Mahsulotlar va ular haqida qaror qabul qilish - Iqtisodiyot - Referatlar

Mahsulotlar va ular haqida qaror qabul qilish

Yuklangan vaqt:

22.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.22265625 KB

Ko'chirib olish

Mahsulotlar va ular haqida qaror qabul qilish Reja: 1. Bozor imkoniyatlarida biznesdagi kuchli tomonlarning muvofiqligi. 2. Mahsulot va uning hayotiylik davri.

1. Bozor imkoniyatlarida biznesdagi kuchli tomonlarning muvofiqligi Marketing – bu ijodiy jarayon bo’lib, maqsad xaridorlar ehtiyojlarini foyda olish orqali qondirish hisoblanadi. Marketingga yo’naltirilgan tashkilot, o’zini o’rab turgan muhitni hamda jihatlari nuqtayi nazaridan o’zaro munosabatlarda ijodiy yondashish yo’llarini izlaydi. Marketingdagi ijodiyot faqatgina marketing aloqalari jarayonlari bilan chegaralanmasligi kerak. Biznes faoliyatida uning xaridorlari kimlar – oxirgi iste’molchisi kimligini bilgani holda o’rtadagi vositachilar kim bo’lishini puxta aniqlab olishi zarur. Shu jarayonga yordam berish uchun mavjud bo’lgan marketing tadqiqot usullarining turli xillarini ko’rib chiqish mumkin. Siz shuni esda tutishingiz lozimki, marketing tadqiqotlari – bu oxirigacha vosita qurolidir. Marketing tadqiqotlarini foyda bilan yakunlagani natijasidagi oxirgi mahsulot – bu marketing qarorlarini qabul qilish jarayonida o’zini qimmatliligini namoyish qiladigan ma’lumotlardir. Marketing tadqiqotlarida berilayotgan ma’lumotlarning asosiy turi xaridorlarga, ularning ehtiyojlari va his qilayotgan istaklariga tegishli bo’lishi ham mumkin. Biznesning har qanday o’sishining turli xil ko’rinishlari va ehtiyojlarining xizmat ro’yxati vaqti-vaqti bilan o’z-o’ziga tanqidiy baho berishlari kerak – nima maqsadda amal qilayotganidan egallab turgan holatini auditdan o’tkazish ya’ni, ularning: Strenghts (kuchli tomonlari); Weakness (kuchsiz tomonlari); Opportunities (imkoniyatlari); Threads (xavf-xatarlari) bozordagi egallab turgan joyining ko’rinishini aytish mumkin. S – ustunlik Faoliyatimizning yaxshi tomonlarini hisobga olgan holda va imkoniyatlari- mizdan kelib chiqib nima qilishimiz mumkin? W – kamchiligi Kamchiliklarimizni nega hozirgacha bartaraf qilmadik? Ushbu kamchiliklarni bartaraf qilish uchun nima yetishmayapti? O – imkoniyatlar Hamma imkoniyatlarimi zni ishga sola T – xavf-xatar Xavf-xatarni kamaytirish uchun nima qilish mumkin? Xavf-xatarlarimizni boshqalarga o’tkazishning iloji

