Маркетингнинг мақсади, концепцияси, функциялари - Iqtisodiyot - Referatlar

Маркетингнинг мақсади, концепцияси, функциялари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Маркетингнинг мақсади. 2. Маркетингнинг концепцияси. 3. Маркетинг функциялари ва элементлари.

www.arxiv.uz Маркетингнинг мақсади Маркетингнинг моҳиятини чуқурроқ англаб етиш учун маркетинг муносабатларининг иштирокчилари, объектлари, субъектлари, мақсадлари, концепциялари, турлари ва функциялари ҳақидаги билимларга эга б ў лиш керак. Маркетингнинг объектлари деганда моддий товарлар, хизматлар, ғоялар тушунилади. К ў пинча бу объектларни “Товарлар” тушунчасига бирлаштирилади. Маркетинг субъектлари деганда эса, ишлаб чиқарувчилар, истеъмолчилар, маркетинг бўйича мутахассислар, воситачилар ва ҳоказолар тушунилади. Маркетинг соҳасидаги адабиётларда асосан маркетингнинг т ў ртта мақсади келтирилади. Булар қуйидагилар ҳисобланади: 1. Мумкин б ў лган максимал юқори истеъмолга эришиш. 2. Истеъмолчиларнинг талабининг максимал қондирилишига эришиш. 3. Истеъмолчиларга кенг ассортиментдаги товарларни танлашига имконият яратиш. 4. Аҳоли турмуш даражаси сифатини ошириш. Мумкин б ў лган максимал юқори истеъмолга эришиш. К ў пчилик раҳбарлар маркетингнинг мақсади - ишлаб чиқаришнинг максимал ў сиши ва корхонанинг бойишида асосий омил юқори истеъмолга эришишни рағбатлантиришда деб биладилар. Бу фикрни бошқача ифодаласак, одамлар қанча к ў п сотиб олса ва қанча к ў п истеъмол қилишса, шунча бахтли б ў ладилар деган маънони англатади. Лекин, баъзи бир кишилар моддий бойликлар массасининг ортиши катта бахтга эришишдан далолатдир деган фикрга шубҳа билан қарайдилар. Демак, маркетингнинг мақсади фақат мумкин б ў лган максимал истеъмолга эришишдангина иборат эмас экан. Истеъмолчиларнинг талабининг максимал қондирилишига эришиш . Бу нуқтаи назарга мувофиқ маркетинг тизимининг асосий мақсади мумкин

www.arxiv.uz б ў лган максимал юқори истеъмолга эришиш эмас, балки истеъмолчиларнинг талабини максимал қондиришдан иборатдир. Бу дегани товар массаси истеъмоли к ў п б ў лсада, у бирон-бир аҳамиятга эга б ў лмаслиги мумкин. Уларнинг аҳамиятлилиги, товар массасининг к ў плиги билан эмас, балки бу товар массаларининг қанчалик даражада истеъмолчиларнинг талабини қондира олиши билан ў лчанади. Афсуски, истеъмолчиларнинг талабининг қондирилиш даражасини ў рганиш то ҳозирги кунгача муаммолигича қолмоқда. Истеъмолчиларга кенг ассортиментдаги товарларни танлашга имконият яратиш . Баъзи бир бозор мутахассислари маркетинг тизимининг асосий мақсади товарлар хилма-хиллигини максимал таъминлаш ва истеъмолчиларнинг кенг ассортиментдаги товарларни танлашига имконият яратишдан иборатдир деб ҳисоблайдилар. Тизимнинг мақсади истеъмолчининг талабига т ў лиқ мос келадиган товарни топишига ёрдам беришдан иборат б ў лиши керак. Аҳоли турмуш даражаси сифатини ошириш . К ў пчилик мутахассислар маркетинг тизимининг асосий мақсади аҳоли “турмуш даражасининг сифати”ни яхшилашдан иборат деб биладилар. Бу тушунча қуйидагиларни ў з ичига олади: 1) товарнинг сифати, миқдори, ассортименти, нархи; 2) меҳнатга ҳақ т ў лаш даражаси; 3) маданий муҳитнинг сифати ва бошқалар. Маркетингнинг концепцияси Маркетинг дунё амалиётида т ў сатдан пайдо б ў лган эмас. У ишлаб чиқаришни ва сотишни ривожлантириш услублари, мақсадлари ва вазифаларига менеджерларнинг к ў п йиллик қарашлари натижасидир. Қадим ў тган замонларда этикд ў з ў з устахонаси пештоғига бир жуфт таъмирланган этикни осиб қ ў йиб, товарни силжитишнинг айрим услубларидан

