logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Marketingning tamoyillari, vazifalari va turlari

Marketingning tamoyillari, vazifalari va turlari

Yuklangan vaqt:

22.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.1318359375 KB
Ko'chirib olish
Marketingning tamoyillari, vazifalari va turlari Reja: 1. Marketingning asosiy tamoyillari. 2. Marketingning maqsadi va vazifalari. 3. Marketing turlari. 1. Marketingning asosiy tamoyillari Marketing faoliyati quyidagi tamoyillar asosida amalga oshiriladi: 1. Bozor holatini va tadbirkorlik faoliyatining ishlab chiqarish- sotishimkoniyatlarini chuqur va har tomonlama o’rganish. 2. Bozorni segmentlash. 3. Ishlab chiqarish va sotishning iste’molchilar talabiga mos kelishi. 4. Ishlab chiqarish va sotishga yangilik kiritish. 5. Rejalashtirish. Ushbu tamoyillarni yanada chuqurroq ko’rib chiqamiz. 1. Bozor muhitini chuqur va har tomonlama o’rganishda tadbirkor asosiy e’tiborini quyidagilarga qaratishi lozim: – bozor ehtiyojlariga; – narx-navo siyosatiga; – bozor sig’imiga; – tovarning iste’mol xususiyatlariga; – sotish kanallariga; – talabni shakllantirish va rag’batlantirishni tahlil qilishga. Bunday tadqiqotlarni olib borish tadbirkorlik faoliyatining strategiyasi va taktikasini aniqlashga imkon beradi. 2. Bozorni segmentlanish, guruhlarga bo’lib o’rganish tadbirkorlik faoliyatlarining samaradorligini va oldiga qo’ygan maqsadiga qaratilganligini oshiradi, chunki tadbirkor o’zi uchun faoliyatiga mos keladigan bozor segmenti, u faoliyat olib borishi kerak bo’lgan iste’molchilarning aniq guruhini aniqlashi darkor. 3. Tadbirkorlik faoliyatida ishlab chiqarish va sotish jarayonida faol vasalohiyatli ehtiyoj talablariga tezkorlik bilan javob berishi tadbirkorlik faoliyatida ishlab chiqarish-sotish faoliyatini bozor holati va aniq iste’molchilar ehtiyojiga bog’liq holda boshqarishning jadalligi va moslashuvini ko’zda tutadi. 4. Yangilik kiritish – tadbirkor faoliyatining zamonaviylashtirib yangilangan tovarning doimiy takomillashuvi, yangi tovarlar, yangi texnologiyani yaratish, ilmiy-tadqiqot va konstruktorlik ishlarida yangiliklar kiritishni ko’zda tutadi. Bundan tashqari yangilik kiritish faoliyatiga yana yangi bozorlarga kirishda yangicha uslublarni qo’llash, talabni shakllantirish va o’tkazishni rag’batlantirishga yangiliklarni kiritish mumkin. 5. Rejalashtirish ushbu tamoyil bozor holatini va bozorni kelajakdagibashoratini ishlab chiqishga asoslangan marketing tadqiqotlariga asoslangan ishlab chiqarish-sotish resurslarini ko’zda tutadi. Yuqorida sanab o’tilgan tamoyillarga muvofiq quyidagilar marketingning asosiy vazifalari bo’ladi: bozorni kompleks tadqiq qilish, holat tahlili va bashorat qilish; marketing strategiyasi va dasturlarini ishlab chiqish; tovar siyosatini amalga oshirish; narx-navo siyosatini amalga oshirish; ayirboshlash siyosatini amalga oshirish; talabning shakllanishi va sotishni rag’batlantirish; marketing xizmatlari tuzilmasini shakllantirish; marketing faoliyatini nazorat qilish va uning samaradorligini narx- lash. Marketing tamoyillari va vazifalarini amalga oshirish tadbirkorlik faoliyatini bozorga mos holda boshqarishni ta’minlaydi. 2. Marketingning maqsadi va vazifalari Marketingning asosiy maqsadi, uning vujudga kelish, shakllanish va rivojlanishining obyektiv sabablari, zarurati bilan belgilanadi. Yuqorida qayd qilinganidek, marketing eng avvalo tovarlar to’planib, sotilmay qolgan va iqtisodiyot inqirozi kuchaygan sharoitda, uni shu inqirozdan chiqarish quroli sifatida ixtiro qilingan, yaratilgan ekan. Uning maqsadi nihoyatda keng va murakkab masalalarni hal qilishga qaratilgandir. U ishlab chiqarishni xaridor ehtiyojiga moslashtirib, talab va taklifni muvozanatiga erishgan holda, uni tashkil etgan korxona, tashkilotlarga yuqori foyda keltirishdir. Bunga erishish uchun marketing quyidagi muhim vazifalarni hal etmog’i lozim: xaridorlar (iste’molchilar) ehtiyojini o’rganish va aniqlash; tovarlarga bo’lgan ichki va tashqi talablarni o’rganish; korxonaning faoliyatini xaridorlar ehtiyojiga moslashtirish; avvalo talab va taklif to’g’risida olingan ma’lumotlar asosida bozorni o’rganish; tovarlar reklamasini