Меҳмонхона умумий хўжалиги эксплуатацияси - Iqtisodiyot - Referatlar

Меҳмонхона умумий хўжалиги эксплуатацияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

128 KB

Ko'chirib olish

Меҳмонхона умумий хўжалиги эксплуатацияси Режа: 1. Меҳмонхона мижози ва улар билан бўладиган муносабатлар 2. Меҳмонхона иқтисодиётига таъсир этувчи омиллар 3. Меҳмонхонада тариф ва тариф сиёсати 4. Меҳмонхона бизнесида инвестицион стратегия

Таянч иборалар: мижозлар, VIP , CIP , менеджер, санузел, телефон, фитнесс-марказ, бассейн, коктейль-бар, супер, омиллар, меҳмонхона тарифи, тариф сиёсати, Хабар формуласи, Европа режаси, континентал режа, ярим пансион, тўлиқ пансион, штрих кодли карта, перфорацияли карта, беш «И», инвестиция, инновация, инфратузилма, институт, интеллектуал салоҳият. 1. Меҳмонхона мижози ва улар билан бўладиган муносабатлар Ҳар қандай меҳмонхонанинг ўзига мос равишда меҳмонлари, яъни бизнес тилида мижозлари ёки меҳмонхона хизматининг истеъмолчилари бўлади. Улар меҳмонхонага мижоз бўлишидан олдин, аввалам бор меҳмонхонанинг тури, даражаси, қаерда жойлашганлиги, қулайлиги, меҳмонхона томонидан кўрсатиладиган хизматлар тури, яшаш тарифи, ташқи кўриниши ва унинг тозалигига катта эътибор берадилар. Юқори даражадаги меҳмонхоналарда мижозлар, асосан VIP , CIP ва бошқа категорияларга бўлинади. VIP – категориядаги мижозлар, ўта муҳим меҳмонлар ҳисобланиб, уларга президентлар, вазирлар, юқори рангдаги дипломатлар, шоу-бизнес дунёсининг таниқли вакиллари ва шунга ўхшаш бошқалар киради. CIP – категорияли мижозларга тадбиркорликдаги муҳим меҳмонлар ҳисобланади ва уларга директорлар йиғини аъзолари, меҳмонхона марказий халқаси аппарати ходимлари, қайсиким меҳмонхона бизнеси учун муҳим бўлган кишилар, меҳмонхона хўжайинлари, катта фирма менеджерлари ва бошқалар киради. Бу икки категорияга тўғри келмаганлар, уларга нисбатан паст категорияли меҳмонлар сифатида киради. Меҳмонхона хўжалигида хизмат кўрсатишда юқорида ажратилган категория бўйича, меҳмонхонада шунга яраша хизмат кўрсатилади. Икки юқори категорияларга хизмат кўрсатишда. Меҳмонларни кутиб олишга

меҳмонхона генерал директори ёки махсус VIP – менеджер кутиб олиши керак. Уларнинг расмийлаштирилиши ишлари мумкин қадар қисқартирилади, яъни меҳмонлар карточкасини ктиб олиш стойкасида эмас балки, номернинг ўзида бажарилади. Номерда албатта табиий гул, мева, ичимликлар олдиндан қўйилади. Бундай турдаги мижозларнинг хусусиятига кўра, улар кенг омма билан кўришишни ҳоҳламайдилар. Номерларида овқатланадилар, бассейнга тушмоқчи бўлсалар ҳеч ким бўлмаслигини администрация таъминлаши керак бўлади, уларнинг яшаш номерлари эшигига қўшимча қоровуллар қўйилади, чунки автограф ёки кўришни ҳоҳлаганларни қўймасликлари керак. Умуман олганда, VIP , CIP – мижозлари меҳмонхона администрациясига кўп қўшимча ташвишлар келтирсада, аммо улар хизмат ҳақини жуда яхши тўлашади. Бу икки гуруҳга кирмаган мижозларнинг барчасида йиллар давомида юқори даражадаги меҳмонхоналарга шаклланган хизмат турлари кўрсатилади. Бунга асосий хизматлар мажмуидан ташқари, яъни номердаги кўрпа-тўшак, овқат ва иссиқлик, иссиқ сувдан ташари, яна қуйидаги хизматлар ташкил этилади: номер санузелида – туалет набори, фен, бирнеча сочиқ, оёқ кийимини тозаловчи воситалари бўлиши; номерда телефон, дистанцион бошқарувли телевизор; нотаниш шаҳарда мижознинг мўлжал қилишга ёрдамлашувчи ахборот хизмати; меҳмонларни бепул айтган вақтида уйғотиш; номерга овқатни ташкиллаштириш ( Room Service ); фитнес-марказ, бассейн; коктейль-бар (ресторандан ташқари); мижозлар автомашинаси турадиган жой; кирювиш ва кимёвий тозалаш ва бошқалар бўлиши мумкин.

