Kichik korxonalarning tadbirkorlik faoliyati - Iqtisodiyot - Referatlar

Kichik korxonalarning tadbirkorlik faoliyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

157 KB

Ko'chirib olish

Kichik korxonalarning tadbirkorlik faoliyati Reja: 1. Kichik biznesning mohiyati va kichik korxonalarni tashkil qilish asoslari 2. Kichik biznesni belgilovchi mezonlar 3. Kichik biznesning xususiyatlari va imkoniyatlari 4. Kichik biznesning iqtisodiyotda tutgan o’rni 5. O’zbekistonda kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash 6. Kichik biznes va tadbirkorlikni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashning xorij tajribasi

Kichik biznesning mohiyati va kichik korxonalarni tashkil qilish asoslari K i c h i k b i z n e s , k i c h i k k o r x o n a l a r , x u s u s i y f i r m a l a r kabi t ushun- chal ar bozor iqt isodiyot i leksikasining aj ralmas qismiga aylangan. Bular qanday tushunchalar, ki chik korxonalarning shakllanish asosi va ular faoliyatlari ning tamoyillari nimalardan iborat? Tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi korxonalar kichik biznesning sub’ektlari bo’ladilar, ular xodimlarning o’rtacha soni qonun tomonidan belgilangan chegaraviy dara jadan oshib ketmaydi. Tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatishga shax siy va boshqa shaxslarning jalb qilingan mulklari asosida shaxsiy mehnatni va yollash bo’yicha mehnatni qo’llash vositasi da tavakkalchilik va mulkiy javobgarlik ostida foyda (da romad) olishga qaratilgan tashabbuskorlik faoliyatini amalga oshiruvchi yuridik shaxslar xususiy tadbirkorlikning sub’ekt lari bo’ladilar. Yuridik shaxsni tashkil qilmagan tadbirkorlik faoliya ti bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslar ham kichik va xu susiy tadbirkorlikning sub’ektlari hisoblanadilar. Kichik korxonalar quyidagicha tashkil qilinishlari mum kin: - fuqarolar, oila a’zolari va boshqa shaxslar tomonidan; - davlat, i jara, jamoa, hissador l i k j a m i y a t l a r i , x o ’ j a l i k a s s o t s i a t s i y a l a r i , qo’ shma korxonal ar v a b o s h q a l a r tomonidan; - jamoat tashkilotlari tomonidan; - aytib o’tilgan idoralarning hamkorligi asosida; - mulk egasining roziligi bilan jamoa tashabbusi bo’yicha amaldagi korxonalar tarkibidan ajralib chiqish natijasida. Bundan tashqari, kichik korxonalar, birlashmalar va kor xonalarning tashabbusi bilan (monopoliyaga qarshi idoraning qarori bo’yicha) majburan tashkil qilinishlari mumkin. Kichik korxonalar avvalo xalq iste’moli tovarlarini ishlab chiqarish va maishiy xizmatlar ko’rsatish uchun tashkil qilinadi. Ammo ular xalq xo’jaligining

har qanday soha larida ham tashkil qilinishi, mulkchilikning har qanday shakllari asosida harakat qilishi mumkin. Bir yoki bir necha yuridik yoki jismoniy shaxslar kichik korxonalarning ta’ sischilari bo’lishi mumkin. Kichik biznesning faoliyati sohasi keng yoyilgan bo’lib, u xo’jalik faoliyatining barcha turlarini (agar ular qonun to monidan man etilmagan bo’lsa) omalga oshirishi mumkin. U bitimlar tuzish, mulkni harid qilish, tashqi bozorga chi qish, savdo vositachiligi va boshqa bitimlarni amalga oshi rish hu q u q iga ega. Kichik biznes bu xo’jalik yuritishning mustaqil mavjud bo’ladigan va faoliyat yuritadigan shaklidir. U ishlab chiqa rilayotgan mahsulotlarning hajmi va turlarini mustaqil belgilashi, uni o’z ixtiyoriga ko’ra sotishi, tovarlar va xiz matlarga narxlarni belgilashi, rivojlanish fondlari, ij timoiy soha, rezerv fondiga foyda ajratmalarining me’yor larini belgilashi, yollanma xodimlar mehnatlarsha xaq to’lash shakllari va miqdorlarini mustaqil belgilashi mumkin. Barqaror faoliyat yuritish ma qs adlarida kichik korxonalar, uyushmalar birlashishlari, har xil kooperativlarning tarkibiga kirishlari mumkin. Shunday qilib, kichik korxona xo’jalik yurituvchi sub’ ektning yangi shaklidan iborat emas. U boshqa korxonalardan faqat kichikroq ko’lamlari bilan farqlanadi, xolos. 2. Kichik biznesni belgilovchi mezonlar Kichik biznesning mezonlarini belgilash zaruriyati ki chik korxonalar-ning davlatning jiddiy yordamiga muxtojligidan kelib chiqadi, bu yordam adresli bo’lishi va korxonalar faoliyatining belgilangan tomonlarini yaxshilashga yo’nal tirilishi kerak. Kichik korxonalarni alohida katego riyalarga ajratish ular faoliyatini o’rganish va samarador lik darajasini tahlil qilish, ularning iqtisodiyot umu miy tizimidagi o’rni va rolini aniqlash uchun zarur. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan barcha mamlakatlarda kichik korxona larni belgilashda quyidagi mezonlardan foy dalanadilar: 1) miqdoriy ko’rsatkichlar: xodimlarning soni, sotish hajmi, asosiy kapitalning