tashkil etish, xaridorlarning tovarlarni sotib olishga qiziqishini orttirish; tovar yaratuvchi yoki uni sotuvchi korxona tadqiqotlarini amalga oshirish uchun ma’lumotlar to’plash va tahlil qilish; tovarni bozorga chiqarishdagi barcha xizmatlar to’g’risida ma’lumotlar olish; to’ldiruvchi tovarlar va o’rnini bosuvchi tovarlar to’g’risida axborot- lar yig’ish; tovarlarga bo’lgan talabni istiqbollash, ularni amalga oshirishni na- zorat qilishdan iboratdir. Marketing axborotlarini tizimli tahlil qilish, talab va taklifning taxminiy hisobini ishlab chiqishga imkon beradi. Busiz esa sotishning maqbul darajasini belgilash mumkin emas. Bunday darajada odatda, minimum, maksimum oralig’ida hisoblab chiqiladi. Marketing maqsadiga erishishda reklama ham muhimdir. Reklamaning vazifasi – mavjud bozor segmentini mustahkamlash, yangi xaridorlarni jalb qilish, yangi bozorlar tashkil qilishdir. Marketing tizimida reklamaning asosiy xususiyati – uzluksiz ta’sir va doimiy yangilanishdir. Shu bilan birga xaridor psixologiyasi tovar va firma markasiga bog’lanib qolish xususiyati (imidj) ga ham egadir. Sotishni rag’batlantirish – marketingning vazifalaridan biri bo’lib, bozorga chiqarilgan tovarni rejalashtirilgan sotish darajasini ta’minlashga imkon beradi. Bu ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash va foyda olish demakdir. Sotishni rag’batlantirishning quyidagi faol shakllari mavjud – ko’rgazma-savdo, yarmarkalar, maxsus savdo agentlari xizmatidan foydalanish va arzon baholar. Baho sistemasi yordamida taklif va talab o’rtasidagi nisbatlar tartibga solinadi. Bu masala hozirgi kunda bizning korxonalar uchun qiyin muammolardan biridir. Marketing tizimida sotish siyosati – bu tovar davriy harakatini tashkil etish jarayonidir. U tovar massasining ishlab chiqaruvchidan to iste’molchigacha bo’lgan harakatining har bir bosqichida qabul qilinadigan qarorlarga ta’sir qilishning aniq tahlilini talab qiladi. Bu holda sotish deganda ishlab chiqarish bilan savdo orasidagi barcha aloqalar tushuniladi. U ulgurji va chakana savdoni, tashish va saqlashni o’z ichiga oladi. Bizning iqtisodiy sharoitimizda marketingning tovar siyosati kabi vazifasi ham muhim ahamiyatga ega. Har tomonlama o’ylab yuritilgan tovar siyosati resurslardan samarali foydalanish imkonini beradi. Tovar siyosati har bir ishlab chiqarilgan mahsulotning aniq iste’molchilar guruhiga mo’ljallangan bo’lishini ta’minlaydi. Ya’ni, har qanday tovar aniq iste’mol manziliga ega bo’lishi kerak. Bizning ichki bozorimiz, unga chiqarilgan tovar assortimentining, amalda mavjud bo’lmagan «o’rtacha» deb ataluvchi iste’molchiga mo’ljallanganidan juda ham yutqazadi. Chunki xaridor qiziqishi va didiga qarab taqsimlangan tovarlar tanlash imkonini bermaydi. Marketingli yondashuvda bunday vaziyatlar yuz berishidan mustasno. Yuqorida sanab o’tilgan marketing harakatlarining barchasidan bir vaqtda foydalanish lozim. Mana shundagina marketingli faoliyat iste’molchidan sanoat korxonalariga va savdoga, ulardan esa qarama-qarshi yo’nalishdagi uzluksiz axborot oqimini ta’minlaydi. Bu esa o’z vaqtida ishlab chiqarishda, tovar assortimentiga, sotish shartlariga, xizmat ko’rsatish sohasiga o’zgartirishlar kiritishga imkon beradi. Marketingning sanab o’tilgan maqsadlari va vazifalari bozor faoliyatini tashkil qilish to’g’risida to’liq tushuncha bera olmaydi. Chunki bozor muammolarini to’liq hal qilish uchun tayyor retseptning o’zi bo’lishi mumkin emas. Marketingni qo’llashdan oldin avvalambor, sharoitni, eng asosiy ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot darajasini hisobga olish lozim. Chunki marketing – murakkab, harakat va sabr-toqat talab qiluvchi, shu bilan birga tez samara beruvchi ishdir. U bir tomondan aholining yetarli darajada yuqori bo’lgan ehtiyoji va talabiga, uning xarid qobiliyatiga, ikkinchi tarafdan tovar va xizmatlarni tanlashdagi erkinlikka javob berishi kerak. Bozor harakatining katta radiusini ta’minlash uchun tovar assortimentini tez o’zgartirish, u ommaviy ravishda o’zlashtirishga javob beradigan bo’lishi lozim. Bularning barchasi talab va taklifni muvozanatlashtirishga imkon beradi. Bundan tashqari, marketingli faoliyat yuritish