Албатта, қўшимча хизмат кўрсатиш турлари, меҳмонхоналар даражасидан келиб чиқади. Супер – отелларда меҳмонларга шахсан ҳар бирига алоҳида хизмат кўрсатилиши, айниқса мижозлар категориясига қараб (инвалидларга, кўрларга, қариялар, болалар ва ҳ.к.) яна қўшимча хизмат кўрсатилади. Меҳмонхонанинг ҳар 50-100 номерига бир номер коляскали инвалидларга мослашган, яъни коляска номерда бемалол ҳаракат қилишдан ташқари санузельга ҳам кириши унда албатта, ички телефон (керак бўлганда ёрдамчи чақириш учун) бўлиши кўзда тутилади. Меҳмонхона мижозлари билан самарали иш олиб бориш учун, меҳмонлар орасида ҳар вақт сўров ошиб боришини мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки, такрорланиб турадиган камчиликлар аниқланади, бажариладиган ишлар сифати ошиб, ходимлар ишининг назорати ошиб борилади. Сўров ўтказиш ҳар бир килиентнинг кетиш вақтида, уларнинг фикрини билиш учун махсус сўров анкеталари ёрдамида бажарилиши мумкин. Меҳмонхона социологик изланишларида ўтказилган кўпгина ишлар бундай ишларнинг самаралигини кўрсатади ва қуйидаги маълумотларни рўёбга чиқарди: меҳмонхона мижозларининг таркиби 40 % бизнес туристлар, 43 % жуфт бўлиб саёҳат қилувчилар, 32 % якка эркаклар, 22 % якка аёллар бўлганлигини кўрсатди. Шу билан бирга кўп учрайдиган арзларни: персоналнинг етарли даражада бўлмаслиги; номерларнинг кўп ҳолда жойлашишга тайёр эмаслиги; номерларни бронланганлик мажбуриятини бажармаслик; номерда ёки умуман меҳмонхонада меҳмонларнинг тўлиқ хавфсиз эканлигини сезмаслиги; номерлар температурасининг доимо комфорт эмаслиги; шовқин даражасининг юқорилиги;

кроватнинг ҳар вақт қулай эмаслиги; баҳоларнинг юқорилиги; секин хизмат кўрсатиш; мижозларнинг 95 % телевизор кўриши, 95 % душ, 5% ванна қабул қилиш, 40 % эрталаб уйғотиб қўйиш кераклигини, мини-барнинг бўлишлигини талаб этишлари аниқланган. Келтирилган камчиликларнинг бартараф этилиши ва талабларнинг бажарилиши меҳмонхонанинг имиджини кўтариб, мижозлар сонини кўпайтиради. 2. Меҳмонхона иқтисодиётига таъсир этувчи омиллар Меҳмонхона, ўзининг ташкилий тузилмаси, моддий техник базаси, яъни хўжалиги билан бир бутун хизмат кўрсатиш соҳасидаги корхона ҳисобланадики, корхона иқтисодиётининг ривожланишини қандай омиллар белгилаши, улар меҳмонхоналарга ҳам таъсир этади. Уларга давлатдаги макро-, микроиқтисодиёт омиллари, социал- иқтисодий кўрсаткичлари ва мавжуд қонунлар ва уларнинг бажарилиш даражаси киради. Иқтисодий омилларга, мамлакатнинг умумий иқтисодий аҳволи, аҳоли жонбоши ўртача даромади, ишсизлик даражаси, маҳаллий валютанинг алмашув курси, солиқ солиш даражаси, кредитларга қўйилган банк фоизи ва бошқалар кирса, социал-иқтисодийга: даромад даражаси бўйича аҳолининг бўлиниши, таълим даражаси, ҳаёт фаолияти, аҳолининг ёши бўйича структураси, шаҳар ва қишлоқ аҳолисининг бир-бирига нисбати, жиноятчилик даражаси, туризмнинг ривожланиши ва ҳ.к. киради. Худди шунингдек, меҳмонхона фаолият олиб борадиган ҳудудда, солиқ ва меҳнат қонунчилиги, лицензиялаш қоидаси, санитар-гигиеник талаблар, ёнғинга қарши қоидалар, истеъмолчилар ҳуқуқи ҳақидаги қонун ва бошқалар ҳам, меҳмонхона иқтисодиётига таъсир этувчи омиллар ҳисобланади.

