Kichik va o`rta biznes istiqboli - Iqtisodiyot - Referatlar

Kichik va o`rta biznes istiqboli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

68 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Kichik va o`rta biznes 2. Kichik va o`rta biznes istiqboli

www.arxiv.uz Kichik va o`rta biznes Butun dunyoda bozor iqtisodiyoti mexanizmi taraqqiyotning harakatlanuvchi kuchi sifatida o`z samarasini ifoda etmoqda. Bozor mexanizmining samarali faoliyat ko`rsatishi uchun xususiy mulkchilik, raqobat va tadbirkorlik muhiti mavjud bo`lishi kerak. O`zbekiston mustaqillikka erishish bilan mamlakatimiz Prezidenti I.Karimov xususiy tadbirkorlik va uning kichik va o`rta biznes shaklini rivojlantirish masalalariga jiddiy e`tibor qaratdi. Natijada respublikamizda qisqa vaqt ichida kichik va o`rta tadbirkorlik rivojlanishini davlat tomonidan qo`llab-quvvatlash tizimi shakllantirildi. Birinchi navbatda bu tadbirkorlarning huquq va manfaatlarini himoyalovchi huquqiy asos bo`lsa, ikkinchidan, ularning qisqa va uzoq muddatli kredit resurslariga ega bo`lishi, imtiyozli soliqlar belgilanishi, moliyaviy, ijtimoiy, bozor infratuzilmalaridan foydalanishlariga imkoniyatlar yaratildi. Bu esa ushbu sektorda faoliyat ko`rsatayotgan barcha xususiy korxonalarning rivojlanishiga yaqindan yordam berdi, raqobat va tadbirkorlik muhiti shakllanishini tezlashtirdi. Shu bilan birga respublikada milliy iqtisodni yanada erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish dasturining qabul qilinishi kichik, o`rta biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish hamda uni iqtisodiyotda etakchi o`ringa olib chiqish ustivor vazifa qilib qo`yildi. Prezident I.Karimov: «Biz o`z oldimiga kichik, o`rta va xususiy biznesni faqat ichki yalpi mahsulotni ishlab chiqarishda yuqori o`rinni egallashiga erishishimiz, balki aholi farovonligi va daromadlarini o`sishi, ayniqsa kichik shaharlar va qishloq joylarida bandlik muammosining muhim manbai bo`lishi kerakligi haqidagi vazifani qo`yamiz», deb alohida ta`kidlagan. Bunday vazifani amalga oshirish uchun harakatdagi qonunchilik xujjatlariga tegishli qo`shimchalar kiritildi, kichik biznes korxonalarini qo`llab-quvvatlash tizimlari takomillashtirildi va tadbirkorlik erkinligini himoya qilish chora-tadbirlari ishlab chiqilib, amalga oshirilmoqda. Shular tufayli hozirgi kunda respublika xususiy mulk shaklidagi xo`jalik

