Корхона ва ташкилотларни шакллантиришда инсон омили

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

163 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа : 1. Ҳ озирги жамият ҳа ё тида корхона ва ташкилот тушунчаси ва унинг аҳамияти 2. Корхонадаги т ашкилий тузилиш ва ташкилий маданият З. Корхона ва т ашкилот таш қ и му ҳ ит шароитида 4. Ташкилий ресурслар. Инсон ресурсларини бош қ ариш хусусиятлари

www.arxiv.uz Агар XIX аср фикран буюк шахслар - Наполеон, Эдисон, Пушкин номлари билан бо ғ лик б ў лса, тугаб бора ё тган ХХ аср бизнинг хотирамизда инсон ха ё тининг моддий асосини тубдан ўзгартириб юборган “суперташкилотлар” билан кўпро қ эсда қолади. Ҳа қ и қ атан ҳ ам, ХХ асрда инсоннинг сай ё ралараро фазога парвози амалга оширилди. Мустақил Ўзбекистонда ҳам д астлаб офислар, кейин эса хонадонларимиз компьют е рлаштирил моқ д а , Андижоннинг Асака шаҳрида ишлаб чиқарилаётган ДЭУ автомобиллари зеб-зийнат буюмидан оммавий ҳаракат воситасига айлан моқда . Туполев билан Боинг конструкторлик бюролари трансатлантик парвозларни Тошкентдан Самарқанд га сафар қилиш каби оддий во қ еага айлантир моқда лар. Амалда ХХ асрнинг ҳ ар бир му ҳ им юту қ лари ортида якка-ёл ғ из да ҳ о эмас, балки корхона ва ташкилотнинг куч- қ удрати туради. Биз рангли телевизор ё ки микрот ў л қ инли печнинг ихтирочиси номини эсла ма сак ҳам, уларни ишлаб чи қ арувчи компаниялар - Сони, Панасоник,Филипс номларини яхши биламиз. Худди шу гапни автомобиллар, компьюетрлар, мобил телефонлар ва бошқа фойдали к ў пгина буюмлар ҳ а қ ида хам айтиш мумкин. Улар нафақат Ўзбекистонда, балки умуман ҳ озирги замон кишисининг ха ё тини анча-мунча осонлаштиради. Лекин бу деган с ў з айрим шахснинг истеъдоди ва тажрибаси ўзининг жамиятдаги а ҳ амиятини й ўқ отди, деган маънони англатмайди. Айрим шахснинг истеъдоди ва тажрибаси аввалгидек унинг тара ққ и ё тининг асосида ё тади. Биро қ бу жамиятнинг моддий маданияти шу қадар мураккаб бўлиб қ олдики, бундан кейинги тара ққ и ё т ресурсларининг ҳаддан ташқари тўпланишини талаб қ илади. Юзлаб ва ҳ атто минглаб истеъдодли ҳамда ю қ ори малакали кишиларнинг куч- ғ айратини бирлаштирувчи ва мувофиқлаштирувчи ҳ озирги замон корхона ва ташкилоти доирасидагина ў тмиш да ҳ олари орзу қилган лойиҳаларни амалга ошириш мумкин б ў лди. Ла-Манш остидан туннел ўтказиш ғояси к ў п асрлар муқаддам вужудга келган бўлса ҳ ам, у фа қ ат 1994 йилдагина бир гуру ҳ француз ва британиялик қурувчилар компаниялари томонидан р ўё бга чиқарилди.