Меҳмонхоналарнинг бошқа корхоналардан фарқли, улар иқтисодиётига яна, махсус омил ҳисобланган терроризм, иқтисодий кризис ҳам катта таъсир этиши мумкин. Агар биз юқорида кўриб ўтилган омилларни меҳмонхонага боғлиқ бўлмаган ташқи омиллар деб ҳисобласак, корхона сифатида унинг ички таъсир этувчи омилларига: корхона бошқарув ва назорат системаси, таклиф этиладиган хизмат кўрсатиш даражаси, корхонадаги меҳнат муносабатлари, ходимлар иш шароити, меҳнат жамоадаги ҳолат, корхона тариф сиёсати, хавфсизлик таъминоти ва бошқалар киради. Шунинг учун меҳмонхонани иқтисодий ҳолатини яхшилаш, ривожлантириш учун юқорида кўриб чиқилган омилларни мунтазам кузатиш ва таҳлил этиш керак. 3. Меҳмонхонада тариф ва тариф сиёсати Меҳмонхоналар иш фаолиятининг натижалари уларнинг йил давомида етарли даражада фойда олиш ёки олмаслиги билан баҳоланади. Олинадиган фойданинг асосий омили бу меҳмонхона тарифи ва олиб борилаётган тариф сиёсати ҳисобланади. Таърифнинг тўғри ёки нотўғрилиги унинг банкрот бўлиши ёки ривожланишини таъминлайди. Меҳмонхона тарифи унинг хизматларга бўлган сарф харажати ва олинадиган (мўлжалланган) фойдадан иборат бўлсада, ҳозирга қадар унинг аниқ ҳисоблаш методикаси мавжуд эмас. Меҳмонхона тарифини аниқлашда ўзига хос хусусияти мавжуд, яъни мавсум вақтида фойдани максимал даражада олиб, мавсум бўлмаган даврда меҳмонхона иш фаолиятини зарарсиз олиб бориш. Кўп ҳолда, меҳмонхона қурилишига кетган сарф харажат ва ундаги чегирма ва устамадан иборат бўлади. Асосий мақсад киритилган инвестицияни қисқа муддатларда қоплаш ҳисобланади.

Тарифни ҳисоблашда кенг тарқалган Хаббарт формуласидан ҳам фойдаланиш мумкин:n P E RR   Бунда: RR - номер учун тариф; E - сарф ҳаражатлар; P - фойда; n - йил давомида сотиладиган номерлар сони. KNn  365 Бунда: N - меҳмонхонадаги номерлар сони; K - тўлиш (юклаш) коэффициенти; 365 - бир йилдаги кунлар сони. Меҳмонхона иш фаолиятидан олинадиган фойда i C P   Бунда: C - меҳмонхона қурилиш баҳоси; i - киритилган капиталдан кутилаётган фойда (10-15 %). Фойда миқдорининг катталиги, меҳмонхона қайси капитал ассоида қурилганлигига боғлиқ. Чунки, агар банк кредити асосида бўлган бўлса, унда олинган кредит ўз вақтида банк фоизлари билан тўланиши шартлиги учун, шундан келиб чиққан ҳолда фойда миқдори белгиланади. Меҳмонхоналар турларига ва иқтисодий ҳолатидан келиб чиқиб, турли хилдаги чегирмалар бўлиши мумкин. Улар расмий равшида меҳмонхона проспектида эълон қилинади. Уларга мавсум бўлмаганда 50 %гача яшашга, катта компанияларнинг кўп сонли меҳмонхоналарга бериладиган чегирма бошқача айтганда корпоратив таъриф, турфирмалар учун, гуруҳлар, талабалар, пенсионерлар ва бошқаларга қўйилган чегирмалар киради. Келтирилган чегирмаларни ҳисобга олиб таърифни ҳисоблаш учун махсус компьютер дастурлари тайёрланган ваш улар асосида меҳмонхона таърифи ҳисобланади.

Ривожланган давлатлар меҳмонхоналарида ҳозирги вақтда турли хилдаги таърифлар ишлаб чиқилиб, шулар бўйича сиёсати юритилаяпти. Европа режаси деб, ном олган тарифга фақат меҳмонхонага яшаш тўлови ( Room only ) киритилади, континентал режага асосан эса яшаш пулидан ташқари тушликнинг ҳам пули киритилади ( Room and break fast ). Бунда тушлик уч хил бўлиши мумкин: континенталь (шарбат, кофе ёки чой, булочка ва джемдан ташкил топган), инглизча (ветчинали қовурилган тухум қўшилади), швед столи (пишлоқ, колбаса маҳсулотлари, нон маҳсулотлари, мевалар, джемлар, асал, шарбат, кофе, чой ўз-ўзига хизмат кўрсатиш тариқасида қўйилади). Меҳмонхоналара тарифида ярим ва тўлиқ пансион ёки ҳаммаси киритилган тарифлар ҳам ҳозирги вақтда кўп қўлланилаётган методлар ҳисобланади. Яримпансион ( Half Goard , demi - pensoin , modified American plan ) таърифи бўйича меҳмонхонада яшаш, тушлик ёки кечки овқат киритилади. Бундай таъриф дам олиш отеллари, билимларини ошириш мақсадида туристлар отелларида, бизнесменлар меҳмонхоналарида қўлланилади. Чунки, бундай меҳмонхоналар шаҳар бўйича экскурсияда бўлса, ўша ерда тушлик қилса, кечки овқатга отелга қайтиб келишади. Дам олиш отелларида эса, тушликни отел ўзида ўтказиб, кечки овқатни бошқа ресторан ва кафеларда ўтказишади. Тўлиқ пансиони таърифида ( en pension , American plan ) яшаш ва уч (тўрт) маҳалли овқатланиш ҳам режалаштирилади. Бу таъриф асосан курорт меҳмонхоналарида, регион хусусиятидан келиб чиқиб, яъни агар шу регионда овқатланиш тармоғи яхши ривожланмаган бўлса. «Ҳаммаси киритилган» ( All included ) тарифи бўйича яшаш, кўп маротабали овқатланиш (овқатланиш жойини мижоз танлаши ҳам мумкин), барча (ёки кўп қисмли) кўнгил очар тадбирлар, барда шарбат бериш (импортлидан ташқари) ташкиллаштирилади. Бу тариф асосан курорт отелларида, қайсиким тўлиқ изоляцияни ҳоҳловчилар учун ташкил этилади.