uchun, korxonani boshqarish va rejalashtirish tizimidan, taqsimot, ichki bozordagi va tashqi savdodagi aloqalar, yuqori darajada jihozlangan bozor kanallari orqali realizatsiya qilishdan iborat tashkiliy masalalarni hal qilish zarur. Iqtisodiyotimizning inqirozli vaziyati, qondirilmagan talab, turmush darajasining pastligi, iqtisodiy va ijtimoiy sohadagi muvozanatning yo’qligi uchun, bir qarashda marketingdan foydalanish mumkin emasdek tuyuladi. Ammo masalaning tub mohiyati shundaki, marketing mana shu kamchiliklarni tugatishga yordam qiladi. Shuning uchun bizning iqtisodiyotimizda marketingdan foydalanish mumkin bo’lib qolmasdan, balki zaruriyatdir. Iqtisodiyotni mahkamachilik- buyruqbozlik uslubiga asoslangan boshqarish bir butun qiyinchiliklar «dastasini» yuzaga chiqardi. Bular xomashyo bilan yetarli darajada ta’minlanmaganlik, ishlab chiqarish jarayonida fantexnika yutuqlaridan foydalanmaslik, ishonchsiz va didsiz reklama, korxona faoliyatini tezkor boshqarish va iqtisodiy rejalashtirish tizimining nomukammalligi, moliyaviy dastaklarning samarasizligi, ishlab chiqarilayotgan tovar sifatini yaxshilash stimulining harakatsizligi, bozorda yuz berayotgan jarayonlar to’g’risida aniq, to’liq va o’z vaqtida ma’lumotga ega bo’lmaslik va boshqalardir. Respublikamiz erkin bozor munosabatlariga o’tar ekan, barcha tarmoq korxonalari moliyaviy-xo’jalik faoliyatining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichi – foyda bo’lib qoladi. Boshqa baholash ko’rsatkichlari o’z kuchini nisbatan yo’qota boradi. Chunki rejalashtirish mehnat jamoalarining o’ziga beriladi. Shunday qilib, rejalar faqatgina aholining tovarlar, xizmatlarga bo’lgan talabini, ishlab chiqarish sohasini esa mashina, asbob-uskunalar va boshqa ishlab chiqarish vositalariga bo’lgan talabini hisobga oluvchi ijtimoiy-iqtisodiy mo’ljalgina bo’lib qoladi. Tovar va xizmatlarning yuqori sifatliligi, ularni reklama qilish – bu marketingning muhim tamoyili, raqobat kurashi sharoitida korxona yashovchanligining asosiy shartidir. Egiluvchan baholar – bizning korxonalarimiz uchun xo’jalik mexanizmini takomillashtirishi, xo’jalik hisobi va o’z-o’zini moliyalashtirishning yangi unsuridir. Tartibga solib turuvchi shartnomalar va erkin baholar – yangi strategiyasining eng muhim – shu bilan birga o’zlashtirilgan usulidir. Raqobat – monopollashgan iqtisodiyotimiz uchun, bu ham yangilikdir. Lekin, korxona bozor sharoitida yashab qolishni istar ekan, raqobat qonunlarini o’zlashtirishi shart. Bu sharoitda har bir korxona ishlab chiqarish jarayoni va tovarlarni sotishga yangicha yondashishi lozim. Xomashyo sotib olishdan tortib, to qo’shimcha xizmatlarni tashkil qilishgacha bo’lgan barcha jarayonlar harakati zanjirining tig’iz koordinatsiyasini ta’minlash lozim. Yagona yondashish va ishlab chiqarish jarayonlarining koordinatsiyasi yo’qligidan sanoat tovarlari va oziq- ovqat mahsulotlarini realizatsiya qilishda nomutanosibliklar vujudga keladi, ya’ni bozorda ular ma’lum vaqt ortiqcha bo’lishi yoki ma’lum vaqtdan keyin ular bo’lmasligi ham mumkin. Natijada ishlab chiqarish miqdorini yana oldingi hajmda tiklashga to’g’ri keladi. Shunday qilib, foyda – xo’jalikning asosiy maqsadi sifatida barcha marketing dasturlarida hisobga olinishi shart. Bugungi kunda barcha tovar ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar va shu bilan birga boshqa soha xodimlari ham marketing nuqtayi nazaridan fikrlay olishlari va undan samarali foydalanishlari lozim. Marketing tadqiqotlari asosida qarorlar qabul qilish tadbirkorlik faoliyatidan bozorga mumkin qadar moslashishni va davlat iqtisodiy siyosatiga to’liq javob berish bilan birga, ishlab chiqarishning samaradorligi va foydaliligini oshirish, mehnat natijalaridan moddiy manfaatdorlikni oshirishga asoslangan, o’zining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilishni har vaqt talab qiladi. Hozirgi sharoitda ehtiyojlar cheksiz va resurslar cheklangan davrda eng kam xomashyo, materiallar, mehnat va moliya resurslari sarfi bilan talabni ko’proq, to’laroq qondirishga imkon beradigan marketing strategiyasining ma’nosi ham ana shunda. Marketing tadqiqotlari asosidan foydalanish tadbirkorlik faoliyati manfaatlari va maqsadlarini, jamiyat maqsadlari va manfaatlari bilan birlashtiradi, iqtisodiyot taraqqiyotiga makro va mikroiqtisodiy yondashuv birligini ta’minlaydi. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotini qaror toptirishga qaratilgan tadbirlar natijasida ko’p mulkchilikka asoslangan, tadbirkorlik faoliyatlari o’rtasidagi erkin raqobat muhiti shakllanmoqda. Bunday sharoitda boshqaruvchilar oldida turgan eng muhim vazifa kichik biznesni uzoq muddatli istiqbolda yashashini ta’minlash bo’ladi. Buning uchun istiqbolni oldindan ko’ra bilish, kutiladigan o’zgarishlar va tashqi ta’sirlarni o’z vaqtida sezish talab etiladi. Ushbularni hisobga olgan holda marketingning asosiy vazifalaridan biri bo’lib strategik boshqarishni mazmuniga e’tibor berish lozim bo’ladi. Strategik boshqarish – tadbirkor imkoniyatlariga tayanib, ishlab chiqarish va sotish jarayonini iste’molchilarning talablariga moslashtirishni ko’zda tutadi, atrof- muhit ta’siriga javob beradigan va raqobatda ustunlikni ta’minlaydigan o’zgarishlarni o’z vaqtida amalga oshiradi, umuman tadbirkorlik faoliyatining maqsadlariga erishishga imkon berib, uning uzoq muddat faoliyat ko’rsatishini ta’minlaydi. Marketingning asosiy vazifalaridan biri bo’lib bu maqsadni, ya’ni strategiyani qanday tanlash kerak degan savol turadi. Bozor bo’shlig’i va iste’molchilar guruhini tanlash. Kuchli va kuchsiz Strategiya Imkoni yat va tomo nlari: – ma’muri yat; – tashkiliy tuzilma; – inson resurslari; – jihozlar; – ishlab chiqarish va texnologiya; – xomashyo. xavf- xatar: Maqsad: – sifat; – son. Vosita: – xodimlar ; – moliya; – jihozlar. MISSIYA: – ehtiyojla r; – mijozlar; – texnolog iya. 12-chizma. Strategiyani tanlash. Strategik boshqarish jarayonida marketing tadqiqotlari asosida tadbirkorlik faoliyatining uzoq muddatli istiqbolda faoliyat olib borishini ta’minlashga qaratilgan. Kichik biznesning uzoq faoliyat olib borishi – uning o’z oldiga qo’ygan vazifalarini a’lo darajada bajarishi, olib borayotgan faoliyatidan o’zi va boshqalarning manfaatdor bo’layotganligi, ya’ni iste’molchilar, hamkorlar va mulkdorlarning naf ko’rishini anglatadi. Marketing strategiyasi (I). 1. Qanaqa tovarlar marketing strategiyasiga kiritiladi? (Marketing strategiyasi qanday tovarlarni o’z ichiga qamrab oladi?) – Tovarlarning kuchli tomonlarini va yetishmovchiliklarini (kamchiliklarini) aniqlang, qaysiki ishlab chiqiladigan strategiyaning o’zagi (asosi) bo’ladi. 2. Nima uchun siz berilgan tovarlarni tanladingiz? Tanlash uchun asos bo’lib xizmat qilishi mumkin: – yuqori darajadagi talab, kuchsiz raqobat, noyob texnologiya yoki tovar, berilgan (mavjud) mahsulotga ehtiyoj, kompaniyaning qulay o’rnashgan joyi. 3. Nima uchun sizning fikringizcha, iste’molchilar sizning tovarlaringizni sotib olishni xohlaydilar? 4. Siz qanday qilib tovaringizning narxini aniqlashni rejalashtirasiz? • sizning tovaringizning o’z qiymati qanaqa va realizatsiya bahosi qanaqa? •har bir tovaringizning narxini raqobatchilarning o’xshash tovarlari narxi bilan solishtirganda qanday farq mavjud? 5. Qay tarzda tovaringizning (asosiy farqini) raqobatchi tovarlaridan asosiy farqini ta’minlashni rejalashtirasiz? Marketing strategiyasi (II). 1. Sizning tovaringiz uchun tabaqalashmagan, tabaqalashgan yokito’yingan marketing strategiyasi samarali bo’la oladimi? 2. Sizda marketing rejasi bormi? 3. Iste’molchilarning tovar xarid qilishi qancha vaqtni oladi? 4. Sizning tovaringiz iste’molchilarga sotilgandan keyin texnik yordamko’rsatishni talab qiladimi? 5. Siz – – qanaqa gazeta va jurnallarda, radio va televideniya ko’rsatuvlarida vaboshqa joylarda tovaringizni reklama qilishni rejalashtirasiz? – qancha miqdorda reklamaga xarajat qilishni rejalashtirasiz? 