balans qiymati; 2) sifat ko’rsatkichlari: ishlab chiqarilayotgan mahsulot larning nisbatan kichik soni; cheklangan resurslar va quv vatlar, boshqaruvning kamroq rivojlangan tizimlari va bosh qalar; 3) yuqoridagi ko’rsatkichlarning birinchi va ikkinchi gu ruxlarini birlashtiruvchi kombinatsiyasi. Har xil mamlakatlarda korxonalarni kattaliklariga ko’ra u yoki bu guruhga kirituvchi mezonlari qo’llaniladi. Evropa Ittifoqining metodologiyasi bo’yicha kichik va o’rta korxonalar 2 -jadvalda ko’rsatilgan mezonlar bilan belgilanadi. 2-jadval Evropa Ittifoqi metodologiyasi bo’yicha kichik va o’rta korxonalar o’lchamini belgilash mezonlari Aniqlanadigan korxonalar Xodimlar soni (kishi) Yillik oborot Balans qiymati Kichik 50 tagacha 4 mln.evrogacha 2 mln.evrogacha O’rta 50-250 16 mln.evrogacha 8 mln.evrogacha Xorijiy mamlakatlarda 1 kishidan 20 kishigacha xodimi bo’lgan korxonalar hunarmandchilik kor xonalariga, 20 dan 100 tagacha xodimi bo’lganlari kichik, 100 dan 500 gacha xodimi bo’lganlari o’rta korxonalarga ki ritiladi. AQSHda kichik biznes korxonalarini ikki tomonlama gu ruhlashdan foydalaniladi. Birinchi holda bu tushuncha ish chilar soni 500 kishigacha bo’lgan korxonalarni qamrab oladi. Ikkinchi holda esa korxonalar sohalar bo’yicha yillik tushumlar hajmi bo’yicha bo’linadilar: transport sohasida yillik tushumlar hajmi 3,5 mln dollardan 20 mln dollarga cha, q urilishda 9 mln dollardan 21 mln dollargacha, ulgurji savdoda 15 mln dollardan 35 mln dollargacha, chakana savdoda 3,5 mln dollardan 13,5 mln dollargacha, xizmatlar sohasida 2,5 mln dollardan 14,5 mln dollargacha bo’lgan korxonalar kichik firmalar hisoblanadi. Germaniyada ishlovchilar soni va yillik oborot ko’rsatkichlaridan foydalaniladi. Kichik korxonalar ishlovchilar soni 10 kishigacha bo’lgan, o’rtachalarga esa

ishlovchilar soni 50 kishigacha va yillik oboroti 100 mln evrogacha bo’lgan korxonalar kiritiladi. Frantsiyada kichik va o’rta biznes tushunchasiga ishlovchi lar soni 19 kishigacha bo’lgan mikrofirmalar, xodimlarning soni 20 - 299 kishigacha bo’lganlari kichik korxonalarga kiradi. Janubiy Koreyada sanoatda va transportda 20 tagacha xo dimi bo’lgan korxonalar kichik, 21 dan 200 kishigacha xodimi bo’lgan korxonalar o’rta korxonalar hisoblanadi. Savdo va xiz matlar sohasida 5 tagacha xodimi bo’lgan korxonalar kichik korxonalar, 6 tadan 20 tagacha xodimi bo’lgan korxonalar esa o’rta korxonalar hisoblanadi. O’zbekistonda kichik korxonalarni, un da ishlovchi xodimlar soni bo’yicha guruhlarga aj ratish qabul qilingan . Buni 3 -jadvaldan ko’rish mumkin. 3 -jadval Faoliyat sohalari bo’yicha kichik korxonalar kategoriyasiga kiritiluvchi korxonalar Faoliya sohalari Xodimlarning yillik o’rtacha soni Engil va oziq-ovqat sanoati, metallga ishlov berish, asbobsozlik, yog’ochni qayta ishlash, mebel va qurilish materiallari sanoatida 100 kishigacha Mashinasozlik, metallurgiya, yoqilg’i-energetika va kimyo sanoati, qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta ishlash, qurilish va boshqa sanoat-ishlab chiqarish sohlarida 50 kishigacha Fan, ilmiy xizmat ko’rsatish, transport, aloqa, xizmat ko’rsatish sohalari (sug’urta kompaniyalaridan tashqari), savdo va umumiy ovqatlanish hamda boshqa noishlab chiqarish sohalarida 25 kishigacha

Yangi mezonlar korxonalarni ayrim kategoriyalarga bo’lishni tartibga solish imkoniyatini beradi. Bu soliqqa tortish bo’yicha imtiyozlarni belgilash, kichik biznesni qo’llab-quv vatlash bo’yicha aniq choralarni qabul qilish, respublika m intaqalarida kichi k kor xonalar tar mog’i ni kengayt iri sh sohasida infratuzilmaviy tashkilotlar faoliyatini tako millashtirish uchun g’oyatda muhimdir. Xodimlarning soni kichik sub’ektlari ning asosiy ko’rsatkichidir. U firmaning barcha xodimlarini, shu jumladan, shartnomalar bo’yicha va o’rindoshlik bo’yicha ishlovchilarni ha q iqatdan ishlangan vaqtini hisobga olish bilan hamda vakilliklar, filiallar, korxonaning boshqa ajratilgan bo’linmalari xodimlarini hisobga olish bilan aniqlanadi. Belgilangan sondan oshib ketgan holda kichik korxona oshib ketishga yo’l qo’yilgan davr va keyingi uch oy davomida imtiyozlardan mahrum bo’ladi. Kichik biznesning xususiyatlari va imkoniyatlari Kichik biznes korxonalari yirik firmalardan ko’proq farq qiladilar va bozor iqtisodiyoti sharoitlarida o’z xusu siyatlarini amalga oshirish uchun katta imkoniyatlarga egalar. Boshqaruv va qarorlar qabul qilishdagi mustaqillik, texno logi k ajralganli k, epchil li k o’ zl ar ining faol iyat lar ini yirik korxonalar qila olmagan ishni eng katta foyda olish bilan bajaradigan qilib tashkil qilishga yordam beradi. Kichik korxonalar ishlab chiqarayotgan mahsulotlarining turlarini o’zgartirib, iste’molchilarning o’zgaruvchan talab lariga ko’ra tovarlar ishlab chiqarish bilan bozor holatini o’zgarishiga tez javob qaytarish qobiliyatiga egalar. Ular odam larning mavsumiy ehtiyojlari ni to’laroq va si- fatliroq qondirishlari mumkin. Iste’molchilar bilan bevosita aloqa kichik firma larning xususiyatlaridan biri bo’ladi, bu narsa yirik ish lab chiqarishda yo’q. Masalan, kichik novvoyxona non mahsulot larini tayyorlaydi va xuddi shu erda ularni haridorlarga sotadi va

