logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Kreditlashni tashkil etish asoslari

Kreditlashni tashkil etish asoslari

Yuklangan vaqt:

12.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.5 KB
Ko'chirib olish
Kreditlashni tashkil etish asoslari Reja: 1. Tijorat banklarida kreditlashni tashkil etish asoslari. 2. Kredit mexanizmi va uning elementlari. 3. Kreditlash bosqichlari haqida tushuncha. Tayanch iboralar: Kredit, kredit mexanizmi, kredit munosabatlari, ishtirokchilari, kredit tamoyillari, kredit bozori, kredit ta’minoti, kredit muddati, kredit bahosi, kredit differentsiatsiyasi, kreditlash jarayoni va bosqichlari. Tijorat banklarida kreditlashni tashkil etish asoslari Xo’jaliklar o’z faoliyatida asosan uz mablag’i va chetdan jalb kilingan mablag’lar evaziga o’z faoliyatini samarali boshkarishga xarakat kiladilar. Faoliyat yakunlarini samarali boshkarish esa uz faoliyatining ikkinchi jarayonida bush pul mablag’lari kolishiga va jamg’arilib borishiga olib boradi. Bu mablag’larni xarakati va jamg’arilishi esa bank tizimi orkali amalga oshiriladi va banklarda saklanib, jamlanib boriladi. Bu jamg’arilgan mablag’larni vaktincha ko’prok banklar vositachilik orkali samarali foydalanishlari mumkin. Kredit - bank tizimining shakllanishi va rivojlanishi - iiqtisodiy isloxatlarni amalga oshirilishining ajralmas belgilaridan (xususiyatlaridan) biridir. Bu shu bilan ta’kidlanadiki, bank tizimi xar qanday turdagi iiqtisodiyotning markaziy tizimini tashkil kiluvchi unsurlaridan xisoblanadi. Bank tizimi vaktinchalik bush turgan pul mablag’larini akkumulyatsiya qilish funktsiyasini amalga oshiradi. Bank tizimining muvaffakiyatli ishidan iiqtisodiyotni samarali faoliyat kursatishi, umuman olganda mamlakatdagi iiqtisodiy usish Bilan bog’lik buladi. Banklar-moliyaviy bozorning tashkiliy tuzilishining bir kismi bo’lgan kredit tashkiloti bo’lib, jismoniy va yuridik shaxslarning vaktinchalik bush turgan pul mablag’larini jamg’arish, yig’ish, jamlangan (akkumulciya kilingan) mablag’larni uz nomidan kaytarib berishlilik, muddatlilik asosida berish xamda mijozlarning topshirigiga kura, tulovlarni amalga oshirish vazifalarini amalga oshiradilar. O’zbekistonda tijorat banklarini yaratish va faoliyat kursatishi O’zbekiston Respublikasining 1996 yil 25 aprelida kabul qilishcha «Banklar va bank faoliyati to’g’risida»gi Konunga binoan olib boriladi. Ushbu konunga asosan bank- bu tijorat tashkiloti bo’lib, bank faoliyati deb xisoblanadigan kuyidagi faoliyat turlari majmuini amalga oshiradigan yuridik shaxsdir: - yuridik va jismoniy shaxslardan omonatlar kabul qilish xamda kabul kilingan mablag’lardan tavakkal kilib kredit berish yoki investitsiyalash uchun foydalanish; - tulovlarni amalga oshirish. Ishlab chikarish va muomalaning o’sishi munosabatida barcha mamlakatlarda banklarni axamiyati kutarildi. Natijada tijorat banklari funktsiyalariga yangi, masalan, foiz keltiradigan kapitalni boshkarish funktsiyalari qo’shildi. Shunday kilib banklar-bu kreditning rivojlanishi natijasidir. Shuning uchun kredit bankga nisbatan asos bo’lib xisoblanadi. Kreditlashtirishda kredit bitimidagi ikki tomonning manfaatlarini ko’rsatadi. Banklar, xo’jalik