www.arxiv.uz фойдаланган, зеро маркетинг концепцияси анча кейин пайдо б ў лган. XVIII асрнинг иккинчи ярмида таниқли иқтисодчи Адам Смит ў зининг “Жамият бойликлари” асарида ишлаб чиқарувчининг истеъмолчининг талабини қондиришдан б ў лак ташвиши й ў қдир - деб ёзган эди. Маркетинг концепциясининг шаклланишига илмий-техник тараққиёт, уларнинг тез суръатлар билан янгиланиб туриши, ишлаб чиқаришни самарали бошқариш ва ҳоказолар катта таъсир к ў рсатди. Маркетинг эволюциясининг биринчи босқичи XX асрнинг бошидан 30-йилларнинг ў рталаригача, иккинчи босқичи эса 30 йилларнинг ўрталаридан 80- йилларнинг ў рталаригачани, учинчи босқичи эса 80-йилларнинг ў рталаридан то ҳозирги кунгача б ў лган даврни ў з ичига олади. Маркетинг эволюциясининг биринчи босқичида кетма-кет икки концепция пайдо б ў лди: ишлаб чиқаришни такомиллаштириш ва товарни такомиллаштириш концепциялари. Ишлаб чиқаришни такомиллаштириш концепциясини қ ў ллаш икки ҳолатда ў ринли б ў лади. Биринчиси, талаб таклифдан юқори б ў лган ҳолатда. Бу ҳолатда корхона раҳбарияти асосий эътиборни ишлаб чиқаришни юксалтиришга қаратади. Иккинчиси, товарнинг таннархи юқори б ў лганда, чунки уни камайтириш учун ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш талаб этилади. Демак, бу концепцияда товар ишлаб чиқарилса бас, ҳеч қандай маркетинг тадбирлари қ ў лланмаса ҳам товарнинг харидорларга сотилиши таъминланади. Товарни такомиллаштириш концепциясининг моҳияти шундан иборатки, истеъмолчилар юқори сифатли, яхши эксплуатацион хусусиятларга ва тавсифларга эга б ў лган товарга нисбатан ҳайриҳохлик билан қарайдилар. Демак, фирма ёки корхона бошқарувчилари товар сифатини яхшилашга, эксплуатацион хусусиятларини оширишга, ў раб- жойлаш, баҳо ва дизайн ёрдамида товарнинг харидоргирлигини оширишга, умуман бу товарнинг сифати аъло даражада эканлигига истеъмолчини ишонтиришга ў з куч-қудратини сарфламоғи зарур. Бошқача айтганда бу

www.arxiv.uz концепция “узоқни к ў ролмайдиган маркетинг”га олиб келиши мумкин. Масалан, “Ўзбекистон ҳаво й ў ллари” компаниясининг раҳбарияти мижозларга фақат самолёт керак деб ў йлаб, бошқа қулайликлар ва хизматларни ташкил этишни ў йлашмаса, у ҳолда мижозларини й ў қотиб қ ў йиши ҳ ам мумкин. Маркетинг эвалюциясининг иккинчи босқичида тижорат фаолиятини жадаллаштириш ва маркетингнинг умумий концепциялари (маркетинг-микс) вужудга келди. Бу концепцияларда асосий эътибор товарни сотишга ва истеъмолчиларга қаратилган. Тижорат фаолиятини жадаллаштириш концепцияси товарни силжитиш, сотиш ва сотилишларини рағбатлантириш соҳасида етарли даражада, ҳатто агрессив ҳаракатлар амалга оширилмаса, истеъмолчилар корхонанинг товарларини керакли миқдорда сотиб олмайдилар – деб ҳисоблайди. К ў пгина фирмалар сотишда қийинчиликлар туғилса, ортиқча ишлаб чиқариш белгилари к ў рина бошласа, мазкур концепцияни м ў лжал қиладилар. Бундай фирма ва компанияларнинг мақсади - бозор талаб қилаётган товарларни ишлаб чиқариш эмас, балки ишлаб чиқарилган товарларни сотишдан иборатдир. К ў пчилик ҳолларда тижорат фаолиятини жадаллаштириш ва маркетинг концепцияларини бир-бири билан чалкаштирадилар. Маркетинг соҳаси б ў йича йирик мутахассис Т.Левитт уларни бир-биридан қуйидагича фарқлайди: тижорат фаолиятини жадаллаштириш концепцияси - бу диққат- эътиборни сотувчи заруриятига қаратиш, маркетинг концепцияси эса бутун диққат-эътиборни харидорга қаратишдан иборатдир. Қуйидаги 2-чизмада бу икки концепция таққосланади. Бу чизмада келтирилган маълумотлардан шуни англаш мумкинки, тижорат фаолиятини жадаллаштириш ва маркетинг концепциялари эътибор берилаётган асосий объект, мақсадга эришиш воситалари ва ниҳоят с ў нгги мақсадлари б ў йича бир-биридан маълум даражада фарқ қилар экан.