haridorlardan buyurtmalar qabul qiladi. Bundan tashqari, haridorlar shu erning o’zida o’z fikrlarini aytish lari, maslahatlar berishlari mumkin. Qoidaga ko’ra, kichik korxonalar tovarlar va xizmatlar bozorining belgilangan segmentida ixtisoslashadilar. Ixti soslashish – mehnat unumdorligini oshirish, moddiy harajat larni pasaytirish, mahsulot sifatini oshirishning eng mu him omilidir. Kichik biznesda nisbatan kichik boshlang’ich sarmoyalar bilan shaxsiy ishni boshlash hamda qisqa muddatda ishlab chiqarishni tashkil etish imkoniyati bor . Bu holat, qulay sharo itlarda kichik biznes sohasini jadal rivojlantirish im konini beradi. Kichik firmaning rahbari boshqa har qanday firmalarga qaraganda ko’proq darajada xo’jayinlik tuyg’usini his qila di, zero, u yuqori idoralarning buyruqlaridan to’laligicha ozod, bu erda bir shaxsda mulk egasi, menejer, moliyachi, biz nesmen birlashadi. Moddiy va ma’naviy muvaffaqiyatni olish maqsadida unumdor mehnat qilish uchun qudratli qo’shimcha rag’bat mana shundan iboratdir. Kichik korxonalar mahalliy sharoitlar, urf-odatlar, an’analarga tez moslashish qobiliyatini namoyon qiladilar. Bu sifatlar kichik biznesga mahalliy aholi uchun an’anaviy tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish sohasidagi faoliyatini rivojlantirishga imkon beradi. Shuning uchun ham kichik korxonalar kosibchilik, hunarmandchilik buyum lari, badiiy-dekorativ ashyolar, uy va qishloq xo’jaligi as boblari, kurilish detallari, bolalar o’yinchoqlari, milliy xarakterdagi oziq-ovqat tovarlari ishlab chiqarish sohasida keng tarqalgan. Yirik ishlab chiqarishga nisbatan kichik korxonalar o’zla rini caqlab turish, xizmat ko’rsatish va boshqarishga kam ha rajat talab qiladilar. Bundan tashqari, ular uchun harajat larni tez o’zini qoplashi, mablag’larning jadal aylanishi xarakterlidir. Bularning barchasi tejamkorlik bilan xo’jalik yuritishga, foydalilikka erishishga, texnik rivojlanish uchun mablag’lar jamlashga imkon beradi. Kichik korxonalarning mehnatni tashkil qilishda meh nat taqsimotining alohida tamoyillarini yo’lga quyish, xo dimlarning ish sohasida bir-birlarini o’zaro

almashtira olishi ular o’rtasidagi ishonchli munosabatlar kabi xususi yatlarini ham ta’kidlab o’tish zarur. Ishlab chiqarishning ki chik ko’lamlari jamoada me’yoriy ruhiy sharoitni yaratish, xodimlar qo’nimsizllgini kamaytirish, rahbarlar va bo’ysunuvchi xodimlar o’rtasidagi munosabatlarni demoqratik asosda q urish, tashabbuskorlik, ijodkorlik muhitini yaratish bi lan birga har bir jamoa a’zosining yuqori mas’uliyatli fao li yati ni yo’l ga quyish im koni ni ber adi. Kichik korxonalarning xo’jalik faoliyatida barqaror va foyda bilan ishlashga erishish imkoniyatini beruvchi eng muhim xususiyatlari ana shulardan iboratdir. Ammo bu imko niyatlar o’z-o’zidan amalga oshadi, kichik biznes gullaydi, tadbirkorlarning hech qanday harakatlarisiz kengayadi, bu sohada hamma narsa tinch va unda alohida muammolar yo’q deb hi soblash xato bo’ladi. Kichik biznesni rivojlantirish yo’lida ko’pgina to’siqlar, qiyinchilik bilan hal qilinadigan mu ammolar borki, ularni bartaraf qilish uchun anchagina sa’y- harakatlar qilish, doimo izlanishda bo’lish, o’rganish zarur. 4. Kichik biznesning iqtisodiyotda tutgan o’rni Jahonning barcha mamlakatlarida kichik biznes korxonalari milliy iqtisodiyotning poydevori hisob lanadi. YaMM o’sish sur’atlari hal qiluvchi darajada aynan ularga bog’liq, aslida, aholining farovonlik darajasi ham uning qanchalik rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bozor iqtisodiyotiga yo’naltirilgan ko’pgina mamlakatlarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik eksport bozorlari faoliyatida faol ishtirok etib, yalpi ichki mahsulot (YaIM)ning ko’pa yishiga ko’maklashib va aholi band ligini ta’minlab, iqtisodiyotning asosini tashkil qiladi. Rivojlangan mamlakatlarda band aholining katta qismi aynan kichik biznesda band bo’lib, ularning mamlakat YaMMni ishlab chiqarishdagi ulushi yuqoridir. Shu sababli rivojlangan mamlakatlarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka iqtisodiy o’sish va aholi turmush darajasining oshishini ta’minlovchi asosiy richaglardan biri sifatida qaralishi bejiz emas. Buni 4-jadvalda keltirilgan ma’lumotlari

asosida ham ko’rish mumkin. 4- jadval Xorijiy mamlakatlarda kichik biznesning rivojlanganlik darajasi 1 Mamlakatlar K ichik biznes sub’ektlari soni (ming) 1000 kishiga to’g’ri kela digan KB soni Kichik biznesda band lar ning umumiy bandlik dagi ulushi Kichik biznesning YaIMdagi ulushi (%) Buyuk Britaniya 2930 46 49 50-53 Germaniya 2290 37 46 50-54 Italiya 3920 68 73 5 7 - 6 0 Frantsiya 1980 35 54 55-62 AQSH 19300 74 54 50-52 Yaponiya 6450 50 78 52-55 Jadvaldan ko’rinishicha, bir qator mamlakatlarda ki chik biznesning umumiy iqtisodiyotdagi ulushi ancha katta va hatto ustuvor-dir. Mehnatga yaroqli aholining yarmi dan ko’prog’i shu sohada ishlaydi va bu sohada butun mahsulotning 50-60 foizi ishlab chiqariladi. O’zbekistonda ushbu ko’rsatkichlar nisbatan pastroqdir (5-jadval). 5-jadval O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanish dinamikasi 2 Yillar KBXT sub’ektlari soni KBXT da tashkil etilgan yangi ish o’rinlari soni KBXT da bandlarning umumiy bandlikdagi ulushi, % Y A IM da KBXT ning ulushi, % 2000 296900 49,7 31,0 1 Блинов А. Условия регулированиея малого бизнеса. – Российский экономический журнал, №7, 1998. 2 Жадвал Ўзбекистон Республики Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида тузилади.