www.arxiv.uz yurituvchi nodavlat korxonalari asosiy o`rin tutmoqda. YA`ni, 2001 yilda respublika bo`yicha ro`yxatga olingan korxonalarning 201,9 mingi yoki 90,5 foizi kichik, o`rta korxonalar va mikrofirmalardir. Ularning shu yilgi yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 33,8 foizni, shundan kichik va o`rta korxonalar ulushi esa 14,8 foizni tashkil etdi va bu o`tgan 2000 yilga nisbatan mos ravishda 2,8 va 1,7 foizga ko`pdir. Shu bilan birga kichik va o`rta biznes. Х ususiy tadbirkorlik sohasida band aholining soni ham muntazam o`sib bormoqda. Bu ko`rsatkich respublika bo`yicha 2001 yil boshiga nisbatan 7,1 punktga yuqoridir. Kichik va o`rta biznesni moliyaviy qo`llab-quvvatlash ham muntazam o`sib bormoqda. Tahlillar shuni ko`rsatadiki, kichik va o`rta biznesning rivojlanishi hali talab darajasida emas. Buning uchun bizning fikrimizcha, davlat tomonidan olib borilayotgan tadbirkorlik muhitini faollashtirish bilan birga kichik va o`rta korxonalar faoliyatining bozor sharoitiga moslashuvini tezlashtirish hamda respublikada makroiqtisodiy qarorlar qabul qilish uchun kichik va o`rta biznes rivojlanishining ustivor yo`nalishlari o`zgarishini bashoratlarini amalga oshirish lozim. Bozor iqtisodiyoti xo`jalik faoliyatining asosiy sub`ektlari bo`lib uy xo`jaliklari, biznes tashkilotlari va davlat hisoblanadi. Uy xo`jaliklari biznes tashkilotlari tomonidan ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot va xizmatlarni iste`mol qiladi. O`z navbatida davlat institutlari va biznes tashkilotlari, oila a`zolarining tadbirkorlik faoliyatini ta`minlovchi tuzilmaviy tashkilotlar hisoblanadi. Aynan ana shu faoliyat natijasida biznes egalari- uy xo`jaliklari daromad oladilar. Biznes korxonalarining faoliyat ko`rsatish mexanizmiga davlat va uning tashkilotlari turli xil usullar bilan ta`sir ko`rsatib turadi. Ular qatoriga imtiyozli soliqlar, huquqiy kafolatlar, resurslar bozoriga kirishni osonlashtirish, marketing, axborotlar xizmatlarini ko`rsatish, mahsulotlarni to`siqlarsiz bozorlarga chiqarish, imtiyozli kreditlar olish va boshqalar kiradi. Shular bilan birga kichik korxonalarni rag`batlantiruvchi asosiy mexanizm talab va taklif hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, taklif va talab muvozanatini tahlil qilish, korxonalarning faoliyat ko`rsatish mexanizmini aniqroq tasvirlab beradi.

www.arxiv.uz Kichik va o`rta biznes istiqboli Bozor iqtisodiyoti sharoitida talab va taklif kichik va o`rta biznes korxonalarini samarali faoliyat olib borishga undaydigan mexanizm sifatida namoyon bo`ldi. Agarda korxonalar ishlab chiqarayotgan mahsulotlar bozor talablariga to`liq- javob bersa, demak korxonaning ushbu mahsulotlarni sotishdan oladigan daromadlari o`sib boradi va korxona qo`shimcha kengayish imkoniyatlariga ega bo`ladi. Ikkinchi tomondan, tovarlarning narxi ishlab chiqaruvchilarga bozorda bo`ladigan o`zgarishlar to`g`risida signal bo`lib xizmat qiladi. Tovarlarning bozordagi narxlari oshishi bilan ishlab chiqaruvchilarga raqobat paydo bo`ladi va ular bozorga ko`plab mahsulotlar chiqara boshlaydilar. Shularni hisobga olib kichik va o`rta biznes korxonalari faoliyati ko`rsatkichlarini ekonometrik modellashtirishning uslubiy asoslari tadqiq qilinadi va ular rivojlanishining modellari ishlab chiqiladi.. Buning uchun iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish usullari va unda qo`llaniladigan yondashuvlar, modellarni tahlil qilish va ularni kichik va o`rta biznes korxonalari faoliyatini tizimli o`rganish va rivojlanishidagi ahamiyati ochib beriladi. Kichik va o`rta biznes korxonalari ishlab chiqarish, mehnat va moddiy resurslar miqdorlarini hamda foyda va xarajatlar hajmini modellashtirish usullari va ularga mos ishlab chiqarish funktsiyalari tuzishi lozim. Kichik va o`rta biznes korxonalari ishlab chiqarishni yo`lga qo`yish vaqtida turli xil resurslar, texnologiyalar, ishchi kuchi va boshqa resurslarni jalb etadilar. Ushbu korxonalar o`zlarining maqsadlariga qarab uzoq va qisqa muddatli oraliqlarda faoliyat ko`rsatadilar. Qisqa muddatli oraliqda korxona ishlab chiqarish quvvatini o`zgartira olmaydi, lekin undan foydalanishni intensivlashtirishi mumkin. Uzoq muddatli oraliqda ishlab chiqarish quvvati ham o`zgaradi. Albatta uzoq va qisqa muddatli oraliqlar, har xil mahsulotlar uchun turlicha bo`lishi mumkin. Shu davrlarda korxonalarning asosiy maqsadi foydaning eng katta hajmiga erishishdan iboratdir. Umumiy holda foyda yalpi daromaddan umumiy xarajatlarni ayirish orqali topiladi.