Юқорида тавсифлари келтирилган меҳмонхона тарифларидан, бошқа яна «биринчи баҳоси билан иккита» ( Two for one ), яъни меҳмонга яшаш бепул бўлиши, аммо овқат пули, «Болалар бепул» ( Children free ), яъни болалар ага рота-онаси билан бирга яшаётган бўлса бепул бўлишини ташкил этилади. Меҳмонхона таърифи қандай бўлишидан ташқари, улар тўлиқ олдиндан мижозларга тушунтириб берилиши керак. Айниқса, тарифда солиқлар ёки ҳар хил қўшимча тўловлар бор ёки йўқлигини олдиндан мижоз билиши керак. Келтирилган барча манбалар тариф сиёсатига таъсир этади ва меҳмонхона юкланиш коэффициентини аниқлайди ( occupancy rate ) бу эса ўз ўрнида меҳмонхона рентабеллигини белгилайди. Дунё бўйича янгидан-янги меҳмонхоналарнинг қурилиши билан уларнинг номерларини юкланиш коэффициенти пасайиб бораяпти (ўртача 60 %га тенг). Шунинг учун ҳам тариф сиёсатини тўғри олиб борилиши, янги- янги турларини топилиши самарали иш олиб бориш гарови ҳисобланади. Бу коэффициентнинг ўзгариб туриши, яъни мавсумда юқори мавсум бўлмаганда паст, шанба ва якшанбада иш кунига нисбатан паст, байрамда юқори бўлганда администрация турли хилдаги чора-тадбирлар қўллаши мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Кўп йиллик янги қурилган меҳмонхоналар тарифининг таҳлили айрим қуйидаги тавсифларни бердики, уларнинг қўлланилиши меҳмонхона корхонаси рентабеллигини ошириш мумкин. Буларга Е.Е.Филипловский, Л.В.Шмарева келтирган қуйидагилар киради: 1. Янги қурилган меҳмонхона ўз-ўзини белгиланган муддатларда қоплаши учун меҳмонхона баҳо қийматини номерлар сонига бўлинган нисбати, номерлар таърифидан минг баробаргача катта бўлиши керак. Бунда меҳмонхона юкланиш коэффициенти 75 %, банк кредитининг фоизи 12 дан ошмаслиги керак.

2. Меҳмонхона қурилиши учун қўлланилган ер баҳоси қўрилиш баҳосининг 20 %дан ошмаслиги керак. 3. Меҳмонхона майдонининг 50 %дан кўпи яшаш номерлар фонди ташкил этиши керак. 4. Меҳмонхонанинг бир ўринли номерининг минимал майдони 10 м 2 , икки ўринлиси – 15 м 2 бўлиши керак. Ҳозирги вақтда меҳмонхоналар (уч ва тўрт юлдузлиси) номерининг майдони 20-30 м 2 , беш юлдузлисиники – 40 м 2 ва ундан кўп. Номернинг геометрияси тўрт бурчакли (2 x 1) нисбатда, эни камида 3 м бўлиши мақсадга мувофиқ ҳисобланади. 5. Номерлардаги кровотлар қаттиқроқ ва оёғсиз бўлиши (чунки йиғиштириш майдони камаяди) лозим. 6. Меҳмонхонадаги рестораннинг майдони, ҳар бир ўринга 1,5-1,8 м 2 , барда 1,3 м 2 , банкет залида 1 м 2 гача. Ресторан ошхонасининг майдони 0,9-1 м 2 ва унинг ярими омборхоналар майдонига тўғри келади. 7. Администрация майдони ҳар номер сонига 0,3-0,5 м 2 , омборхона юзаси – 1 м 2 , ошхона, гардероб, душга ҳар бир номерга – 4 м 2 . тўғри келади. 8. Уч юлдузли отелда ҳар 100 номерга тақрибан 80 хизматчи бўлиши, даражаси юқорисига янада унданкўп бўлиши талаб этилади. 9. Номер фондининг овқатланиш хизмати даромадига нисбати 70/20 (қўшимча яна 10 %)дан 40/60 нисбатда бўлиши мумкин. 10. Агар бир номер иккичисидан катта бўлса, албатта майдони ҳам 2-3 м 2 кўп бўлиши лозим, акс ҳолда мижоз буни сезмайди. 11. Отелларнинг оптимал размерига 100-230 номергача, айрим вақтда 400 гача ҳам бўлиши мумкин. 12. Меҳмонхона номерлар фондининг структураси, яъни нечта бир ўринли, икки ўринли ва люкс хоналарнинг бўлиши, унинг синфига, хилига ва бозор сегментига боғлиқ бўлади. Ҳозирги вақтда бир ўринли номерга икки ўринли кроват қўйилса мақсадга мувофиқ бўлади. Номерларнинг тарифини асосан санузеллар сарф ҳаражати ташкил этади. Бир ўринли номерга икки