2001 372100 51,8 33,8 2002 369285 54,5 34,6 2003 375410 56,7 35,0 2004 427571 60,9 35,6 2005 310 459071 65,0 38,2 Bu holat esa mamlakat da hali kichik biznesni rivojlantirish borasida mavjud salohi yat va imkoniyatlardan samarali foydalanib, rivojlangan mamlakatlar ko’rsatkichlariga erishish bo’yicha uzoq va mashaqqatli ish olib borilishi zarurligini ko’rsatadi. Mamlakatning tadbirkorlik iqlimi haqida so’z yuritganda, birinchi nav batda, kichik biznes sohasidagi ishlarning holati bo’yicha mu lohaza qilinadi. U iqtisodiyot sog’ lig’ining barometri hisoblanadi. Tashqi sarmoyadorlar u yoki bu iqtisodiyotga sarmoyalarni investitsiyalash haqidagi qaror ni qabul qilishdan avval kichik va xususiy biznesning ri vojlanganlik darajasini o’rganishlari tasodifiy emas. Ularning fikriga ko’ra, bu o’tkazilayotgan iqti sodiy islohotlarning ko’zguda aks ettirilishi, bozor iqtiso diyoti jarayonlari barqarorligining kafolati hisoblanadi. O’zining «Soni», «Panasonik», «Toshiba», «Mitsubisi», « Seyko » korporatsiyalari bilan dunyoga mashxur bo’lgan Yapo niyani olaylik. Bu korporatsiyalar mamlakatning iqtisodiy yuzini to’liq darajada belgilamaydi. Yaponiyaning umumiy iqtisodiyotida ular faqat bir foizni tashkil qiladi, 99 foizi esa bu kichik korxonalardir. Yapon iqtisodiyoti ning muvaffaqiyati ko’proq kichik biznesning faoli yatiga bog’liq. Bu kichik korxonalar nafaqat muvaffaq iyatli ishlaydilar, balki sanoat gigantlariga qudratli ra qobatni tashkil qiladilar, ular shubhasiz o’zlarining ki chik sheriklarisiz butun jahonga mashxur bo’la olmasdilar. Yaponiyada katta korporatsiyalar mahsulotlarining deyarli 40% kichik korxonalardan iborat bo’lgan subpudratchilar tomonidan bajariladi. AQSH iqtisod chilari va tadbirkorlarining fikricha, yirik korporatsiyalar iqtisodiyotining su yagidir, uning muskullari esa, katta biznesni harakatga keltiruvchi kichik kompaniyalardir . Masalan, «Dje neral elektrik » kompaniyasi asosan kichik korxonalar bo’lgan subpudratchilarning 45 mingta firmalari bilan bog’langan. Shunday qilib, har qanday mamlakatning iqtisodiy sa lohiyatida kichik

biznesning roli g’oyatda kattadir. Bosh q acha qilib aytganda, u davlatning muvaffaqiyatli rivojlanishi va gullab-yashnashining garovidir. Shuning uchun O’zbekiston da ki chi k bi znes, yakka tartibdagi tadbirkorlik , f er m er va deh q on xo’ j al i kl ar i rivojlanishini rag’batlantirishga katta e’tibor qaratilgan. Shunday ekan, kichik korxonalarning roli va ahamiyati nimadan iborat? Bular, qisqacha aytadigan bo’lsak, quyidagi omillarda namoyon bo’ladi: - kichik korxonalar bozorning tovarlar va xizmatlar bi lan tez tuldirilishiga yordam beradilar, ichki bozorni shaxsiy ishlab chiqaril-gan tovarlar bilan boyitadi; - kichik korxonalar engil va oziq-ovqat sanoatining salmog’ini oshirib, mamlakatni xom ashyo yoki yarim tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishga yo’nalganlik hol at i dan chi qar i b, i qt i sodi yot ni t ar ki bi y qayt a qur i shga faol t a’sir qil adi; - kichik korxonalar, iqtisodiyotning dvigateli bo’lgani hol da, sohavi y va m i nt aqavi y yakka hoki m l i kni bar t ar af qilishga, raqobat sohasini kengaytirishga yordam beradi; - kichik firmalarning faoliyatida ilg’or, ixcham texnolo giyalardan foydalanish alohida o’rin tutadi, zero, bu ilmiy- texnik taraqqiyotning muhim yo’nalishlardan biridir; - kichik korxonalar eksportga mo’ljallangan va raqobat bardosh m ahsulotl ar ni i shlab chi qari sh bil an shug’ullani b, mamlakatning eksport salohiyatini oshiradi; - mahalliy idoralarning iqtisodiy bazasini mustahkam lash, qishloq aholi punktlari, kichik shaharlarning rivoj lanishiga ta’sir ko’rsatishda ularning roli kat tadir; - kichik korxonalar unutilgan, an’anaviy xalq amaliy san’ a t i , b a d i i y h u n a r m a n d c h i l i k n i n g t i k l a n i s h i g a k o ’ m a k lashadi, bu nafaqat iqtisodiyot, balki xalq madaniy merosini tiklashda g’oyatda muhimdir. - kichik korxonalar ko’pincha yirik korxonalarni butlovchi detallar va qismlar bilan ta’minlab, ularning yo’ldoshi bo’ l adi , bu yir i k va ki chi k bi znes

m anf aat l ar i ni bir lashtirishning samarali usuli bo’ladi; - kichik korxonalarda pensionerrlar, nogironlar, yoshlar, tala ba- lar , uy bekal ar ining mehnat qil ish im koni yati bor, bu esa ul ar ni ng m oddi y ahvol i ni ng yaxshi l ani shi ga yor dam be radi; - kichik biznes mehnatni qo’llash sohasini kengaytirish, ish bilan band bo’lmagan aholini va samarasiz ishlovchi kor xonalardan ozod bo’lgan xodimlarni ishga joylashtirish uchun yangi imkoniyatlar yaratishga, boshqacha qilib aytganda, ish sizlikni kamaytirishga imkon beradi; - kichik biznesning rivojlanishi hisobiga xususiy mulk chilik sohasi kengayadi, bu jamiyat va davlatning tayanchi bo’lib xizmat qiluvchi o’rta hollar sinfining shakllanishi, mamla katda barqarorlikning muhim sharti bo’lib xizmat qiladi. Shunday qilib, kichik biznesning rivojlanishi mamlakat ning iqtisodiy farovonligini oshirishda va muhim ijti moiy muammolarni xal qilishda katta rol o’ynaydi. 5. O’zbekistonda kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash Mustaqillik yillarida respublikamizda kichik biznes sezilarli rivojlandi. Ammo kichik korxonalarni tashkil qilish sur’ati, ularning barqaror rivojlanishi va umumiy iqtisodiy tizimdagi o’rni hali bozor iqtisodiyoti talablariga to’la javob bermaydi. Kichik biznesni rivojlantirish yo’lida ko’plab qiyinchiliklar paydo buldi, ularni faqat davlat to monidan ko’rilgan tashkiliy va ijtimoiy - iqtisodiy chora- tadbirlar asosidagina bartaraf qilish mumkin. Bozor iqtisodiyotining muhim sohasi bo’lgan kichik biznes ni tashkil qilish va uni rivojlantirish biz uchun yangi va murakkab jarayon bo’lib, doimiy e’tibor qaratishni, yordam va qo’llab-quvvatlashni talab qiladi. Tadbirkorlar o’z faoli yatlarining barcha bosqichlarida ko’plab to’si q larni engib o’tishga majbur bo’lmo q dalar, katta qiyinchiliklarga duch kel moqdalar. Tadbirkorlik muammolariga

