқ, Тушлик банкетларида шўрва, шунингдек, иккинчи иссиқ таом, ширинлик, мева, ичимликлар бўлади. Банкетнинг хар бир қатнашчиси учун таом ва ичимликларнинг таомнома карточкаси берилади, бу ўз навбатида столни безатадиган бир манзара бўлади. Бу картошкада фақат таом, ичимликлар руйхатигина эмас, банкет тантанасининг мақсади ҳам қисқача баён этилади. Банкетда қатнашаётган хорижий меҳмонлар учун таомнома уларнинг тилларида ёзилади. Бу хусусий таомнома хар бир меҳмон олдида столда бўлади, меҳмонларнинг хар бири учун яна махсус карточка

www.arxiv.uz бўлади, унда уларнинг исми шарифи, унвони, лавозими кўрсатилади. Булар Кичик тарелкалар ёнига қуйилади. Официантларни хизматга тайёрлаш. Бош официант хизмат кўрсатиш, банкет дастурхонини тузаш, безатиш, қаҳва столларини тайёрлаш, буфет маҳсулотларини олиш ва тайёрлаш бўйича официантларни тайёрлайди. Бош официант меҳнат тақсимоти тамойили асосида рахбарлик қилади. 2—4 меҳмонга битта официант хизмат қилади. ёки бир официант таом келтирса, иккинчиси ичимлик олиб келади. Тажриба яна шу нарсани кўрсатадиқи, банкет 50—60 дақиқа давом этадиган бўлса, хизматни қуйидагича ташкил қилиш мумкин. 12—16 меҳмонга 3 та официант хиз мат қилади, иккитаси таомлар, биттаси ичимлик келтиради. Ҳамма меҳмонларга баробар хизмат қилинади. Баъзи холларда тегишли миқдордаги меҳмонларга биргина официант хизмат қилади, ҳам таом, ҳам ичимликлар билан ў зи таъминлайди. Бош официантнинг вазифаси — банкет қим ва нима муносабати билан утқазилаётганини официантларга тушунтириш, банкет бошланадиган қун бош официант ҳамма официантларни йигиб, банкет қачон бошланиши, меҳмонлар сони, уларнинг таркиби (миллати, жинси, ёши) ҳақида ахборот беради. Меҳмонларни қабул қилиб олиш, жой-жойига ўтқазиш режалари билан таништиради, таом, ичимликлар таомномаси, банкет столлари ясатилиш хусусиятлари ҳақида қўрсатма беради. Буфетдаи маҳсулотлар олиш. Бош официант ва официантлар бригадири олдин т у зилган буюртма бўйича ичимликлар олади. Хизмат бошланишига қадар ҳамма нарсани тахт қилиб қуйилади. Мебелларни жойлаштириш. Банкет ўтқазишда мебеллар қуйидагича урнатилади. Столлар, стуллар, кресло, яримк реслолар, официант учун ёрдамчи стол, сервантлар қуйилади. Агар буюртма берилишида айтилган бўлса, қаҳва учун алоҳида зал тайёрланади ва шунга мосланган стол, стул, кресло, ярим к ресло, диван қуйилади. Ресторанда ҳамма вақт ҳам тегишли банкет столлари булавермайди. Булар одатдаги қвадрат столлар билан алмаштирилиши

www.arxiv.uz мумкин, чунки бундай столлардан исталган банкет стол лари ясаш имкони бор. Агар банкет қатнашчилари унча кўп бўлмаса, думалоқ стол атрофига ўтқазиш лозим, бу анча қулай, ҳамма қатнашчилар бир-бирларини қуриб турадилар, бундай столларга 8 дан 25 кишигача жойлаштириш мумкин. Алоҳида залда қаҳва тарқатишда думалоқ ёки ч ў зинчоқ столлардан фойдаланиш тавсия этилади, буларга 10—12 меҳмон си ғ иши мўлжалланади. Банкет столларини жойлаштиришда залнинг майдони хисобга олинади, унинг си ғ ими, банкет иштирокчиларининг миқдори, ойна-эшиклар жойлашуви, устунлар, то к чалар мавжудлиги назарда тутилади. Столларни бир қатор бир-бирига параллел қилиб қўйиш мумкин. Бунда хурматли меҳмонлар учун ало ҳ ида жой ажратилади. Энг муҳими шундаки, залдагиларнинг биронтаси хурматли меҳмонларга орқа томони билан утирмасин. Бу хақда бош официант гамхурлиқ қилиши керак. Ў ринларни режалаш-тирганда буюртмачи билан келишиб олиш керак. айниқса, хорижий меҳмонлар, туристлар зиёфатида уша мамлакатларга хос удумлар қулланилиши мақсадга мувофиқдир, Банкет столлари эни бўйича бир текис, тўғри туриши учун майда-чуйда нуқсонларни ҳам тугатиш керак. Бунинг учун стол оёқлари остига тегишли нарсалар тиқиштириш керак. Столларни бир-бирига зичлаб қўйиш билан ҳам бунга эришиш мумкин. А йниқса, хурматли меҳмонлар ўтирадиган столларга эхтиёт булиш керак. Меҳмон столи билан қундаланг қуйилган асосий столлар орасида 1—2 мли йўлак бўлиши зарур. Хурматли меҳмонлар учун стол фақат бир томондан ясатилади, унинг эни энсизроқ бўлади, лекин 70 см дан кам бўлмаслиги керак. Залда банкет столларидан ташқари ёрдамчи столлар, сервантлар девор ёнларига, бурчаклар, устунлар атрофига қуйилади. Улар идиш-анжомлар ва ичимликлар қўйишда фойдаланилади. Буларнинг сони зал майдонига боғлиқ. Битта ёрдамчи стол ёки сервант 12-—15 кишига хизмат кўрсатиш учун етади. Официантлар столлар атрофига стул ва креслолар қуйиб чиқади, стуллар мижозларнинг стол томон ў тишида халақит бермаслиги керак. Сўнгра

www.arxiv.uz официантлар столларни тўғрилайди ва дастурхон ёзади. Столларга дастурхон ёзилиши. Аввал столлар устига қалинроқ юмшоқ мато солинади, сўнгра дастурхон ёзилади . Устига идишлар қуйилганда тақир-туқур овоз чиқмайди, чинни, шиша ва бошқа хил идишлар синмайди, идиш туби столда текис туради, туқилган суюқдиқ намини ўзига тортади. Ресторандаги банкет столлари устига ёзиладиган дастурхонлар уларга мос келиши зарур. Бир дастурхонни битта столга солиш мумкин, унинг четлари стол четидан 20—30 см осилиб туриши керак. Агар бундан у зун бўлса, осилиб қолади, қалта бўлса, хунуқ кўринади. Агар столнинг ён томонига киши ў тирмайдиган бўлса, стол четидан 30—40 см осилиб туриши мумкин. Думалоқ столларга бир ёки бир неча дастурхон ёзиш мумкин, осилган бурчакларини мослаб қайтарилади. Стол безатиш. Банкет столига идишлар, қадах, фужер, рюмка ва бошқа анжомлар қуйилиши ресторан таомномасига ва газак, таом, ичимликлар берилишига борлиқ. Банкет столига аввал майда ошхона тарелкалари қ ў йилади, булар устига газак ва бошқа чуқур тарелкалар қуйилади. Тарелкаларни қўйиш тартиби қуйидагича. Офици ант мўлжал билан стол марказини аниқлайди ва уни уртадан бўлади. Бир томонига марказий тарелкани қуяди, унинг ўнг ва суд томонларига бошқа тарелкаларни қуйиб чиқади. Хар бир кишига 0,8-1 м жой мўлжалланади. Меҳмонлар сонига қараб тарелка терилади. Бир томонга тарелкалар қуйиб чиққан официант столнинг иккинчи то монига утади ва қарши томондаги тарелкалар рупарасига бир қатор тарелкалар қуйиб чиқади. Яна бошқа усули ҳам бор, аввал стуллар қуйиб чиқилади, столнинг нариги томонидан хар бир стул рупараси га тарелка қуйилади ва уларга мослаб столнинг иккинчи томонига ҳам тарелкалар терилади. Банкет столига тарелкалар териш қуйидагича бўлади: 1. Тарелканинг чети стол четидан 1—2 см ичкарида бўлади. 2. Тарелканинг ресторан эмблемаси ёки белгиси туширилган томони меҳмонга юзланиши керак.

www.arxiv.uz 3. Хурматли меҳмонлар ўтирадиган жойлардаги дас турхон махсус усулда ясатилади, тарелкалар оралиги бошқаларга қараганда кенгроқ қолдирилади. 4. Тарелкаларни стол оёқлари тепасига қуйилмайди. Ошхона анжомлари қуйилганда шу нарсага эътибор бериш керакки, тарелканинг ўнг томонига ошхона пичога ўткир томони тарелкага қаратиб қуйилади, сал унгроқда балиқ учун пичоқ яна унгроқда суюқ таом ичиш учун қошиқ ич томони тепага қаратиб қуйилади, яна унгроқда газак пичоги ўткир томони тарелкага қаратиб қуйилади. Ошхона тарелкасининг чап томонига тишларини юқорига қаратиб вилка қуйилади. Чапроқда ош қошиқ ёнида балиқ учун вилка туради, унинг ёнида газак вилкаси тишлари юқорига қаратилган холда қуйилади. Ҳамма анжомлар соплари бир чизиқда бўлади. қошиқ ва пичоқлар сопи унгга, вилка сопи чапга қаратилади. Таомномада белгиланган анжомлардан ташқари бошқа нарсалар олиб келиш тавсия этилмайди. Банкетларда стол безатишнинг ўзига хос хусусияти яна шундан иборатқи, пичоқ ва вилка дастурхон устига эмас, газак тарелкасига қуйилади ва усти салфетка билан ёпилади. Банкет столига фужерлар қуйилганда официант шу нарсага эътибор бериши керакки, фужерлар тарелка чеккасида 3—5 см оралиқда турсин. Столнинг чиройли чиқиши кўп холларда фужерларнинг дид билан терилишига боғлиқ. Фужерлардан ўнг томонда, стол четига параллел қилиб рюмкалар терилади. Фужер ва рюмкалар орасига шампан қадахлари қуйилади. К онья к ёки ликёр учун рюмкалар бу ичимликлар келтирилганда олиб келинади. Агар таомномада қувватли винолар белгиланган бўлса, вино учун рюмкалар ароқ ва вино рюмкалари орасига қуйилади. Шарбат ичиш учун стакан иккинчи қаторга вино рюмкаларидан ча п томонга қуйилади. Банкет столи безакларидан ажралмас бир қисми — сочиқ-салфеткалардир. Улар чиройли тахланган ва газак тарелкаларига солинган бўлади. Янги у зилган гуллар сувли гулдонларда қуйилади. Гул қ ў йилган гулдонлар унча баланд бўлмаслиги керак, чунки гуллар баланд бўлса, столнинг икки томонида утирувчи меҳмонларнинг ўзаро сухбатига халақит беради. Гул гулдонларини одатда стол марказига бир қатор қилиб қуйилади, улар ораси бир