olayapmizmi? Hozirgi imkoniyatdan yana qanday yaxshi foydalanish mumkin? Imkoniyatimizni yana qanday yaxshilashimiz mumkin? bormi? 19-chizma. (SWOT) tahlil natijasi. Mahsulot asoslanadigan, puxta strategiyasi o’zining barcha maqsadlari, kontekstlari va biznes siyosatida elementlarini SWOT bilan uyg’unlashtirish uchun imkoniyat izlaydilar. Ko’pgina omadli tadbirkorlar o’zining muvaffaqiyatlarini bozorning haqiqiy ehtiyojlarini aniqlab olishi bilan bog’lashadi, shu bilan birga potensial xaridorlar va ular bozor imkoniyatlari bilan birga o’zining kuchli tomonlaridan ham puxta foydalanadilar. Sotuvchining professional strategiyasidan ko’zlangan maqsadi “joyida o’tiruvchi” tadbirkorning ko’zlagan maqsadi bilan bir xil: o’ylash, tuzish, ishlab chiqish (yoki sotib olish) va mahsulotni bozorda sotish, qaysiki: xaridorning haqiqiy ehtiyojlarini qondirish; biznesning real-kuchli tomonlarini ishga solish kabi. Bozorni o’rganish strategiyasi. Tadbirkorlik faoliyatida olib borilayotgan izlanishlar natijasida umumiy bozor uchun marketing tadqiqotlarni alohida guruhlar uchun o’tkazish maqsadga muvofiq bo’ladi. Ushbu izlanishlar asosan «Maqsadli bozor» deb yuritiladi. Tadbirkor uchun bozorni o’rganishga bo’ladigan moliyaviy mablag’lar chegaralangan bo’ladi. Shuning uchun maqsadli bozorni o’rganish, tadqiq qilish jarayonida, asosan, bir yoki bir necha bozor segmentlariga nisbatan marketing tadqiqotlarini olib borish maqsadga muvofiq. Bozorni o’rganishning bunday usuli marketing faoliyatida ko’proq iste’molchilarga xizmat ko’rsatish, talabni qondirish va bozor hajmiga o’zining ulushini oshirishdan iboratdir. Tadbirkorlik faoliyatini olib borish jarayonida bozor muhitiga uchraydigan ehtiyojlarni yangi mahsulotlar va xizmatlar bilan qondirish orqali amalga oshiriladi. Bozordagi iste’molchilarning ehtiyojlarini to’liq tadqiq qilib bo’lgandan keyin esa bozor muhitidagi quyidagi omillarni rivojlantirish orqali maqsadga erishish mumkin. – sotish strategiyasi; – iste’molchilarga xizmat ko’rsatish rejasi; – tadbirkorlik faoliyatining moliyaviy ahvoli rejasi; – mahsulotlarni va xizmatlarni yetkazib berish rejasi; – targ’ibot va tashviqot rejasi;

– qadoqlashni to’g’ri amalga oshirish;– bozorga kirib borish rejasi. 2. Mahsulot va uning hayotiylik davri Mahsulot – bu oddiygina material, mexanika va elektrotexnikaning tashqi ko’rinishini muhandis chizgan chizmasi bilan muvofiq kelishi emas. Bu birinchi navbatda isitish va biron-bir narsadan himoya qilish vazifasi bo’lgan kiyimning bir predmeti emas. Bu oddiygina shirin hid chiqarib turish uchun yaratilgan kimyoviy aralashma ham emas. To’g’ri, u hatto sezilmaydigan bo’lishi ham mumkin. Xaridor mahsulotni sotib olib, bitim amalga oshgandan keyin esa u hech qanday iz qoldirmasligi (ko’rinmasligi), ya’ni u xizmat ko’rinishida bo’lishi ham mumkin, texnik xizmat ko’rsatish va ishlab chiqarish jarayonida mahsulotlarni tarqatish orqali iste’molchilar ehtiyojlarini qondirib borish natijasida mahsulotingizning qanchalik qiymatga ega ekanligini ko’rishingiz mumkin. Mahsulot – bu oddiygina jismoniy narsa emas. U shunday narsaki, uni kimdir o’zining zaruriy hissiyotini qondirish uchun sotib oladi. Odamlar, umuman olganda, mexanik darajada sotib olmaydilar. Har qanday mahsulot u yoki bu darajada ramziy va psixologik xususiyatlarni o’zida namoyon qiladi. Ular faqatgina xaridorlarning funksional, texnologik va iqtisodiy ehtiyojlarini qondirib qolmasdan ba’zida ular estetik, emotsional va psixologik ehtiyojlarni qondirishi ham kerak. Agar mabodo shunday bo’lmasa edi, biz hammamiz taxminan o’z xarid qobiliyatimizdan kelib chiqqan holda avtomobillarning o’sha-o’sha bir xil modellarini sotib olgan, haligacha bir xil kiyim kiyib yurgan va o’sha bir joyda dam olgan bo’lar edik. Siz o’zingiz uchun o’zingizning xaridorlarga taklif qilmoqchi bo’lgan mahsulotingizning yutuq tomonlarini aniqlab olishingiz maqsadga muvofiq. Ya’ni qaysi ma’nodaki, mahsulot o’zida qanday xususiyatlarni mujassamlashtirgan bo’lishi emas, buni balki xaridor uchun mahsulot nima qilib bera oladi, degan ma’noda tushunish lozim. Madam Tyussoni fikriga ko’ra mahsulotlar: «Xaridorlar yutuqlarni sotib oladi, mahsulotning tafsilotini emas». 1. Tadbirkorlik faoliyati tomonidan taklif etilgan mahsulotlarni ko’ribo’ting. Kompaniya va xaridor nuqtayi nazaridan taklif etilayotgan mahsulotlarning birini xususiyatlarini tahlil qiling. Bu quyidagicha ko’rinishda amalga oshirilishi lozim. ¹ Mahsulotning holati Mahsulotining yutug’i 1. Mexanik qismlari ajralib Suv va chang zararlaridan turuvchi xususiyatlari mustahkam kapsula bilan mahkamlangan himoyalangan 2. Mahkamlash tizimi germetik va Mahkamlash harakatlari hokazolar oz va hokazolar