$www.arxiv.uz Циолковский 1894 йилда ёқ ракетанинг учишига доир до ҳ и ё на ҳ исоб- китоблар қ илган эди, биринчи сунъий й ў лдош эса Ер орбитасига фа қ ат 1957 йилда чи қ ди. Бу к ў плаб кишилар истеъдоди билим ва ме ҳ натларининг натижаси б ў лди. Ўзбекистонда асримизнинг 20 - йилларда иҳтиро этилган телевизор 50- йилларнинг охирларида бошқа хорижий мамлакатларда ишлаб чиқарилади. Корхона ва т ашкилотлар инсонни унинг бутун ха ё ти мобайнида қ амраб олади . Б изнинг ҳар биримиз к ў п ва қ тимизни корхона ва ташкилотларда- болалар боғчаларида, макт а бларда, институт ва Университетларда , муассасаларда, клублар ва партияларда ў тказмайди. Корхона ва т ашкилотлар маҳсулотлар ишлаб чиқаради, хизматлар к ў рсатади, кишилик жамияти уларни истеъмол қилиб ё ки улардан фойдаланиб, ҳа ё т кечиради ва ривожланади; корхона ва ташкилотлар жамиятидаги ҳ а ёт тартибини белгилаб беради, бу тартибга кандай риоя этила ё тганини назорат қ илади; жамоат ташкилотлари эса бизнинг қарашларимиз ва манфаатларимизни ифодалаш воситаси б ў либ хизмат қ илади. ХХ асрнинг охирларида корхона ва ташкилот жамоат ҳа ё тининг ха қ и қий уни версал шакли бўлиб қ олд и . Агар Х I Х асрдаги маънавий ва сиёсий ин қ илоблар инсонни эскича қ арашлардан ижтимоий қарашларга эга б ў лган мавжудотга айлантирган б ў лса, ҳ озирги асримиздаги ин қ илоблар, аввало технология соҳасидаги ин қ илоб, инсонни корхона ва ташкилот одамига айлантирди. Муай я н мақсадларга эришиш учун биргаликда ишлайдиган кишилар бирлашмаси анъанавий равишда корхона ва ташкилот деб аталади. Ўзбекистон Республикасининг корхоналар тўғрисидаги қонунида эса бу борада қуйидаги таъриф берилган: “Хуқуқий шахс хуқуқига эга бўлган, мулкчилик хуқуқлиги шароитида амалдаги қонунларга мувофиқ ўз фаолиятини рўёбга чиқарадиган мустақил хўжалик юритувчи субъект корхона ҳисобланади” 1 Масалан, Тошкент Давлат И қ тисоди ё т Университети, Шаҳрисабздаги “Оқсарой” меҳмонхонаси, Асакадаги “Ўзавтодэу” 1 Ўзбекистон Республикасининг +онуни. Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тў\ рисида Ўзбекистон Республикаси: =онунлар ва фармонлар. - Т.: Ўзбекистон, 1992-77-б.$

www.arxiv.uz ак ц иядорлик жамияти, футбол б ў йича ў смирлар командаси ва ҳоказолар корхона ва ташкилотлар ҳ исобланади. Бу санаб ў тилган ташкилотлар ў зларининг ми қё си, фаолият турлари билан қ анчалик фар қ қ илишига қ арамай уларнинг бир нечта умумий белгилари ҳам борки, улар қ уйидагилардан иборат: 1. Фаолияти мақсадининг мавжудлиги . 2. Корхона ва т ашкилот аъзолари ў ртасида бар қ арор ало қ аларнинг ва бу ў заро Муносабатлар тартибини белгилаб берадиган қоидаларнинг (ташкилий тузилиш ва маданият) мавжудлиги . 3. Атроф (таш қ и) му ҳ ит билан доимий ў заро ало қ адорлик . 4. Ташкилий мақсадларга эришиш учун ресурслардан фойдаланиш ва бошқалар. Корхона ва т ашкилотлар ў з- ў зидан пайдо б ў лмайди, уларни одамлар ў зларининг муа й ян ма қ садларга эришиш учун восита сифатида вужудга келтирадилар (ташкил этадилар). Одатда корхона ва ташкилотни тузиш ва қ тида унинг асосчилари томонидан белгиланган ма қ садлар анча оддий ва бир неча банддан иборат таклифлар шаклида ифодаланган б ў лади. Корхона ва т ашкилот ривожланиб борган сари мақсадлари мураккаблашиб ва к ў п ҳ олларда эса ў згариб ҳ ам боради. Ташкилий мақсадларнинг ў згариши к ў пгина омиллар: чунончи, корхона ва ташкилот ми қё сларининг кенгайиб бориши, таш қ и му ҳ итнинг ў згариши, техника ва технологиянинг ривожланиши, ижтимоий онгнинг ў згариши, корхона ва ташкилот асосчиларининг янги ра ҳ барлар билан алмашиниши каби омиллар таъсирида р ў й беради. Иқтисодий жиҳатдан корхона ва ташкилотларни текширган тад қ и қ отчилардан к ў пларининг бу ташкилотлар ма қ садлар и ни шакллантиришга бевосита нималар таъсир қ илиши ха қ идаги фикрлари ў хшашдир. Корхона ва т ашкилотга аввало учта