6. Agar marketing rejasining qurbi yetmasa, unda siz nima qilgan bo’lar edingiz? Strategik boshqarishga beshta boshqarish jarayonlarining o’zgaruvchan majmui sifatida quyidagilarni keltirib o’tishimiz mumkin: 1. Muhit tahlili. Kichik biznes faoliyati jarayonida tadbirkorning har qanday xatti-harakatlari davomida muhit ushbu faoliyatni amalga oshirishga imkon bergan taqdirdagina ro’y beradi. Tadbirkorlik faoliyatining ichki muhiti uning hayot manbayi bo’lib hisoblanadi. Tashqi muhit tadbirkorlik faoliyatining ichki salohiyatini kerakli darajada qo’llab-quvvatlash uchun zarur bo’lgan resurslar bilan ta’minlaydigan manba bo’lib hisoblanadi. Tadbirkorlik faoliyati doimiy tashqi muhit bilan aloqada bo’lib, bu uning yashashini ta’minlaydi. Ushbu resurslarga ega bo’lishga boshqa ko’plab tadbirkorlar ham harakat qiladilar. Shu sababli, har doim biznes faoliyatining tashqi muhitdan kerakli resurslarni olmaslik xavfi mavjud bo’ladi. Bu uning salohiyatini zaiflashtirishi va ko’plab salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Strategik boshqarishning vazifasi korxona ichki imkoniyatini yetarli darajada quvvatlay oladigan, maqsadlarga erishish uchun zarur bo’lgan va bu bilan uzoq muddatli istiqbolda yashashiga imkon beradigan muhit bilan aloqani ta’minlashdir. Kichik biznes faoliyatini yurgazish strategiyasini belgilash va strategiyani hayotga tatbiq etish uchun tadbirkor faoliyatining ichki muhiti, uning salohiyati va rivojlanish tendensiyalari haqida keng tasavvurga ega bo’lishi kerak. 2. Missiya va maqsadlarni belgilash. Tadbirkorlik faoliyatidan manfaatdor shaxslar, bozor ishtirokchilari va guruhlar mavjud bo’ladi. Ularda kichik biznes haqida ma’lumotlar tarqatish, hamkorlikda faoliyat olib borishlari uchun taklif qilish, bozorga jalb etish, raqobatda ustun bo’lishning sharti hisoblanadi. Kichik biznes faoliyatidan manfaatdor bo’lgan va uning faoliyati, yo’nalishiga ta’sir ko’rsatadigan turli xil ijtimoiy institutlar va shaxslar, guruhlar manfaatlarini muvozanatga keltirish strategik boshqarishning vazifasi hisoblanadi. Buning uchun esa tadbirkorlik faoliyatining missiyasi va maqsadlari belgilanadi. Ushbu missiya va maqsadlarni belgilash uchta jarayonni o’z ichiga oladi va ularning har biri mas’uliyat bilan yondashishni talab qiladi: – tadbirkorlik faoliyatining mazmuni; – yo’nalishini ifodalovchi missiya; – tadbirkor maqsadi. Missiya tadbirkorlik faoliyatini targ’ib qilishda xolisona yondoshishga harakat qiladi va iste’molchilarni jalb etadi. Bundan so’ng uzoq muddatli maqsadlarni aniqlash boshlanadi. Marketing maqsadlarini belgilash. Marketing rejasida marketing maqsadlarini belgilash, reja nimaga ishlab chiqarilayotganligini hisobga olgan holda amalga oshirilishi mumkin. Amaliyotda marketingni rejalashtirish shuni ko’rsatmoqdaki, u biznes faoliyatida keng qo’llanilmoqda. Agar o’z biznes samaradorligingiz pasayayotgan bo’lsa, yangi bozorlarga yangi tovar chiqarish yoki yangi xizmatni taklif etishni rejalashtirayotganingizda shunday rejani qo’llashingiz zarur. Reja alohida ishlab chiqarish, turli xil tovar va xizmatlar, alohida bozorlar uchun, marketingning to’rt elementi va boshqalar uchun ishlab chiqilishi mumkin. Shundan kelib chiqib, marketing rejasining asosiy maqsadlari sifatida faoliyatning quyidagi asosiy ko’rsatkichlarini yaxshilash taklif etiladi. 1-jadval Tadbirkorlik faoliyati rejasi ¹ Ko’rsatkichlar Jami Rejadagi O’sis h 2003 -y. ko’rsatkichl ar sur’a ti 1 . Sotuv hajmi: mahsulot 1 mahsulot 11 2 . Foyda miqdori: mahsulot 1 mahsulot 11 3 . Bozor ulushi: mahsulot 1 segment 1 segment 11 segment 111 mahsulot 11 Mumkin bo’lgan maqsadlar sifatida yangi mahsulotni ishlab chiqish va bozorga kiritish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning yangi bozorlarni (shu jumladan, xorijiy bozorlarni) egallashini rejalashtirishni ko’rishimiz mumkin. Marketing maqsadlari yoki nazorat ko’rsatkichlarining tahlili rejaning asosiy yo’nalishini tushunishga, nimaga qattiq e’tibor berishni bilishga, ko’zda tutilgan ishlar amalga oshganda nimaga erishishni bilishga yordam beradi. 