20-chizma. Mahsulotlar xususiyatlari chizmasi. 2. Ko’proq mustaqil fikrga ega bo’lishingiz uchun korxonangizga bog’liqbo’lmagan o’zingizning fikrlaringizni xodimlar bilan o’rtoqlashing. Xaridorlaringizning qaror qabul qilishiga ta’sir qiluvchi sezilmas omillarni aniqlashga harakat qiling. 3. 1-topshiriqdagi xususiyat ustida o’ylab ko’ring va xaridorlarga qanchalik mahsulotingiz strategiyasining yo’naltirilganligini aniqlang. Iste’moldagi tovarlar va ularning turkumlanishi. Tovar — bu inson mehnatining mahsuli bo’lib, u sotish uchun ishlab chiqilgan va iste’molchilarning manfaatini, xohishini qondiradi. Marketingda quyidagilar tovar bo’lib hisoblanadi: mahsulotlar va xizmatlar, xaridorga taklif qilinadigan, tovarga kerakli xizmatlar (qadoqlash, joylash, o’rash, markalash va boshqalar) ko’rsatish, iste’molchi sotib olish evaziga erishadigan foyda tushuniladi. Bozor turi bo’yicha tovarlar quyidagi guruhlarga bo’linadi: – iste’mol tovarlari; – kundalik hayotda foydalaniladigan tovarlar; – sanoat tovarlari; – tadbirkorlar tomonidan boshqa turdagi mahsulot ishlab chiqarishmaqsadida ishlatiladigan tovarlar. Ishlatilishiga ko’ra ham tovarlar bir qancha qismlardan iborat bo’ladi: 1. Uzoq muddat ishlatiladigan iste’mol tovarlari – ular uzoq davralmashtirmasdan ishlatish mumkin bo’lgan tovarlar, ya’ni mebel, yengil – yuk avtomashinalari, sovitgichlar, maishiy texnikalar va boshqalar. 2. Qisqa muddatda ishlatiladigan tovarlar – bir va bir necha iste’molqilinishda ishlatiladigan, vaqt o’tishi bilan yangilanishni talab qiladigan mahsulotlar, masalan, yuvish vositalari, attorlik buyumlari, yoqilg’i moylash va boshqalar. 3. Xizmatlar ko’rsatish orqali talabni qoniqtiruvchi xizmatlar – yuridik notarial va maslahatlar, tibbiy xizmat, sayyohlik xizmati, go’zallik saloni xizmati va boshqalar. 4. Iste’molchi xulq-atvori bo’yicha – tez amalga oshuvchi va kam qiymatli tovarlarni sotib olishni qulayligi – yaxna va spirtli ichimliklar, oziq – ovqatlar, sigaretlar, gazeta-jurnallar va boshqalar. 5. Tanlash erkinligi bo’yicha tovarlar – har zamonda xarid qilinadiganva yuqori qiymatli, sifatli va kafolat talab qiladigan tovarlar, masalan, avtomobil ehtiyot qismlari, kiyim-kechaklar va boshqalar. 6. Qimmatbaho tovarlar. O’ta noyob tavsifli, iste’molchi o’z daromadini katta qismini sarf etadigan tovarlar – zargarlik buyumlari, qimmatbaho apparaturalar, ayollarning modaga tegishli kiyimlari va boshqalar. 7. Joylashtirilgan tovarlar – un mahsulotlari, qandolat mahsulotlari,dukkakli mahsulotlar, sanitariya va gigiyena tovarlari va boshqalar. Tajribali sotuvchi bozorda doimo o’zgarib turuvchi muhitni qanday ekanligini biladi. Xaridor va sotuvchining ehtiyojlari har doim o’zgarib turadi. Shuning uchun