tashkilotlarning manfaatlaridan kelib chikkan holda ularning talablarini kondirish maqsadida ish yuritadi. Qarz oluvchining iqtisodiyotini rivojlantirish, uning rakobatbardoshligi va foydaligi, ishlab chikarish va muomalasining to’xtovsiz olib borilishi uchun beriladigan kreditlar bank kreditlashining maqsadi hisoblanadi. Shu bilan birga mijozning manfaatlari kredit operatsiyalarini amalga oshirish uchun xal kiluvchi omil bo’lib hisoblanmaydi. Kreditlash sharoitida boshka tomnning - bank-kreditorning manfaatlariga xam rioya qilish zarur. Uning manfaatlari mijozning manfaatlari bilan to’g’ri kelmaydi. Bank uchun xamma vakt shaxsiy va jalb kilingan kapitallarini kaerga joylashtirishi bo’yicha imkon bor. Lekin, uning imkoniyatlari ko’pincha chegaralangan. Ma’lumki tijorat banklari, Markaziy bank tomonidan o’rnatilgan iqtisodiy normativlarga, mavjud resurslariga va anik chegaralangan imkoniyatlariga rioya kilgan holda o’z faoliyatini olib boradi. Mijozlarga beriladigan kreditlarning xajmi joriy likviklik normativlariga, aktiv va passivlarning muddatlarining muvozanatiga, markaziy bankning markaziy zaxiralariga ajratiladigan mablag’lar xamda shaxsiy va jalb kilingan resurslar chegaralangan proportsiyalariga bog’liqdir. Shu bilan birga O’zbekiston Respublikasida tijorat banklarining kredit faoliyati O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan 22.02.2000 y. N 429 tasdiqlangan “Tijorat banklari kredit siyosatiga nisbatan qo’yiladigan talablar to’g’risida nizom”ga binoan olib boriladi. Bankning kredit siyosati - kreditlash jarayonida yuzaga keluvchi tavakkalchilikni boshqarishda bank rahbariyati tomonidan qabul qilinadigan choralar va uslublarni belgilovchi hamda bank rahbariyati va xodimlarini kreditlar portfelini samarali boshqarishga doir ko’rsatmalar bilan ta’minlovchi hujjatdir. Kredit siyosati bankning kredit faoliyati maqsadlarini aniq ko’rsatishi va aniqlab berishi shart. Shunga ko’ra bank kredit siyosatida uning maqsadi va strategiyasi, vakolatlar darajasi va mas’uliyatni taqsimlash, kredit turlari, kreditlarning to’planishi, kreditlarni to’lash, qarzdorlarga doir moliyaviy axborot, garov ta’minotiga nisbatan qo’yiladigan talablar, kredit monitoringiga nisbatan qo’yiladigan talablar, foiz stavkalari, bog’liq shaxslar bilan bajariladigan operatsiyalar, ko’zda tutilmagan holatlar moddalari, kredit portfelini audit qilish hamda bank Boshqaruvi va Kengashiga taqdim etiladigan hisobotlar bo’yicha talablar bayon qilinadi. Kredit mexanizmi va uning elementlari. Tijorat banklarining kredit siyosatining asosiy yo’nalishlari O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Fuqarolik Kodeksi, O’zbekiston Respublikasining “Markaziy banki to’g’risida” va “Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi Qonunlar, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 30 martdagi “Pul massasi o’sishini cheklash va moliya intizomiga rioya etish mas’uliyatini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni, 2005 yil 15 apreldagi “Bank tizimini yanada isloh qilish va erkinlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-56-sonli qarori, bank nazorati bo’yicha Bazel Ko’mitasining baholash