3. Strategiyalarni tanlash va belgilash. Tadbirkorlik faoliyatidagi missiyalar va maqsadlar aniqlangandan so’ng strategiyalarni tahlil qilish va tanlash bosqichi boshlanadi. Ushbu bosqichda tadbirkor o’z maqsadlariga qanday vositalar, yo’llar bilan erishish haqida qaror qabul qiladi. Kichik tadbirkorlik korxonalari oldiga qo’ygan maqsadiga turli yo’llar bilan erishish mumkin. Ularga misol qilib quyidagilarni keltirishimiz mumkin: – xarajatlarni kamaytirish yo’li bilan foydani ko’paytirish; – mahsulotning iste’molchi uchun foydaliligini oshirish. Turli tadbirkorlik faoliyatlari turlicha faoliyat olib borib ushbu holatlarni o’z imkoniyatlari va kuchlarini hisobga olgan holda vazifani turlicha hal etadilar. Maqsadlarni belgilash biznesda nimaga intilayotganini ko’rsatsa, strategiya mavjud yo’llardan qaysi biri bilan, qanday qilib maqsadga erishish mumkin, degan savolga javob beradi. Strategiyalarni ishlab chiqish jarayoni strategik boshqarishning asosi hisoblanadi. Strategiyani belgilash bu faqatgina faoliyat rejasini tuzishdan iborat bo’lib qolmaydi. Strategiyalarni belgilash bu alohida biznes va mahsulot bilan nima qilish kerak, tadbirkorlik faoliyatini qanday qilib va qaysi yo’llar bilan rivojlantirish, bozorda qanday o’rinni egallash zarur va shu kabi masalalarning ijobiy yechimini belgilashdan iborat. 4. Strategiyalarni bajarish. Kichik tadbirkorlik faoliyati ko’pgina hollarda o’zi tanlagan strategiyani amalga oshirishga qodir bo’lmaydi. Bunday holat ishonarsiz tahlil, noto’g’ri xulosa yoki tashqi muhitda kutilmagan o’zgarishlar natijasida bo’lishi mumkin. Strategiyaning amalga oshmay qolishi, boshqaruv tizimining strategiyani amalga oshirish uchun biznesning mavjud salohiyatini yetarli darajada jalb eta olmaganligi bo’lishi ham mumkin. Biznesda strategiyani bajarish bosqichining asosiy vazifasi – strategiyalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishdan iboratdir. 1. Bozor segmentatsiyasi. Talabning tahlili 2. Yoqimliligi. Imkoniyat – tahdid 3. Raqobatbardoshligi . Kuchli-kuchsiz tomonlari Marketing strategiyasi 5. Strategik yo’nalishning rivojlanishi 6. Marketingning tarkibiy qismlari 4 . Portfel tahlil i 13-chizma. Marketing strategiyasi. Kichik tadbirkorlik faoliyatini strategik rejalashtirish jarayonining ko’rinishi quyidagi chizmada keltirib o’tilgan: Strategik rejalashtirish jarayoni 14-chizma. Strategik rejalashtirish. 5. Strategiyalarni amalga oshirishni narxlash va nazorat qilish – strategik narxlashda amalga oshiriladigan jarayonlarning mantiqiy nihoyasidir. Mazkur jarayon qo’yilgan maqsadlarga erishish jarayonlari borishi bilan biznes faoliyati oldida turgan o’z maqsadlari o’rtasidagi barqaror aloqani ta’minlaydi. Strategik nazorat qabul qilingan strategiyani kelgusida amalga oshirish Kompaniya mumkinligi va uning qo’yilgan maqsadlarga qanchalik erishishga olib ke- Kompaniya Tashqi omillar Kuchli va kuchsiz missiyasi lish ini an iqlashga yo’n maqsadi alti rilgan. Strategik naz bahosi va tahlili ora t natijasida bo’ladigan tuza- tomonlar tishlar amalga oshirilayotgan strategiya uchun ham, shuningdek, biznes maqsadlariga ham taalluqli bo’ladi. Strategik boshqarishda tadbirkorlik faoliyatining taktik rejasi ham alo- hida ahamiyatga ega. Tadbirkorlik faoliyatining taktik rejasi strategik rejalash- Strategik Strategiyani tirishning bir qismi bo’lib, unda qo’yilgan maqsadlarga erishish vositalari, realizatsiyasi Strategiya Strategiya tanlash alternativ tahlil baholash usullari aniqlanadi. Taktik rejalashtirishda umumiy sotish rejasi, daromadlar va xarajatlar rejasi, foyda rejasi, savdo uchun zarur jihozlar, asbobuskunalar bilan ta’minlanish rejasi bozorning hozirgi holatiga baho berish, biznesning imkoniyatlari va xavf-xatarlari ifodalanadi. Marketing vazifalarning har biri bo’yicha quyidagi chizmada keltirib o’tilgan: Marketingning funksiyalari Faoliyat turi Bozorni kompleks tadqiq qilish. Bozor ko’rsatkichlarini aniqlash. Bozorning rivojlanish istiqbollari. Iste’molchilarni o’rganish (tovarga munosabati, xarid Siljitish Narx Tovar 7 . Marketing rejasining budjet nazorati Joy qilish sabablari, usullari). Raqobatchilarning tajribasi tahlili. Bozorni segmentlash. Tovar assortimentini rejalashtirish. Ishlab chiqarish assortiment tarkibi. Tovarning rivojlanish an’anasi. Yangilik kiritish siyosati. Tovar raqobatbardoshligi. Narx siyosati. Talabni shakllantirish va taqsimotni rag’batlantirish. Aloqalarni rivojlantirish. Reklama. Taqsimotni ixtisoslashtirish. Korxona imidjini shakllantirish. Savdo – siljitish faoliyatini rejalashtirish va tashkil etish. Siljitish – tovar harakati kanalini tanlash. Mahsulotni sotishni optimal sharoitlarini aniqlash. Sotuvni bashorat qilish. 