www.arxiv.uz омил таъсир к ў рсатади. Улардан биринчиси - мижозлар (истеъмолчилар ёки бозор), иккинчиси - мулк эгалари ( корхона ва ташкилотга мабла ғ қў шган кишилар), учинчиси - ходимлардир . Баъзан бу омилларга тўртинчисини - ра ҳ барларни ҳ ам киритадилар, улар , бир томондан мулк эгаларининг вакиллари бўлсалар, иккинчи томондан, бош қ а ходимлар сингари ё лланган ходимлар ҳ исобланадилар. Санаб ўтилган гуру ҳ лардан ҳар бирининг ма қ садни ани қ лашга таъсир к ў рсатиш даражаси ташкилотдан ташкилотга ў тиб боради ва ҳ ар бир корхона ва ташкилотда ва қ т ў тиши билан ў згариши мумкин. Ў з фаолиятида аввало истеъмолчиларга қ араб м ў лжал оладиган ташкилотлар ва аксинча ходимлар ва ра ҳ барларнинг манфаатларини устун қў ядиган корхона ва ташкилотлар ҳам мавжуддир. Корхона ва т ашкилотнинг ма қ садларида барча асосий гуру ҳ ларнинг манфаатларини акс эттиришда энг ма қ бул мутаносибликка эришиш корхона ва ташкилотнинг ривожланишидаги энг муҳим шартлардан биридир. Бош қ аларнинг манфаатларини инкор этиш ҳисобига бош қ а гуру ҳ нинг манфаатларини қ ондириш одатда ни ҳ оятда ё мон о қ ибатларга олиб келади. Корхона ва т ашкилотлар ў з фаолиятларида мазмун жиҳатдан ҳ ам, шунингдек вақт исти қ боли ну қ таи назаридан ҳам фар қ қ иладиган мақсадлар мажмуига амал қ иладилар. Ташкилий ма қ садларнинг вужудга келишини учта поғонага ажратиб к ў рсатиш мумкин: таянч қ адриятлар, стратегик вазифалар ва қ ис қ а муддатли режалар . Таянч қадриятлар корхона ва ташкилот фаолиятининг асосий ма қ садларини белгилаб беради ва ў зига хос raison d’etre б ў либ, уни кишиларнинг ҳ ар бир уюшмаси амалга оширади. Кейинги ўн йилликлар мобайнида / арбдаги к ў пгина йирик корхона ва ташкилотлар , аввало индустриал корпорациялар ў зларининг кредоларини (нуқтаи назарларини) ишлаб чи қ а бошладилар. Бу кредо компания мавжудлигининг асосий ма қ садларини ба ё н қ илиб берадиган қ ис қ ача ба ё нотдир. Американинг Хьюлетт-Паккард корпорацияси ў зининг кредосини т ў ртта қоидадан иборат