www.arxiv.uz Келтирилган 2-чизма маълумотларидан к ў риниб турибдики, маркетинг концепциясида эътибор берилаётган асосий объект истеъмолчилар зарурияти, яъни уларнинг эҳтиёжларини т ў лароқ ва самаралироқ қондириш ҳисобланади. Бу ерда фирманинг к ў зланган мақсадга эришиши унинг қанчалик даражада истеъмолчилар талабини ў рганганлиги ва рақобатчиларга нисбатан қанчалик даражада уларнинг талабини самаралироқ қондирганлигига боғлиқ б ў лади. 2-чизма. Тижорат фаолиятини жадаллаштириш ва маркетинг концепцияларининг қиёсий тавсифи Х озирги кунда маркетинг амалиётида ижтимоий ва ахлоқий масалаларни ҳисобга олиш зарурияти ижтимоий-ахлоқий маркетинг концепциясининг ривожланишини келтириб чиқарди. Бугунги кунда атроф- муҳитнинг ифлосланиши, аҳоли сонининг тез суръатлар билан ў сиши Ýúòèáîð áåðèëà¸òãàí Ìàšñàäãà ýðèøèø Ñ ў íããè ìàšñàä àñîñèé îáúåêò âîñèòàñè Òèæîðàò ôàîëèÿòèíè æàäàëëàøòèðèø êîíöåïöèÿñè Òîâàðëàð Òèæîðàò ôàîëèÿòè âà ðàáàòëàíòèðèø òàäáèðëàðè Ñîòèëà¸òãàí ìàñóëîò àæìèíè îøèðèø èñîáè га ôîéäà îëèø Èñòåúìîë÷èëàð çàðóðèÿòè Ìàðêåòèíã òàäáèðëàðè êîìïëåêñè Èñòåúìîë÷èëàðíèíã òàëàáèíè šîíäèðèø  èñîáèãà ôîéäà îëèø

www.arxiv.uz маркетингнинг ана шу концепциясидан фойдаланишни тақозо этади. Бу концепция фирманинг фойдалилиги, истеъмолчилар эҳтиёжларини қондириш даражаси ва жамият манфаатлари каби уч омилнинг ў заро уйғунликда б ў лишини талаб қилади. Маркетингнинг функциялари ва элементлари Маркетинг функциялари унинг амалдаги фаолиятини ифодалайди. Асосан, маркетингнинг тўртта функцияси мавжуд: аналитик, ишлаб чиқариш, сотиш, назорат. Аналитик функциянинг асосий мазмуни кенг қамровли маркетинг тадқиқотларини (marketing research) ў тказишдан иборатдир. Бу тадқиқотлар асосан учта й ў налишда олиб борилади: бозорни комплекс тадқиқ қилиш, фирманинг ишлаб чиқариш ва сотиш имкониятларини ў рганиш, маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш. Маркетинг аналитик функциясининг с ў нгги натижаси ҳар қайси бозорда фирманинг мақсадли ривожланиши ва бунга эришиш стратегиясини шакллантиришдан иборат б ў лади. Масалан, фирма ў зининг глобал ривожланишининг асосий-ҳаракатлантирувчи воситаси сифатида ҳар хил бозорда “қаймоғини олиш” ёки “бозорни бутунлай қамраб олиш” стратегияларидан фойдаланиб, диверсификация стратегиясини танлаши мумкин ва ҳоказолар. Умуман, у ёки бу стратегияни танлаш фирманинг имкониятлари, бозордаги мавжуд ҳолат, компаниянинг ў з олдига қ ў йган мақсади кабилар билан аниқланади. Ишлаб чиқариш функцияси маълум ассортиментдаги товарларни яратиш, жиҳозларни янгилаш, янги технологияларни ишлаб чиқиш, товар сотилгандан кейинги хизматни ташкил этиш ва ҳоказоларни ў з ичига олади. Сотиш функцияси товар ҳаракати тизимини ташкил этиш, нарх сиёсати, товарни силжитиш б ў йича чора тадбирлар ишлаб чиқиш, кадрларни