ўринли кроват қўйиб жуфтли мижозлар қўйилса, тариф 25 %га ошади. Ҳар бир меҳмонхонада қимматли бир ики номерларнинг бўлиши, даромади кам бўлса ҳам, меҳмонхона обрўйи учун хизмат қилади. 13. Меҳмонхона хавфсизлигини таъминлаш, мижозлар ўзларини хавфсиз сезишлари учун эшиклар мустаҳкам кўринишга эга бўлиши, занжирли, кўзли, мустаҳкам қулф бўлиши керак. Айниқса, замонавий электрон, механик ва магнитли қулф калитларни қўллаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Ҳозирги вақтда ҳаводан ҳам ҳимояланган қулфлар мавжуд. Уларга «Смарт-карта», штрих кодли ёки перфорацияли карта, энг кўп тарқалган пластикли магнитли йўлли карталар мавжуд. Юқори даражали отелларда турли хилдаги калитлар мавжуд. Уларга « Grand master Key » бир ёки икки нусхаларда (генерал директорда ва хавфсизлик хизмати бошлиғида) бу калит ёрдамида ҳоҳлаган қулфни очиш ва ёпиши мумкин бўлади. Худди шундай айрим қулфларни шундай ёпиши мумкинки, уни бошқа ҳеч қандай калит очолмайди. Maste Key – бош калит эса номер фонди бошлиғига бош мухандис, қабул қилиш бошлиғида бўлади. Бу калит ёрдамида бош калит ёпган қулфдан ташқари ҳаммасини очиши ва ёпиши мумкин. 4. Меҳмонхона бизнесида инвестицион стратегия Ҳар қандай соҳа, тармоқ ёки корхонанинг ривожланишини ундаги беш «И»нинг, яъни инвестиция, инновация, инфратузилма, институт ва интеллектга боғлиқ. Ҳозирги замон иқтисодиётининг жадал суръатларда ривожланиши учун беш «И», яъни: инвестиция, инновация, инфратузилма, институт ва интеллектнинг қўлланилиши ҳозирги вақт талаби бўлиб келмоқда. Маълумки, инвестиция (лотинча, қуймок) кенг маънода келгусида купайтиришни мақсад қилиб капитал қўйишдан (кўчириладиган ва кўчмас

мулк, турли молиявий воситалар, номоддий активлар ва х.к.) иборат бўлса, инновация янгиликни, амалиётга киритиш, яъни жамият талабидан келиб чиққан ва иқтисодий мазмунга эга бўлиш мақсадидаги ғоя, изланиш, нафақат ихтирони яратиш, балки амалиётни самарадорлигини ошириш учун барча янгиликларнинг киритилиши ҳисобланади. Бунга янги маҳсулот, янги технология, жараён ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш фирмаси; янги бозор, молиявий инструментлар ва структуравий ташкил топишга мос ижтимоий- иқтисодий вазифаларни, янги бошқарув жараёни ва ечими, энг аввало, инсоннинг маънавий соҳасидаги янгиликларни яратиш ва тадбиқ этиш тушунилади. Албатта, буларнинг ҳар кандай соҳада тадбиқини амалга оширишда инфратузилма (лотинча, қуйи тузилма, тузилиши) моддий ишлаб чиқариш соҳасининг барқарорлиги ва жамият хаёт фаолияти шароитини таъминлаш учун шу соҳадаги иншоот, бино, хизматлар системаси ва х..к беришга бўлиши лозим. Инфратузилманинг ишлаб чиқариш (йўллар, каналлар, омбор, портлар ва алока системаси ва х.к) ва ижтимоий (мактаб, касалхона, театр, стадионлар ва х.к) ёки уларнинг хўжалик комплекс соҳалари (транспорт, алоқа, таълим, соғлиқни сақлаш ва х.к) бирлигида кўриш мумкин. Инвестиция, инновация, инфратузилма мавжуд институтлар билан ўзаро боғлиқликда бўлади. Чунки. институт (лотинча, инстетум) икки хил маънони билдиради. Биринчидан, низом, қоидалар ёки уларнинг тўпланиши; иккинчидан, маҳкама, муассасаларни билдиради. Яъни, улар иқтисодий, маънавий, ҳуқуқий, ижтимоий ва бошка соҳаларга бўлинади. Ижтимоий институтларга давлат, оила, гуруҳлар ва х.к киради. Шу ўринда маданият ҳам ижтимоий институт сифатида муҳим аҳамиятга эгалигини таъкидлаш лозим. Навбатдаги «И»да, инсон интеллекти, интеллектуал салохияти, фаолияти инобатга олинган. Агар биз инсоннинг ақл–идрокини, тафаккурини, билимини ва илмини, заковатини, қобилиятини ва х.к. унинг