www.arxiv.uz хил ў зунли к да бўлиши, гуллар бир текис туриши лозим. Бу ишлар официант зиммасига юқлатилади. Энг чиройли, манзарали гул стол марказига қуйилади. Чунки бу ерда банкет ташкилотчилари ва хурматли меҳмонлар утиради. Кўп ҳ олларда гул солинадиган гулдонлар ичига яхши ювилган шагал ташланади. Ана шундай қилинганда хар бир гулнинг чупини шагал ораларига киритиб исталган томонга қаратиб қўйиш мумкин. Гуллар бир-бирларига муносиб урнашишлари учун сим т ўғ но ғ ичлардан ҳам фойдаланилади, улар гулларнинг тиқ туришини таъминлайди. Натижада гулдонда худди жонли гул усаётгандай манзара хосил бўлади. Баъзан банкет столларини гул билан безашда гулдонларга бир донадан ёки бир неча донадангача гуллар солинади, бу дам ўзига хос чиройли манзара яратади. Думалоқ банкет столларини гул билан безашда гуллар катта гулдонга солиниб, стол уртасига қуйилади. Ясатилган банкет столида ортиқча хеч нарса бўлмаслиги, у ўзига хос бадиий қуринишли бўлиши керак. Зираворлар солинган идишчалар жуфт-жуфт қуйилади. Туз чап томонда, гаримдори - ўнг томонда бўлади. Усти очиқ идишли зираворларга кичкина қошиқча қ ў йилади. Стол устига олдиндан кулдон қ ў йиб чиқиш, чекиш воситалари ва гугурт қўйиш тавсия этилмайди. Диплома тия қоидаларига кў ра қаҳва берилгандан к ейингина чекилади. Бу қоидага риоя қилмай, меҳмон сигарета че к а бошласа, официант кулдон келтириб бериши керак. Стол ясатилаётганда буюртмачи кулдон қўйишни талаб қилган тақдирдагина, официант олдиндан кулдон қўйиши мумкин. К улдон че к увчига яқинроқ, стол устидага б ў шроқ жойга қуйилади. К улдонлар кичикроқ бўлгани мақсадга мувофиқдир. Сигаретларни официант пач к ани очиб тавсия қилади, бирга гугурт қўшиб беради. Банкет столи безатишдаги ўзига хос хусусиятлардан яна бири шундан иборатки, хар бир банкет қатнашчиси тарелкасининг ўнг томонида стол марказига яқин жойда таомнома карточкаси бўлади, бу карточка босмахонада босилган ёки компьютердан чиқарилган бўлади, шунингдек меҳмоннинг ташриф карточкаси

www.arxiv.uz қ ў йилади. Хар бир таомнома-карточкада банкетнинг тури кўрсатилади. Агар банкет хорижий делегатлар шарафига утқазилаётган бўлса, карточка икки тилда — меҳмон миллати тилида ва банкетни ташкил қилувчилар тилида чоп қилинади. Бухан к а нонлар, булочкалар кесилиб берилади. Тандирда ёпган нон бутунлайича ёки кесилиб, т ў ртта булиниб қуйилади. Банкет бошланишидан 15 дақиқа аввал бош официант ичимлик сувларини олиб қириш ҳақида буйруқ беради. Официант шу нарсага эътибор бериши лозим к и, сув шишалари тоза б ў лсин, шиша огизлари тозалаб артилсин. Ичимликлар официантнинг хизмат сто лига этикеткаси залга қаратилган холда қуйилади. Шишалар усти сочиқ-салфеткалар билан ёпилади. Банкет бошланишидан аввал ичимликлар тарқатиш назарда тутилган бўлса, рестораннинг залпешида банкет бошланишига 15—20 дақиқа қолганда бу тадбир бошланади. А лк оголсиз ичимликлар, мусаллас, шарбатлар тав сия этилади. Иссиқ пайтлар мева ва маъданли сувлар бе рилади. К улдон, гугуртлар қуйилади. Рюмкаларга, фюжерларга қуйилган ичимликларни официантлар патнисларда меҳмонларга тавсия этиб юради. Ичимликлар қуйилган рюмкалар тула бўлмаслиги керак. Патнисда оралари 2—5 см оралиқда туришлари лозим. Буйи баланд рюмкалар патниснинг урта томонига қуйилади. Бирданига жуда кўп рюмкалар тулдирилмаслиги, эхтиёжга биноан ичимлик лар келтирилиши керак. Банкетда унча кўп киши қатнашмайдиган бўлса, зал-пешда буфет-бар ташкил қилиш ҳам мумкин. Меҳмонлар исталган ичимликларни олиб ичишлари мумкин. Меҳмон лар четроқда сухбат билан банд бўлсалар, официант бардан олган ичимликларни уларга тавсия қилиши мумкин. Официантлар бушаган идишларни йиғиштириб олишлари, к улдонларни алмаштириб, тозалаб туришлари зарур. Бу маросим тугагач, меҳмонлар залга утади ва банкет тантанаси бошланади. Банкет столига меҳмонларни жойлаштириш ва уларга хизмат кўрсатишни бошлаш. Расмий қабул-банкетларда меҳмонларни стол атрофига жойлаштиришда қуйидаги қоидаларга риоя қилиш на зарда тутилади:

www.arxiv.uz 1. Эшикдан қириш қаршисида хурматли меҳмон учун урин белгиланади, агар эшик ён бошда бўлса, хурматли меҳмон ўрни қуча томондаги деразалар қаршисидан бел гиланади. 2. Қабул-банкет аёл сардорнинг ўнг томонидаги урин хурматли жой хисобланади, хужайиннинг ўнг томони — иккинчи жой бўлади. 3. Аёллар бўлмаса, хурматли уринлар қабул-банкет capдоридан ўнг томондаги ва ундан чапдаги — иккинчи урин хисобланади. 4. Азиз меҳмон банкет сардори рупарасида утиради. Бунда сардордан чап томондаги жой иккинчи урин бўлади. Агар қабул-банкет сардори аёли йўқ бўлса, унинг розилиги билан меҳмонлардан бирон аёл бу жойни эгаллаши мумкин. Ахлоқ-одоб қоидаларига биноан банкетда аёлларга биринчи навбатда хизмат қилинади. Хурмат нуқтаи назаридан баъзан банкет сардори-аёл розилиги билан хурматли меҳмонларга аввал хизмат кўрсатилади. Агар меҳмонлар қаерга утиришлари лозимлигини олдиндан билсалар, яна ҳам яхшироқ буларди. Бунинг учун меҳмонлар катта залда йигилишгандаёқ утириладиган жойлар режаси уларга қўрсатилса, мақсадга мувофиқ бўлади. Ресторанда банкет залига қириш учун кўрсаткичлар қуйилади. Банкет столлари безатилиб бўлгандан сўнг, бош офи циант банкет хизматининг хусусиятлари ҳақида официантларга тушунтиради, уларни сеқторларга, столларга бириқтиради. Хар бир официантга вино ва таомлар бериш, сеқторлар хизматида навбат қоидаларига риоя қилиш ҳақида тушунтирилади. Меҳмонлар залга кириши билан хар бир официант ўз сеқторида уларга утиришида ёрдам қилади. Хурматли меҳмонларга бош официант қарайди. Меҳмон қутишнинг энг мураккаб томони — меҳмон лар сони кўп бўлган банкетларда хизмат кўрсатишдир. Хизмат кўрсатиш қулай булсин деб сеқторлардаги ҳамма столларга рақамлар қуйиб чиқилади. Одатда рақам қўйиш турга қуйилган столлардан бошланади. Эшикқа яқин столларга I охирги рақамлар берилади. Хизмат кўрсатиш тартиб-қоидалари ҳақида бош официант олдиндан режа т у зиб олади. Режада столлар, сеқторлар, хизмат бажарадиган официантлар фамилиялари ёзилади.

www.arxiv.uz Олдиндан хар бир официант учун ёрдамчи стол белгланади, бош официант рахбарлигида официантлар улардан фойдаланади. Хар бир официант гурухи учун бош офи циант хизмат сохасини режалаштиради, таом, ичимлик ва бошқа нарсаларни қим, қачон олиб келишини буюради ва назорат қилиб туради. У қим, қачон фойдаланилган идиш-анжомларни йириштириб олади, тозаларини олиб келиб столга қуяди — олдиндан белгилайди. Қайси офи циант бу вазифани бажаришини Ўзи хизмат бошланмасдан билиши керак. Меҳмонлар қаҳва залига ўтганларидан сўнг қайси официантлар хизмат қилади, шу вақт банкет столларини қимлар йигиштиради — ҳаммаси бош официантнинг қўрсатмаси ва назорати остида амалга оширилади. Банкетнинг муваффақиятли утишида кўп нарса бош официантга боғлиқ. У, ошхона ходимлари, таом тайёрловчилар билан келишилган холда таомномага қиритилган таомлар, газакларни тайёрлаш ва столга тортиш вақтини белгилайди. Официантлар бош официант қўрсатмаларини с Ўзсиз амалга оширишлари зарур. Хизмат жараёнининг бажарилишини назорат қилиб турган бош официант таомларни залга бериш муддатида бажарилаяптими, навбатдаги таом қелдими, тоза идишлар столларга қуйилдими — ҳаммасини қ Ўзатиб туриши керак. Банкетда кишилар кўп бўлганда биргина бош официант харакати етарли булмай қолади. Бундай холларда бош официант бир-икки официантни ўзига ёрдамчи қилиб олади. Ёрдамчилар рестораннинг ишлаб чиқариш бўлими билан богланади ва банкет залининг айрим бўлимларида хизмат қилаётган бошқа официантларга рахбарлик қилади. Бош официант бу вақтда залда бўлади. Хизмат кўрсатиш жараёнида энг масъулиятли давр — ҳамма официантлар нинг залга бир вақтда таом ва ичимликлар келтириши ва залдан чиқишидир. Бу ерда албатта навбат тартибини сақлаш керак, агар навбат тартиби б Ўзилса, официантлар орасида шовқун-сурон, бир-бирига туқнашиш, стулларга тегиб кетиш, қоқилиш ҳолатлари хосил бўлади ва хизмат кўрсатиш жараёни сусаяди. Шунинг учун бош официант официантлар билан махсус дарс утқазади. Банкетларга хизмат кўрсатишда айниқса официантнинг қасб махорати керак. У хушмуомала, эътиборли, хушчақчақ, зуққо бўлиши талаб қилинади. Бу хизмат

www.arxiv.uz кўрсатишнинг юксак маданий даражасини вужудга келтиради ва меҳмонларда яхши кайфият уйготади. Банкет ўтқазишдаги яна бир муҳим шарт шундан иборатки, официант нафақат бош официант билан, балқи бошқа ҳамма официантлар билан ҳам яхши муомалада бўлиши шарт. Официант ёнларидаги сеқторларда қим хизмат кўрсатишини яхши билиши керак. Таом ва ичимликлар берилганда ҳам официант хушёр бўлиши, белгиланган таомни ўз эгасига янглишмасдан етқазиши керак. Банкетларга хизмат кўрсатиш официант учун синов бўлиши лозим. Тез, хотиржамлиқ билан, паришонхотир бўлмасдан, шошқалоқлиқ қилмасдан ишлаш керак. Официант ортиқча шовқинларга йул қуймаслиги, идиш- товоқдар йигиштирилаётганда тақир-туқур қилмаслиги талаб қилинади. Иложи бўлса, официант залда шивирлашиб гаплашсин. Официант қушни столлардаги шериқлари ишини ҳам имконияти борича қ Ўзатсин, ор тиқча харакатлар бўлса, сеқин тартибга чақирсин.Бироқ меҳмонларнинг биронта илтимоси ёки тақлифи эътиборсиз қрлмаслиги керак. Бажариш имкони бўлмаса, меҳмонга тушунтириш, қечирим сураш лозим. Банкетга хизмат кўрсатиш вақтида официантнинг умумий иш тартиби қуйидагича бўлиши керак: — расмий банкетларда официантлар юпқа оқ қулқоп билан ишлайди; — таом олиш учун таом тарқатиш жойига боришда официантнинг чой билагида сочиқча, зарур бўлса патнис ва анжомлар бўлиши мумкин; — таом тарқатиш жойида, таомларга яхши шакл берилишига эътибор қилиши керак, тарелка четлари тоза ва бошқа анжомлар ҳам талабга жавоб берсин. К амчили к лар сезилса, тезлик билан ишлаб чиқариш бошли ғ и ёки ошпазларга хабар қилинсин; — гарнир, соус алоҳида бериладиган бўлса, асосий таом билан бирга олинсин; — таомлар олингандан сўнг официантлар залга белгиланган рақам навбати билан киради. Навбатдаги таом бериш учун банкет столи тайёр эканлигини қурган бош официант залга қириш учун официантларга ишора қилади. ўз навбати ва рақамига риоя қилган холда официантлар залга киради, ўз сеқторлари томон боради,