www.arxiv.uz ишга қабул қилиш, ў қитиш, малакасини ошириш учун қайта тайёрлаш каби масалаларни ў з ичига олади. Маркетинг назорат функцияси фирманинг маркетинг дастурини амалга ошириш жараёнида, яъни қ ў йилган мақсадга эришишдаги маркетинг фаолиятининг ютуқ ва камчиликларини аниқлаш учун ў тказилади. Агар камчиликлар аниқланса бу камчиликларни тугатиш чора-тадбирлари ишлаб чиқилади. Маркетингни кенг маънода тушунадиган б ў лсак, бу - товарларни айрабошлаш асосида айрим олинган киши ва гуруҳларнинг талаб ва эҳтиёжларини қондиришга қаратилган иқтисодий-бошқарув жараёни экан. Бу жараёнларнинг асосини маркетингнинг қуйидаги элементлари ташкил этади: эҳтиёж, хоҳиш, талаб, товар, айрабошлаш, битим, бозор (3-чизма). Бу элементларнинг ў заро боғлиқлиги 3-чизмада келтирилди. Эҳтиёжлар шахсий ва ишлаб чиқариш эҳтиёжларига б ў линади. Эҳтиёж (шахсий) - бу шахснинг ў зини ва оиласининг етарли даражада турмуш тарзини таъминлаш мақсадидаги маълум ҳаётий зарурий хоҳишларидир (истакларидир). Шахсий (индивидуал) эҳтиёж - мураккаб социал-иқтисодий категория б ў либ, у истеъмол доирасидаги субъектларнинг физиологик, демографик ва психологик хусусиятларини ҳамда уларнинг ижтимоий ҳаётдаги ролини ў зида мужассамлантиради. Ýхòè¸æ Êîíêðåòëàøòè- ðèëãàí ýхòè¸æ Òàëàá ÀéðàáîøëàøÁèòèì Áîçîð

www.arxiv.uz 3-чизма . Маркетингнинг асосий элементлари ва уларнинг боғлиқлиги Таниқли тадқиқотчи А.Маслоу эҳтиёжнинг иерархик кетма-кетлигини пирамида шаклида тасвирлайди (4-чизма). Ўз- ў зини тасдиқлаш Хурмат Социал Хавфсизлик ва ҳимоя қилинганлик Физиологик 4-чизма . А.Маслоу пирамидаси (эҳтиёжлар зинаси иерархияси) Инсон биринчи навбатда муҳим, зарурий эҳтиёжини қондиришга ҳаракат қилади. Бу вазифа ҳал этилганданоқ, инсон навбатдаги муҳим эҳтиёжни қондиришга ҳаракат қилади. Маслоу пирамидасида к ў рсатилганидек, инсон учун биринчи зарурий эҳтиёж физиологик (озиқ- овқат, кийим-кечак, яшаш учун жой) эҳтиёж ҳисобланади. Òîâàð