tamoyillari hamda O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi tomonidan 2000 yil 22 fevralda 429 raqam bilan tasdiqlangan “Tijorat banklari kredit siyosatiga qo’yiladigan talablar to’g’risida”gi va 2000 yil 24 iyulda 472 raqam bilan tasdiqlangan “Tijorat banklarida Korporativ boshqaruv to’g’risida”gi Nizomlar talablariga muvofiq ishlab chiqilgan. Bank kredit siyosatning asosiy maqsadi – bu bank filiallari tomonidan mijozlarning kredit mablag’lariga bo’lgan ehtiyojini qondirish, kreditlash jarag’nida amaldagi qonunchilik talablari va me’yorlarga rioya etish, kreditlash cig’sati va kreditlash tartibotlarining yaxlitligini kafolatlash, tavakkalchiliklarni muntazam ravishda diversifikatsiyalash, bank likvidliligini va kreditlash jarag’nini to’g’ri hamda o’rnatilgan tartibda amalga oshirib bank faoliyatining foydaliligi va samaradorligini ta’minlashdir. Siyosatning strategiyasi quydagilardan iborat: a) yuqori sifatli aktivlarni tashkil etish va daromadlilik hamda likvidlilikning muntazam maqsadli darajasini ta ’ minlash imkonini beradigan tavakkalchilikka yo ’ l qo ’ yish va uni maqsadga muvofiq boshqarish ; b) yuqori sifatli kredit portfeli va uni samarali boshqarishni ta ’ minlay oladigan malakali kredit xodimlari jamoasini shakllantirish ; v ) bankning strategik maqsadlariga mos keladigan iqtisodiy jihatdan istiqbolli , rentabelli loyihalarni moliyalashtirishga qisqa va uzoq muddatli ssudalar berish ; g ) bank mahsullari rentabelliligini ta ’ minlash maqsadida kredit resurslarini jalb etish , jalb etilgan resurslar muddatlaridan kelib chiqqan holda kreditlash jarayonini amalga oshirish ; d ) bank mijozlari bilan uzoq muddatli , o ’ zaro manfaatli munosabatlarning rivojlanishiga ko ’ maklashish ; e ) kredit faoliyatini amalga oshirishda amaldagi qonunchilik va Markaziy bank tomonidan o ’ rnatilgan me ’ yorlarga rioya etish ; j ) kreditlashni mazkur soha bilan bog ’ liq bankning boshqa ichki siyosat va tartibotlariga asoslangan holda amalga oshirish ; z ) rivojlanib borayotgan iqtisodning shakllanib borayotgan talablarini qondirishga qodir bo ’ lgan moslashuvchan bank xizmatlari tashkil etilishini ta ’ minlash . Kredit xizmatlari mulkiy maqomidan qat ’ iy nazar qishloq xo ’ jaligi korxonalariga , ishlab chiqarish , savdo , ta ’ minot va xizmat ko ’ rsatish sohalariga , fuqarolik hamda boshqa qurilishlar , eksport va import operatsiyalarini amalga oshirishga hamda yakka tartibdagi tadbirkor , kichik biznes sub ’ ektlari , dehqon va fermer xo ’ jaliklariga taqdim etilishi mumkin . 2005 yilning 1 yanvaridan keyin berilgan ssudalar bo’yicha foizlar yillik 365 kun hisobidan hisoblanadi. 2005 yilning 1 yanvarigacha berilgan ssudalar bo’yicha shartnoma muddati tugaguncha (so’ndirilguncha) foizlar yillik 360 kun hisobidan hisoblanadi. Kredit ajratish va so’ndirilishi ustidan monitoring jarayoni Markaziy bankning kreditlashga oid me’yoriy xujjatlari hamda banklarning ichki kredit tartibotlariga asosan amalga oshiriladi. Bank kredit portfelining diversifikatsiyasi ko’p hollarda bozor kon’yunkturasi bilan belgilanadi (demografik omillar, mintaqadagi aholining ma’lumot darajasi, texnologik va boshqa omillar). Kengash tavakkalchilikni