ba g’ ishlangan tadqiqot lardan birida quyidagi natijalar olindi: - t ad bi r kor l a r n i n g 4 0 f o i z i t i j or at b an kl ar i , b i z nes-fondlar va boshqa tuzilmalardan kredit olishda qiyinchi liklarga duch kelgan; - ularning 50 foizi bank to’lovlarini rasmiylashtirish va buxgal-teriya hisoboti formalarini to’ldirishda qiyinchi liklarga duch kelgan; - t adbir kor larning 40 foizi ko’psonl i nazor at or ganl ari tomo- ni dan t ekshir uvlarni ng t ez-t ez bo’ lib t uri shini ko’rsatgan; - ularning 72 foizi soliqlarning yuqoriligidan shiko yat qilgan; - tadbirkorlarning 64 foizi sudlar xo’jalik va boshqa masalalardagi nizolarni xal qilishga qodir emas, deb hisob laydi; - tadbirkorlarning 83 foizi xususiy korxonalarni ro’yxatdan o’tkazishda qiyinchiliklar mavjudligini bildir gan va ushbu rasmiyatchiliklar-ning juda murakkabligi, talab qilinadigan qo’shimcha hujjatlarning haddan tashqari ko’pli gini, ro’yxatdan o’tkazish muddati 7-30 kun o’rniga un dan ham uzoqqa cho’zilib ketayotganligini aytgan; - tadbirkorlarning 70 foizi banklar tomonidan statis tik va moliya-viy hisobotlar bilan ta’minlanmagan, ularni to’ldirishdagi qiyinchiliklar ustidan shikoyatlar tushgan; - tadbirkorlarning 52 foizi erkin raqobat uchun kerakli sharoitlar yo’qligidan shikoyat qilgan; - tadbirkorlarning 69 foizi tadbirkorlik faoliyati shakllari ora-sida moddiy va moliyaviy resurslar olishda teng sizlik mavjudligini aytgan; - tadbirkorlarning 66 foizi hokimiyat va boshqa organlar ning korxonalar faoliyatiga aralashayotganlarini bildirgan; - tadbirkorlarning 50 foizi zaruriy axborotlar bilan etarli ta’minlanmaganligidan shikoyat qilgan; - 80 foiz tadbirkorlar sug’urta tashkilotlarining faoli yatidan qoniq-maganligini bildirgan; - tadbirkorlarning 80 foizi tijorat banklaridagi o’z hisob raqam-larida turgan pul resurslarini erkin tasarruf qilish uchun sharoitlar yo’qligini aytgan;

- nihoyat, tadbirkorlarning 80 foizi eksport-import operatsiyalarini amalga oshirishda jiddiy qiyinchiliklarga uchrayotganligini ta’kidlagan. Ushbu holat faqat o’z kuchlariga ishonib tadbirkor bo’lish istagining o’zi kichik biznesni tez va muvaffaqiyatli rivoj lantirish uchun etarli emasligidan dalolat beradi. Tadbirkorlar duch kelayotgan qiyinchiliklar va muammo larning bunday uzun ro’yxatini keltirishdan maqsad ular ning xo’jalik yuritish jarayonida ko’plab to’siqlarga duch kelayotganligini, ularning bozor munosabatlariga o’tish davrida turli omillar bilan kurashayotganliklarini ko’rsatishdir. Tadbirkorlik faoliyatida kuzatilayotgan ko’plab qiyinchi liklar va kamchiliklar kichik biznesni barpo etish va ri vojlantirishni jiddiy qo’llab-quvvatlash zarurligini tas diqlaydi. Bu avvalo, tadbirkorlik faoliyatining o’zi bilan bog’liq bo’lgan, kichik biznesni tashkil qilishning mohiya tidan kelib chiqadigan qiyinchiliklardir. Ko’pgina kichik korxonalarda tadbirkorlarning o’zlari ta’minot, savdo, ishlab chiqarishni tashkil qilish, iqtisod, buxgalteriya va shu kabi barcha boshqaruv funktsiyalari bilan yakka tartibda shug’ullanadilar. Tabiiyki, bir kishiga bu murakkab funktsiya larning barchasini professional darajada bajarish qiyin lik qiladi. Shuning uchun xo’jalik jarayonlarida qabul qali nayotgan qarorlar har doim ham samarali bo’lmaydi, bu esa kichik korxonalarning bankrot bo’lishiga olib kelayotgan asosiy sabablardan biridir. Tadbirkorlik faoliyatining o’ziga xos xususiyati borligi sababli unda tinimsiz ravishda me’yorlanmagan mashaqqatli mehnat, ulkan mas’uliyat, xatarlarning kattaligi va daromadlarning muntazam emasligi kabi shaxsiy muammolar vujudga kelib tura di. Bundan tashqari, tadbirkor har doim yollanma ishchilar, ijarachilar, banklar, moliya organlari, iste’molchilar oldi dagi shartnoma majburiyatlarini bajarish tashvishida bo’la di. Kichik korxonalarning faoliyatiga inflyatsiya, narxlar ning o’sishi, talabning kamayishi, valyuta kurslarining nis bati kabi bozor munosabatlari to’liq shakllanmagan tizimga xos bo’lgan iqtisodiy o’zgarishlar ta’sir qilib turadi. Iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy xarakterdagi chora-tadbir larga qaramay, tadbirkorlik faoliyatida ko’pgina hal qilin magan muammolar o’z echimini kutib turibdi. Ularning eng asosiylarini quyida keltiramiz: - kichik korxonalarni zamonaviy va istiqbolli rivojlantirishning metodologik