www.arxiv.uz Ишлаб чиқариш эҳтиёжлари деганда эса корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятини амалга ошириш учун зарур б ў ладиган предмет ва хизматлар тушунилади. Хоҳиш (истак) - бу эҳтиёжнинг конкретлаштирилган шаклидир. Масалан, озиқ-овқат маҳсулотларига б ў лган эҳтиёж умумий б ў лса, олма мевасига б ў лган эҳтиёж конкретлаштирилган эҳтиёждир. Бир мамлакатда яшовчи истеъмолчилар эҳтиёжларини хилма-хил турдаги ва ассортиментдаги товарлар сотиб олиш й ў ли билан қондирадилар. Талаб - бу бозорда акс этган, пул билан таъминланган эҳтиёждир (унинг бир қисмидир). Талаб ҳажми маълум вақт давомида ва маълум нарх даражасида истеъмолчи харид қилиши мумкин б ў лган маҳсулотлар ва хизматлар миқдоридир. Талабнинг ҳажми ва таркиби аҳоли таркиби ва зичлигига ҳамда уларнинг даромадларига боғлиқдир. Талаб - бу бозорни ҳаракатлантирувчи кучдир десак хато қилмаган б ў ламиз. Товар - бу истеъмолчиларнинг маълум бир эҳтиёжларини қондириш мақсадида бозорга сотиб олиш, фойдаланиш, истеъмол қилиш учун таклиф этилган меҳнат маҳсулидир. Товар - бутун маркетинг фаолиятининг асосидир. Агар товар истеъмолчиларнинг талабини қондира олмаса, у ҳолда ҳеч қандай сотишни ташкил этиш ҳаракатлари, қ ў шимча харажатлар товарнинг ва фирманинг бозордаги позициясини яхшилай олмайди. Маркетингнинг биринчи қатъий қоидаси “Агар сизда товар б ў лмаса, сизда ҳеч нарса й ў қ”дан иборатдир. Айрабошлаш - бу таклиф этиб, таклиф этилган нарса ў рнига керакли нарсани олиш ҳаракатидир. Хоҳиш б ў йича айрабошлашнинг амалга оширилиши қуйидаги шартларнинг б ў лишини тақозо этади: 1. Томонлар энг камида иккита б ў лиши керак. 2. Иккала томоннинг ҳар бири қарама-қарши томонни қизиқтирадиган, талабини қондирадиган нарсага эга б ў лиши керак.

www.arxiv.uz 3. Хар бир томоннинг айрабошлашни амалга ошириши учун истаги б ў лиши керак. 4. Хар бир томон иккинчи томоннинг таклифини қабул қилишда ва қабул қилмасликда эркин б ў лиши керак. 5. Хар бир томон ў з товарининг коммуникациясини ва етказиб берилишини таъминлай билиши керак. Агар айрабошлаш илмий фан сифатида маркетингнинг асосий тушунчаси б ў лса, у ҳолда маркетинг доирасининг асосий ў лчов бирлиги битим ҳисобланади. Битим - икки томон орасидаги савдо операцияси б ў либ, у камида икки субектнинг манфаатини ў зида мужассамлаштиради. Масалан, харидор магазинчига беш минг с ў м бериб, чойнак харид қилади. Битимлар икки хил б ў лади: пул битими ва бартер битими. Пул битимида товар пулга айрабошланади, бартер битимида эса товар товарга айрабошланади. Бозор (market) - сотувчи билан харидор ў ртасида товарни пулга айрабошлаш муносабати. Айрабошлаш объектининг моддий шакли жиҳатидан олганда истеъмол товарлари ва хизматлар, ишлаб чиқариш воситалари, инвестиция, қимматбаҳо қоғозлар, илмий ғоялар, техникавий ишланмалар ва меҳнат (иш кучи) бозорлари мавжуд. Умуман олганда, маркетинг тушунчаси у ёки бу й ў синда бозорга муносабати мавжуд б ў лган инсон фаолиятидир.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. У збекистон Республикаси Конститутцияси. Тошкент, У қитувчи, 1992. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон – бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос й у ли. Тошкент, 1992. 3. Каримов И.А. Тадбиркорлик – юксалиш гарови. Т.8. Тошкент, У збекистон, 2000. 4. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш – энг муҳим вазифамиз. Т.8. Тошкент, У збекистон, 2000. 5. Котлер Ф. Основы маркетинга. Новосибирск, «Наука» Сибирское отделения, 1992 (перевод с английского). 6. Ибрагимов Р.Г. Маркетинг. Тошкент, Шарқ-Матбаа акциядорлик компанияси бош таҳририяти, 2002. 7. Войе Х., Якубсен У. Маркетинг. М.: Прогресс, 1991. 8. Голубков Б.П. Маркетинг: выбор лучшего решения. М.: Экономика, 1998. 9. Солиев А., Усмонов А. Маркетинг. Тошкент, У қитувчи, 1997. 10. Қосимова М.С., Ахмедов О.М., Ёдгоров М. Х . Маркетинг тадқиқоти. Тошкент, У қитувчи, 1998. 11. Merder, David. Market inp. Oxford: Blenchwea, 1992. 12. www. Classis.ru/Pages/classis/6/48/.

O'xshashlar

Бошқарув мақсади ва функциялари

Маркетингнинг назарий асослари

Маркетингнинг назарий асослари

Маркетингни назарий асослари

Лойиҳа таҳлили концепцияси