ham mana shu ehtiyojlarga moslashib borish uchun mahsulotning ham o’zgarib borishi kutiladi. Mahsulotning har doim mavjud bo’lib turishiga qattiq ishonish juda xatarlidir. Ko’pgina sotuvchilar o’zining marketing rejalarida mahsulotning hayotiylik davri konsepsiyasini e’tiborga olishni yuqori narxlashadi. Mahsulot qanday turda bo’lmasin uning hayotiylik davri bilan parallel va ko’pgina mahsulotlar tajribasi ham bunga dalildir. Odatda, mahsulotning hayot davri 4 asosiy fazani bosib o’tadi. Bularga: ishlab chiqish; o’sish; yetilish; inqiroz. Mahsulotning hamma turlari uchun bu fazalar biznes tavsifida hayratlanarli holda o’zgarmasdir. Oilaviy hayotda “emishxo’rlar” sifatida biz, odatda, 20–55 yoshdagi odamlarni aytishimiz mumkin. Bu odamlar oilaning yosh va keksa a’zolariga moliyaviy va boshqa yordamlarni ko’rsatadilar (albatta, ijtimoiy hayotda 20– 60 yoshdagi yoshlar va keksalarni moliyaviy jihatdan qo’llab-quvvatlab turadilar). Bu tavsif mahsulot sinflari va ularning turkumlariga ham tegishlidir. Professor Piter Drakker tajribali sotuvchi mahsulot turkumlarini quyidagi nuqtayi nazardan tahlil qilish kerakligini taklif etadi: ertangi “boquvchi”; bugungi “boquvchi”; kechagi “boquvchi”. Siz mahsulotingizning hayotiylik davri fazalaridan ogoh bo’lishingiz va bir fazani boshqasi bilan almashish jarayonini his qiladigan holda bo’lishingiz muhim hisoblanadi. Mahsulotning hayotiylik davri Sotuv lar kirish o’sis h yetili sh inqir oz $ sales introduc tion gro wth matur ity decl ine vaqt time 21-chizma. Mahsulotning hayotiylik davri. Marketingga kirish (introducing Marketing) tovarning hayotiylik davri. A. O’zingizning ba’zi asosiy mahsulotlaringizni hayotiylik davri fazalari bo’yicha klassifikatsiya qilishga urinib ko’ring: – kirish; – o’sish; – yetilish;– inqiroz. B. O’zingizning biznesingizning hamma tomonlari uchun shu oddiy tahlilni amaliy qo’llashni ko’rib o’ting. O’z-o’zingizdan so’rang: a) mahsulotlaringiz ichida ancha eski va bu eskilik kelajagi bor tovar