www.arxiv.uz меҳмонлар орқасида икки-уч қадам масофада туради. Бош официант ҳамма нарса тайёрлигига, таом лар келтирилганлигига ишонч хосил қилиб, хизматни бошлаш ҳақида имо-ишора қилади. Шундан сўнггина официантлар бир вақтда меҳмонлар олдига келиб таом қўйишни бошлайди. Таомлар тарқатишнинг эстетик хусусияти шундан иборатки, залда харакат қилаётган ҳамма официантлар бир тартибда таомларни чап қўлда ёки патнисда олиб қелишлари лозим, идишлар баландлиги тирсақ баробарида бўлиши керак. Залда фақат бош официант қўрсатган йўналишлар бўйича харакат қилиш лозим. Залда харакат қилганда тез ва майда қадам ташлаб юриш тавсия қилинади. Банкетнинг шаклига қараб умумий қоидаларга риоя қилинади. Рюмкаларга ичимликлар таом келганга қадар қуйилади. Табри к сў злари айтилаётган пайтда официант дарақатни тўхтатади, ўз се к торида меҳмонлардан орқа томонда туради. Меҳмонлар аввал қуйилган таомларни истеъмол қилиб булгач, официантлар идишларни йигиштиришга тушади. Банкетнинг расмий қисми тугаганлиги белгиси зиёфат сохибининг ёки сохибасининг ўрнидан туриши билан билинади. Банкетдан сўнг бош официант меҳмонларни қаҳва залига таклиф қилади. Агар қаҳва зали бўлмаса ёки банкет залидан у зоқда жойлашган бўлса, қаҳва ичиш катта залда ў тқазилади. Банкет залидаги тантаналардан сўнг вақтни шинам жихозланган, мебеллар қуйилган манзарали қаҳва залида ўтқазиш меҳмонларга қувонч бахш этади. Бу ерда утириш учун юмшоқ, кресло, диванлар, ярим к ресло, стуллар қуйилади. Имконият борича буйи паст, думалоқ. ёки ч ў зинчоқ, столлар қуйилади. Бу столлар атрофида 6—12 киши утириши мумкин. Меҳмонлар бу ерда ў зларини эркин тутишлари керак. Дипломатиқ ахлоқ-одоб нуқтаи назаридан аёллар учун алоҳида қаҳва зали бўлиши мақсадга мувофиқ. Агар бундай имконият ресторанда бўлмаса, умумий залда бир неча столлар қаҳва ичишга мослаштирилади. Бу столлар оралари узоқ- узоқ қуйилади, меҳмонлар эркин утириши ва хизмат кўрсатиш осон бўлиши учун шундай қилинади.

www.arxiv.uz Қаҳва столлари қуйидагича ясатилади. Агар стол устига дастурхон ёзилмаган бўлса, столнинг уртасига сочиқ-салфетка солинади ва уни саққиз бурчакли қилиб қайирилади. Салфетка марказига мевалар солинган гулдон қуйи лади. Банкет столига мевалар қуйилмаган бўлса, шундай қилинади. Ширинликлар учун икки-уч тахлам тарелкалар келтирилади. Уларнинг ёнига салфеткалар устига мева учун анжомлар қуйилади. Тарелкалар олдида думалоқланган салфеткалар бўлади. Қаҳва столининг уртарогида гулдон ёки қутичаларда қонфетлар, печений, пирожний, ширин ёнгоқ, қанд, к улдон, сигаретлар, гугурт ва бошқалар бўлиши мумкин. Хорижий меҳмонларга хизмат қилганда уларнинг миллий анъаналарини хисобга олиб, қаҳва билан спиртли ичимликлар ҳам берилади. Шунинг учун официант стол ясатганда фақат қаҳва ичадиган идиш билан чеқланиб қолмай, конъяк рюмкаларини ҳам қўйиши керак. Қаҳва чашкалари чап томонга, стол четидан 5—10 см ичкарига қуйи лади. Қаҳва қоши ғ ини ўнг томонга, қаҳва идиши ичига қ ў йилади. К онъя к рюмкалари чашкалар ёнига алоҳида-алоҳида ёки 3—4 донаси бирга бир жойга қ ў йилади. Хо рижий меҳмонлар конъяк сифатига ишонч хосил қилишлари учун конъяклар столга шишаси билан қуйилади. Одатда ликёр рюмкалари столга қ ў йилмайди. Улар ёрдамчи столларда туради, агар меҳмонлар ликёр ичиш истагини билдирсалар, рюмкалар келтирилади. Меҳмонлар қаҳва залига утириб олишганларидан сўнг официантлар уларга қаҳва қуйиб бера бошлайди. Шуни ҳам эътиборга олиш керакки, баъзи меҳмонлар чой ичишни афзал қурадилар. Бундай пайтларда қаҳва идиши столдан олинади, европа одатига биноан чашкаларда чой берила ди. Ўзбекистон шароитида чой бериш тартиби бошқача. К ў к ёки памил чой чойнакларга дамланади, пиёлалар би - лан тарелкаларда меҳмонлар олдига келтирилади, офици ант чойни Ўзбек миллий удумига кура қайтаради, бир зум тиним олгач, чойни пиёлаларга қуйиб, таъзим билан ўнг қулда пиёлани меҳмонга узатади. Кичкина идишчаларда лимон келтирилади. Иссиқ ичимликлар тарқатиб бўлингандан сўнг официантлар рюмкаларга коньяк ёки ликёр қуйиб, меҳмонларга тавсия этади. Қаҳва столларига қаҳва чашкалари ва қонъяк рюмкала ри қўйиш меҳмонлар утириб олганларидан сўнг амалга оширилади. Қаҳва ва чойларни ёрдамчи

www.arxiv.uz столларда офи циантлар қуйиб олиб, патнисда қаҳва залига олиб киради ва хар бир меҳмон олдига қуяди. Сут ва қиёмларни хар бир меҳмонга тавсия қилади ва исталганларига қуйиб беради. Булар қаҳва столи устида қолдирилади. Қаҳва тарқатиш усулларининг бир неча хиллари бор: 1. Официант хар бир меҳмонга тарелкага қ ў йилган қаҳва чашкасини чой қошиқ, билан тақдим этади. Патнисдан чашкани ўнг қў ли билан олиб, меҳмоннинг ўнг томонидан столга қуяди. 2. Қуйилган тарелкани чашка ва қошиқ билан бирга чап қўли билан олади, ўнг қ ў ли билан қаҳва идшиини олиб, чашкани т ў лдиради ва тарелкани қаҳва билан чап қўлида меҳмоннинг чап томонига қуяди. Чапдан ўнгга қараб харакат қилиб официант хизматни давом эттиради. 3. Официант чашка ва қошиқ қуйилган тарелкани ўнг қ ў ли билан олади ва чап қўлида қаҳва қ ў яди, сўнгра ўнг қ ў ли билан меҳмоннинг чап томонига тарелкани қ ў яди. Официант стол бўйлаб унгдан чапга томон юриб хизмат қилади. 4. Официант стол б ў йлаб ў нгдан чапга харакат қилиб, хар бир меҳмон ёнида тўхтайди, устига салфетка ёпилган қаҳва идишини ўнг қ ў ли билан олиб, столга қ ў йилган чашкаларни тўлдириб боради. Хизмат кўрсатиш жараёнида столга кулдон қ ў йилади ва вақти-вақти билан олиб тозаланади, ўрнига бошқаси қ ў йи лади. Официант қуйидагича харакат қилади, к улдонларнинг бирини устига, иккинчисини тескари ёпиб олиб чиқиб кетади. Спиртли ичимликлар тарқатиш техникаси официантларнинг ўзаро муомалада бўлишини талаб қилади. Офи циант коньяк ва рюмкалар терилган патнисни қўтариб меҳмон ёнига келади, бошқа официант ҳам қўлида кичикроқ патнис билан унинг ёнига келади, меҳмонлар би лан муносабатда б ў лгач, улар розилиги билан рюмкаларга конъяк қуйиб, патнисдан меҳмонларга узатади. Бушаган шишалар шеригининг патнисига қуйилади. Б ў шаган қаҳва чашкаси ёки рюмкага меҳмонлар розилиги билан ичимлик қўйиш меҳмон кутиш қоидасига зид эмас, аммо чой остида лимон қолди ғ и бўлса, унинг устига чой қўйиш мумкин эмас. Бу идишни олиш ва бошқа идишда чой қуйиб бериш керак. Меҳмонларга қаҳва залида хизмат қилинаётганда офи циант қуйидаги қоидага

www.arxiv.uz риоя қилиши керак: — стол, стулда тартиб бўлиши, фойдаланилган қулдонларни олиб алмаштириб туриши, стол устидаги ортиқча нарсалар йиғиштириб олиниши зарур; — хизмат охирида официант меҳмонларга муздай маъданли сувлар, шарбатлар тавсия қилади. Фуршет -- Банкет Бундай банкетлар расмий характерга эга бўлган, иш бўйича музокаралар, савдо шартномалари имзоланишида утказилади. Фуршет-банкетлар, шунингдек юбилей, оилавий ва бошқа байрам тантаналари муносабати билан утказилади. Фуршет-банкетлари утказилганда қатнашувчилар стулларда утирмайдилар, тиқ туриб тамадди қиладилар ва ичимликлар ичадилар. Бундай банкетларнинг ўзига хос хусусиятлари шундан иборатки, таомномада асосан совуқ таомлар, ичимликлар, иссиқ газак, десерт ва иссиқ ичимликлар ассортименти бўлади. Совуқ, таом ва ичимликлар жумласига қуйидагилар киради: — салатлар (сабзавотлар, балиқ, гўшт, мевалар билан аралаштирилади); — қиймаланган тухумга бошқа маҳсулотлар қўшилади; — балиқли газаклар (дудланган балиқлар, сельд, балиқ котлети, рулет ва бошқалар); — гўштли газаклар (совуқ гўшт ассортименти, уй қушлари, ов қушлари, колбаса маҳсулотлари); — пишлоқ қўшилган газак (пишлоқнинг хар хил навлари, печений пишлоқ, билан, юмшоқ пишлоқ); — хар хил бутербродлар. Фуршет-банкетларнинг ўзига хос томони шундан иборатки, таом ва газаклар хар бир кишига алоҳида оз-оздан солинади, истеъмол қилиш ҳам осон бўлади. Таом, газак лар ейиш учун қулай булсин деб майдалаб тугралади ва пичоқ ишлатмасдан вилка билан тамадди қилинаверади. Фуршет-банкетларда хизмат кўрсатиш ресторан залида хизмат кўрсатишга қараганда 4—5 марта енгил кў чади. Банкет давомийлиги 1 соатдан ошмайди. Мебеллар жойлаштириш. Фуршет-банкет столлари одатдаги столлардан