maqbul darajada diversifikatsiya qilish va maksimal darajada foyda olishga intilib, bank rahbariyatiga ushbu maqsadlarga erishish uchun hamkor banklar xizmatlaridan foydalanish vakolatini beradi. Banklardan sotib olingan kredit resurslari minimal tavakkalchilikka ega bo’lishi shart. Kreditlarni tasnif qilishning belgilangan tartibi va ehtimoliy zararlarni qoplash uchun zahira tashkil qilishning o’rnatilgan tartibi lizing hamda faktoring operatsiyalari bo’yicha qarzlarga ham tatbiq etiladi. Kreditning samaradorligini ta’minlash maksadida dunyoning rivojlangan mamlakatlari amaliyotida kreditlashning biz uchun yangi koidasi kullaniladi. Bu koida kreditlashda «5 «S» lar koidasi» deb yuritiladi. «5 «S» lar koidasi» ga asosan xar bir «S» buyicha korxonaning faoliyati taxlil kilib chikiladi va korxona faoliyati talabga javob bersagina korxonaga kredit beriladi. +oidaga asosan «S» xarflari korxonaning xujalik faoliyatini quyidagi jixatlarini ifodalaydi. Character - qarz oluvchining xarakterini baholash, hamda bozordagi obrusi; Capacity - qarz oluvchining boshlagan ishini oxiriga etkaza olish, tegishli daromad olish, hamda bank kreditlarini kaytarib berish kobiliyati; Capital - qarz oluvchining sarmoyasini etarliligi; Conditions - shartlar. Bunda iqtisodiy muxim va mazkur biznesni rivojlanishi nazarda tutiladi. Collateral - garov (kafolat, kafillik, sugo’rta polisi, tovar moddiy boyliklar) va boshqalar. Shunday kilib banklar tomonidan beriladigan kreditlarning asosiy tamoyillarini quyidagi sxemada kursatish mumkin. Tijorat banklari tomonidai berilgan barcha kreditlar uning kredit portfelida uz ifodasini topadi. Tijorat banklari uz mijozlariga turli kurinishdagi kreditlar berishi mumkin. Mamlakatimiz va xorijdagi tanikli bank mutaxassislari bu kadamni ijobiy kabul qilishdi. Ushbu koidalarning uziga xos muxim xususiyatlari kuyidagilardan iborat. Birinchidan, endi ob’ekt emas, balki sub’ekt kredit oladi va, ikkinchidan kredit qaytarilishning ta’minlanganligi ssuda berishning majburiy sharti xisoblanadi. Kredit berishning kuydagi printsiplari: tulash; qaytarish; muddatlilik; maksadli foydalanish anik belgilangan. Koidalarda kredit berishning kuyidagi yangi shakllari kuzda tutilgan: • "kredit liniyasini ochmasdan" va "kredit liniyasini ochib" aloxida ssuda xisobvaragidan kredit berish; • kontokorent-kredit; • overdraft; • kimmatli kogozlarni garovga kuyib kredit olish (garovxona krediti); • Veksel krediti. "Kredit liniyasini ochmasdan" aloxida ssuda xisobvaragidan kredit olish bir galgi ssudalarni berish yuli bilan amalga oshiriladi, ularni berish tugrisidagi karorni bank belgilangan hujjatlar majmui asosida xar bir ssuda bo’yichaaloxida akbul qiladi. Maxsus ssuda xisobvaraklari bo’yicha kredit berish xakikiy extiyoj yuzaga kelishiga qarab pul mablaglarini muntazam berishni kuzda tutgan. Kreditlash bosqichlari haqida tushuncha. Kredit sohasidagi munosabatlar belgilangan ma’lum tizimiga ega bo’ladi. Bankning kreditlash tizimi deganda kreditlash jarayonini tashkil qiluvchi va uni kreditlash tamoyili bo’yicha tartibga solinishini belgilovchi elementlar majmuasi tushuniladi. Kreditlash tizimining tashkiliy elementlari sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin: - kreditlash jarayonida qarz oluvchining o’z mablag’larining qatnashish tartibi va darajasi; - kreditning maqsadga yo’naltirilganligi; - kreditlash uslublari; - ssuda hisobvarag’larining shakllari; - ssuda qarzini tartiblash usullari; - ssuda mablag ’ larini maqsadli va samarali foydalanilishini , hamda o ’ z vaqtida qaytarilishini nazorat qilish tartibi va shakllari . Bankning ilgari hukm surgan kreditlash tizimi xo ’ jalik organlarining o ’ z va qarz mablag ’ laridan foydalanish chegarasi qonun bilan qat ’ iy chegaralanishiga asoslangan . Zamonaviy kreditlash tizimi davlat tomonidan xo ’ jalik organlarining o ’ z va qarz mablag ’ lari o ’ rtasidagi nisbat kabi me ’ yorlarni belgilamasligi bilan xarakterlanadi . Faoliyat yuritishning bunday tijorat asoslari xo ’ jaliklarning o ’ z mablag ’ larini maksimal ishlatishga va qarz mablag ’ lari oldida to ’ liq mas ’ uliyatni sezishga majburlaydi . Yuqoridagilardan kelib chiqib , kreditlash tarkibini quyidagicha ifodalash mumkin : Korxonalarning xo ’ jalik oborotidagi o ’ z mablag ’ lari hajmining olinishi mumkin bo ’ lgan kredit hajmiga va kreditga layoqatlilik ko ’ rsatkichlarini hisoblashdagi mijoz faoliyatining samaradorlik darajasiga ta ’ sir qiladi . Kreditlash usullari deganda kreditlash tamoyillariga mos ravishda kreditni berish va qaytarish uslublari tushuniladi. Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasida tijorat banklari yangi tijorat tuzilmalari, ya’ni mulkchilikning boshqa turiga asoslangan sub’ektlarga kredit berishda tijorat banklarining xorij amaliyotiga tayanib kreditlashning yangi usullaridan foydalanmoqdalar. Jahon bank amaliyotida kreditlashning ikki usuli mavjud. Birinchi usulning ahamiyati har bir ssuda induvidual tartibda ko’rib chiqilishidadir. Ssuda ma’lum maqsaddagi mablag’ ehtiyojini qondirishga beriladi. Ushbu usul aniq muddatga ssuda ajratishda qo’llaniladi. Ikkinchi usulda ssuda bank tomonidan qarz oluvchiga oldindan belgilab qo’yilgan kredit limiti bo’yicha beriladi, bunda qarz oluvchi unga qo’yilgan to’lov hujjatini o’z vaqtida to’lash majburiyatini oladi. Kreditlash tartibi 1-rasm. Tijorat banklarida kreditlash tartibi Kreditlashning ushbu shakli kredit liniyasi deb ataladi. Ochilgan kredit liniyasi kredit hisobiga barcha hisob-kitob pul hujjatlarini bank va mijoz o’ptasidagi shartnomaga asosan to’lash bir yilga ochiladi, ammo kredit liniyasi undan qisqa muddatga ham ochilishi mumkin. Kredit liniyasi muddati davomida mijoz bank bilan qo’shimcha kelishuvni istagan vaqtida ssuda olishi mumkin. Kredit liniyasi, odatda, moliyaviy barqaror va e’tiborli mijozlarga ochiladi. Mijoz iltimosiga binoan kreditlash limiti qayta ko’rib chiqilishi mumkin. Alohida ssuda hisobvarag’i orqali kreditlash. Tijorat banklari xo’jalik sub’ektlarini «kredit liniyasi ochib» yoki «kredit liniyasi ochmasdan» kreditlash mumkin va bu kreditlar quyidagi maqsadga beriladi, tovar moddiy boyliklar, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlarning pul hisob-kitob hujjatlarini to’lash uchun, muddati 30 kundan oshmagan davrga, qarzdorning asosiy faoliyati bilan bog’liq bulgan akkreditivlar ochish uchun. Kredit