15-chizma. Marketingning asosiy funksiyalari. 3. Marketing turlari Marketing faoliyati talabni qondirishga qaratilgan faoliyat bo’libgina qolmay, balki talabga ta’sir qilishdan ham iboratdir. Marketing faoliyatining aniq maqsadlarini – bozorda mavjud bo’lgan muhitni hisobga olish, iste’molchilar ehtiyojlarini, biznes faoliyatining o’z iqtisodiy va sotsial vazifalari bilan, u yoki bu bozorga kirishi aniqlanadi. Shunga ko’ra, talab marketing maqsadini shu bilan birga kerakli marketing strategiyasini tanlashga imkon beradi. Talab darajasini va unga mos keluvchi bir qancha strategiyani quyidagicha alohida ajratib ko’rsatish mumkin: 1. Salbiy talab. Agar xaridorlarning ko’pchilik qismi tovarni qabul qilmasa va undan qochsa, bozor salbiy talab vaziyatda bo’ladi. Marketing xizmatining vazifasi – nima uchun bozor tovarni qabul qilmayapti, marketing dasturi tovarlarni mukammallashtirish orqali, baholarni pasaytirish orqali tovarga bo’lgan qarashlarni o’zgartirish mumkinligini tahlil qilish va talabni yanada faol qo’llab-quvvatlashdir. 2. Mavjud bo’lmagan talab. Iste’molchilar tovar bilan qiziqmasliklari va e’tibor bermasliklari mumkin. Bu holda marketingning vazifasi – xaridorlarda ushbu tovarga nisbatan qiziqish uyg’otishdir. 3. Yashirin talab. Ko’pgina iste’molchilar bozorda mavjud bo’lgan tovarlar va xizmatlar bilan qondirilishi mumkin bo’lmagan talabga ega bo’ladilar. Bu holda marketingning vazifasi – potensial bozor hajmini aniqlash va talabni qondirishga qodir bo’lgan samarali tovarlar yaratishdan iborat. 4. Pasayayotgan talab. Ertami-kechmi, har qanday korxonaning bir yoki bir necha tovariga bo’lgan talabning pasayishiga duch keladi. Bu sharoitda konyukturaning pasayish sabablarini tahlil qilish lozim va yangi maqsadli bozorlar topish yo’li bilan, tovar xususiyatlarini o’zgartirish yoki yanada samarali aloqalar (kommunikatsiya) o’rnatish bilan tovar yetkazib berishni rag’batlantirish mumkinligi aniqlanadi. Bu yerda marketingning vazifasi – pasayib borayotgan talabning oldini olish uchun, tovarni taklif qilishga ijodiy yondashish lozimligini unutmaslikdir. 5. Doimiy bo’lmagan talab. Ko’pchilik korxonalarda tovar yetkazib berish mavsumiy, kundalik va hattoki soatbay tebranishga ega. Bu korxonalarning asosiy fondlarini kam yoki ko’p yuklash muammosini tug’diradi. Masalan, jamoat transportining asosiy qismida «tig’iz vaqtda» yo’lovchilar haddan ziyod ko’p bo’ladi. Bu vaziyatda marketingning vazifasi – o’zgaruvchan (egiluvchan) baholar yordamida, rag’batlantirish va boshqa ta’sir qilish usullari orqali talabning vaqt bo’yicha tebranishini tekislash yo’llarini izlashi lozim. 6. To’laqonli talab. Bu talab to’g’risida tadbirkorlar o’z savdo tushumlaridan, foydalaridan to’liq qoniqish olgan holdagina gapiradilar. Marketingning vazifasi – iste’molchilar tovarni afzal ko’rishlari o’zgarishiga va raqobatning kuchayishiga qaramasdan talabning mavjud darajasini ushlab qolishga harakat qilish lozim. Bu sharoitda tovar sifatini yanada oshirish, unga xizmat ko’rsatishni yaxshilash, tovarning iste’molni qondirish darajasini doimiy nazorat qilish birinchi o’ringa chiqadi. 7. Haddan tashqari yuqori bo’lgan talab. Bozordagi talabni qondirish mumkin bo’lgan darajadan talab darajasi yuqori bo’ladi. Bu holda marketingning vazifasi – talabni vaqtinchalik yoki doimiy ravishda pasaytirish yo’lini izlab topishdir. Bu vaziyatda baholarni ko’tarish orqali, talabni qisqartirishga qaratilgan rag’batlantirishlar, servisni pasaytirish va boshqa choralar yordamida haddan tashqari yuqori bo’lgan talabni kamaytirishga harakat qilinadi. Bu vaziyatda marketingning maqsadi – talabni butunlay yo’q qilish emas, balki faqatgina uning darajasini pasaytirishdan iborat. 8. Noratsional talab. Tovarga bo’lgan talabga qarshi harakat qilish. Sog’liqqa zararli tovarlarga talabni kamaytirish aniq maqsadli harakatlarni talab qiladi, sigaretlar, spirtli ichimliklarning tarqalishiga qarshi turli tadbirlar o’tkaziladi. Marketingning vazifasi – mahsulot zarari to’g’risida ma’lumotlar tarqatish, baholarni ko’tarish va tovarlarga egalik qilishni cheklashlar orqali, iste’molchilarni o’z odatlaridan voz kechishga ishontirish. Marketing faoliyatida ushbu holatlarga to’g’ri keladigan quyidagicha marketing turlari mavjud: 1. Konversion marketing – bozordagi salbiy talabni hal qilishda yordam beradi, ya’ni mahsulotga talabni hosil qiladi, ushbu holatga ishontirish va tovar to’g’risidagi to’g’ri ma’lumotlarni tarqatish orqali erishiladi. Bunday hollarda reklama tadbirlari orqali talab vujudga keltiriladi. 