masalalari na hududiy va na tarmoq miqyosda ishlab chiqilmagan. Respublika iqtiso diyotini rivojlantirishning umumiy ko’rsatkichlarida ki chik biznesning miqdoriy tarkibi va salmog’ini aniq hisobga olib borish tizimi yuq. Ayrim tadbirkorlik faoliyat tur larining roli va tutgan o’rnini aniqlash qiyin. Axborot ta’ minotiga oid muammolar kichik biznesni rivojlantirish tendentsiyalarini aniqlashga, tadbirkorlik jarayonining muayyan yo’nalishlarini va ustuvor sohalarini tanlashga im kon bermaydi; - respublika va mahalliy hokimiyat organlaridagi ma’ muriy-buyruq-bozlik tizimi tushunchalari bilan eskicha fikr laydigan rahbar xodimlarning eskicha qarashlari saqlanib kelmoqda, ularning bozor sharoitlariga moslasha olmayotgan ligi yaqqol sezilib turibdi. Buning oqibatida ko’pgina pro gressiv (ilg’or) huquqiy aktlar va hukumat qarorlari etar licha to’liq va o’z vaqtida bajarilmay qolmoqda; - tarmoq va hududiy boshqaruv organlari tadbirkor larning muammolari-ni hal qilish maqsadida ularning faoliyatini chuqur tahlil qilmayapti, ularda kichik biznes va xususyi tadbirkorlikni rivojlantirish sohasida intuitsiya yo’q. Bozor iqtisodiyotida yuzaga kelgan infrastruktura hali natija bermayot ganligi tufayli tadbirkorlar axborot xizmatlaridan mah rum, ular biznes-rejalar tuzishda yordamga, malakali masla hatchilarga, auditor xizmatlarga muhtoj; - mahalliy organlar tomonidan tadbirkorlarga bo’sh ish o’rinlarini, bino va inshootlarni, tugallanmagan qurilish ob’ektla rini, foydalanil-mayotgan transport vositalarini berish bo’yicha shoshilinch choralar ko’rilmayap-ti. Ular kichik kor xonalarda davlat buyurtmalarini joylashtirish bilan deyarli shug’ullanmaydilar; - mulk egalariga binolar buzilganda, mulklar turli sabab larga ko’ra taqsimlanganda o’z mulklariga taalluqli aniq ka folatlar berishni ta’minlov-chi ta’sirchan mexanizm oxiri gacha ishlab chiqilmagan; - tijorat banklari tomonidan ko’plab cheklashlar mavjud. Ko’plab rasmiyatchiliklarning h al qilin maganligi tufayli imtiyozli kreditlar olish ayni qs a qi yin; - me’yoriy va yo’riqnoma materiallarini ishlab chiqish da kichik biznesga xos faoliyat xarakteri, ularning o’ziga xos xususiyatlari to’liq hisobga olinmaydi. Bu muammolarning barchasi kichik korxonalarni tashkil qilin gan paytdan barqaror faoliyat bosqichiga qadar qo’llab-quv vatlash zarurligini yana bir bor

tasdiqlaydi. Xo’sh, tadbirkorlar yordamni kimdan kutishi kerak? Avva lo do’stlar va tanishlardan (pul topish yo’llaridan biri). Eski aloqalarga murojaat qilish ham mumkin. Ba’zi firmalar o’z maslahati bilan yordam qilishi mumkin. Yana tadbirkorlarning turli birlashmalari , ittifoq va uyushmalar bor. Ammo eng asosiy yordam faqat davlat tomonidan, uning markaziy va ma h alliy boshqaruv organlari tomonidan bo’ladi. Bunday qo’llab-quvvatlash so’nggi yillarda tobora kengayib va kuchayib bormoqda. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ni rivojlantirishi qo’llab- q uvvatlash, rag’batlantirishga qaratilgan yangi qonun , qaror va far monlar qabul qilinmoqda . Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 14 iyundagi PF-3619-sonli «Tadbirkorlik sub’ektlarini huquqiy himoya qilish tizimni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi, 2005 yil 20 iyundagi PF-3620-sonli «Mikrofirmlar va kichik korxonalarni rivojlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi, 2005 yil 24 iyundagi PF-3622-sonli «Tadbirkorlik sub’ektlarining xo’jalik sohasidagi huquqbuzarliklari uchun moliyaviy javobgarligini erkinlanshtirish to’g’risida»gi Farmonlarini, 2005 yil 15 iyundagi PQ-100-sonli «Tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirsh va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to’g’risida»gi Qarorining qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 15 iyundagi PQ-100-sonli «Tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirsh va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to’g’risida»gi Qaroriga muvofiq, mikrofirmalar va kichik korxonalar 2005 yil 1 iyuldan davlat soliq xizmati organlariga sliqlar, yig’imlar, ajratmalar va boshqa majburiy to’lovlarni endi har oyda emas, balki choraklikda bir marta topshirishga o’tkazildi. Ushbu qaror qabul qilingunga qadar, mikrofirmalar va kichik korxonalar – yagona soliq to’lovchilar soliq xizmati organlariga har choraklikda faoliyat turiga qarab, soliqlar va majburiy to’lovlar yuzasidan 10-15 ta hisob-kitobni taqdim etardilar. Endi yagona soliq to’lovchilarning topshiradigan hisob-kitoblari soni 7 tadan 4 tagacha, yagona soliq to’lovini to’lovchilarniki esa 4 tadan 1 tagacha qisqardi. O’z faoliyatini savdo va umumiy ovqatlanish sohasida amalga oshiruvchi

mikrofirmalar va kichik korxonalar har choraklikda soliqlar va majburiyat to’lovlar bo’yicha o’rtacha 13 ta hisob-kitobni taqdim etardilar. 2005 yil 1 iyuldan boshlab esa soliq to’lovchilarning ushbu toifasi uchun topshiriladigan hisob-kitoblar miqdori 5 tagacha qisqartirildi. Hisob-kitoblarni taqdim etishning bu tartibi joriy qilinishi kichik biznes sub’ektlariga moddiy harajatlarni ancha kamaytirish imkonini yaratdi. Ayni paytda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 14 iyundagi PF- 3619-sonli «Tadbirkorlik sub’ektlarini huquqiy himoya qilish tizimni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmonining ahamiyati shundan iboratki, Farmon qabul qilinishiga qadar nazorat qiluvchi organlari tadbirkorlik sub’ektalariga moliyaviy jarimalar qo’llash, banklardagi hisob-varaqlari bo’yicha operatsiyalarni to’xtatib qo’yish, huquqbuzarlik predmetlarini davlat foydasiga o’tkazish, litsenziya va ruxsatnomalarni bekor qilish, ular faoliyatini to’xtatib qo’yish yoki tugatish kabi bir qancha ta’sir choralarini qo’llash huquqiga ega edilar. Farmondan keyin esa yuqorida ko’rsatilgan tadbirkorlik sub’ektlariga nisbatan qo’llaniladigan huquqiy ta’sir choralari faqat sud orqali amalga oshirladigan bo’ldi. Bu Farmon turli nazorat qiluvchi organlarning tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatiga noqonuniy aralashuviga barham berildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 20 iyundagi PF-3620-sonli «Mikrofirmlar va kichik korxonalarni rivojlantirish borasidagi qo’shimcha chora- tadbirlar to’g’risida»gi Farmoniga ko’ra, mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun 2005 yil 1 iyuldan boshlab yagona soliqni to’lash, byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi va Maktab ta’limi jamg’armasiga majburiy ajratmalar o’rniga yagona soliq to’lovi joriy etildi. Belgilangan yagona soliq to’lovi stavkalari mikrofirmalar va kichik korxonalar uchun soliq yukini kamaytirishni ko’zda tutadi. Bundan tashqari, yangidan tashkil qilanayotgan mikrofirmalar va kichik korxonalarga yagona soliq to’lovini to’lash muddatini bir yilga kechiktirish, kechiktirilgan summani imtiyozli davr tugagandan keyin teng ulushlarda 12 oy davomida to’lash huquqi berildi. Joriy etilgan ushbu me’yorlar mikrofirmlar va kichik korxonalar sonining o’sishi