xususiyatidan ancha ko’p bo’lgan mahsulotlar orasida mavjudmi? b) mahsulotlaringiz ichida yetilish davridagi yoki inqirozga ketayot- ganlari bormi va ularni qayta «yoshartirish» yo’llari mavjudmi? Mahsulotning yetilishi davri. Mahsulotni bozorga kiritishdan oldin, u juda puxta o’ylangan bo’lishi kerak, undan keyin esa ishlab chiqarish lozim. Mahsulotning g’oyalarida kamchilik yetishmaydi. Mahsulotni yetilishi va uni tug’ilishiga nisbatan konsepsiya – ancha oddiy hisoblanadi. Ko’pchilik faqatgina 20 foiz yangi mahsulotlar muvaffaqiyat qozonadi deb qayg’uradilar (bozorda haqiqatda o’z o’rnini topganlari). Yangi mahsulotni bozorga kiritish vaqtida faqatgina xarajatlar talab etiladi – vaqt, pul, tuyg’u va boshqalar. Mahsulotning yangi, “bolalik”, davri. Bozorga kiritilgan yoki taklif etilgan mahsulot, odatda, yaxshigina reklama va vositachilik uchun xarajatlarni talab etadi. Agar siz o’zingiz unga berilgan vazifani yaxshi bajargan bo’lsangiz, mahsulotingiz taniqli va puxta aniqlangan ehtiyojni qondirishi kerak bo’ladi. Shuning uchun siz borgan sayin tez sur’atlar bilan kuchga to’lib borayotgan harakatchan bolani nazarda tutishingiz lozim. Bu faza juda ham talabchan bo’lishi mumkindir. U menedjerning juda katta miqdordagi vaqti va resurslarini yutib yuboradi. Bunday o’sishni oldindan rejalashtirish – hayotiy muhimdir. Ba’zi bir kompaniyalar shu fazaga resurslari uchun mos rejalarni tuzmaganliklari sababli biznesdan chetlashadilar (masalan, o’sishni moliyalashtirish uchun ishchi kapitalini yetarli darajada yetkazib bera olmagani tufayli). Mahsulotning yetilishi. Bu bosqichda sotishdagi o’sish sur’ati tenglashadi. Har qanday keyingi o’sish bozordagi ulushining o’sishiga emas, balki umumiy bozorning o’sishidan yuzaga keladi. Yetilish fazasi o’ta davomli kechishi mumkin. Ba’zi bir mashhur savdo markalarining 30–50 yillab mavjud bo’lishi ehtimoldan xoli emas. Bundan kelib chiqadigan ma’noni kamaytirish kerak emas. Yetilgan mahsulotlar – bu “hozirgi boquvchilar”. Mahsulotga ilk marta kiritilgan investitsiya yetilgan mahsulotlarga ko’p marta qaytib kelishi mumkin va bu haqiqiy iqtisodiy bahoning biznes uchun ahamiyati juda katta hisoblanadi. Mahsulotning eskirishi, “qarishi”. Yetilish davridan qarilik davriga o’tish – ba’zan oila uchun sezilmas bo’lsa-da, lekin tashqaridagilar, atrofdagilar uchun ochiq-oydin hodisadir. Bu hodisani ba’zan mahsulot uchun ham aytishimiz mumkin. Kompaniyalar ko’pincha o’zining oldingi mavqei bilan yashaydilar. O’tkazilgan mahsulot strategiyasi shunday holatga olib keladiki, mahsulotning moliyaviy vaqt turkumlari yetilgan mahsulotlar bilan chegaralanadi. Sizning moliyaviy maqsadlaringiz o’zingizning eski mahsulotlaringizga suyanishingizga emas, balki ulardan xoli bo’lgan holatda ham maqsadingizga erishishingizga imkon yaratishi lozim. Maqsad – yosh endi kirib kelayotgan mahsulotlarni imkoni boricha tezroq yetilgan mahsulotlarga yetkazib