2. Rag’batlantiruvchi marketing – bozordagi talabni qo’zg’atadi, tovarlar iste’molchilarni qiziqtirmay qo’ygan bo’lsa, tovarlarni joylashtirish va tarqatish ishlari noto’g’ri amalga oshirilgan bo’lsa talab mavjud bo’lmasligi mumkin. Mana shunday sharoitda rag’batlantiruvchi marketingning asosiy maqsadi iste’molchilar o’rtasida yaxshi aloqa o’rnatish orqali talabni yaratishdan iboratdir. 3. Rivojlanuvchi marketing – potensial talab mavjud bo’lgan holdauni real talabga aylantirishdan iborat bo’ladi. Potensial talabni real talabga aylantirish maqsadida asosan yangi tovarlar yaratish ustida ish olib borish lozim. 4. Remarketing – bozor muhitidan kelib chiqqan holda talabningpasayishi turli davrlarda turlicha hollarda har qanday tovar uchrashi mumkin. Mana shunday hollarda remarketingning vazifasi talabni o’z holiga tiklash zarurligini oladi, ya’ni tushib ketayotgan talabni harakatlantirishdan iborat. 5. Sinxromarketing – bozor muhitida talab doim o’zgarib turadi,talabni muvofiqlashtirish kerak bo’ladi. Mana shunday holda sinxromarketing o’zgarib turuvchi talabni nisbatan barqarorlashtirishga va uni tartibga solishga yordam beradi. Talab mavsumiy va boshqa o’zgarishlar natijasida mahsulotning taklifi talabga to’g’ri kelmaydi. Shunga ko’ra sinxromarketingning asosiy vazifasi talab va taklif muvozanatini saqlab qolishdan iborat. 6. Qo’llab-quvvatlovchi marketing turi – talab tadbirkorlik faoliyatining imkoniyatlariga to’liq javob beradi, talabning bir me’yorda bo’lishiga erishish kerak. Qo’llab-quvvatlovchi marketing – tovarlar va xizmatlar assortimentini to’ldirish, mahsulotlarga yangiliklar kiritish va narxlarni pasaytirish orqali mavjud bo’lgan talab va taklif muvozanatini saqlab qolishga harakat qiladi. 7. Demarketing – talab haddan tashqari yuqori uni kamaytirishgaerishish kerak bo’ladi. Demarketingning vazifasi narxni oshirish, servisni kamaytirish orqali talabni pasaytirishdan iborat. 8. Qarama-qarshi harakatlanuvchi marketing – jamiyatdagi keng aholiqatlamining sog’lig’ini inobatga olgan holda zararli bo’lgan tovarlarga nisbatan qo’llaniladi. Bunday hollarda noratsional ehtiyojlarni qondiruvchi xizmatlarga bo’lgan talabni kamaytirish yoki butunlay yo’q qilishga harakat qilinadi. Ushbu holatni antireklama vositasi orqali ham hal qilish mumkin. Marketingning asosiy turlari uning qo’llash sohalari va obyektlariga muvofiq quyidagi holatlarga ko’ra guruhlanadi: 1. Ichki. 2. Tovarlar bo’yicha. 3. Eksport. 4. Import. 5. Ilmiy texnik. 6. To’g’ridan to’g’ri investitsiya kiritish marketingi. 7. Xalqaro marketing. 8. Notijorat faoliyati sohasidagi marketing. 9. Ijtimoiy g’oyalar marketingi. Tayanch so’zlar: marketing va ayirboshlash, ehtiyojni qondirish, marketingli qarorlar, korxona manfaatlari, salbiy talab, yashirin talab, mavjud bo’lmagan talab, pasayayotgan talab, doimiy bo’lmagan talab, to’laqonli talab, o’ta yuqori talab, noratsional talab, konversion marketing, marketing maqsadlari, marketing strategiyasi, milliy iqtisodiyot manfaatlari, korxona bozorlari, ochiq va yopiq tizim. Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. “O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishyo’lida”. – T.: O’zbekiston, 1995. 2. I.A. Karimov. “O’zbekiston-bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xosyo’li”. – T.: O’zbekiston, 1996. 3. J.J. Jalolov. Marketing. O’quv qo’llanma. – T.: 1999. 4. B.Yu. Xodiyev, A.A. Qobulov, S.T. Ishmurodov, M.O. Xadayev, M.S. Yusupov, Sh.A. Meliboyev. «Kichik tadbirkorlikda marketing» (o’quv-amaliy qo’llanma) –T.: YEH TEMPUS dasturi «Matador-2000» loyihasi, 2004.

O'xshashlar

Sug’urta marketingning maqsadi
Nizoli muloqotlar, ularning vazifalari va turlari
Byudjetdan moliyalashtirish - mohiyati, vazifalari, tamoyillari, bosqichlari
Menejment qonunlari va tamoyillari
Boshqaruv qonunlari va tamoyillari