uchun rag’batlantiruvchi omil bo’lib xizmat qiladi. Bu esa, o’z navbatida kichik biznesning YaIMdagi ulushining oshishiga olib keladi. Vazirlar Mahkamasi qoshida Kichik biznes va xususiy tadbirkor likni rivojlantirishni rag’batlantirish bo’yicha respubli ka muvofiqlashtiruvchi kengashi faoliyat ko’rsatmoqda. Uning xuzurida beshta ishchi guruhi tashkil qilingan. Ushbu kengash respublika mintaqalarida kichik biznesni rivojlantirish bo’yicha muayyan chora- tadbirlarni ishlab chiqish bilan shug’ul lanadi, shu muammolarni hal qilish bo’yicha soha organlari ning faoliyatini muvofiqlashtiradi. Davlat tomonidan berilayotgan yordamdan tashqari, O’zbekis tonda tadbirkorlikning barpo etilishi va rivojlanishi mobaynida tadbirkorlarning nohukumat va notijorat tashki lotlariga birlashish yo’li bilan o’z-o’zini qo’llab- quvvatlash shakllari tobora keng tarqalmoqda. Ushbu tashkilotlar tadbir korlarning huquq va manfaatlarini himoya qiladi, o’z a’zo larini turli shakllarda qo’llab-quvvatlaydi va ularga xiz matlar ko’rsatadi. Bularga misol qilib Savdo-sanoat palatasi, Fermer xo’jaliklari uyushmasi, Tadbirkor ayollar uyushmasi, An’anaviy badiiy hunarmandchilik va ustalar uyushmalari va boshqalarni ko’rsatish mumkin. 6. Kichik biznes va tadbirkorlikni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashning xorij tajribasi Ko’pgina xorijiy mamlakatlarda kichik biznes ning vujudga kelishi va muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi davlat yordami vositasida ta’minlanadi. Ularda bu ishda juda katta ijobiy tajriba to’plangan bo’lib, undan bizning sharoitlarimiz va xususiyatlarimizni hisobga olgan holda foydala nish mumkin. Ko’pgina mamlakatlarda kichik korxonalar faoliya tini tartibga solishga umumiy yondashishlar va asosiy yuna lishlar xosdir. Ularga quyidagilar kiradi: • kichik biznesni qo’llab-quvvatlashga yo’naltirilgan max sus qonunlarni qabul qilish; • korxonalar faoliyatining umumiy va xususiy tomon larini (masalan, kichik firmalarda boshqaruv usullarini) takomillashtirishni, biznes bilan

shug’ullanishni istayottanl arga moliyaviy yordam ko’rsatishni, kichik biznesni rivojlantirishni ko’zda tutuvchi ma’lum maqsadga qaratilgan davlat rejalarini ishlab chiqish; • KBni qo’llab-quvvatlashning tarkibiy-tashkiliy xiz matlarini tashkil qilish ; • KBlarga davlatning moliyaviy yordam ko’rsatishi (Ita liyada kichik firmalar ilmiy-tad q i qo t va tajriba-konstruk torlik ishlarini moliyalashtirishga katta mablag’lar ajra tiladi); • KBni kafolatlash va imtiyozli kreditlashtirish fir malarini tashkil qilish (Angliyada kichik korxonalarni moliyalashtirishni ta’minlovchi maxsus firmalar bor, bu ning ustiga davlat qarzlarining 70% ni kafolatlaydi); • kichik korxonalar faoliyatini imtiyozli soliq q a tor tishni keng tar q atish (masalan, Frantsiyada har yili 10000 ga ya q in korxonalar to’liq yoki qi sman soliq to’lashdan ozod qilinadilar). Kichik biznesni qo’llab-quvvatlash sohasidagi ba’zi bir mamlakatlar tajribasining qis q acha bayonini keltiramiz. AQSH. AQSH 1953 yildayoq butun mamlakat bo’yicha vakillarning keng tarmo g’ iga ega kichik biznes ishlari bo’yicha ma’muriyat tashkil qilingan edi, unda 4 ming xodimlar xizmat qiladi . Bu tashkilot faoliyatining asosiy yo’nalishi shaxsiy ishni ochish va olib borishda yordam berish, kichik biznesga kreditlar va kafolatlangan qarzlar berishdan iborat. O’sha yili iqtisodiyotning monopolistik sektorini dav lat tomonidan tartibga solishning huquqiy asoslarini tash kil q iluvchi kichik biznes to’g’risidagi qonun qabul qilingan. 1986 yilda kichik korxonalarga yangi texnologiyalar, ilmiy- texnik va tajriba konstruktorlik tashkilotlarining ish lanmalarini topshirish imkoniyatini ta’minlovchi qonun qabul qilingan. Kichik korxonalarga ko’pchilik yarim hukumat tashkilotla ri yordam ko’rsatadilar: xizmatlar savdosi sohasidagi siyosat bo’yicha qo’mita, Prezident xuzuridagi xususiy tadbirkorlik muammolari bo’yicha maxsus komissiya, sanoat raqobatbardosh ligi masalalari bo’yicha komissiya va boshqalar. Ko’p sonli jamoatchilik tashkilotlari – savdo palatasi, sanoatchilarning milliy