bank tomonidan kelishilgan muddatlarda quyidagi tartibda so’ndirilishi mumkin: - so ’ ndirilish muddati kelgan majburiyatlar bo ’ yicha mablag ’ larni mijozning hisobvarag ’ idan undirib olish orqali ; - muddatidan oldin qarzdorning topshirig ’ iga ko ’ ra hisob raqamdagi bo ’ sh qoldiq mablag ’ larni surab olish orqali ; - garov mulkini o’zlashtirish orqali. Xo’jalik sub’ektining «kredit liniyasi ochib» kreditlash alohida hisobvaraq orqali oldindan kelishib olingan kredit summasi doirasida amalga oshiriladi. Kredit liniyasining hisobidan qarzdorning asosiy faoliyati bilan bog’liq bo’lgan tovar- moddiy boyliklarni bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar bo’yicha pul hisob- kitob hujjatlarining to’lovi amalga oshiriladi. Bundan keyin qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi, tayyorlov faoliyati bilan shug’ullanuvchi tashkilotlarga, savdo, ta’minot va boshqa xil faoliyat bilan shug’ullanuvchi xo’jalik sub’ektlariga, kreditlashning barcha tartib qoidalari asosida beriladi. Lombard kredit ta’minotiga quyidagilar kredit shartnomasiga asosan qabul qilinadi: - davlat qimmatli qog’ozlari; - boshqa xil emitentlarning aktsiya va obligatsiyasi, depozit sertifikatlari. Lombard kreditining e’tiborli xususiyati shundaki, garov shartnoma imzolangan kungi nominal qiymati bo’yicha emas, balki uning kurs o’zgarishi riskini hisobga olgan holda uning ma’lum qismigagina baholanadi. Qimmatli qog’ozlar garovi ostidagi lombard krediti alohida ssuda hisob varaqdan tovar moddiy qiymatlar va xizmatlari uchun hisob-kitob hujjatlarini to’lashga qimmatli qog’ozlar garovi ostidagi kredit beriladi. Banklarning o’zi tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlari garov sifatida qabul qilinishi mumkin emas. Shu bois qimmatli qog’ozlarni garovga olib lombard krediti berish to’g’risida qaror qabul qilinayotganda bank qarz oluvchining moliyaviy ahvoli va kredit qobiliyatini tahlil qilish bilan bir vaqtda kredit ta’minoti tarzida qabul qilinadigan qimmatli qog’ozlar sifati, ularning kurs riski darajasini baholashga alohida e’tibor beradi. Adabiyotlar: 1. Cousin. E. J. Invertment strategy and the monetary a buziness cyeles – NY. Ets: Wiley, 1990. - R. 301. 2. Friedman M. The lag in Effect of monetary policy, journal of Political Economy, Oct. 1961. - R. 237-260. 3. M.Fridmen. Esli bi zagovorili dengi. Per. s angl. -M.: INFRA-M, 2001.- S. 63. 4. Rashidov O.Yu. va boshqalar. Pul, kredit va banklar. Darslik. –T.: Cho’lpon, 2011. -328 bet. 5. Abdullaeva Sh.Z. Bank ishi. Darslik . - T .: Iqtisod - moliya , 2017. 6. Лаврушин О.И., Афанасьева О.Н., Корниенко С.Л. Банковское дело: современная система кредитования. Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2009. – 264 стр. 7. Меркулова И.В., Лукьянова А.Ю. Деньги, кредит, банки. Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2010. – 352 стр. 8. Toymuhamedov I.R. Bank ishi. Toshkent. 2012 yil.

O'xshashlar

Kreditlashni tashkil etish asoslari
Mеhmonxona xo’jaligini tashkil etish asoslari
Budjet jarayonini tashkil etish asoslari
Ichki auditni tashkil etish asoslari
Kredit iqtisodiy kategoriyasi va kreditlashni tashkil etishning iqtisodiy va huquqiy asoslari