www.arxiv.uzTC TR    , (1) bu erda  - foyda, TR-umumiy daromad, Tayanch so`zlar:- umumiy xarajat. Shundan kelib chiqib kichik va o`rta biznes korxonalariga foyda, xarajatlar va optimal ishlab chiqarish miqdorini modellashtirish usuli taklif etilishi lozim. Ishlab chiqarish- bu kerakli mahsulotlarni tayyorlash uchun ishchi kuchidan, uskuna va texnologiyadan, tabiiy resurslardan hamda materiallardan ma`lum miqdordagi kombinatsiyada foydalanish jarayonidir. Ularni yiriklashgan uch guruhga bo`lish qabul qilingan: mehnat, kapital va materiallar. Bunday omillar birgalikda olib qaraladigan bo`lsa, ular ishlab chiqarish funktsiyasi orqali ifodalanadi va ishlab chiqarish funktsiyasi bozor iqtisodiyoti sharoitida kichik va o`rta biznes korxonalarining chegaralangan resurslardan qay darajada foydalanilayotganligini tahlil qilishga imkon beradi. Agar omillar majmuasi kapital sarfi, mehnat va materiallardan iborat bo`lsa, ishlab chiqarish funktsiyasi quyidagi ko`rinishda bo`lishi mumkin: Q=f(K,L,M), (2) Bu erda Q- berilgan texnologiyada eng ko`p ishlab chiqariladigan mahsulot miqdori; K- kapital; L- mehnat; M-materiallar. Agar ishlab chiqarish funktsiyasi ikkita K(kapital) va L(mehnat) omillariga bog`liq bo`lsa, ishlab chiqarish funktsiyasi quyidagicha yoziladi: Q= f(K,L). (3) Ushbu funktsiyada mahsulot ishlab chiqarish hajmi kapital va mehnat ishlab chiqarish omillariga bog`liq. Masalan, ishlab chiqarish funktsiyasi yordamida non ishlab chiqarish kombinatida mehnat resurslardan va kapitaldan foydalangan holda qancha non mahsulotini ishlab chiqarish mumkinligini ifodalash mumkin, yoki

www.arxiv.uz qishloq xo`jalik korxonasining berilgan mehnat resurslaridan va texnikadan foydalangan xolda ma`lum vaqt oralig`ida qancha mahsulot ishlab chiqarishini ifodalash mumkin. Mahsulot ishlab chiqarish ko`proq qo`l mehnatiga asoslangan bo`lsa u xolda ishlab chiqarish funktsiyasini faqat sarflangan mehnatga bog`liq ravishda yozish mumkin: Qqf(L) Agar mahsulot ishlab chiqarishda ko`proq kapital sig`imiga ega bo`lsa, ishlab chiqarish funktsiyasini Qqf(K) ko`rinishida yozish mumkin. Ta`kidlash joizki, 2 va 3 tenglamalar ishlab chiqarishning ma`lum texnologiyasida qo`llanilishi mumkin. Agar texnologiya o`zgarsa, ya`ni yangi texnologiya qo`llansa, mahsulot ishlab chiqarish hajmi resurslar hajmi o`zgarmaganda ham o`sishi mumkin. Yuqoridagilarni hisobga olgan holda kichik korxonalarda ishlab chiqarish mehnat va kapital sarfiga, mehnat sarfi o`zgarmas bo`lib, u faqat kapital sarfiga bog`liq bo`lgan hamda texnologiyalar takomillashuvining ishlab chiqarish hajmlariga ta`sirini modellashtirish usullari asoslangan va ular non mahsulotlari, mebel va boshqa turdagi ishlab chiqarishlarning optimal hajmlarini aniqlash orqali sinab ko`rish kerak. Respublikamizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida milliy iqtisodning barcha tarmoqlarida ko`plab kichik va o`rta biznes korxonlari vujudga kelmoqda. Ushbu korxonalar aholi daromadlarini oshirish bilan ularning bandligini ta`minlashda, ichki iste`mol bozorini zarur tovarlar va xizmatlar bilan to`ldirishda, iqtisodiy o`sishni ta`minlashda muhim rol o`ynamoqdalar. Shularni hisobga olib kichik va o`rta biznesning ustuvor yo`nalishlari bo`lgan korxonalar sonini oshirish, iqtisodiy raqobatni ta`minlash, bu sohaga investitsion resurslarni jalb qilish, turli xil mahsulotlar ishlab chiqarish respublikamiz yalpi ichki mahsuloti tarkibida ularning ulushini oshirish kabi ko`rsatkichlarni bashorat qilishning ekonometrik modellari ishlab chiqilgan. Ushbu modellar asosida respublikada kichik va o`rta biznes rivojlanish istiqbollari bashorati natijalari quyidagi jadvalda keltirilgan.