assotsiatsiyasi, savdo, qishloq xo’jal igidagi har xil assotsiatsiyalar, klublar, guruhlar va hokazo lar kichik biznesni qo’llab-quvvatlashga yordam ko’rsatadilar. AQSHda kichik korxonalar soliq imtiyozlaridan foydalanmaydi, ammo subsidiyalar, dotattsiyalar, moliyaviy kafolatlar bilan qo’llab-quvvat-lanadilar. Yaponiya. Yaponiyada kichik korxonalarni qo’llab-quvvatlashda kichik biznes bo’yicha boshqarma, KO’K ni rivojlanti rish bo’yicha davlat korporatsiyasi, moliyalashtirish bo’yicha milliy korporatsiya, KO’K assotsiatsiyalarining butun yapon federatsiyasi, KO’K butun yapon markazi va boshqalar faoliyat yuritadilar. Bulardan tashqari unga yaqin maxsus banklar KO’Kni kreditlashga xizmat qiladi. Davlat qo’llab-quvvatlashi o’z ichiga quyidagilarni oladi: imtiyozli soliqqa tortish, jadallashtirilgan amortizatsiya, i mtiyozli kreditlashtirish, xodimlarni o’qitishda yordam, bankrotlik holida yordam ko’rsatish, KO’K ning texnik dara jasi o’sishini rag’batlantirish. Prefekturalarda harakat qiluvchi 500dan ortiq savdo- sanoat palatalari va ularning filiallari kichik korxona larga maslahat, moliya, ta’lim yordamini ko’rsatadilar. Kichik biznesni qo’llab-quvvatlashning maxsus fondi, xalq fondi hamda moliyaviy korporatsiya davlatning KO’K ni qo’llab- quvvatlashning moliyaviy bazasini tashkil qiladilar. Xitoy. Xitoyda olib borilayotgan soliq va moliya siyosati, tashqi savdo, investitsion siyosat sohalarida islohot larning chuqurlashuvi kichik korxonalarning tez rivojlanishiga yordam bergan. Ayniqsa, qishloq xo’jaligi, posyolka sanoati deb nomlangan kichik va xususiy ishlab chiq arish tez rivojlangan. Qurilish materiallari ishlab chiqa rishning 70%, tayyor kiyim-kechaklarning 40%, qishloq xo’jaligi mahsulotlarining 80%i KBning ulushiga to’g’ri keladi. Xitoy qishloqlari yalpi ijtimoiy mahsulotining 60% po syolka korxonalarining ulushiga to’g’ri keladi. Posyolka korxonalarining muvaffaqiyatli faoliyat yuri tishi va arzon ish kuchining mavjudligi ularni xorijiy in vestitsiyalarni jalb qiluvchi ob’ektga aylantirgan. Janubiy Koreya. 1995 yilda KO’K mahsuloti eksportining salmog’i mamlakat umumiy eksport hajmining 30%ni tashkil qilgan va 50 mlrd AQSH dollariga etgan. Bunga katta bank kreditlari yordam bergan.

Kredit-pul siyosati shunday qurilganki, tijorat bank lari o’z qarzlarining 30%ini KO’K ga berishga majburlar. Mamlakatdagi kichik biznes federatsiyasi, KO’K banki, tex nologiyalarni sug’urta qilish federatsiyasi, savdo va sanoat vazirligi KO’K ning rivojlanishiga yordam beradi. Sanoatni rivojlantirish siyosatining ajralmas qismi sifatida KO’K ning rivojlanishini qo’llab-quvvatlash siyosati sohasida yirik qonunchilik bazasi tashkil qilin gan: KO’K ni rag’batlantirish haqidagi dikret (1966y.), KO’K ning sub-kontraktli ishlarini rag’batlantirish xaqadati qonun (1978y.), faqat KO’K ishlab chiqaradigan tovarlar ro’yxati (1982y.), KO’K o’zaro yordam fondi haqidagi qoidalar (1984y.), KO’K boshqaruv barqarorligi va boshqalar. Yordam, birinchi navbatda, yuqori eksport salohiyatiga ega bo’lgan korxonalarga ko’rsatiladi. Gollandiya. Bu mamlakatda KO’K ni qo’llab-quvvatlash uchun ko’pgina tashkilotlar mavjud: • KO’K uchun golland kengashi; • KO’K masalalari bo’yicha tad q i qo tlar va konsalting ; • KO’K uchun siyosatning q irollik federatsiyasi; • ijtimoiy biznes tashkilotlari tarmoq xususiyatlari bo’yicha ish beruvchilar va xodimlarning hamkorligini ta’minlaydilar; • savdo palatasi konsalting xizmatlari ko’rsatadi; • KO’K instituti ishchi-xizmatchilarni o’qitish, maslahat berish bilan shug’ullanadi; • o’qish vaqtida shaxsiy korxonalarini ochgan talabalarga yordam ko’rsatish uchun « Mini-korxonalar fondi » tashkil qilingan; • ikkita Oliy o’quv yurti KO’K uchun mutaxassislarni tayyorlaydi; • kech q urunlari qatnash mumkin bo’lgan ko’pgina turli xil kurslar ishlaydi. Bularda ishni endi boshlovchilar shaxsiy ishni ochish, biznes-rejalar tuzish, maslahatlar va axborot lar olish maqsadida o’qishlari mumkin. Frantsiya. Tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlashning asosiy maqsadi – bandlikning ko’payishi va raqobatbardoshlikning o’sishidir. Buning uchun quyidagilar qilinadi: to’g’ridan-to’g’ri yordam, axborotlarga kirish, ma’muriy to’siqlarni kamay tirish,

soliqlarni kamaytirish va boshqalar. Frantsiyada KO’K ni qo’llab-quvvatlash bo’yicha har xil tashkilotlar tashkil qilingan: • KO’K konfederatsiyasi; • savdo palatasi; • hunarmandlik ishlari bo’yicha palata; • qishloq xo’jaligi palatasi; • investitsion xavf-xatarni sug’urtalashning frantsuz jamiyati; • biznesni tashkil qilish markazi va boshqalar. Yu qo rida ko’rsatib o’tilgan mamlakatlarda qo’llaniladi gan kichik biznesni qo’llab-quvvatlash mexanizmlari faqat umumiy ko’rinishda bayon qilingan. Yordamning ayrim yuna lishlarini aniqroq o’rganish va O’zbekiston iqtisodiyoti sha roitlarida ulardan foydalanish imkoniyatlarini belgilash kichik biznesni rivojlantirish uchun shub h asiz foyda kel tirgan bo’lar edi.

Asosiy adabiyotlar 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Mikrofirmalar va kichik korxonalarni rivojlantirishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi 2005 yil 20 iyundagi PF-3620-sonli Farmoni. Xabarnoma jurnali, 2005 yil, 2-son. 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tadbirkorlik sub‘ektlarini tekshirishni yanada qisqartirish va uning tizimini takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida«gi 2005 yil 5 oktyabrdagi PF-3665-sonli Farmoni. Xabarnoma jurnali, 2005 yil, 2-son. 3. Qosimova M.S., Xodiev B.Yu., Samadov A.N., Muxitdinova U.S., Kichik biznesni boshqarish. O’quv qo’llanma. –T.: O’qituvchi, 200 4. Lapusta M.G. Predrinimatelstvo. –M.: INFRA-M, 2004. 5. Lapusta M.G., Starostin Yu.L. Maloe predprinimatelstvo. –M.: INFRA- M, 2004. Internet veb-saytlari 1. www . biznes . ru 2. www . business.com 3. www.businesspress.ru 4. www.gendirector.ru 5. www . rambler . ru 6. www.rg.ru 7. www.list.ru

O'xshashlar

Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy faoliyati tahlili

Tadbirkorlik shakllari va tadbirkorlik faoliyati.

Tadbirkorlik faoliyati. tadbirkorlik kapitali va uning aylanishi

Kichik biznes va tadbirkorlik suahlili

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rejalashtirish