www.arxiv.uz баландроқ бўлади (90 см), столларнинг кенглиги 1,5 м. қў йилган столларда хар бир кишига 15— 20 см жой мўлжалланади. Столларнинг хар икки томонида кишилар жойлашадиган бўлади. Меҳмонлар, банкет қатнашчилари бир томонда булишлари ҳам мумкин, унда столнинг фақат кишилар бор томони безатилади ва хизмат қилинади. Қуйилган столлар узунлиги 10 м дан ошмаслиги керак. Банкет столлари тўғри бурчакли, усти кенгайтириладиган бўлади. Уларни ўрнатиш шакли банкет залининг майдони ва архитектура хусусиятига боғлиқ, одатда столлар Т, П, Ш харфлари шаклида қуйилади, марказда хурматли меҳмонлар учун жой ажратилади. Столлар ораси ва столларнинг девор билан оралиги 1,5 м дан кам бўлмаслиги, меҳмонлар эркин харакат қила олишлари керак. Фуршет столларини махсус банкет столларига соладиган дастурхонлар билан безатилади, дастурхон четлари стол четидан анча пастда осилиб туриши лозим. Дастурхон бурчаклари ичига қайтариб қуйилади. Дастурхонларнинг ҳамма осилиб турадиган пастки томонлари полга нисбатан бир текис бўлади. Залда асосий фуршет столларидан ташқари официантларнинг ёрдамчи столлари ҳам бўлади. Улар деворлар ёнига қуйилади, устида ишлатиладиган тарелкалар, анжомлар, рюмка, салфеткалар туради. Ёнига сигарет, қулдон, гугурт учун ихчам к вадрат стол ҳам қуйилади. Бу столларга ҳам дастурхон солинади. Фуршет столларини тузаш. Фуршет столларини тузашда хизмат кўрсатиш хусусиятлари хисобга олинади. Тажрибадан шу нарса аникланганки, бундай банкетларда хар бир киши учун учтадан рюмка, бит т а фужер бўлиши керак. Ичимликлар, мева, газак учун анжомлар олдиндан қ ў йилади. Фуршет столини безатиш шиша ва биллур идишлар қўйишдан бошланади. Қоида бўйича фуршет столларининг хар икки томони ясатилади. Фақат хурматли меҳмонлар учун стол бир томонлама ясатилиши мумкин. Девор томонга қуйилган столлар ҳам бир томонлама ясатилади. Столлар учун шиша, биллур қадахлар, рюмкалар, фужерлар ажойиб бир безак бўлиб ярашади. Икки қатор тузалган столнинг охирига 10—15 дона фужерни учбурчак қилиб қ ў йилади. О ғ зи пастга томон қаратилган бўлади. Стол охири 15—20 см

www.arxiv.uz буш бўлиши керак. Фужерлар гурухи оралигига рюмкалар терилади, хар 10—15 см га биттадан рюмка терилади. Рюмкалар қатори марказдан (10—15 см) стол чети томонда бўлиши лозим. Демак, рюмкалар қатори оралиш 20—30 см бўлади. Гуллар қуйилган гулдонлар, мевалар, ичимликли шишалар рюмкалар оралигига стол маркази бўйлаб қ ў йилади. Пиво, маъданли сув шишалари, мева шарбатлари, кваслар фужерлар гурухи қаторида туради. Таомномада шарбатлар кўрсатилган бўлса, фужерлар ёнига стаканлар қуйилади, улар рюмкалар қаторида турса ҳам булаверади. Спиртли ичимлик шишалари этикеткалари меҳмон томонга қаратилган холда туриши лозим. Стол маркази бўйлаб фужерларни 5—7 донадан «илон изи» усулида қуйиб чиқилади. Бунда уларнинг оралари 80—100 см бўлади. Рюмкалар, шишалар, фужер гурухлари орасига эса узунасига мева ва гуллар қуйилади. «Арча» усулида фужерлар гурухлар бўйича терилади. Бир столда бир томонга қаратилади, иккинчи столда қарши томонга қаратилади. Агар стол битта бўлса, марказидан стол четларига томон қуйилади. Мева солинган гулдонлар, гуллар, ичимликли шишалар стол уртаси бўйлаб қуйилади. Шишаларни гурух қилиб ёки бир хил оралиқда Якка- Якка қўйиш мумкин. Фужерлар ва рюмкалар 15—18 донадан ёки к ўпроқ қилиб, стол бўйлаб стол ў қига нисбатан 30—45° да қуйи лади. Хар хил фужерлар дид билан навбатма- навбат тери лади. Турли хил рюмкалар гурухлари оралиги 30—50 см бўлади. Улар орасига гуллар, мевалар солинган гулдонлар ва ичимлик шишалари қуйилади. Турли қуринишдаги рюмкалар, қадахлар, фужерлар келадиган кишиларга мўлжаллаб, олдиндан қуйиб чиқилади. Ҳамма вақт фужерлар рюмкалардан ортиқ, қуйилади. Фуршет столига фужерлар, рюмкалар қуйилгандан сўнг бир тахлам (6—8 дона) газак ва десерт тарелкалари келтирилади. Тахланган газак тарелкалари стол четидан 2 см ичкарига, столнинг охирги томонидан 0,7—1м стол маркази томон қуйилади. Тарелка тахламалари столнинг хар икки томонига симметрик тарзда оралари 1,5—2 м дан жойланади, аммо столни «илон изини ясатилиши бундан мустасно.

www.arxiv.uz Сўнгра стол идиш-товоқ, анжомлар билан ясатилади. Уларни гурух-гурух қилиб қуйилади. Вилкалар тарелкалар миқдорига қараб, пичоқлар икки баробар кам қуйи лади. Газак пичоқлар тарелкалар тупламидан ўнг томон га, ўткир қисми тарелкаларга қаратиб қуйилади, вилкаларни ўнг томонга ҳам, чан томонга ҳам қуйса бўлади, тишлари юқорига қаратилади. Вилкалар ўнг томонда бўлгани маъқул, чунки меҳмон чал қули билан тарелкани ушлайди. Десерт вилка, пичоқлари ҳам юқоридагидеқ терилади, туртга ёки иккига буқланган сочиқ-салфеткалар 3—5 до надан десерт тарелкаларига ёки уларнинг ёнига қуйила ди. Таомномага биноан фуршет банкетларида десерт тарелкалари назарда тутилмаган бўлса, сочиқ-салфеткалар газак тарелкалари ёнига қуйилади. Топ-тоза ювилган ме валар узум ва бошқалар гулдонларга уйиб солинади ва столга қ ў йилади. Гулдонлар орали ғ и баробар бўлиши керак. Фуршет-банкетда столга ичимликлар шиша идишларга қараб қуйилади. Ичимликларнинг ҳаммаси совутилган бўлади. Қизил вино ва конъяк уй харорати бўйича берилаверади. Шарбатлар столга бутилкаларда ва идишларда, квас, пиво, маъданли ва мева сувлари огзи берк шишаларда қуйилади. Улар меҳмонлар банкет залига киришлари олдидан очилади. Шишаларнинг бир қисми очилмай туради, уларга эхтиёж тугилса очилади. Мевалар, гуллар, ичимликлар столга қуйилгандан сўнг, банкет бошланишига 30 дақиқалар қолганида газаклар, нон келтирилади. Биринчи навбатда уз хусусияти ва куринишини тезда йуқотмайдиган таомлар олиб келинади. Қолганлари дастурхонга меҳмонлар қелгач тортилади. Олдин катта идишлардаги, сўнгра к ичик идишдаги газак лар келтирилади. Кўпчили к газаклар чинни идишларда олиб келинади. Ч ў зинчоқ идишлар стол ў қидан 30—40° қилиб қуйилади. Газак идишлари стол марказига яқинроқ, стол четидан 25—30 см оралиқда туради, чунки бу ерда меҳмонларнинг тарелкалари, рюмкалари бўлади. Хар бир идишда таомлар олиш учун анжомлар бўлиши керак. Увилдириқ, учун кичкина қурақча, агар у бўлмаса чой қошиқ қуйилади. Сариё ғ учун пичоқ, берилади. Стол устида албатта туз билан гаримдори бўлиши зарур. Улар столга бир қатор қилиб қуйилади с тол безатишни тугатгач, официантлар

www.arxiv.uz ҳамма зарур нарсалар жой-жойига қуйилганлигини текшириб чиқиши керак. Меҳмонлар келганига қадар официантларнинг бир қисми залда қолади. Бош официант кўрсатмаси билан бошқа официантлар ўз тайёргарлик ишлари билан маш ғ ул бўлади. Фуршет-банкетларда хорижий меҳмонлар қатнашаётган бўлса, давлат байроқлари қуйилади. Ўзбекистон Республикаси байроғи хурматли меҳмонлардан ўнг томонда, банкет қайси хорижий давлат шарафига ўтказилаётган бўлса, улар байроғи чап томонда туради. Фуршет-банкетда хизмат кўрсатиш. Фуршет-банкетларида хизмат кўрсатиш меъёрий, хар бир официантга 18—20 тадан меҳмон тўғри келади. Официантлар зал столлари қаршисида тик турган холда меҳмонларга ичимликлар қ ў йиб беради, таом ва газаклар солиб олдиларига столга қуяди. Таклиф қилинганларнинг ҳаммаси столлар ёнига кела олмаган меҳмонларни хисобга олиб о фициантлар чеккароқда турган меҳмонларга ҳам хизмат тавсия қилиши, ичимликлар, таом, газаклар тақдим этиши лозим. Ичимликлар тарқатишда қуйидаги қоидага риоя қилинади. Официант патнисда рюмкалар, ичимлик шишалари қуйилган холда чап қўли билан олиб юради, рюмкалар устига салфеткалар ёпилган бўлади, меҳмонларга ичимликлар таклиф қилади ва ўнг қули билан қуйиб беради. Шу нарсага эътибор бериш керакки, ичимлик шишалари этикетекаси меҳмонларга кўриниб турсин. Бу ишни иккита официант бажарса ҳам бўлади: битта официант бутилка ва рюмкалар қуйилган патнисни олиб боради, иккинчи официант меҳмонларга ичимликлар тавсия этади ва хоҳиш билдирганларига қўйиб беради. Столлар яқинида бўлмаган меҳмонлар учун официант столдан газак олиб таклиф қилади, бундай холларда меҳмон столдан буш тарелка олади ва официант унга газак солиб беради. Баъзи официант патнисида газак билан буш тарелкалар ҳам бўлади, официант меҳмонга исталган таом ёки газак солиб олиши мумкинлигини айтади, ёки ўнг қули билан ўзи солиб беради. Официант фойдаланилган идишларни йиғиштириб олади. Бош официант ишораси билан, меҳмонлар совуқ газакларнинг асосий қисмини тамадди қилиб олганларидан сўнг (20—30 дақиқа), Официантлар иссиқ

www.arxiv.uz газак беришни бошлайдилар. Иссиқ газак, таомлар хар бир киши учун алоҳида идишларда келтирилади. Иссиқ газак ва таомларни о фициантлар икки киши бўлиб олиб келиши мумкин. Иссиқ таомдан сўнг хар хил ширинликлар бери л ади. Уларга тегишли анжомлар қ ў йилади. Шампан виноси ва қадахлар келтирилади. Патнислардаги қадахларга вино қуйиб, хар бир меҳмон олдига бориб тавсия қилинади. Фуршет-банкет қаҳва ичиш билан яқунланади. Хохловчилар бўлса, коньяк ичишлари ҳам мумкин. Бутун хизмат кўрсатиш жараёнида о фициантлар столларга қараб туради, фойдаланилган идишлар, б ў шаган шишаларни дарров йиғиштириб олади, уларни ювадиган хонага топширади, тоза идишларни олиб келиб қуйиб тура ди. Худди шунингдек, қулдонларни ўз вақтида олиб, тозалаб келади ёки ўрнига тозасини алмаштиради. Меҳмонлар к ў п бўлган холларда бу ишларга алоҳида официант ажратилади. Залда бир нечтагина стол бўлса, газак, таомлар, ичимликлар бир вақтда бирданига берилади. Столлар залга кириш жойидан узоқроқда бўлса, энг аввал уларга хиз мат қилинади. Банкет тугагач, йигиштириш ишлари қуйидаги тартибда ў тади: энг аввал салфеткалар, шишалар, гулдонлар, анжом лар навбати билан олинади. Чинни, шиша идишлар йигиштирилади. Стол устига солинган дастурхонлардан увоқ-ушоқлар четга ёки салфетка билан артилиб олинади, патнисларга солинади. Дастурхонлар ва улар остига солинган матолар ураб олинади ва сўнгра пол супурилади. КОКТЕЙЛ-БАНКЕТ Сессиялар, қонференциялар, кенгаш, ярмарка, съезд қатнашчилари учун коктейл-банкетлар ташкил қилина ди. Одатда бундай банкетлар кечга томон утказилади ва 2 соат атрофида давом этади. Коктейл-банкетлар ўтқазишда қатъий бир тартиб ў рнатилмаган. Белгиланган вақт доирасида меҳмонлар ў злари учун қу л ай пайтда қелишлари ва кетишлари мумкин. Коктейл-банкетларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, уларнинг таомномасида коктейл ва турли-туман алкоголсиз ичимликлар ў рин олган. Коктейл-банкетнинг иқтисоди анча ихчам, ортиқча мебел, идиш-товоқ, анжомлар ва ҳоказо талаб қилинмайди. Бундай банкетларга ҳам бошқа банкетларга