www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasida 2002-2005 yillarda kichik va o`rta biznes rivojlanishining asosiy ko`rsatkichlari bashorati. Yillar I-ajratilgan investitsiyala r mln.so`m Y 1 - korxonala r soni, mingta Y 2 -i.ch mahsulot miqdori, mln. so`m Y 3- asosiy fondlar qiymati, mln.so`m Y 4 - ishlovchilar soni ming kishi 1992* 4563 20105 19183 67125 110,45 1993* 9124 46577 28397 82344 163,12 1994* 7344 72314 40119 102375 220,17 1995* 12186 101241 52331 94160 422,80 1996* 20617 127654 68805 110541 245,24 1997* 32315 130172 89683 153200 249,09 1998* 58541 142714 101422 188617 364,78 1999* 74338 165645 147728 223155 392,31 2000* 91845 159719 260284 307155 411,65 2001* 107321 201962 344968 350425 475,25 2002 108121 209954 377010 335890 496,59 2003 120177 227234 409052 366432 531,34 2004 132234 244515 441094 396974 566,09 2005 144290 261795 67125 427516 600,84 *Manba: O`zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va Statistika vazirligi ma`lumotlari, Toshkent, 2002 Bashorat natijalarining tahlili shuni ko`rsatadiki,2005 yilda kichik va o`rta biznes korxonalari soni 2001 yildagi xaqiqiy o`sishga solishtirilganda qariyb 30 foizga ko`payish, mahsulot ishlab chiqarish hajmi esa 69,4foizga, ishlovchilar soni bunda 26,4 foizga oshishi kutiladi. Bunday jarayonlarga jalb etiladigan investitsiyalar hajmi 36,9 mlrd. so`mga oshishi lozim bo`ladi. Kichik va o`rta biznesni rivojlantirish istiqbollarini amalga oshirishdagi chora-tadbirlar mamlakat miqyosida bajarilishi lozim. Buning uchun birinchi navbatda kichik va o`rta biznes bilan shug`ullanuvchi tadbirkorlarga tijorat banklari, chet el sarmoyalari, maxsus fondlar, tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi tomonidan kredit resurslari berishni yanada soddalashtirish

www.arxiv.uz hamda lizing xizmatidan foydalanishni kengaytirish kerak. Ikkinchidan, kichik va o`rta biznes korxonlarining iqtisodiy va ishlab chiqarish faoliyatiga chetdan bo`ladigan aralashuvlarni, turli xil nazorat va tekshiruvlarni kamaytirish lozim. Kichik va o`rta biznes sub`ektlari uchun yana bir muhim manba- axborot resurslariga bo`lgan talablarini imkoni boricha to`liqroq ta`minlash kerak. Kichik va o`rta biznes sub`ektlari ichki va tashqi bozor konyunkturasi to`g`risida to`liq ma`lumotga ega emaslar. Ushbu masalani hal etish uchun hozir faoliyat ko`rsatayotgan monitoring tizimini bozorlar haqidagi ma`lumotlar bazasini tashkil etish hisobiga kengaytirish zarur. Respublikamizda tashkil etilayotgan ko`plab kichik va o`rta biznes korxonalari etarli darajada xuquq va manfaatlarini himoyalashni tushunib olishlari uchun maaxsus huquqiy yordamlarni tashkil etish va amalga oshirish lozim. Kichik va o`rta biznes korxonalari ishlab chiqargan mahsulotlarni eksportga chiqarishga har tomonlama ko`maklashish va ularni rag`batlantirish lozim. Bu ishlarni xizmat ko`rsatish sohasida faoliyat olib borayotgan vositachi tashkilotlar va firmalar orqali amalga oshirish mumkin. Kichik va o`rta biznes korxonalari boshqaruv apparati, ishlovchilarini turli xil kasb va malaka oshirish institutlarida o`qitish zarur. Chunki, bozor munosabatlari sharoitida tadbirkorlar uchun birgina tajribaning o`zi etarli emas. Ba`zi hollarda tezkor qarorlarni qabul qilishda ilmiy asoslangan, noan`anaviy yondoshuvlar lozim bo`ladi. Respublikamizda kichik va o`rta biznes qo`l mehnati talab qilinadigan, ayniqsa qishloq xo`jaligi, qurilish, xizmat ko`rsatish sohalarida tashkil etilishi maqsadga muvofiq bo`lar edi. Hozirgi paytda respublikamizda kichik va o`rta biznes o`zining ibtidoiy rivojlanish bosqichida turibdi. YA`ni an`anaviy turdagi kichik korxonalar o`rniga zamonaviy texnologiyalarga ega bo`lgan ishlab chiqarishlarni rivojlantirish lozim. Bunday korxonalar tarmoqda fan-texnika taraqqiyotini belgilab beruvchi korxonalar jumlasiga kiradi. Kichik va o`rta biznesni rivojlantirishga qaratilgan ushbu chora-tadbirlar pirovard natijasida o`zining ijobiy samaralarini beradi. Ushbu samaralar quyidagi ko`rsatkichlar orqali namoyon bo`ladi: kichik va o`rta biznesning rivojlanishi

www.arxiv.uz bozorda raqobat muhitini keltirib chiqaradi; ichki bozorda xaridorlar ehtiyojlarini qondiruvchi tovarlar, xizmatlar paydo bo`ladi va mahalliy iste`molchilarning respublikamizda ishlab chiqarayotgan mahsulotlarga bo`lgan talabi shakllana boradi; mahalliy kichik va o`rta biznes korxonalari ishlab chiqargan tovarlar iste`molchilar ehtiyojini qondiribgina qolmay, balki xorijiy mamlakatlardan import qilib olinadigan tovarlarni kamaytirishga olib keladi. Bu esa o`z navbatida tovarlarni import qilish uchun ketadigan valyuta mablag`larini tejash imkonini beradi, kichik va o`rta biznes korxonalari sonining ortishi keng ko`lamlikning samarasini keltirib chiqaradi, ya`ni korxonalar soni qanchalik ortib borsa, ular tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar miqdori ham shunchalik ortib boradi. Х ulosa qilib yana shuni aytish lozimki, respublikamizda kichik va o`rta biznes korxonalarining rivojlanishini qo`llab-quvvatlash mamlakat iqtisodiy o`sishini ta`minlaydi. Bu esa o`z navbatida aholi turmush darajasining asosiy ko`rsatkichi bo`lgan- aholi jon boshiga to`g`ri keladigan yalpi ichki mahsulotni ko`paytirishga olib keladi va respublikamizni dunyodagi rivojlangan mamlakatlar qatoriga olib chiqadi. Izlanish natijalaridan kelib chiqqan xulosa va takliflar ilmiy ishning yakuniy qismida batafsil ifodalangan.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv qo`llanma A.E.Ishmuxamedov va boshq.-T.: TDIU, 2006. 2. Zаynutdinоv SH.N., Kаdirхоdjаеvа N.R. Bоzоr nаzаriyasi. Dаrslik – T.: TDIU, 2007y. 329 bеt 3. Avtoreferat. «O`zbekiston Respublikasida kichik va o`rta biznesning ustuvor yo`nalishlarini ekonometrik bashoratlash». Toshkent 2002yil. 4. Iqtisodni erkinlashtirish, resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish bosh yo`limiz. Х alq so`zi 13 fevral, 2002 yil. 5. Основные показатели развития малого и частного предпринимательства за январь-март 2004 года: Статистический сборник / Государственный комитет Республики Узбекистан по статистике. - Т., 2004.-59c. 1 экз. 6. Основные показатели развития малого, среднего бизнеса и частного предпринимательства за 2003 год: Статистический бюллетень .- Т. , 2004 .- 68 с. 1 экз. 7. Хodiev B.Yu., Samatov G`.A.., Yusupov M.S., Eshov M.P. «Kichik tadbirkorlik faoliyati asoslari» o`quv-amaliy qo`llanma. – Toshkent: EH TEMPUS dasturi «Matador-2000» loyihasi 2004.-144 bet. 8. Maxmudov E.Х. Korxona iqtisodiyoti: O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.-208 c. 1 ekz. 9. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Kichik biznes korxonalarida biznes reja

Kichik biznes va tadbirkorlikning mohiyati

Kichik biznes va tadbirkorlik suahlili

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rejalashtirish

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini boshqarish