www.arxiv.uz қ илиб қў яди: 1. “Компания ў зи сотадиган нарсалар хажмини ва оладиган фойда ми қ дорини доимий равишда к ў пайтириб бориши лозим : 2. компания технологик янгиликларни жорий қ илиш ҳисобига фойда олиши лозим : З. компания ҳ ар бир ходимнинг к ў шадиган ҳ иссасини муносиб ба ҳ олаши ва адолатли та қ дирлаши ҳ амда ходимнинг ў зига хос қ адр- қ имматини ҳ урмат қ илиши : 4. компания жамиятнинг маъсулиятли аъзоси сифатида ҳаракат қилиши лозим”. Кредо ташкилот таянч қадриятларининг расмий ифодаси ҳисобланадики, биро қ унинг й ўқ лиги асло ташкилотнинг бундай ма қ садлари й ўқ лигини англатмайди. Таянч ма қ садлари анча бар қ арор б ў либ, узо қ муддат мобайнида ў згармасдан келади, корхона ва ташкилот ривожланишининг ворисийлиги ҳамда бар қ арорлигини таъминлайди. Стратегик вазифалар корхона ва ташкилот томонидан таш қ и муҳит имкон берган ривожланиш имкониятларини та ҳ лил қ илиш ва ташкилот мавжудлигининг таянч ма қ садларини хисобга олган ҳ олда корхона ва ташкилотнинг ў з потенциалини (сало ҳ иятини) та ҳ лил қ илиш асосида ишлаб чи қ илади. Аслида бу ташкилот фаолиятининг муаяйн шароитида унинг таянч мақсадларини р ўё бга чи қ ариш режаларидир. Стратегик вазифалар ўзига пировард мақсадни, ва қ т орали ғ ини ва ма қ садга эришиш усулини қамраб олади. Бу вазифалар асосий ма қ садларга нисбатан корхона ва ташкилот учун таш қ и б ў лган му ҳ итга к ў про қ даражада бо ғ ли қ б ў лади ва ва қ ти-ва қ ти билан янгилаб туришни талаб қилади. Шу билан бирга стратегик вазифаларнинг корхона ва ташкилотдаги асосий ма қ садларга қарама- қ аршилиги чу қ ур ташкилий тангликка олиб келиши мумкин, Американинг Ай-Ти-Энд-Ти телефон компанияси билан худди шундай аҳвол юз берди. Бу компания 1900 йилда шундай стратегик вазифани қў йган эди: 1996 йилга бориб, Эн-СИ-АР компаниясини сотиб олиш ҳ исобига ша х сий компьют е рлар бозорида етакчилардан бири бўлиб қ олиш. Бу стратегик вазифани амалга ошириш натижасида Ай-Ти-Энд-Ти қ арийб 5 млрд. доллардан ма ҳ рум б ў лди, 100 дан орти қ олий ра ҳ барлари, 10.000 ходимидан ажралди, чу қ ур ташкилий

$www.arxiv.uz тангликка учради ва ша х сий компьютерлар бозорида ишлаш ғоясидан воз кечишга мажбур б ў лди. Бунга сабаб шук и , компания таяниб иш к ў рган принциплар (либерализм, х аридорга ди ққ ат-эътибор, буюртмачилар билан й ў лга қў йиладиган узо қ муддатли муносабатлар) шахсий компьютерлар бозори ҳусусиятларига т ўғ ри келмай қолди. Бу ҳусусиятлар эса корхона ва ташкилотдан тезкорликни, қ атти қ қў лликни, интизомга қ атъий риоя қ илишни, тежамкорликни, ма ҳ сулот сотадиган ма ҳ сус каналларга эга б ў лишни талаб қ илар эди. Қ ис қ а муддатли режалар корхона ва ташкилотнинг стратегик вазифаларини амалга оширишнинг ани қ дастурларидан иборат б ў либ, анча муайян ва батафсил ташкилий ма қ садлар ҳ исобланади ҳ амда корхона ва ташкилотнинг барча ходимларига да ҳ лдор б ў лади. Қ ис қ а муддатли режаларга к ў п миллиардли компаниянинг йиллик бизнес режалари хам, пицци сотувчилар ё ки такси ҳ айдовчилар и нинг кундалик пул ишлаш режалари ҳ ам киради. Қ ис қ а муддатли режаларнинг му ҳ имлиги шундан иборатки, улар иш ўрнидаги ходимларнинг хул қ -атворини бошқаради ва бинобарин, корхона ва ташкилотнинг қў лга киритадиган натижаларига бевосита таъсир кўрсатади. Ўзбекистон Республикасини корхоналар тўғрисидаги қонунида белгиланганидек: “Корхона ўз фаолиятини мутсқил режалаштиради ва хом ашё ресурслари ва материалларининг мавжудлигини ҳамда ишлаб чиқарилаётган маҳсулотга, бажарилаётган ишга, кўрсатилаётган хизматга бўлган талабларини ҳисобга олиб, тараққиёт истиқболларини белгилашди”. 2 Корхонадаги т ашкилий тузилиш ва ташкилий маданият 2 Ўзбекистон Республикасининг +онуни. Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тў\ рисида Ўзбекистон Республикаси: =онунлар ва фармонлар.- Т .: Ўзбекистон , 1992- 87 б .$