интеллекти, шулар ёрдамида, ижод этиш, маҳсулот яратиш (интеллектуал мулк) унинг интеллектуал фаолиятини кўрсатади. Келтирилган «И»ларниг ҳар бири ўз ўрни, моҳияти билан ҳар қандай соҳани ривожлантиришда улкан салоҳиятга эга. Аммо, соҳаларнинг ривожланишида (шу қаторда таълим, кадрлар тайёрлашда) уларнинг ҳар бирининг таъсири маълум даража касб этса, уларнинг бир бутун бирликдаги таъсирининг таҳлили соҳа ривожланиш юритувчи кучини янги-янги омилларини имкониятларини келтириб чикаради. Мақсадга мувофиқ, интеллектнинг бошқа «И» лардан фарқи шундаки, у ҳам «И»ларга ҳам истеъмолчи ҳам барчасини яратувчиси ҳисобланади. Шундан келиб чикган ҳолда, интеллектнинг ёки интелегенцияни тайёрлашда яъни, сервис соҳасида ўқимишли, ўйловли, юқори малакали кадрларни тайёрлашда «И»ларнинг таъсири ва салоҳиятини кўриб чиқиш долзарб масала ҳисобланади. Мустақиллик йилларининг охирги ўн йилида ушбу «И»ларнинг хизматлар, хизмат кўрсатиш, сервис ва айниқса, туризм соҳаларига таъсирини оширишда ҳукуматимиз турли салоҳиятли чора–тадбирларни амалга ошириб келмокда. Бунга: Кадрлар тайёрлаш миллий дастури, Таълим конуни ва «Ўзбекистон Республикаси 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги, Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институтини ташкил этиш каби институциявий қарорлар мисол бўлади. Ушбу умумий ва алоҳида соҳалар бўйича (Ўзбектуризм, хизмат кўрсатиш, маиший хизмат ва ҳ.к.) қабул этилган барча чора–тадбирлар билан давлатимиз бош инвестор сифатида соҳа инфратузилмаси ва институтининг ислоҳотчиси бўлиб келмоқда. Бунинг натижасида давлат таълим стандартлари, ўқув режалари, ўқув дастурлари, моддий–техникавий базаси, амалиёт базаси ўқув–услубий таъминотини ва х.к. бажарилди. Шу билан бирга соҳа амалиётида инфратузилма, институтлар ривожлантириб борилмокда. Масалан, Самарқанднинг 2750 йиллик муносабати билан фақатгина Самарқанд шаҳар йўллар инфратузилмасига 40

млрд сўм, туристик иншоотлар учун ҳам 40 млрд сўм инвестициянинг давлат томонидан ажратилиб, қўлланилгани фикримизнинг тасдиғи ҳисобланади. Сервис соҳаси кадрлар тайёрлашдаги инвестиция, инфратузилма, институтлар кўлами маъқул даражада бўлсада, аммо инновация, интеллектуал таъминланганлик нисбатан паст даражада. Шунинг учун ҳозирги вақтдаги энг замонавий янгиликларни, ихтироларни амалиётга тадбиқ этиш, ўқув услубий илмий тадқиқот жараёнига таниқли интеллект соҳиблари уларнинг инновацион ишларига жалб этилса, тайёрланаётган интеллект-кадрлар сифати оширилса соҳада киритилган инвестицияларнинг, яратилган ва қўлланилаётган инфратузилма ва институтларнинг самараси янада ошар эди. Масалан, инновацияда, замонавий илғор технологиялардан – нанотехнологияни амалиётда, синергетикани назарияда ҳамда амалиётда, ГАЛС–технологиясини инфратузилмада ва ҳ.к. қўлланилиши кадрларни ҳозирги вақт талаби бўйича тайёрлашни таъминлайди, пировардда иқтисодиётимизни кескин равишда ривожлантиради. Умуман олганда, беш «И» ни ташкил этувчи инвестиция, инновация, инфратузилма, институт ва интеллект ўзаро беш юлдуз қирралари каби боғлиқликда ва доимо ўзгариб, янгиланиб туриши талаб этилади. Сўнгги йилларда буларнинг хар бири алоҳида-алоҳида самарали қўлланилиб келиши иқтисодий соҳалари каби таълимда кадрлар тайёрлаш жараёнинни ҳам ўзгартириб, унинг самарадорлигини ошираяпти. Аммо, сўнгги изланишлар шуни таъкидлаяптики, уларнинг самарадорлигини амалиётда янада ошириш учун «И»ларнинг соҳаларда биргаликдаги таъсирини ташкил этиш лозим. Бунда уларнинг ўзаро боғлиқлигини ўрганиш. Моделлаштириш ва оптимал даражаларини аниқлаш мунтазам равишда мониторингини олиб бориш соҳани янада ривожлантириб, «И»ларнинг қўлланиш самарасини ва имкониятларини оширади. Инвестиция, инновация, инфратузилма, институт ва интеллектнинг бирор соҳада қўлланилиши тартиби ҳам, энг аввал шу соҳанинг қай даражада ривожланишига боғлиқ бўлади. Сервис соҳасида кадрлар тайёрлашда