www.arxiv.uz қуйиладиган талаблар қуйилади. Аммо бу банкет анча арзон туради. Коктейл- конъяк ликёр, вино ва шу кабилар аралашмасидан шакар ва зираворлар қўшиб тайёрланган ширин, хушбуй ичимлик. Бундай банкетлар хорижий давлатларда қулланилади. Хизматга тайёрланиш. Залга банкет столлари қуйилмайди, аммо залнинг қулайроқ, жойларида — девор ёнларида, устунлар атрофида ва бошқа жойларда столлар бўлади. Банкет бошланишига қадар бу столларга сигареталар, гугурт, к улдон, салфеткалар солинган гулдонлар қуйилади. Идишларга солинган газаклар, рюмка, қадахларга қуйилган ичимликларни официантлар патнисларда олиб юриб меҳмонларга тавсия қилади. Енгил, асосан совуқ таомлар оз-оздан солиниб тарқатилади. Балиқли таомлар, ширинликлар кўп бўлади. Иссиқ таомлардан қиймаланган мол гўшти, қуй гўштидан тайёрланган газаклар, к отлетлар, пиширилган ёки ё ғ да қовурилган сосисқаларни тавсия этиш мумкин. Коктейл-банкетлари алкоголсиз дейилса ҳам, эхтиёж бўлганда ароқ, коньяк, ликёр, вино, пиво, шампан виноси, шарбатлар, сувлар берилади. Коктейл- банкетларида чеқланган миқдорда чинни, шиша идишлар, металл буюмалардан фойдаланилади. Рюмка, қадахдар к ўпроқ керак бўлади. Аммо бундай банкетларда оддий, лекин чидамли арзонроқ турадиган идиш-товоқлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Коктейл-банкетлари учун ишлатиладиган идиш-анжомлар миқдори келадиган кишилар миқдорига, газак ва ичимликлар ассортиментига, хизмат қилаётганлар сони ва малақасига, банкет ў тқазилаётган залнинг мувофиқдиги ва бошқа сабабларга боғлиқ. Коктейл-банкет ресторанда утқазилмай, бошқа бинода бўладиган бўлса, у ерни банкет зали сингари қуриниш беришга яқинлаштириб безаш керак. Бундай холларда ҳамма нарса шу ернинг ў зида тайёрланади, газак тайёрланади, идиш- товоқлар ювилади. Агар банкет ўтқазиш учун икки хона бўлса, бирида буфет жойлашади, бошқасида газак тайёрланади. Буфет учун ажратилган столларга қалин мато ва дастурхон ёзилади. Клеёнка ёки полиэтилен плёнкалар солинган столларга суюқлиқлар тукилса, улар намни шимиб олмайди.

www.arxiv.uz Буфетни ишга тайёрлаш, коктейл тайёрлаш ва рюмка, қадахларга қуйилган ичимликларни столларга тез қўйиш учун бир неча буфетчилар ёки тажрибали официантлар тайинланади. Буфетчилар хизмат бажарадиган бўлса, уларга ёрдамчи тайинланади, ёрдамчи тезлик билан ичимликлар қуйиб беради, буфетга муз, тоза идишлар келтиради, б ў ш шиша, банка, баллонларни олиб кетади. Банкетга тайёрланишда буфет столларига, албатта ичимликларни хисобга олган холда, рюмка, стакан, қадахлар гурухлаб қуйиб чиқилади. колган идишлар- анжомлар буфетда сақланади. Буфет столида патнис, ичимликлар ва муз учун жой қолдирилади. Банкет бошланишига қадар ҳамма ичимликлар харорати талаб меёрига келтирилиши лозим. Ҳаво исиб кетган пайтлар музлар майда булакларга булиниб, олдиндан тайёрлаб қуйилади. Банкет бошланишига бир неча дақиқа қолганда ичимликларнинг бир қисми буфетга келтирилади, шишалар огзи очилади, шарбатлар кўзачаларга қуйилади, коктейл тай ёрланади.Биринчи меҳмон келганига қадар рюмка, стакан, қадахларнинг туртдан бир қисми ичимликлар билан тулдирилади ва патнисларга қуйилиб, усти салфетка билан ёпилади. Идишларга ичимлик жуда тулатилмайди, учдан икки қисмигача қуйилади. Ичимликлар қуйилган буйи баланд идишлар патнис уртасига, буйи пастлари четроққа қуйи лади, оралари 1—2 см дан кам булмайди. Нави, мазаси, туси, қуввати хар хил бўлган ичимликлар бир хил рюмкаларга қуйилгани учун уларни гурух-гурухларга ажратиб териш керак. Патнис устига ёпиладиган салфетка патнисга мос туриши лозим. Сочиқ-салфеткалар катта бўлса, патнис четидан осилиб қолади ва кўриниши хунук бўлади. Буфетда ҳамма вақт заҳирада салфетка, сочиқ, кулдон ва бошқалар бўлиши зарур. Буфетчи, официантлар шиша идишлар, ичимликлар, муз ва бошқалар билан банкет залини ясатаётган бир пайтда, ошпазлар газаклар тайёрлайди, уларни идишларга солади. Банкет бошланишидан бир неча дақиқа аввал официантлар уларни ёрдамчи столларга олиб келиб қуяди. Меҳмонларга ичимликлар, газакларни думалоқ ёки чўзинчоқ патнисларда тарқатиш анча қулай. Олдиндан тайёрланадиган газакли идишлар миқдори официантлар сонидан бир неча баробар кўп бўлиши керак. Коктейл-банкетларига рюмкалар, қадахлар,

www.arxiv.uz стаканлар кўп талаб қилиниши хисобга олган холда уларни ювишни яхши ташкил қилиш лозим. айниқса, бу нарса банкет учун мосланмаган жойларда меҳмон қутилганда зарур. Ювиш хонасига иккита стол қуйилади, биттаси фойдаланилган идишлар учун, иккинчиси ювилган ва тозалаб артилган идишлар учун. Сўнгра улар буфетга олиб борилади ва ичимликлар билан тулдирилади. Идишларни оқиб турган иссиқ сув билан ювилади ва сочиқ билан артилади. Меҳмонларга хизмат қ илиш. Залга қиришда меҳмонларни банкет ташкилотчилари кутиб олади. Меҳмонлардан биринчисининг залда қуриниши билан официантлар хизмат кўрсатишни бошлайди. Хизмат бошланишида залда қанча киши борлигига қараб, официантлар залга чиқишади. Олдин хизмат хонасидан патнисда ичимликлар қўтарган официантлар, сўнгра улар орқасидан газаклар билан иккинчи гурух официантлар чиқади. Патнислар чап қўлда тирсақ баробарида бўлади. Улар хар бир меҳмон олдига келиб ичимлик ва газак лар тавсия этади. Бир меҳмон исталган ичимлик, газак олиши ёки хозирча олмаслиги мумкин, у чогда официант иккинчи меҳмонга ёндашади ва ичимлик таклиф қилади. Шундай ҳолат ҳам бўлиши мумкин; меҳмон шарбат ичишни хохлайди, аммо официантда бу ичимлик йуқ, буфетда бор. Официант у зр сураб буфетдан меҳмон талаб қилган ичимликни келтириб беради. Бордию, меҳмон истаган ичимлик буфетда ҳам бўлмаса, официант меҳмонга юзлашиб, « к ечирасиз, бу ичимлик йуқ. экан, апелсин шарбати бор, марҳамат» деб патнисни тутиши керак. Официант патнисидаги ичимликлар тугаб қолса ёки оз қисми қолса, у буфетга боради, етишмайдиган ичимликлар билан патнисни т ў лдиради ёки тайёрлаб қуйилган патнисни к у т ариб залга киради. Баъзи меҳмонлар б ў шаган рюмка, қадахларини патнисга қўйиш хохошини билдирсалар, официант патнисни тутади ёки яхшиси, рюмкани ўнг қули билан олиб энг яқин ёрдамчи столга қуяди. Официант ичимликлар тарқатар экан, қайси ичимликқа эхтиёж к ўпроқлигини билиши ва буфетчига айтиши ло зим, ўз навбатида уша ичимликдан к ўпроқ рюмка, қадахларга қуйиб туради. Меҳмонлар ичимликлар ичгач, иккинчи официант қўлида патнис билан газаклар тавсия қилади. Газакдан бушаган ёки озгина қолганлари билан идишлар ёрдамчи хоналарга келтирилади, бу

www.arxiv.uz ерда идишлар тулдирилиб, яна залга олиб чиқилади. Иссиқ газаклар банкет эгалари, бош официант билан келишилган холда берилади. Қизитилган металл ёки чинни идишларга газаклар солинади, видқалар ўрнига ёғоч ёки пластмассадан қилинган санчгичлар қуйилади. Газаклар бўлакчаларга бўлинган бўлса, хар бир бўлакчага биттадан алоҳида санчгич санчилган бўлади, меҳмонлар бемалол олиб истеъмол қилаверади. Газаклар идишга уйиб солинадиган бўлса, тепа қатордаги хар бир бўлакқа санчқич санчиб қуйилган бўлади, бошқа санч қ ичлар стаканда газак ёнига қуйилади. Санчгичнинг иккинчи учи меҳмонлар опиши учун қулай бўладиган қилиб стакандан 10—20 мм ташқарига чиқиб туради. Газак билан меҳмонлар атрофида юрган официант патнисни чап қўлида, ўнг қўлида эса, б ў шаган санчгичлар солиниши учун тарелка бўлади. Официантлар меҳмонлар келганидан бошлаб то охирги меҳмон қолгунча у злуксиз хизмат қилади. Коктейл-банкетлар ташкил қилишда рюмка, қадахларга банкет залида ҳам ичимликлар қ ў йилса булаверади. Бунинг учун қулайроқ жойларда, бурчакларда, чеккароқ жойларда, банкет залининг тинчроқ деворлари яқинида барлар уюштирилади. Буларнинг миқдори меҳмонлар сонига ва банкет залининг майдонига боғлиқ. Махсус бу фет мосламалари бўлмаса, бундай барлар учун одатдаги столлар қуйилади. Улар устига қалин мато ва дастурхон солинади. Фуршет-банкет столлари каби ясатилади. Бундай столлар у зунлиги 2—4 м, эни 1— 1,5 м бўлади. Бар-столи марказига витрина урнатилади, шишалар этикеткаси залга қаратилган ичимликлар қуйилади. М у з солинган идиш, банка ва шиша очқичлар, салфетка, патнис бўлади. Стол-барда рюмка, қадахлар т ў п-т ў п қилиб қуйилади. Буйи у зун идишлар стол четида ичимликлар қуювчига яқинроқ, буйи пастроқдари марказда туради. Барда турган буфетчи ичимликлар қуяди. Ишни яхши ташкил қилиш учун унинг ўнг томонида шиша, кўзачала рда ичимликлар бўлади. Столга қуйилган яшиқ, қутиларда ичимлик захиралари мавжуд. Буш шишалар ҳам шу ерга келтирилади. Банкет бошланишига 20—30 дақиқа қолганда бар хар жихатдан тула тайёр бўлиши шарт.

www.arxiv.uz Меҳмонлар келишига 10—20 дақиқа қолганда бар сохиби ичимликлар қўйишни бошлайди. Банкетда кўп миқдордаги меҳмонларга хизмат кўрсатиш зарурияти тугилса, бар сохибига ёрдамчи берилади. Унинг вазифаси — барга тоза идишлар келтириш, фойдаланилганларини йиғиштириб олиш, барга ичимликлар келтириш, эхтиёж тугилганда меҳмонларга патнисда керакли ичимликлар олиб бориб бериш, шунингдек бар сохибига ичимликларни рюмкаларга қўйишда ёрдамлашиш. ЧОЙ-БАНКЕТИ Чой-банкетлар таваллуд топган к унлар ва бошқа тан-таналарда ў тқазилади. Бундай банкетларда кишилар унча кўп булмайди. Бундай тадбирлар кўп холларда соат 16—18 ларда утқазилади, 2 соат атрофида давом этади. Чой-банкетининг ўтқазилишида қатъий қ о ида йуқ. У эркин долда ў тқазилади. Банкетга Тайёргарлик. Чой-банкетига тавсия этиладиган мебел - думалоқ, ч ў зинчоқ столлар, улар бўлмаса қвадрат, тўғри т ў рт бурчакли столлар, стуллар, кресло, ярим к ресло, юмшоқ к урси, диванлар. Чой столлари залнинг марказига ёки меҳмонлар учун қулай жойларга урнатилади. Залга бир қанча столлар қуйиладиган бўлса, улар орасида меэулонлар утиши, официантлар юриши учун йўлак бўлиши лозим. Асосий чой стол-ларидан ташқари официантлар учун ёрдамчи столлар ҳам қуйилади. Дастурхон, сочиқ, сочиқ-салфеткалар гулли бўлиши керак. Столга ёзилган гулли дастурхонларга мос келадиган сочиқ-салфеткалар танланади. Тантананинг харақтерига қараб ранг-баранг гулли дастурхон ишлатилади. Улар бир хил рангда ёки миллий қаштачилиқ безаклари берилган бир неча рангда бўлиши мумкин. Силлиқланган, ойна билан қрпланган столларга дас турхон ёзилмайди. Агар меҳмонлар сони 8 дан ошса, бир неча столни безатиш мумкин. Банкет таомномасида асосан ҳамир-қандолат маҳсулот-лари (нон, пирог, сухари, торт, пирожний, кекс, печений, қонфетлар, ширин ёнгоқдар, бодом, олма, хар хил мева ва бошқалар) бўлади. Спиртли ичимликлардан яримширин винолар, мусаллас, ликёр, конъяк тавсия қилинади. Баъзи банкетларда шампан виноси ҳам берилади. Чой столига

www.arxiv.uz совуқ, газаклар бериш тавсия этилмайди. Чой-банкети столига майда десерт тарелкалари, десерт, мева идишлари, вино, конъяк, ликёр учун рюмкалар, шам пан виносига қадахлар, чойнак-пиёлалар, қанддон ва қандни сиқиб олгич, мева, қандолатлар солиш учун гулдонлар, гулли салфеткалар, қулдонлар қуйилади. Чой столидаги хар бир меҳмонга агар таомномага қиритилган бўлса, Кичик десерт тарелка, унинг ёнига ликёр ва коньяк учун рюмка қуйилади. Пичоқ, вилка, қошиқ, десерт тарелкаларига ёки унинг ёнига қуйилади. Гулли сочиқ- салфеткалар чиройли букланиб, десерт тарелкала рига ёки уларнинг ёнига, чап томонга қуйилади. Мевалар учун тарелкалар, анжомлар 4—6 тадан тахла-ниб, меҳмонлар учун қулай жойга қуйилади. Улар хизмат қилувчилар учун ҳам унгай бўлиши керак. Мева, қиём, асал, печений, торт, пирожний, қанд, ёнгоқ солинган гулдонлар банкет бошланмасдан аввал столларга қуйилади. Қиём, асал соладиган идишчалар, қандни сиқиб ол гич, торт, пирожнийлар учун куракчалар, десерт қошиқлари берилади. Қулдон, сигареталар, гугурт чой столига қуйилмайди. Уларни зарур бўлиб қолса, официантлар келтириб беради. Чой столи таомномасида ширинликлар, мевалар, де серт ёки нимширин винолар бўлиши мумкин. Иссиқ, ичимликлар бериш олдидан қиём, сут, лимон келтирилади. Агар таомномада қиём белгиланган бўлса, 4—6 дона к ичик идишчалар стол устига қуйилади. Шампан виноси учун қадахдар вино рюмкаларининг чап томонида туради. Чой столининг безаги — самовардир. У асосий стол устига ёки махсус қилинган ихчамроқ столга қуйилади. Чинни чойнак-пиёлалар, чашкалар самовар ёнида бўлади. Меҳмонларга хизмат кўрсатиш. Официантлар меҳмонларни ясатилган столларга таклиф қилади, биринчи навбатда аёллар, ёши улугларни утқазади. Ҳамма меҳмонлар утириб жойлашганига ишонч хосил қилган. Официантлар меҳмонларга ширинликлар ва вино тавсия қилади. Офици ант унгдан чап томон юриб таомларни тортиб чиқади. Таом солинган идишларни қўйиш учун хар бир

www.arxiv.uz меҳмон олдига к ичик тарелкалар берилади. Сўнгра иссиқ, ичимликлар, қандолат маҳсулотлари қуйилади. Официантлар фойдаланилган идиш-анжомларни йиғиштириб олади ва тоза десерт тарелкалари, анжомларни беради. Қиём, қаймоқ, сут, лимонлар қуйилади ва чой берилади. Биз бу ерда Европа қоидаларига биноан чой-банкетлар ўтқазиш ҳақида қисман гапирди к , аммо Ўзбе к она чойхурли к бутунлай бошқача бўлади. Хозир Республикамиз ресторанларида чойлар ошхонада пахта гулли чойнакларда дамланади, пахта гулли пиёлалар билан меҳмонлар ол дига қ ў йилади. Официант чойни қайтариб, бир оз тиним бериб пиёлага қуяди ва меҳмонга у затади. Ўзбекистонда бўлган, Ўзбе к хонадонларига меҳмондорчиликка борган бир хорижлиқ олим, мамлакатига бориб, мақоласида шундай ёзади: «мен Ўзбе к қизининг иффат-эхтиром, иззат-хурмат билан чой у затишини дунёдаги ҳамма иффат-эхтиром, иззат-хурматга алиштирган б ў лардим.» Чой қўйиш, чой у затиш — бу ҳам бир санъат, маданият. Бу маданиятни биз ресторанларда хорижий меҳмонларга кўрсатишимиз даркор. Т Ў Й БАНКЕТЛАРИДА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ Ресторанларнинг туйларга хизмат бажарадиган ало ҳ ида заллари бор. Катта залларда меҳмонлар йигилишади, бир-бирларини қутишади. Туй утқазиладиган залга столлар қуйилади, банкет дастурхони ясатилади. Рестораннинг фақат биттагина зали бўлса, меҳмонлар эшик олдида тўпланишади. Туй банкетлари учун таомномалар махсус муқоваларда тайёрланади. Туй таомномаларининг муқовалари одатдаги тантанали банкетларниқига Қараганда кичиқроқ оқ рангда, «Туй таомномаси» деб ёзилган бўлади. Муқова ичига таомнома солинади, аммо таомларнинг, ичимликларнинг баҳоси қўрсатилмайди. Буюртма қабул қилиш. Аввало туй утқазиладиган зал буюртмачига кўрсатилади. Банкет утқазиладиган сана ва вақт туйга келувчилар сони, банкет учун утқазилган пул суммаси аниқланади. Қуйидаги масалалар олдиндан хал қилиб олинади: миллий анъанадардан келиб чиққан холда хизмат кўрсатишнинг ўзига

www.arxiv.uz хос хусусиятлари, к елин- к уёвларнинг келиши, кутиб олиниши ёки Келин-куёвлар меҳмонларни кутиб олиши, совғалари, гуллар учун жой, меҳмонларни қайси тартибда ўтқазилиши, иссиқ. таом қачон берилиши, уйин-қулги, чой берилиши ва ҳоказолар. Буюртмачи билан таомнома, банкет столларининг қуйилиши, меҳмонларни жойлаштириш режалари келишиб олинади. Буюртма қабул қилинганда буюртмачига ресто ран манзили ёзилган тақлифнома бланкалари берилади. Туй таомномасига хар хил совуқ. таомлар ва газаклар, қандолат маҳсулотлари, мевалар, ичимликлар, битта ёки иккита иссиқ, таом киритилади. Официантларни тайёрлаш. Мебелларни жойлаштириш. Туй-банкетига келувчиларнинг хар 9—12 тасига битта официант хизмат қилади. Бош официант ҳамма официантларга қўрсатма беради, хар бирининг вазифасини белгилайди, хизмат кўрсатиш сеқторини тайинлайди, таомлар, шампан виноси ва бошқаларнинг навбат билан берилишини тушунтиради. Хизмат кўрсатишга Тайёргарлик жараёнида бир гурух официантлар мебелларни ў рнатади, идиш-товоқ, анжомлар тайёрлайди, стол ясатади, бошқалар зиравандларни, гулларни қуяди, буфет маҳсулотларини тайёрлайди. Хизмат кўрсатиш жараёнида эса, бир гурух о фициантлар таом ва ичимлик лар тарқатади, бошқаси - фойдаланилган идиш-товоқларни йигиштиради ва ҳоказо. Т ў йга таклиф қилинганлар 20—24 киши бўлса, столлар бир қатор қилиб қуйилади, Кўпроқ бўлса — Т, П, Ш харфлари шаклида қуйилади. Бу туйга келувчилар миқдори, ресторан хусусиятига боғлиқ. Биринчи бўлиб к елин- к уёвлар ў тиради, к уёвнинг ўнг томон и да қелин ў тиради. Қелиннинг ота-оналари қуёвнинг чап томонида, қуёвнинг ота-оналари к елиннинг ўнг томонила ў тиради. Шу қаторда к уёвжура ва к елин дугонаси ў тиради. Юқорида асосан Европа халқларига тааллуқли туй-банкетлар ҳақида гапирилди. Ўзбекистонда ни к ох туйлари, айниқса қишлоқ жойларида асосан қуёвнинг ховлисида утади. Буларнинг миллий анъана, удумларимиздан келиб чиқадиган анча мураккаб томонлари бор. Бу алоҳида бир мавзудир. Лекин, Ўзбекистон

www.arxiv.uz Республикаси мустақилликқа эришгандан сўнг шахарларда ниқох туйлари ховлиларда ўтқазилиши билан бир қаторда, ресторанларда, махсус туйхоналарда утқазилмоқда. Бу туйларнинг асосий ў загида ў збеқ миллий маданияти, анъана, урф-одати, удумлари сақпанаётган, мазмуни бойиётган бўлса ҳам, шакл томонига баъзи янгилиқлар қириб қелаяпди. Бу хақда ҳам тўхталмоқчи эмасмиз, чунки бу ҳам алоҳида тадқиқот талаб бажарадиган кенг мавзудир. Т ў й кечасининг бошланишига 5-10 дақиқа қолганда бош официант туй ташкилотчиларига ҳамма нарса тайёр, залга қириш мумкин, меҳмонларни таклиф қиламиз, дейди. Шу пайт хизматга тайинланган ҳамма официантлар залда меҳмонларни қутади, уларнинг ў тиришларида ёрдам беради, сўнгра ичимликлар ва газаклар тавсия қилади. Келин-куёв ва уларнинг ота-оналарига алоҳида диққат-эътибор қаратилади. Таом, ичимликларни официант лар тавсия қилиб айланиб юради. Зарурият тугилган холда официантлар тарелка ва анжомларни йиғиштириб олади ва ўрнига тозасини олиб келиб қуяди. Меҳмонлар ичиб, ейишиб анча қизиб олгач, 30—40 дақиқалиқ танаффус эълон қилиниши, шу пайт мусиқа, ашула, рақсга тушиш мумкин бўлади. Танаффус вақтида официантлар стол устини тартибга солади, бушаган идиш- товоқларни йигиштиради, тозаларини қуяди. Иссиқ таом берилади. Т ў й торти к есилади ва тарқатилади. Мижозлар талабларига жавоб бериш Ресторанга ходимлар танлашда, официантлиққа хоҳиш билдирувчилар олдига асосан иккита муҳим талаб қ ў йилади; самимийли к , софдиллиқ ва кишиларга мехр-хурмат. Бу ишга гайратли, хис қилиш туйгуси кучли, саранжом- саришта кишиларни топиш керак. бошқа томондан, ету к пазанда, таомлар, ичимликлар хусусиятини биладиган кишиларгина официант бўлиб ишлаши мумкин. Юза к и билимга ишонган, ресторан ишини енгил-елпи ёдлаб олиб, ходимлар бўлимида Ўзини билимдон қилиб кўрсатадиган кишилар бу ишни эплай олмайди. Ресторан ишини санъат деб қараб, жони-дили билан ишлайдиган кишигина офи циант бўлиши мумкин. Дастлабки даврда у унча тушунмаслиги,

www.arxiv.uz лекин зехни, иродаси, меҳнатсеварлиқ хислатлари мужассамлашган бўлсагина, официант лавозимини бажариши мумкин. Официант билимдонлиқ билан тегишли таом ва ичимликларнинг сифати, уларнинг нафи ҳақида мижозларга тушунтира билиши керак. Официант таърифлаган таомлар, ичимликлар хақиқатга мос келгандагина мижоз шу ресторан томон яна йўлга тушади. Официант бош официант билан биргалиқда залнинг тулақонли сардори хисобланади. Унннг кундалик хизмати кишилар билан муносабатда булиш, шунинг учун у фақат хизмат кўрсатиш техникаси билимдони бўлиб қолмай, ахлоқ-одоб, рухият талабларини ҳам билиши лозим. Ҳозирги замон официанти қиёфаси саранжом-сариш та чиройли қийинган, равен қладам ташлайдиган, ортиқча гапирмайдиган, эпчил, хар қандай қелишмовчилиқ вазиятидан чиқиб кетадиган бўлиши керак. Залда ахлоқ-одоб муҳитини яратган официант мехр, хушмуомалаликни ҳамма нарсадан юқори қўйиши шарт. Официант ўз қадр-қиматини, инсонлар учун қилаётган меҳнати енгил эмаслигини, қасб гурурини ҳамма вақт хис қилиши керак. Официант билан истеъмолчилар орасидаги муносабатда хар икки томоннинг самимийлиги талаб қилинади. Айниқса, официантдан ресторанда хушчақчақлиқ, меҳмондўстлик кайфияти талаб қилинади. Официантга бўлган асосий талаблардан яна бири хизмат кўрсатиш усулининг қрида ва техникасини билиш, амалий ишда уларни қуллай олишдир. Булардан ташқари официант озиқ-овқат маҳсулотлари товаршунослиқ асослари билан таниш бўлиши, зал жихозланишини яхши билиши, ишлатиладиган идиш- товоқлар, анжомларнинг қаерда фойдаланишини амалда қўллаши лозим. Официантнинг хизмати иш жараёнида зарур бўладиган нарсаларни олишдан бошланади. Улардан бири официант билақ учига солиб юрадиган сочиқчадир. Бу сочиқ официантнинг қули қўйишига ва кийим енги ифлосланишига йул қуймайди. Официант хисоб бланкасини тайёрлайди, у рақамланган дафтарча шаклида бўлади ва хисобот учун хужжат хисобланади. Касса машинаси қалитини тилхат орқали

www.arxiv.uz кассирдан олади. Бутилка очқич, авторучқа, даструмол, агар залда чекишга рухсат бўлса, гугурт ёки зажигалка олади — булар официант хизматида фойдаланилади. Мижозлар билан пайдо бўладиган келишмовчиликларни бартараф этиш ва олдини олиш Хизмат жараёнида ресторанда турли вазиятлар юзага келиши мумкин. Бундай ҳолатларда бош официант ў зини тута билиши ва ахлоқ-одоб қоидаларига риоя қилиши шарт. Мисол тариқасида қуйидаги вазиятни қуришимиз мумкин. Қечқурун хизмат бошланишида иккита мижоз — эркак ва аёл турт уринли столга утқазилди. Улар бу ерга бошқа хеч қимни утқазмаслиқ кераклигини сурашди. Эшик ортида эса кишилар навбат кутиб турибди. Бош официант нима қилиши керак? Люкс тоифадаги ресторан ва барларда икки уринли| столлар 50%, олий тоифадаги ресторанларда — 20 % ни, биринчи тоифадаги ресторанларда — 15% ни ташкил қилади. Бош официант бу икки мижозга икки уринли стол тавсия қилиши керак. Агар залда икки қишилиқ буш стол бўлмаса, улардан иккита стулни олиб бориб олти ўринлиқ стол безатиш мумкин. Бундай харакат ресторанга келувчиларнинг хоҳишини к учайтиради, ресторанга келувчилар бундан кейин ҳам кўпаяди. Бош официант мунтазам равишда хизмат маданиятини ошириш мақсадида официантлар билан машгулот утқазиб туради. Маш ғ улот ўтқазишга тажрибали мутахассис ишчиларни ҳам жалб қилиш мумкин. Қулгина ресторанларда меҳмон кутиш бўйича уқишлар ташкил қилинган, бу ерда ёш официантлар мустахқам к асб кўникмаларини, ўз вазифаларини виждонан бажариш усулларини урганадилар. Хизмат махоратининг асосларини ў злаштирадилар. Официантда доимо идиш-товоқ, сочиқлар, дастурхон бўлиши лозим. Официант яхши шахматчи тош сургани каби ишлаши керак. Ўзининг бутун хатти-харакатларини олдиндан режалаб қўйиши унинг иш унумини оширади. У психолог бўлиши керак. Ресторанга келувчи фақат таом ейиш учун келганми ёки хордиқ чиқариш учунми, бу ердаги шароитдан лаззатланиш учун келганми, буни официант дархол сезиб опиши керак. киши биринчи марта келган бўлса, унга таом

www.arxiv.uz ва ичимликлар танлашда ёрдам қилиш лозйм. Бу сохада офици ант ўз ишининг мохир устаси бўлиши керак. Ресторанга келувчилар ҳам бу ердаги қоидаларга риоя қилишлари даркор, бордию улар интизомни б у зса, бошқалар дам олишига халал берса, бош официант ударга хизмат кўрсатишни тўхтатиб қўйиши мумкин. Ресторанда бўладиган баъзи англашилмовчилиқларни ҳам бош официант хал қилади. Қуйидаги вазиятни кў райли к : Мижозлардан бири буюртма қабул қилмаганлиги учун официантдан норози булди. Чучвара ейишни хохлаб қолди. Чучвара таомномада бор, аммо тарқатишда тамом бўлган. Ресторан ёпилишига хали 4 соат вақт бор. Бош официант мижозга чучвара тайёрлаш учун анча вақт талаб қилинади, шунинг учун бошқа таом тавсия қиламиз, дейди. Аммо мижоз норози. Бундай холларда бош офици ант мижоздан қечирим сурайди. Бош официант таом тайёрлашни буюради. Мижоз қутмай қетиб қолади. Ишлаб чиқариш кенгашида вақтида таом тайёрламагани учун ошпаз мухоқама қилинади. Бош официант хуқуқи: 1. Официант қоидани б у зса, уни ишга қуймаслиқ, хатто ишдан четлатиш, бу хақда ресторан рахбариятига маълум қилиш. 2. Таом берилишида ёки шакллантирилишида қоидага риоя қилинмаса, таомномани ишлаб чиқаришга қайтариш. 3. Нуқсонли таомни, хатто мижоз эътироз билдирмаса ҳам, алмаштиришни талаб қилиш. 4. Тажрибали, малақали официантларни, ёшларни тарбиялашга жалб қилиш. ўқув дастурларининг бажарилишини назорат қилиш. Официантлар танлаб олишда қомиссия таркибида қатнашиш, шу ташкилотда ишлаб кетиши мумкинлиги ҳақида тавсия бериш. 6. Официантларнинг даражасини ошириш ҳақида тавсияномалар бериш. 7. Хизматчиларга қачон таътил бериш навбатини белгилаш.

www.arxiv.uz Ижобий имиж яратиш Ўз иш фаолиятида официант қуйидаги тамойилларга амал қилиши керак: касбий бурчни юқори даражада англаш, меҳнатга ижодий муносабатда булиш, уртоқларча ўзаро ёрдам муҳити. Бу тамойилларни амалга ошира боришда Ҳозирги ресторан официантларининг хуқуқ ва бурчлари бор. Официантнинг бурчи, вазифалари: — графиқда белгиланган вақтда албатта ишга етиб қелиш; — мижозларга хизмат кўрсатиш тартиби бўйича бош офи циант қўрсатмаларини бажариш; — мижозларга хизмат кўрсатиш ва ў зини тута билиш қоидаларига риоя қилиш, мулоҳазали, мехрли, эътиборли булиш; — таомномада кўрсатилган таом ва ичимликлар мавжудлигини, баҳосини, уларни бериш тартиби ва уларни тайёрлаш технологияси асосларини билиш; — мижозларга таом ва ичимликлар тавсия этиш; — ишда белгиланган шаклдаги кийимда юриш, у дои мо озода, қурқам бўлиши, пойафзаллари тоза тутилиши лозим; — шахсий гигиена қоидаларига риоя қилиш; — столларни истеъмолчилар келишига жиддий тайёр лаш, бутун иш куни давомида иш жойи, столларни тоза ва тартибли тутиш, дастурхонни ўз вақтида тузаш, фойдаланилган идишлар, анжомларни техника қоидаларига биноан йиғиштириб олиш; — ёрдамчи стол ва сервантларни озода сақлаш; — хушмуомалалик билан келувчиларни кутиб олиш, залга бошлаб қириб ўтқазиш, таомнома тавсия қилиш, хизмат кўрсатиш техникаси қоидаларига мувофиқ тезлик билан буюртмаларни бажаришга киришиш; — синган, ёрилган, дарз кетган ёки доги бор идиш-товоқ ва бошқа анжомлардан фойдаланишга йул қуйилмайди; — қабулларда, банкетларда хизмат кўрсатиш тартиби ва техникасини билиш, мижозларнинг мулоҳаза ва тақлифларини бош официантга етқазиш.

www.arxiv.uz Хорижий мамлакат туристларига хизмат қилаётган официантлар зарур даражада чет тиллардан бирини билишлари шарт. Официант аниқ ва турли ишлаш учунКасса хужжатларини, хисоб-китоб варақасини, рестрларни тулдириш қоидаларига тула риоя қилиши керак. Иш жараёнида официант қуйидагиларни қилмаслиги лозим: — қайд қилинмаган хисоб-китоб варақалари бланкаларидан фойдаланиш, шунингдек ўз бланкасини бошқа официантга бериш; — таомлар ва буфет маҳсулотлари номини қўрсатмасдан бланкалар тулдириш; — хисоб-китоб варақасида, нусхасида, қвитанция дафтарчасининг йиртиб олингандан кейин қолган қисмида тузатиш, ў згартириш қилиш. Официантга мутлақо тақидланади: — бош официант рухсатисиз мижозларни столга таклиф қилиш ва Ўзича бошқа столга ўтқазиш; — тайёрланмаган столга мижозларни ўтқазиш; — мижозлар шиқояти ва эътирозларини бош официантсиз ёки диреқция ходимисиз мухоқама қилиш; — залда чекиш, утириш, таом ейиш, қаттиқ гапириш, шунингдек сервант, деворлар ва бошқаларга суяниш; — ресторан рахбариятисиз, бош официантсиз ў зича «стол банд» ёзувини столга қўйиш; — ошпаздан сифати ёмон, яхши шаклланмаган таом олиш; — белгиланган меъёрдан ортиқ спиртли ичимликлар бериш; — банкет, туй ва бошқа тадбирлар учун бош официантсиз буюртмалар қабул қилиш; —— хизмат кўрсатиш жараёнида бригадир ёки бош офици ант рухсатисиз у зоқ муддатга қетиб қолиш; — мижозлардан хисоб-китоб варақасида кўрсатилгандан ташқари пул олиш. Официантнинг иш техникаси тизимига хизмат кўрсатишни ташкил қилиш сохаси, стол безатиш, таом, ичимликлар келтириб бериш ва бошқалар киради.

www.arxiv.uz Қасб махрратини хисобга олган холда официантларга V—IV—III даража (разряд) берилади. Бу ихтисослигига қараб х ал қилинади. Ихтисос харақтеристиқаси икки бўлимдан иборат бўлади: «Иш бўйича харақтеристиқа» ва «Билиши керак». V разрядли официант Иш бўйича харақтеристиқа: — стол безатишнинг турли хиллари, жумладан термиқ; — стол, зал, катта залларни жихозлаш учун гуллардан қомпозиция; — нонушта, т ушлик, кечки таом, банкетлар учун тузиладиган таомномада идишлар, анжомлар, сочиқ ва бошқалар миқдорини хисобга олиш; — турли усуллар билан таом ва ичимликлар бериш; — мижозлар иштироқида таомлар тайёрлаш, шакллантириш ва нарсаларга булиш; — турли хил банкетларни ташкил қилиш ва ўтқазиш; — хорижий туристларга хизматни ташкил қилиш; — «Швед столи» ва бошқа мижозларга хизмат кўрсатишнинг прогрессив шаклларини ташкил қилиш;  мижозлар учун мақсимум қулайлиқ яратиш. Қилиши керак: — турли идиш-товоқлар, анжомлар, ошхонадаги латта буюмлари, уларни хисобга олиш ва сақлаш; — стол безатиш қоидалари ва турлари; — гулдаста шакллантириш қоидалари; — таомноманинг вазифаси, турлари ва тузилиши тамойиллари; — озиқ-овқат товарлари ҳақида қисқа маълумот; — ошпаз, таом харақтеристиқаси, таом ва ичимлик лар бериш қоидаси ва ўзига хос хусусияти; — физиология ва санитария асослари; —- психология асослари ва профессионал этика;

www.arxiv.uz — мижозларга хизмат кўрсатиш тартиби ва банкет турлари; — мижозларга хизмат кўрсатишнинг илғор шакллари; — маданий хизмат кўрсаткичлари ва уларга баҳо бе риш усули; — хорижий туристларга хизмат кўрсатишни ташкил қилиш. IV разрядли официант Иш бўйича харақтеристиқа: — стол безатишнинг хиллари; — столларни безатиш учун гуллардан қомпозиция; — нонушта, т ушлик, кечки таом, банкет учун таомнома тузиш, зарур идиш- товоқлар, анжом, ошхона буюмлари хисобини олиш; — турли усуллар билан таом ва ичимликлар бериш; — турли хил банкетларга хизмат кўрсатиш; — хорижий туристларга хизмат кўрсатиш; — мижозлар билан зарурий муомалада булиш; — фойдаланилган идиш ва анжомларни йириштириб олиш. Билиши керак: — идиш-товоқлар, анжомлар, ошхона буюмларининг ҳамма хилларини хисобга олиш ва сақлаш тартиби; — стол безатишнинг қоида ва турлари; — гулдасталар қўйиш тартиби; — таомнома тузиш турлари ва тамойиллари; — озиқ-овқат маҳсулотлари ҳақида қисқа маълумот; — таом ва ичимликларни бериш қоидалари, хусусия ти, таом харақтеристиқаси; — физиология ва санитария асослари; — профессионал этика; — официант иш жойини ташкил қилиш; — ичимликлар беришнинг қисқача харақтеристиқаси ва хусусияти; — тантаналарда хизмат кўрсатиш тартиби ва банкетлар тури; — хизмат кўрсатишнинг илғор шакли.

www.arxiv.uz III разрядли официант Иш бўйича харақтеристиқа: — стол безатишнинг хиллари; — стол безатиш учун гуллардан қомпозиция; — нонушта, т ушлик, кечки таом, банкетлар учун тузиладиган таомномада идишлар, анжомлар, сочиқ ва бошқалар миқдорини хисобга олиш; — турли усуллар билан таом ва ичимликлар бериш; — турли хил норасмий банкетларда хизмат кўрсатиш; — хорижий туристларга хизмат кўрсатиш; — мижозлар билан зарурий муносабатда булиш; — фойдаланилган идиш-товоқ, анжомларни йиғиштириб олиш; — назорат-касса машинасида ишлаш. Билиши керак: — идиш-товоқлар, анжомлар, ошхона буюмларининг ҳамма хилларини хисобга олиш ва сақлаш тартиби; — стол безатишнинг қ о ида ва тартиблари, гуллар қўйиш — таомнома тузиш тартиби, таом ва ичимликларнинг ёзилиши; — официант иш жойининг ташкил қилинишига талаблар; — озиқ-овқат маҳсулотлари ва ичимликлар ҳақида қисқа маълумот; — таом харақтеристиқаси ва таом, ичимликлар бериш тартиби; — профессионал этика қоидалари; — банкет турлари, хизмат кўрсатишнинг илғор шакли; — официантнинг ташқи қиёфасига талаблар; — мижозларнинг ресторанда утириш одоби. Официант қобюшятли қасб эгаси, юқори даражали мутахассис бўлиши керак. Мутахассис шахс, қобилиятли официант қуйидаги пси хологиқ сифатларга эга бўлиши лозим: — хушмуомалалик; — қишилар билан тил топишиб кетадиган; — чидамли, тоқатли, рухан бардам, сипо, ў зини қулга оладиган;

www.arxiv.uz — зийрак, яхши хотира эгаси; — бошқа кишилар кайфиятини сезадиган; — дидли, аниқ нутқли, с ў зларни тушунарли айтадиган; — шакл, ранг, хажмни сезадиган; — диқ қ атни ўзига ва бошқаларга жалб қила оладиган; — хисоб-китобни тез ва аниқ бажарадиган; — кишилар хусусияти фарқига борадиган. Официант яхши психолог бўлиши керак, чунки ресторанга келувчиларнинг кайфиятини тез тушуниши, уларга муносиб муомалада бўлиши, тегишли хизматни бошлаши керак ў зини тўғри англаши, ўз хиссиётини онгли бошқариши лозим, иш бўйича ўз ҳамқасбларини яхши билиб бир-бирини тушунган холда уртоқларча муносабатда бўлиши керак. Хар бир мижозга нисбатан официант меҳмонд ў стли к , зийраклиқ, сипо, боодаблиқни ў зида мужассам қилган бўлиши шарт. Агар мижозлар бирор масала бўйича нариги столдаги официантга мурожаат қилиб қолсалар, офи циант с ў зсиз қулоқ солиши, имконияти бўлса бажариши, агар имконияти бўлмаса, уша мижозга хизмат қилаётган официантни чақириб масалани хал қилиши зарур. Бордию, мижоз бирон-бир нарсадан норози бўлиб, шовқин-сурон қўтарса, официант мулойимлиқ билан, гунохқор бўлмаса ҳам, қечирим сураб тинчитсин. Офици ант шундай ишлаши керакки, залдагиларнинг диққатини ўзига жалб қилмасин, мижозлар сухбатига халақит бермасин, идиш-товоқдарни тақир-туқур қилмасин, ҳамқасбла рини бақириб чаирмасин, мижозларга сеқин, ёқимли овозда жавоб қилсин. Официантнинг шериги керак бўлган идишни ишлатиб қуйган бўлса, официант нима қилиши керак, залда идишимни топиб бер, деб жанжаллашиши керакми? Й ў қ, бошқа идиш олиб келиб хизматни давом эттиравериш зарур. Официант мижозлар билан муносабатда жуда хушмуомалали бўлиши талаб қилинади бирон нарса олиб келиб қуйганда «марҳамат» дейиши, «қечирасиз, таом берсам бўладими» каби муомала қилиши. Агар мижоз қошиқ, вилка, салфетка ва бошқалардан биронтасини тушириб юборса, официант аввал ўрнига тозасини олиб

www.arxiv.uz келиб қуяди ва сўнгра пастга тушган буюмни олади. Полга тушган нарсани зинхор мижоз олмасин. Тоза нарсаларни официант патнис ёки тарелкада олиб келиб бериши ло зим. Официант нарсаларни мижозга яқин турган қули билан у затади. Ўзбек одати бўйича ҳамма вақт ўнг қўл билан узатиш лозим ва бу миллий анъанамиз талабларига мосдир. Хулоса Бу мавзу УОК ларида хизматчи ходимларнинг мижоз билан бўладиган мулоқоти ҳақида батафсил баен этилган. Хизматчиларнинг хизмат маданияти, санитария- гигиена қоидаларига қаттиқ риоя қилишлари, хар қандай қийин ҳолатда ҳам, шароитдан чиқиб, мижозга юқори даражадаги сервис хизматини тақдим этишдир. Бу мавзу бош официант ва официантларга иш фаолияти давомида тўғридан – тўғри қўлланма сифатида ишлатилиши мумкин. Хизмат кўрсатишнинг бир неча усуллари, дастурхон тузашнинг бир қанча усуллари, озиқ –овқат маҳсулотларига қуйиладиган талаблар фирманинг ижобий имиджини яратишда қўрсатмалар мавжуд.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг «Туризм тўғрисидаги» қонуни. 2. «Food and Drink Service», London, 1996. 3. « Hospitality and Catering ». 4.«Менеджмент гостеприимства», Москва , 1997г. 5. Чудновсқий Д.Л. Туризм и гостиничное хозяйство М. «Тандем», 2000г., 6. Биржаков М.Б. «Туризм – перевозки», М. 2000г., 7. Федцов В.Г. «Культура сервиса», М. «Финансы и статистика» 2001 г. 8. Бородина В.В. «Ресторанно-гостиничный бизнес», М., «Книжный мир»,2001 г 9. Александрова А.Ю. «Международный туризм», пр.2001г. 10. Дегитярев Г.М. «Лицензирование и сертификация в туризме», М. «Финансы и статистика».2003г. 11. Зорин И.В. «Образование и карьера в туризме», М., «Советс к ий спорт», 2000г. 12. Папирян Г.А. «Менеджмент в индустрии гостеприимства», М.,2000г.,

O'xshashlar

Истемолчиларга хизмат кўрсатишнинг технологик жараёнлари

Ресторанларда хизмат кўрсатишнинг прогрессив усуллари

Меҳмонхона бизнесида сифатнинг мазмуни ва моҳияти

Жойлаштирув воситалари таснифоти ва уларнинг характеристикаси

Меҳмонхона хизматларининг сифатини бошқариш