olish va inqirozga uchrayotgan mahsulotlarni foyda keltira olmaydigan bo’lib qolgan taqdirda mahsulot bilan ishlashni to’xtatishdan iborat. Bozor hajmi tadbirkor tomonidan taklif qilinayotgan tovarlarni bozorga beradigan iqtisodiy imkoniyatining masshtabi orqali belgilanadi. O’z mohiyati bo’yicha miqdoriy bo’lgan birinchi jalb etuvchanlik tadbiri uning davomiyligini, ya’ni vaqt mobaynida salohiyatli talabning evolutsiyasini, tavsiflovchi dinamik narx bilan to’ldirilishi mumkin. Odatda, bu evolutsiyani ko’rsatish uchun tabiatdan olingan xomashyoni tovar holatiga keltirish jarayonida hayotiy davr modelidan foydalanadilar. Bu davrning to’rtta asosiy bosqichini ajratish mumkin: – tovarni bozorga chiqarish; – o’sish; – to’yinish;– tushish. Tovar bozorini asosiy harakatga keltiruvchi kuch bo’lib birlamchi talab hisoblanadi. Uning asosiy tomonlari shundan iboratki, unda – bir tomondan muhitning nazorat qilinmaydigan o’zgaruvchan holatda ekanligi bo’lsa, ikkinchi tomondan esa sohaning marketing bosimidir. Nazorat qilinmaydigan omillardan eng asosiysi, avvalambor, yangi, mukammalroq tovarlar ishlab chiqilishiga yordam beruvchi va mavjud bo’lgan tovarlarni eskirgan holatga olib kelishi yoki ishlab chiqarish texnologiyalarining evolutsiyasi bo’lishi, shuningdek, ba’zi tovarlarni bozor talablariga javob bermasligini ko’rsatuvchi va yangi tovarlarning paydo bo’lishini talab qiluvchi iste’molchilar yoki ishlab chiqarishning mustahkam uslublarining evolutsiyasi hisoblanadi. Birlamchi talabning evolutsiya xarakteri vaqt bo’yicha har xilligidan marketingda mahsulot hayotiy davrining har bir bosqichida nazarga olishi shart bo’lgan oqibatlar kelib chiqadi. To’rtta muhim oqibatni ajratish mumkin: – mahsulot hayotiy davrining har bir bosqichidan iqtisodiy raqobatsohalariga tomon o’zgaradi; – har bir bosqich uchun yangi ustuvorlik strategik maqsadni aniqlashlozim; – mahsulot hayotiy davrining har bir bosqichi uchun foyda va xarajat-lar tarkibi har xildir; – marketing dasturi mahsulot hayotiy davrining har bir bosqichigamoslashtirilgan bo’lishi kerak. Mahsulot hayotiy davrining texnologik o’zgarishlar bosimi ostida qisqarishi tadbirkorning eng asosiy muammosi hisoblanadi, chunki bu tadbirkorlarda o’z kapital qo’yilmalaridan samarali foydalanish uchun kamroq vaqt qoladi. Tayanch so’zlar: tovarlar haqida tushuncha, tovarlarning turkumlanishi, tovarlarning milliy iqtisodiyotdagi ahamiyati, moddiy resurslar, resurslardan foydalanish darajasi, marketingning roli, tovarning hayotiylik davri, bozorga kirish, o’sish, yetuklik, pasayish, marketing strategiyasi, maqsadlar, marketing – miks konsepsiyasi.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. “O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishyo’lida”. – T.: O’zbekiston, 1995. 2. I.A. Karimov. “O’zbekiston-bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xosyo’li”. – T.: O’zbekiston, 1996. 3. J.J. Jalolov. Marketing. O’quv qo’llanma. – T.: 1999. 4. B.Yu. Xodiyev, A.A. Qobulov, S.T. Ishmurodov, M.O. Xadayev, M.S. Yusupov, Sh.A. Meliboyev. «Kichik tadbirkorlikda marketing» (o’quv-amaliy qo’llanma) –T.: YEH TEMPUS dasturi «Matador-2000» loyihasi, 2004.

O'xshashlar

Menejmentda qaror qabul qilish

Ishlab chiqarishni boshqarishda qaror qabul qilish usullari va tasnifi

Hamkorlikda qaror qabul qilishda biznes etikasi va ma’naviyatiga bo‘ysunish

Tadbirkorlik qarorini qabul qilish.

Boshqaruv qarorlarini qabul qilish