ҳозирги вақтда интеллект ва инновацияга алоҳида эътибор бериш, сўнг яна инвестиция, инфратузилма, институт ўзгартирилиб борилса мақсадга мувофиқ «И»ларнинг қўлланиш самарасини янада оширади. Сервис соҳаси юқори малакали кадрларни тайёрлашда «И»лар таркибидаги институтни ҳам ривожланишга алоҳида эътибор бериши зарур бўлади. Ўзбекистонда ягона ҳисобланган хизматлар кўрсатиш институти сифатида сервис соҳаси барча шарт-шароитлар янада яхшиланиб ривожлантирилиши зарур. Бунинг учун сервис соҳаси қўшимча бакалавриат таълим йўналишлари (маиший хизмат, бозор сервиси, миллий ҳунармандчилик, халқаро туризмнинг таълим соҳалари ва ҳ.к.) очилиши зарур. Шу билан бирга сервис, туризм мутахассисликлари бўйича магистратура, аспирантура, докторантура ва яқин келажакда ихтисослашган илмий кенгаш ташкил этилиши керак. Институтда халқаро ташқи алоқаларнинг кучайтирилиши, битирувчи талабаларнинг илғор чет эл институтларида амалиёт ўташлари, профессор- ўқитувчиларнинг малакаларини ошириш, қайта тайёрлаш ишларини жадаллаштириш керак бўлади. Ўқув соҳасига талабалар ўқиш жараёнини хизмат кўрсатиш корхоналарининг ишлаш мавсуми билан мослаштириш, ўқитиш жараёнини интеграциясини амалга ошириш керак. Агар юқорида айтилганлар институтнинг номоддий томонлари бўлса, моддий томондан яқин ўн йилларда катта инвестиция киритиб, ўқув хоналарини замон талаби даражасида такомиллаштириш зарур. Бундан талабаларнинг ўқув жараёни кўпроқ амалий иш билан биргаликда олиб бориши талаб этилади. Бунинг учун энг аввал ўқув амалиёт корхона марказларни ташкил этиш керак. Масалан, сервис (туризм ва меҳмонхонаси)да алоҳида барча талабларга жавоб берадиган минимеҳмонхона бўлиши, сервис (аҳоли ва туристларни овқатлантириш) бўйича ресторан ёки ошхона ва ҳ.к. ташкил этиш ва ўқув жараёнида максимал даражада қўллаш зарур. Бунинг учун барча «И»лардан тўғри

фойдаланиш ишимизнинг самарадорлигини оширади ва имкониятларимиз кўламини кенгайтиради. Умуман олганда, ҳар қандай соҳани ривожлантириш инвестиция, инновация, инфратузилма, институт ва интеллектнинг ўз вақтида мақсадли, меъёрида қўлланилиши келажакдаги муваффақиятлар гарови бўлиб хизмат қилади. Юқорида кўрсатилган барча омиллардан меҳмонхона хўжалигидаги бизнесда инвестицион стратегия муҳим рол ўйнайди. Меҳмонхона бизнесининг ривожланишида ҳам инвестиция қисқа ёки узоқ муддатли бўлиши мумкин. Қўлланиладиган инвестициялар, уларнинг турлари, инвестицион лойиҳанинг баҳоси, лойиҳаларнинг чегараланганлиги, ундаги таваккалчилик даражаси ва бошқа омиллар билан фарқланади. Инвестицияларни белгиловчи омилларнинг турлилигидан қатъий назар, уларни асосан уч хилга бўлиш мумкин: 1. Меҳмонхонанинг мавжуд моддий техник базасини янгилаш (бунга замонавий бронлаш системасини, салқинловчи жиҳозларни, санитария техникавий воситаларни ва ҳ.к. янгилаш киради); 2. Меҳмонхона хўжалиги хизмати ва савдоси ҳажмини кўпайтириш; 3. Янги фаолият турларининг тадбиқини (меҳмонхона индустриясига, бозорига хизматлар кўрсатиш, маҳсулот ишлаб чиқариш ва бошқалар билан кириш) ошириш учун бўлиши мумкин. Инвестициянинг нимага мўлжалланиши ва қанча миқдорда бўлиши билан уларнинг жавобгарлик даражаси ҳам турлича бўлади. Агар меҳмонхона ишлаб чиқариш қуввватини кўпайтиришга мўлжалланган бўлса, бу масала тезликда ҳам бўлиши, агар инвестиция меҳмонхона фаолиятини янгилашга мўлжалланган бўлса, унда ташкилотнинг меҳмонхоналар индустриясидаги ўрнининг ўзгариши, қўшимча ҳажмда материаллар, меҳнат ва молиявий ресурсларнинг бўлишини талаб этади. Худди шунингдек, кам ёки кўп миқдорда бўлиши ҳам уларнинг тадбиқини осонлаштириши ёки қийинлаштириши мумкин.

Ҳар қандай ҳолатда ҳам меҳмонхона хўжалигининг чуқур аналитик иқтисодий таҳлилини ўтказиш зарур бўлади. Ҳозирги бозор иқтисодиёти даврида инвестиция лойиҳаларини танлашда турли хилдаги методлар қўлланилади. Уларда икки гуруҳдаги критерийлар: (учебных) дисконтлаш асосида баҳолаш ва ҳисоблаш асосидаги баҳолашга бўлинади. Уларнинг гуруҳланиши расм-8.1 даги схемада келтирилган. Расм. МТК ташкилотлари инвестицион лойиҳаларини баҳолаш критерийси. Меҳмонхона бизнеси бошқа бизнеслардан фарқли нафақат фойда олиш соҳаси, балки қимматли қоғоз олиш, банкда пул қўйиш ва бошқалардан Меҳмонхона туристик комплекси ташкилоти инвестицион фаолиятининг баҳолаш критерийси I гуруҳ Дисконтланган баҳолаш асосида баҳолаш критерийси II гуруҳ Ҳисобли баҳолаш асоси критерийси 1. Тоза келтирилган самара (Net Present Value, NPV). 2. Инвестиция рентабеллик индекси (Profitability Index, PI). 3. Фойданинг ички нормаси (Internal Rate of Return, IRR). 4. Фойданинг модификацияланган ички нормаси (Modified Internal Rate of Return, MIRR). 5. Инвестициянинг дисконтланган қоплаш муддати (Discounted Payback Period, DPP). 1. Инвестициянинг қопланиш муддати ( Payback Period, PP ). 2. Инвестиция самарадорлик коэффициенти (Accounting Rate of Return, ARR).

қулай капитал қўйиш ҳам ҳисобланади. Унга киритилган инвестиция жуда кам вақтда банкрот бўлиши ёки кам фойда олиши мумкин. Меҳмонхоналар бизнесидаги инвестициялар стратегияси турли хусусиятлари билан бошқалардан фарқ қилади. Буларга меҳмонхонанинг тадбиркорларга сотилиши, ижарага берилиши ёки унинг бошқарувини берилиши, хўжалик фаолиятини олиб боришда капитал сарф ҳаражатларни бошқаруви ва назорати, молиявий, маркетинг режасини тасдиқланиши, ходимларнинг лавозимларини ўзгаришини олиб борилишига қўшилиши ва бошқалар инвестицияга жуда қулай шароит яратади. Ҳозирги вақтда мавжуд меҳмонхоналарнинг учдан бир қисми франшиз муносабатларда (1907 йилдан бошланган) самарали фаолият олиб бормоқда. Бунда меҳмонхона эгаси дунёга танилган, ҳамма жиҳатдан обрўга эга бўлган меҳмонхоналар франшизини сотиб олади ва уни ўзи бошқаради. Бу муносабатда франшиз олувчи франшиз берувчининг номини, фирма идиш- товоқ, кийими, чойшаблари, сарф моддийларини, турли хизматларга инструкциялар ва ҳ.к. қўллаш мумкин бўлади. Бундан ташқари, франшиз берувчи, франшиз олувчига қўшимча хизматлар кўрсатади, яъни янги отел қуриш учун молия манбаларини топиш, замонавий кадрлар билан таъминлашга, менежерларни ўқитиш, марказлашган тизимда меҳмонхона кунлик сарфланадиган материаллар билан таъминлаш ва бошқалар. Албатта, булар маълум миқдордаги тўлов асосида олиб борилади. Масалан, ҳозирги вақтда бу занжирга кириш учун 25000-75000 АҚШ доллари ёки ҳар бир номердан 250-300 АҚШ доллари чегарасида тўланади. Кўп ҳолатда номер фонди даромадининг 4 % тўлаш ёки буни роялти деб аталади. Марказлашган реклама учун 1-3 % янги даромаддан, бронлаш учун номер фондининг 1 % ва ҳ.к. Амалиётдан шу маълумки, ҳатто умумий даромаднинг 15 % сарфланганда ҳам бундай муносабат самарали бўлар экан.

Худди шунингдек, меҳмонхона эгалари, франшиз сотиб олиб, бошқарувини шу франшиз берувчи компанияга берадилар ёки ижарага ҳам бериши мумкин бўлади. Умуман олганда, меҳмонхона бизнесида инвестицияни киритиш, ундаги инновация, инфратузилма, институт ва ундаги интеллектуал салоҳият таҳлили олиб борилса мақсадга мувофиқ бўлар эди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. “Ўзбекистон Республикасида 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори. – Тошкент, “Халқ сўзи” газетаси, 18 апрел 2006 йил. 2. Ляпина И.Ю. Организация и технология гостиничного обслуживания. – М. АСАДЕМА. 2002. – 207 с. 3. Ляпина И.Ю., Игнатьева Т.Л., Безрукова С.В. Моддийьно-техническая база и оформиление гостиниц и туркомплексов. – М.: АСАДЕМА. 2004. – 251 с. 4. Ахмедов Х.И., Аддаберганов А.А. Организация обслуживания в гостинице. – Ташкент, “ To ’ lqin ”. 2007. – 222 б. 5. Филлиповский Е.Е., Л.В.Шмарова. Экономика и организация гостиничного хозяйства. – М.: “Финансы и статистика”. 2003. – 175 с. 6. Туризм и гостиничное хозяйство (под редакции А.Д.Чудновского). – М.: “ЮР Книга”. 2005. – 447 с.

O'xshashlar

Меҳмонхона ва туристик комплекслар хўжалиги техникавий таъминоти ва эксплуатацияси

Хизматлар соҳасида меҳмонхона хўжалиги

Меҳмонхона хўжалигида қўлланиладиган касбий технологик жиҳозлар эксплуатацияси

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги маркетинги

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш