Joylashtirish vositalarining rivojlanish tarixi - Iqtisodiyot - Referatlar

Joylashtirish vositalarining rivojlanish tarixi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104.5 KB

Ko'chirib olish

Joylashtirish vositalarining rivojlanish tarixi Reja: 1. Mexmonxonalarining paydo bo’lish tarixi 2. Mehmonxona industriyasining zamonaviy rivojlanishi 3. Mehmonxona industriyasining asoschilari 4. Dunyoning eng antiqa mehmonxonalari

1. Mexmonxonalarining paydo bo’lish tarixi Mehmondo‘stlik sanoati korxonalarining evolyutsiyasi to‘g‘risida so‘z yuritganda, tarixiy jihatdan kishilik jamiyatining rivojlanish bosqichlariga mos keluvchi davrlarni ajratish mumkin:  Qadimgi davr;  O‘rta asrlar;  Yangi davr;  Hozirgi davr. Qadimgi davr (miloddan avvalgi IV ming yillik – milodiy 476 yil) Aksariyat tarixchilar jamiyat taraqqiyotining bu davriga hozirgi mehmonxonalar va restoranlarning «ajdodi» - dastlabki mehmonxona korxonalari paydo bo‘lgan davrni kiritadilar. Bunday korxonalar – tavernalar qadimgi manuskriptlarda tilga olinadi. Taxminan miloddan avvalgi 1700 yilda yozilgan Bobil podshosi Hammurapi kodeksi mana shunday manuskriptlardan biridir. Qadimgi Yunonistonda miloddan avvalgi I mingyillikda tavernalar ijtimoiy va diniy hayotning muhim unsuri hisoblangan. Tavernalarda sayohatchilarni joylashtirish uchun xonalar mavjudligiga qaramay, ular asosan ovqatlanish xizmatlari ko‘rsatishga mo‘ljallangan. Vaholanki, savdo-sotiqning rivojlanishi va shu bilan bog‘liq uzoq muddatli safarlar nafaqat ovqatlanish, balki tunash joylarini tashkil qilishni qam taqqazo etar edi. Shu holat mehmonxona korxonalarining boshqa turi – karvonsaroylar paydo bo‘lishini belgilab berdi. Karvonsaroylarning eng rivojlangan tarmog‘i Rim imperiyasi hududida tashkil etilgan edi. Qadimgi Rim karvonsaroylari asosiy yo‘llar yoqasidagi shaharlar va qishloqlarda, bir-biridan taxminan 25mil (40,22 km) oraliqda joylashgan edi. Quyi tabaqa vakillariga xizmat ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan tavernalar va karvonsaroylar tunash va dam olish uchun minimal shart-sharoitlar taklif qilar edi. Masalan, sayohatchilar ko‘pincha poxol ustida, yilning sovuq mavsumida esa

muzlab qolmaslik uchun otlarining issiq biqiniga tiqilib uxlardilar. Biron-bir qo‘shimcha qulaylik haqida gap bo‘lishi ham mumkin emas edi. Yaqin Sharq, Osiyo va Kavkazortida savdo aloqalarining rivojlanishi mehmondo‘stlik korxonalarining paydo bo‘lishida katta rol o‘ynadi. Ushbu mintaqalar hududidan yirik savdo yo‘llari o‘tar, ular bo‘ylab yuk ortilgan uzun karvonlar harakatlanar edi. Karvonlardagi yo‘lovchilar tunashi uchun savdo yo‘llari yoqasida karvonsaroylar tashkil etilardi. Bunday karvonsaroylar, qoida tariqasida, odamlar dam olishi uchun hujralar hamda tuya va otlar uchun mo‘ljallangan qo‘tonlardan tashkil topar edi. Bularning barchasi tabiiy ofat (shamol, yomg‘ir, bo‘ron)lardan, shuningdek talonchilar va qaroqchilardan saqlovchi qal’a devori bilan o‘ralgan edi. O‘rta asrlar (milodiy V – XV asrlar) O‘rta asrlarda diniy an’analar mehmondo‘stlik korxonalarining rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Bu davrda muqaddas joylarga ziyorat qiluvchi odamlar soni keskin ko‘paydi. Cherkov monastirlarga ziyoratchilarni qabul qilish, ular uchun tunash joylari tashkil etish va ularni ovqatlantirish majburiyatini yukladi. Bu davrda mazkur vazifani bajaruvchi boshqa muassasalar ham paydo bo‘ldi. Masalan, franklar qiroli, keyinchalik esa imperator Karl Buyuk (742-814) cherkovlarga homiylik qilib, VIII asrda ziyoratchilar dam olishi uchun maxsus uylar tashkil etdi. XII-XIII asrlarda ilk mehmonxonalarning ajdodi – karvonsaroylar Rusda ham paydo bo‘ldi. O‘sha davrda ular «yama» – o‘ra deb atalar, bir-biridan ot charchamasdan bosib o‘ta oladigan masofada joylashgan edi. XV asrda karvonsaroylar Yamskoy prikaz 2 ixtiyoridagi pochta bekatlari qoshida tashkil etila boshlandi. Katta rus shaharlarida mehmon kutiladigan hovli (gostiniy dvor)lar qurildi. Ularning karvonsaroylardan farqi shunda ediki, bu yerda tunash va ovqatlanishdan tashqari, savdo-sotiq qilish imkoniyati ham mavjud edi. Boshqacha qilib aytganda, mehmon kutiladigan hovlilar jihozlangan xonalar, savdo rastalari, 2 Yamskoy prikaz – Rossiyada yuk va yo‘lovchi tashishni tashkil etish , yamshchiklar xizmatini boshqarish va boshqa shunga o‘xshash ishlar bilan shug‘ullangan markaziy davlat muassasasi .

do‘konlar va omborlarni o‘zida birlashtirgan edi. qoida tariqasida, hovli baland devorlar va minoralar bilan o‘ralgan, unga katta darvozadan kirilardi. XIII asrda bunday hovlilar Vitebsk, Grodno, Brest, Slonim hamda boshqa belorus shaharlarida paydo bo‘ldi. Belorus savdogarlari uchun maxsus hovlilar XV - XVI asrlarda Bryansk, Vyazma va Moskvada qurildi. O‘rta asrlarda ilk kasaba uyushmalarining tashkil topishi mehmondo‘stlik korxonalari faoliyatining ilg‘or yo‘nalishini tashkil etdi. 1282 yilda Italiyaning Florensiya shahri traktirchilari o‘z gildiyasini tashkil etdi. Yangi davr (XVI asr – XX asr boshi) XVI asrda dastlabki qahvaxonalar ochildi. Ular o‘sha davr madaniy va adabiy hayotining markazlariga aylandi. g‘arbiy Yevropada qahva va choy kabi ekzotik ichimliklarning tarqalishi qahvaxonalarning paydo bo‘lishiga imkoniyat yaratdi. Yevropada dastlabki qahvaxonalar 1652 yili Londonda va 1683 yili Venada ochildi. Xususan, Venada birinchi marta asal va sut qo‘shilgan qahva taklif qilindi. XVII asr oxiriga kelib Yevropa qit’asida qahvaxonalar ancha keng tarqalgan hodisaga aylandi. Yirik shaharlarda ularning soni bir necha o‘ntaga yetar edi. 1553 yilda Parijda birinchi restoran – «Tur d’Arjan» restorani ochildi. Bu restoran keyingi ikki asr mobaynida o‘ziga xos muassasa bo‘lib qoldi, chunki uning yagona funksiyasi faqat ovqatlantirishdan iborat edi. «Restoran» atamasining o‘zi keyinroq, XVIII asrning ikkinchi yarmida muomalaga kirdi. Janob Bulanjening Parijdagi uzzukun ishlaydigan tavernasida asosiy taom hisoblangan sho‘rva « restorantes » (fransuz tilida «quvvatbaxsh, tiklovchi» degan ma’noni anglatadi) deb atalar edi. 1789-1799 yillardagi Buyuk fransuz inqilobi davrida fransiyalik mashhur oshpazlar boshqa davlatlarga chiqib ketishga majbur bo‘ldilar. Yangijoyda ular restoran biznesi bilan shug‘ullandilar. Natijada restoran g‘oyasi butun dunyoga tarqaldi. XIX asr o‘rtalaridan « a la carte » (a lya kart) menyusidan foydalanila boshlandi. Mijoz taklif qilingan ro‘yxatdan o‘ziga ma’qul taomni tanlash imkoniyatiga ega bo‘ldi.

1898 yilda Londonda «Savoy» mehmonxonasi ochildi. Uning boshqaruvchisi Sezar Rits (hozirda Rits-Karlton mehmonxonalari uning nomi bilan ataladi), bosh oshpazi esa – Jorj Agyust Eskofe edi. Bu ikki odam mehmonxonalar qoshida restoranlar tashkil etishda chinakam inqilob sodir etdi. Eskofe o‘z davrining buyuk kulinarlaridan biri edi. U kulinariya bo‘yicha nashr etgan ma’lumotnoma hamda oshxonada joriy etgan brigada pudrati bilan dong taratdi. Mehmondo‘stlik korxonalarining rivojlanishida AQSH alohida o‘rin tutadi. Tarixchilarning fikricha, birinchi karvonsaroy bu yerda Yevropadan ancha keyin, 1607 yilda paydo bo‘lgan. Dastlabki tavernalardan biri 1634 yili Bostonda ochildi. 1642 yilda Nyu-Yorkda (o‘sha davrda u Yangi Amsterdam deb atalar edi) taverna gollandlar tomonidan ochildi. Shu davrdan boshlab tavernalar jamiyat hayotining markaziga, askarlar va tijoratchilar uchrashadigan joyga aylandi. Ular nafaqat shaharlarda, balki katta yo‘llar yoqasida, ayniqsa, chorrahalarda ravnaq topdi. Nyu-Yorkning Brodvey ko‘chasidagi 70 xonali «Siti-otel» qo‘shma Shtatlarda ochilgan birinchi mehmonxona bo‘ldi. Bu muhim hodisa 1794 yilda sodir bo‘ldi. 1829 yilda Bostonda «Tremont» mehmonxonasi – AQShdagi birinchi klassli, koridor xizmatchilari, registratura (resepsiya)ga ega, nomerlarning eshiklari qulflanadigan va hatto mehmonlarga bepul sovun beriladigan ilk mehmonxona ochildi. Bu AQShda mehmonxona bumi boshlanishiga turtki berdi. Sharqiy qirg‘oq shaharlarida, so‘ngra g‘arb va Janubda ko‘plab mehmonxonalar ochildi. XIX asr oxiriga kelib bu yerda mehmonxonalarning ikki turi – katta, hashamatli, shinam mehmonxonalar hamda kichkina, eskirgan, arzon narxda xizmatlar taklif qiluvchi mehmonxonalar tarqalgan edi. 1831 yilda Nyu-Yorkda ochilgan mashhur «Delmoniko» restorani AQShdagi birinchi restoran hisoblanadi. O‘sha davrda AQShda restoran ishining rivojlanishiga fransuz an’analari katta ta’sir ko‘rsatdi. 1852 yilga kelib AQShning birinchi klassli har bir mehmonxonasi o‘z fransuz bosh oshpaziga ega edi. Menyu ham an’anaga ko‘ra fransuz tilida yozilardiki, bu inglizzabon mijozlar uchun muayyan qiyinchiliklar tug‘dirardi. «Delmoniko» restoranining sohiblaridan biri Jon Delmonikoning sa’y-harakati bilan birinchi marta ikki tilli menyu joriy etildi.

Unda taomlarning fransuz va ingliz tilidagi nomlari qarama-qarshi joylashtirilgan edi. Bu an’ana saqlanib qoldi va yillar o‘tib butun jahonda keng tarqaldi. XIX - XX asrlar chegarasida mehmondo‘stlik sanoati muhim tarmoqqa aylandi. Mehmonxona birlashmalari, sindikatlar, aksiyadorlik jamiyatlari, korporatsiyalar mehmonxonalar qurish, kadrlar tayyorlash, narxlarni belgilash masalalari bilan shug‘ullana boshladi. XX asr boshida faoliyat ko‘rsatgan bunday uyushmalar orasida London mehmonxonalar sohiblari sindikati, Fransiya «Mehmonxona sohiblari uyushmasi»ni qayd etish mumkin. 1906 yilda jahonning turli mamlakatlarida joylashgan 1700 mehmonxonani birlashtirgan Mehmonxonalar sohiblari xalqaro uyushmasi tashkil topdi. 2. Mehmonxona industriyasining zamonaviy rivojlanishi So‘nggi yillarda mehmondo‘stlik sanoati korxonalarining rivojlanishida ko‘zga tashlangan tendensiyalar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 1. Mehmonxona va restoran xizmatlari ixtisoslashuvining chuqurlashishi. 2. Xalqaro mehmonxona va restoran tarmoqlarining tashkil topishi. 3. Kichik korxonalar tarmog‘ining rivojlanishi. 4. Mehmondo‘stlik sanoatiga yangi kompyuter texnologiyalarining joriy etilishi. So‘nggi yillarda to‘la servisli an’anaviy mehmonxonalar bilan bir qatorda, taklif qilinuvchi xizmatlar to‘plami qisqartirilgan ixtisoslashgan korxonalar paydo bo‘la boshladi. Korxonalarning ixtisosligi har xil bo‘lishi mumkin. Mehmonxonalar turistik bozorning muayyan segmenti vakillariga, masalan, o‘z mehnat ta’tilini golf o‘yiniga, chang‘i sportiga, otda sayr qilishga va h.k.ga bag‘ishlagan mijozlarga, kongresslar, ko‘rgazmalar, yarmarkalar va sh.k.da qatnashish uchun kelgan turistlarga xizmat ko‘rsatishga ixtisoslashishi mumkin. Restoranlar, qoida tariqasida, milliy taomlar, nonushtalar, kechki ovqatlar tayyorlashga ixtisoslashadi. So‘nggi yillarda gamburgerlar va qovurilgan kartoshkaga (McDonald’s), pitssaga (Pizza Hut, Domino, Little Geasar), bifshtekslarga (Sizzler), dengiz mahsulotlariga (Red Lobster), sendvichlarga

(Subway) ixtisoslashgan tez xizmat ko‘rsatish restoranlari butun jahonda ommaviylashdi. Bu nuqtai nazardan muayyan mavzuga, chunonchi: Yovvoyi g‘arb, rok-n-roll, futbol, samolyotlar, temir yo‘l va h.k.ga yo‘naltirilgan restoranlar ham alohida diqqatga sazovordir. Odatda ular taklif qiluvchi taomlar soni cheklangan bo‘ladi. Bunday restoranlarning vazifasi muayyan kayfiyat va muhitni tashkil etishdan iborat. Mehmondo‘stlik korxonalari ixtisoslashuvining chuqurlashishi xalqaro tarmoqlarning tashkil topishi bilan ham bog‘liq. Bunday tarmoqlar xizmat ko‘rsatishning yuksak andozalarini ishlab chiqish va amalga joriy etishda katta rol o‘ynaydi. Tarmoq deganda odatda jamoaviy biznes bilan shug‘ullanadigan va tarmoq rahbariyatining bevosita nazorat ostida faoliyat ko‘rsatadigan korxonalar guruhi tushuniladi. Tarmoq o‘z binolariga ega bo‘lishi yoki ularni ijaraga olishi mumkin. Tarmoq rahbariyati olingan daromadni taqsimlashda muayyan imtiyozlarga ega bo‘ladi, biroq, ayni vaqtda, har qanday (shu jumladan, moliyaviy) operatsiyalarni amalga oshirish chog‘ida ko‘rilishi mumkin bo‘lgan barcha zararlar uchun javob beradi. 90-yillarning o‘rtalariga kelib butun jahon mehmonxona fondining 30% dan ko‘prog‘ini yirik mehmonxona birlashmalari va tarmoqlari o‘z nazorati ostiga oldi. Boshqa aksariyat tendensiyalar singari, mehmonxona tarmoqlarining tashkil topishiga ham AQShda asos solindi. 90-yillarning boshiga kelib, AQSH mehmonxona tarmoqlari jahonda yetakchi mavqeni qo‘lga kiritdi. Ular jahonning o‘nta yetakchi mehmonxona tarmoqlari qatoridan Yevropaning Travelodge International va Master Hosts International tarmoqlarini siqib chiqardi. Hozirda bu o‘nlikda Yevropaning atigi ikkita mehmonxonalar tarmog‘i – Accor (Fransiya) va Forte PLC (Buyuk Britaniya) qolgan (1.1-jadval).

jadval Jahonning o‘n eng yirik mehmonxonalar tarmog‘i Tartib Raqami Mehmonxonalar tarmog‘ining nomi Korxo- nalar soni Nomerla- rining umumiy miqdori Korxonalar joylashgan mamlakatlar soni 1 Hospitale Franchise 4400 435 000 60 2 Holiday Inn Wordwide, Anlante 2031 365 309 62 3 Choise Hotels International, Silver Springs 3467 299 881 38 4 Best Western International, Phoenix 3401 276 659 60 5 Accor, Paris 2205 252 887 73 6 Marrioti Hotels i Recorts, Bethesda 898 186 656 27 7 ITT Sheraton Corp., Boston 417 129 937 61 8 Forte PLC, London 959 98 450 60 9 Hilton Hotels Corp., Beverly Hills 223 92 119 8 10 Carlson Hospitality Group, Minneapolis 368 83 258 39 Manba: BTT, 2003. Mehmonxonalar xalqaro uyushmasi mehmonxonalar tarmoqlarini uch toifaga ajratadi: - korporativ mehmonxonalar – ko‘p sonli korxonalarga ega mehmonxona korporatsiyalari; - bronlash umumiy tizimidan, marketing, reklama konsepsiyasidan va alohida korxonaga qimmatlik qiluvchi boshqa xizmatlardan foydalanish uchun birlashtirilgan mustaqil korxonalar tarmoqlari; - boshqaruv xizmatlari ko‘rsatuvchi tarmoqlar.

Mehmonxonalar tarmog‘iga kiruvchi har bir mehmonxona turi o‘z tamg‘asiga ega. O‘z firma nomini qat’iy saqlaydigan kompaniyalarning ustunligi shundaki, bir mehmonxonalar tarmog‘i xizmatidan foydalanuvchi iste’molchilar mazkur tarmoqqa kiruvchi korxona qayerda joylashganidan qat’i nazar, unda ko‘rsatiladigan xizmatlarning sifati haqida aniq tasavvurga ega bo‘ladi. Bu mehmonxonalar tarmoqlariga yangi mehmonxona ochilishidan ancha oldin uni reklama qilish va bronlashtirishni amalga oshirish imkonini beradi. Mehmonxonalar tarmoqlaridan tashqari jahon turistik bozorida asosiy maqsadi mehmonxona biznesining eng yaxshi vakillarini birlashtirishdan iborat bo‘lgan uyushmalar ham faoliyat ko‘rsatadi. Masalan, 1928 yildan beri «Jahonning yetakchi mehmonxonalari» xalqaro korporatsiyasi dunyoning eng yaxshi mehmonxonalarini aniqlash bilan shug‘ullanib keladi. U har yili o‘zining maxsus katalogiga eng yaxshi korxonalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni joylashtiradi. «Jahonning eng yaxshi mehmonxonalari va kurortlari» xalqaro tashkiloti ham 30 yildan beri shunga o‘xshash faoliyatni amalga oshirib keladi. 1968 yildan «Jahonning eng osoyishta mehmonxonalari» xalqaro uyushmasi faoliyat ko‘rsatadi. Bu uyushmaning shtab-kvartirasi Parijda joylashgan. Mazkur uyushmaga a’zo bo‘lishda quyidagi uch mezonga baho beriladi: tabiiy va xushmanzara atrof muhit; mehmonxonaning o‘ziga xos qiyofaga ega bo‘lgan shinam binosi va intereri; barcha zamonaviy talablarga javob beruvchi mehmondo‘stlik, shu jumladan ovqatlanish. Yevropa iqtisodiy hamjamiyati mehmonxonalar va restoran milliy uyushmalari konfederatsiyasi (XORTEK) Yevropadagi mehmonxona tarmoqlari hamda mustaqil mehmonxonalar va restoranlar uyushmalari faoliyatini muvofiqlashtirish masalalari bilan shug‘ullanadi. Mehmonxonalar tarmoqlarining miqdoriy o‘sishi, ularning qo‘shilishi va birlashishi (xizmat ko‘rsatish muayyan darajada standartlashtirilganligi tufayli) turistlarning barcha rang-barang talablarini qanoatlantira olmaydi. Bu, o‘z navbatida, o‘ziga xoslikka va hech kimga o‘shamaslikka harakat qiluvchi kichik mustaqil mehmonxonalarning rivojlanishiga zamin yaratadi. Mutaxassislarning

fikricha, XXI asrda aynan mana shunday, ya’ni shinam, qulay, mo‘’tadil narxlarda xizmatlar ko‘rsatadigan, ishlash va dam olish uchun barcha shart-sharoitlarga ega bo‘lgan, restoransiz (restoran mehmonxona yonida joylashgan) mehmonxonalar mehmondo‘stlik sanoatida yetakchi o‘rin egallaydi. So‘nggi yillarda yangi kompyuter texnologiyalarining amalga joriy etilishi mehmondo‘stlik sanoati korxonalari va tashkilotlarining professionalizmi va ish unumdorligini oshirdi, mehmonxona biznesini yuritish usulini tubdan o‘zgartirdi, korxonalarning egalariga bir qancha muammolarni hal qilish imkonini berdi va mijozlarga juda ko‘p qulayliklar yaratdi. Iste’molchilarning talablarini qondirishga intilish turli foydalanuvchilarning ehtiyojlariga moslashishga qodir bo‘lgan amaliy dasturlarni ishlab chiqishga turtki berdi. «Mehmonxona» («Otel») dasturi mana shunday dasturlardan biridir. U turistlarni qabul qilish, joylashtirish, ovqatlantirish va ularga qo‘shimcha xizmatlar ko‘rsatish texnologik jarayonlarini avtomatlashtirishga mo‘ljallangan. Ushbu dastur quyidagi bloklardan tashkil topgan:  «Porte» avtomatlashtirilgan ish joyi;  «Restoran» kichik tizimi;  «Ombor» kichik tizimi;  «Texnik xizmatlar ko‘rsatish» kichik tizimi;  «Buxgalteriya hisobi» kichik tizimi. Internet tarmog‘iga ulangan bronlash va rezervlashtirish xalqaro tizimlarining imkoniyatlaridan foydalanish mehmonxona korxonalari faoliyatida katta ahamiyatga ega. Bunday tizimlarga quyidagilar kiradi: «AMADEUS», «Worldspan», «Galileo», «Sabre», «Fidelio Hotel Bank». 3. Mehmonxona industriyasining asoschilari Mehmonxona industriyasida uning o‘sishi va rivojlanishiga katta ahamiyat kasb etadigan qo‘yilmalar kiritgan ko‘p shaxslar bo‘lgan. Ular orasida eng ko‘p mashhurlardan XIX asr oxirida va XX asr boshlarining industriya asoschilari

bo‘lgan Ellsuort Stetler, Konrad Xilton, Ernest Xenderson, Xouard Djonson va Dj. Uillard (Bill) Marriottlar bordir. Shular qatoridan Sezar Rits ismi ham o‘rin egallagan. Sezar Rits o‘z zamonasining afsonaviy shaxsidir. Mehmonxona industriyasining boshqa asoschilarni ko‘pchiligi kabi u ham eng pastki pog‘onadan boshlagan va jonkuyarlik bilan mehnat qilishi evaziga, mehmonxona biznesini sirlarini juda tez o‘rganib kasbning eng yuqori cho‘qqilariga chiqdi. O‘z ish tajribasini u 15 yoshidan mehmonxona boshqaruvchisining shogirdi sifatida boshlagan. 19 yoshidayoq uning o‘zi Parij restoranchalaridan birini boshqarardi, lekin negadir bu ishni birdaniga tashlab ketdi va mashhur Voisin restoraniga ofitsiant yordamchisi bo‘lib joylashdi. Bu yerda u boy va mashhurlarning didlariga ma’qul bo‘lish sa’natini o‘rgandi. Juda qisqa vaqt ichida u doimiy mijozlar to‘g‘risida hamma narsani eslab qoldi (ular nimani yaxshi ko‘radi va nimani yoqtirmaydi), va ular har doim ularga u xizmat qilishini talab qilardilar. 22 yoshida Rits Lyurensdagi (Shveysariya), o‘zi tufayli shaharni eng orbo‘li mehmonxonasi bo‘lgan Grand National Hotel ning boshqaruvchisi bo‘ladi. Ritsning o‘ziga tortuvchiligi va kashfiyotchiligi eng tanlangan mijozlarni tez jalb qilishga unga imkoniyat berdi. 11yillik muvaffaqiyatli ish faoliyatidan keyin u o‘ziga tortuvchi taklifni–yaqindagina Londonda ochilgan, lekin ishlari hali uncha yaxshi ketmayotgan Savoy Hotel tomonidan tushgan, qabul qilishga tavakkal qildi. Shunday qilib 38 yoshli Sezar Rits dunyodagi eng mashhur feshenebl otellardan birining boshqaruvchisi bo‘ldi. Va yana bir bor uning o‘ziga tortuvchanligi va qobiliyatlari ommada munosib taassurot qoldirdi. Eng avvalo u o‘z otelini yuqori jamoaning madaniyat markazi qildi. Uning bosh-oshpazi –Agyust Eskofe bilan birga u eng ajoyib yevropa taomlarini tayyorlay oladigan, shuningdek restoranda shu taomlarga mos keluvchi muhit yarata oladigan jamoani tuzdi. U shunday bir a’nana kiritdi, unga ko‘ra mijozlar faqat kechki liboslarda kelishardi, restoranga eng yaxshi cholg‘u asbobli orkestrlarni taklif qilardi va umuman har xil maxsus jihozlar uchun mablag‘ ayamasdi. Bir kuni u suzib yuruvchi restoran atrofida haqiqiy Venesiyani –

neapolitanlarning qo‘shiqlarini kuylovchi gondollari va gondolerlari bilan tashkil qildi. Rits omma bilan aloqa qila bilish boshqaruvchining eng kerakli sifatlaridan deb hisoblardi. Uning odamlarga va ularni hohishlariga bo‘lgan e’tiborliligi menejer sa’natini yangi pog‘onaga olib chiqdi. Va shu paytgacha Rits nomi mehmonxona biznesida bashanglik va nozik didlik sinonimi hisoblanadi. U ishga butunlay, kuchini ayamasdan berilardi va 52 yoshida kuchli asab taranglashuvini boshidan kechirdi, undan keyin u o‘zini tiklay olmadi. 4. Eng zamonaviy, yirik va g‘aroyib dunyo mehmonxonalari Institutional Investor (“Boshlovchi investor”) mahoratli jurnal har yili dunyo otellar ishi yakunlarini yilning yarmidan ko‘pini har xil qit’a otellarida o‘tkazadigan tadbirkor odamlardan so‘rov asosida tahlil qiladi va ularning eng yaxshilarini aniqlaydi. Shunday qilib, jurnal oxirgi bir necha yil mobaynida birinchi o‘rindagi “Otel” deb Bangkokdagi “Orient” otelini nomlaydi. Uning ketidan izma-iz gonkonglik “Regent” va gamburglik “Yier Jahreszeiten”, gonkonglik “Mandarin Oriental” va londonlik “Shangri - La” keladi. Jurnalning oxirgi tadqiqotlari eng yaxshilar: gonkonglik “Regent Hong Kong”, los-anjeleslik “Bel-Air”, singapurlik “Shangri-La” ekanligini aniqladi. Las –Vegasdagi (AQSH, Nevada) “MGM Cyrand” avvalgidek dunyodagi eng katta oteli bo‘lib kelmoqda. Uning xona fondi 5005 ta mehmonlar uchun mo‘ljallangan xonalardan iborat. Otel 4 ta o‘ttiz qavatlik bonodan iborat va 45,3 ga maydonni egallagan. Otelning konferens –zali 15,2 ming joyga mo‘ljallangan. Bog‘i 13,3 ga maydonga ega. Kazino 5793 m 2 joyni egallagan va to‘rtta alohida zaldan tashkil topgan. O‘rnatilgan o‘yin avtomatlari mingtagacha yetadi.

Bazele shahrida joylashgan “Drei Konige am Rhein” oteli Yevropadagi eng qadimiy otel hisoblanadi. O‘sha davr tarixchilarining ma’lumot berishicha, birinchi mijozlari uning ostonasini 1026 yildayoq bosib o‘tishgan. Pudondagi (Xitoy) “Grand –Xayatt –Shanxay” oteli bugungi kunda shubhasiz dunyodagi eng yuqori otel hisoblanadi va 88 qavatli Chin –Mao –Tauer binosining yuqoridagi 35 qavatini egalagan. San-Fransiskodagi “Xayatt -Ridjensi” oteli eng katta mehmonxona vestibyuliga (107 metr uzunlik, kengligi 49 metr, shiftining balandligi 52 metr) egadir. G‘ildirakdagi mehmonxona sifatida avvalgidek “Sharqiy ekspress” Parij - Istambul e’tirof etiladi. Uning uzunligi 501 metrni tashkil etadi. “Everest ko‘rinishi” oteli dunyodagi eng yuqori cho‘qqilik otel hisoblanadi. U Namche (Nepal) qishloqchasidan uncha uzoq bo‘lmagan joyda qurilgan. Yaxshi ob-havo sharoitida uning derazalaridan g‘aroyib Everest manzarasi ko‘rinadi. Odatda balandlik tufayli 80% mehmonlar ko‘ngil aynash, bosh og‘rig‘i va uyqusizlikdan qiynaladilar. 1 minuti 1$ lik kislorod xonalarga xizmat ko‘rsatishning eng ommaviy buyurmasi ekanligi hayratlanarli emas. Bugungi kundagi hamma ma’lumotnomalarida Longerbayen (Svaldbar arxipelagi, Norvegiya) orolida joylashgan “Qutbiy” oteli eng shimoliy mehmonxona hisoblanadi. Arxipelag bir nechta orollardan tashkil topgan va haqli ravishda Yevropaning eng shimoliy nuqtasi hisolanadi, uning 60%i abadiy muzliklar bilan qoplangan. Otelda hamma servisning yuqori me’yorlari tadbiq etilgan. Eng qimmat apartamentlar – “Royal-Towers” (Atlantis, Bagama) otelidagi o‘n xonalik apartamentlar – sutkasiga 25000$ ijaraga beriladi. Istiqomat qiluvchilar xizmatida ikkita ko‘ngil yozish markazlari, bar, xona royali, idishlari sof oltindan ishlangan oshxona. Perto-Rikodagi “Xayatt –Ridjensi Kerromar” oteli eng uzun basseynga ega. Uzunligi 541 metr. Umumiy maydoni 1,8 ga. Basseyn 5ta birlashuvchi suvda

uchish joylar seksiyasi va tropik landshaft bilan o‘ralgan 14 ta sharsharadan iborat. Las-Vegasdagi (AQSH, Nevada) “Beladjio” otel huquqini eng ko‘p sonli favoralar bezaydi. Chiroyli suniy ko‘l minglab suvini 74 metr balandlikka otuvchi favoralar bilan o‘ralgan. Favoralar ishini kompyuter tartibga soladi. Kechki va tungi paytlarda 4 mingta rang barang lampochkalardan tashkil etilgan, stereo-va ranglar musiqasi hamrohligidagi yorug‘lik yoqib qo‘yiladi. Bali orolining janubiy qismidagi Kuta qirg‘oqlarida dunyodagi birinchi musiqaviy otel ochilgan. Bu otelning nomi “Hard Rock Beach Club” (“Rok- musiqa qasri”) o‘ziga xos: otel zamonaviy musiqaga mo‘ljallangan va ayniqsa yoshlar o‘rtasida tez ommaviylashib ketdi. 417 ta xona bir nechta har biri maxsus musiqa uslubida: ro-n-roll, blyuz, psixodelik, reggi va alternativa asosida bezatilgan qanotlarda joylashgan. Hamma xonalar yuzlab musiqa kliplari, kinolar va kompyuter o‘yinlari mavjud videodisklarni buyurtirish uchun tele-va videoavtomatlari bilan jihozlashgan. Har bir xonada istiqomat qiluvchilar xizmatiga audioavtomatlar. Porte ustuni oldidagi o‘zgacha bezatilgan ochiq zal. Devorlar rok yulduzlar buyumlari bilan bezatilgan, markazda esa deyarli 24 soat musiqali kliplarni ko‘rsatuvchi ekran o‘rnatilgan. Kvadrat shaklidagi bar ustuni ustidan ko‘tarilgan sahnadajonli musiqa konsertlari o‘tkaziladi. Shu yo‘sinda, otel istiqomatchilari kelishlari bilan oq “Hard Rok” kafesida paydo bo‘ladilar. “Rok-musiqa qasri”da istiqomat qilish unchalik arzon emas –xona uchun sutkasiga 150 $ va undan yuqori. Lekin bo‘sh joy deyarli bo‘lmaydi. Sahara cho‘li bilan chegarada Tunisning eng ajoyib mehmonxonasi joylashgan. Qurilishlar qandaydir mahalliy qabilalarga tegishli va ulkan bochkalarga judayam o‘xshaydi. Diametri 2-3metr va uzunligi 3-4metr bo‘lgan “bochkalar” ham bor. Ular toshlardan qilingan va loy suvalgan. Eshiklar –diametri 50sm. bo‘lgan teshiklar. Mehmonlarga cho‘l aholisi –beduinlar xizmat qiladi.

Las-Vegasda (AQSH, Nevada) 16 ta “tematik”otellar mujassamlashgan, ularning tashqi ko‘rinishi va intereri har xil joylar va davrlarni “xazinalar oroli”dan boshlab to “Venesiyaning o‘rta asri”gacha o‘zida aks ettiradi. Dunyoning eng g‘arioddiy va ajoyib mehmonxonalaridan biri – “Treetops Hotel” (“Daraxt uchidagi otel”) Keniyani tabiat bog‘larining birida joylashgan. Xudi shu otelda 1952 yili Yelezaveta II Angliya qirolichasi bo‘lganligini bildi. Otelning ajoyibligi shundaki, u bu so‘zning to‘g‘ri ma’nosida daraxning ustida joylashgan va uning oynasidan yovvoiy hayvonlar suv bo‘yida yig‘ilishini tomosha qilish mumkin. Avstraliya o‘zining Ulkan to‘siqli rifdagi g‘aroyib suv ostidagi oteli bilan g‘ururlanadi. Bu otelda mehmonlar uchun mo‘ljallangan xonalarning oynalari dengiz sathidan pastda joylashgan bo‘lib ajoyib bo‘lgan suv osti manzaralaridan bahramand bo‘lishga imkoniyat yaratadi. Bizning kunlargacha dastlabki ko‘ranishida saqlanib qolgan turar joylardan eng qadimiysi Sen-Albans qishlog‘idagi (Angliya) turar hovlisi hisoblanadi, 795 yildagi hodisalarni yozuvli xronologiyasi uni o‘sha davrda ham borligini tasdiqlaydi va “Olishayotgan xo‘roz oldida” deb nomlangan. Norvegiyaning Tromse shahrida joylashgan otel ham ajoiybotlardan mahrum etilmagan. Yo‘lak oldida lapland milliy libosi: ko‘k, ustida koptok kabi katta qizil pomponli qalpoq kiygan shveysar kutib oladi. Shu yerning o‘zida u ham milliy libosni kiygan ayol –laplandka. Zero shveysarlar libosi aniq chet el turistlari uchun mo‘ljallangan bo‘lsa hamki (shahardagi hamma zamonaviy kiyinishadi), shuning o‘ziyoq ma’lum bir kafiyatni paydo qilmoqda.Otel mijozi shu zahotiyoq nooddiy bo‘lgan muhitga kirishib ketadi va atrofdagi narsalarga boshqacha nazar orqali alohida qiziqish bilan qaray boshlaydi. Kiotodagi eng qadimiy va hozirda ham o‘zining ommaviyligini yo‘qotmagan, imperator o‘zi oldiga chaqirtirgan feodallar turgan qadimiy “Nidzo dzinya” mehmonxonasi hisoblanadi (Kioto qadimda Yaponiya poytaxti bo‘lgan). O‘rta asrlar tinchsizlik davri bo‘lgan va shuning uchun ham o‘sha paytdagi mehmonxonalarni asosiy muammosi mehmonlarning xavfsizligini ta’minlashdan

iborat edi. Aytish lozimki, o‘rta asr kashfiyotchilari ozmuncha bo‘lmagan aqilli qo‘llanmalarni: sirli eshiklarni, “antiakustik” zallarni (eshitish mumkin emas, umuman hech narsani eshitib bo‘lmaydi), baland tovush chiqaradigan, “kuylaydigan” pollarni (shovqinsiz o‘g‘rincha kirish mumkin emas) va hakazolarni o‘ylab topishgan. Eng qizig‘i, bu “texnik qurilmalar”ni ko‘pchiligi hozirda ishlamoqda va “Nidzo dzinya” otelining bugungi kundagi ommaviylashishiga katta hissa qo‘shmoqda. Turizm va dam olishning eng ommalashgan oteli Haqoneda hamma istiqomatchilarga kimono ajratiladi. Bu milliy (va ancha qulay!) libosda dam olish, restoranlarga borish, raqs tushish, konsert ko‘rish mumkin. Otel mijozligiga qabul qilish maxsus marosim –oyoq kiyim almashtirish bor. Yumshoq yashil tuflida vestibyuldan to xona eshiklarigacha yurib boriladi. Bu yerda oyoq kiyim qiziliga almashtiriladi – unda faqat kirish ostonasida va yo‘lakchada yurish mumkin, lekin xonaning o‘zida (polda uxlashadi axir!) faqatgina to‘q sariq (oranjeviy) tuflida yurish mumkin. Ryokan turdagi yapon otellari maxsus qiziqish jalb qiladi. Agar shunday aytish mumkin bo‘lsa, o‘ziga xos “antiotel”. Unda hamma narsa teskarisiga. Maslan, oddiy otelda kechki ovqatga tayyorgarlik ko‘rib siz kostyum kiyasiz va restoranga chiqasiz. Duxi sepish, vanna qabul qilish, soqol olish – butun tualetni siz albatta o‘z xonangizda qilasiz. Ryokanda mehmonlar birga yuvinishadi, lekin hamma o‘z xonasida ovqatlanadi. Kechki (yoki peshingi) ovqatga kiyinshmaydi, aksincha yechinishadi. Aniqroq aytganda, kimanoni kiyishadi, chunki unda kostyumga qaraganda osonroq va kengroq. Oddiy otellarga kirish qismi yorqin yorug‘lashtirilgan, har xil turdagi reklamalar bilan bezatilgan, ryokanda esa to‘qish to‘siq (odatda, bog‘li), bosh kirishga kam yorug‘lashtirilgan yo‘lcha olib boradi. Kirishda polda yumshoq tuflilar. Sizga hech qanday kalit berilmaydi xonalar qulfsiz. Har bir xona raqamlarga ega emas, balki shaxsiy atoqli nomiga ega : “Tog‘”, “Daraxt”, “Ko‘l” va hakazolar. Otel mehmoni qayerda istiqomat qilishni tanlamaydi, uning uchun bu qarorni mezbon qabul qiladi. Ryokan egasi sizni o‘z uyida qabul qlayotgandek hisoblanadi, zero siz mijoz emassiz, balki mehmonsiz bu

so‘zning dastlabki ma’nosida. Shuningdek menyu ham yo‘q. Mehmonlarni mezbon ko‘rsatmasiga ko‘ra ovqatlantirishadi. Taomlar narxini ham siz butun turgan vaqtingizga natijalar kiritish payti kelganida bilasiz. Shvesariyada alohida ommaviylikka ega Yevropaning eng yuqorida turuvchi oteli tog‘larda 3452metr balandlikda joylashgan. U yil bo‘yi ishlaydi. Afrikaning eng yuqori tog‘i bo‘lgan Kilamandjaroda Tanzaniyaning bir nechta yaxshi otellari muvaffaqiyatli ishlamoqda. Kashfiyotchilik uchun, faraz qilish va botirlik uchun tadbirkorlar Braziliyaning eng yaxshi oteli deb, Manaus shaharidan o‘n kilometr uzoqlikda, bu esa tropik changalzor bag‘rida qurilgan otelni tan olishdi. Uning binosi silindr shaklida bo‘lib 135metr balandlikka ega. Otelning cho‘milishga mo‘ljallangan basseynlar oldidan oqib o‘tadigan Amazonka suvi bilan ta’minlanadi. Germaniyada qadimgi otellar va restoranlar juda ko‘p. Asosan Veymar shahridagi “Elefant” otelini aytib o‘tish lozim, chunki u 1521yilda tashkil qilingan. Unda hamma zamon va xalqlarning ko‘plab mashhur kishilari to‘xtagan, yozuvchilar esa o‘zining qahramonlari Veymarda va albatta shu otelda istiqomad qilishlarini yozganlar. Otelning tiklanishidan keyin (urush uni vayron qilgandi) 1955 yilda Fridrix Shiller o‘limining 150-yilligini nishonlashga Shvesariyadan kelgan ajoyib yozuvchi Tomas Mann o‘z ismini alfavit kitobchasiga yozgan birinchi kishi bo‘ldi. Boy haridorlar orasida dam olishni Fransiya, Ispaniya, Italiya, Angliyadagi aristokrat saroylarida o‘tkazish moda tusiga kirdi. Saroy egalari odatdagidek juda yuqori titulli shaxslar, lekin daromadlarni ko‘paytirishga muhtojlar, mehmonlarga “mulk illyuziyasini” sotishadi: mehmonlarga xizmat shunday ko‘rsatiladiki, go‘yoki ular bu qadimiy qasrlarning mashhur egalari hisoblanadilar. Turistik biznesning bu turi ochiqdan ochiq reklama qilinadi, aniq qaysi qasr ijaraga berilayotgani haqida maxsus kanallar orqali (shu jumladan Internet orqali) bilib olishadi.

1533 yil Parijda ochilgan Tour d’argent (“Tur d'Arjan”) restorani eng birinchi restoran hisoblanadi. Ikki asr davomida u nafaqat Parijda balki butun Fransiyada ajoyib tashkilot bo‘lib kelgan. Restoran biznesining mutaxassilariga restoran atamasi avtori mashhur tashkilotchi va oshpaz (kulinar), uni yana XVI asrda faxrli “zamonaviy restoran otasi” tituli balan taqdirlashgan inson bu M.Bulanje bo‘lishini bilish juda ham qiziq bo‘lsa kerak. O‘shanda u Bayel ko‘chasidagi 24 soat ishlaydigan taverniyani boshqarar edi. Bosh taom u restorane (mustahkamlovchi, qayta tiklovchi) deb nomlagan sho‘rva edi, shu yerdan “restoran” degan nom kelib chiqqan. Lekin Bulanje bu sho‘rva bilan cheklanib qolmadi va 1767 yili o‘zining ajoyib bo‘lgan “vino sousidagi qo‘y go‘shtidan sho‘rvasini” yaratdi. Bu taom muvaffaqiyati hamma hursandchilik kutishlarini ham oshib o‘tdi. Bulanje rivojlana borardi. Birinchi mashhur amerikalik tavernya – “Stadt Huys” 1642 yili gollandlar tomonidan yangiAmsterdamda, o‘sha paytdagi Nyu-York shunday nomlangan. Ko‘pchilik kolonial davridagi turar joylar va tavernyalar nafaqat boy mehmondo‘stlik an’analariga ega, balki boy tarixga ham egadirlar. Gollandiyalik Ist-Ind kompaniyasi “Stadt Huys”ni ochganidan keyin bir yil o‘tar o‘tmas Bouling –Grinda “Kreiger’s Tavern” ochildi. Fuqarolik urushi davrida bu taverna “King’s Arms” deb nomlangan va ingliz generali Geydj shtabiga aylantirilgan. Yanada qizig‘i “Fraunces Taverns” general Djordj Vashington shtabi bo‘lgan va u o‘zining tarixiy nutqini so‘zlagan joy. Ikkala tavernalar hali ham faoliyat yuritmoqda. Dubaydan (BAA) uncha uzoq bo‘lmagan cho‘lda birinchi ekologik kurort tashkil qilindi. U yerda 25ta “lyuks” qasrlar mavjud.Loyiha asosida cho‘l hududiga harakterli o‘simlik va hayvonot dunyosini saqlab qolishdir. Har bir kottedj o‘ziga tegishli bog‘ga va basseynga ega. Mijozlarda otda sayohat uyushtirish imkoniyati yoki tuyada sayir qilish, kamondan otishni mashq qilish mumkin. Mehmonxonalarning ichida birinchi bo‘lib, Berlindagi “Artemiziya” mehmonxonasi faqat ayollarni joylashtirishni boshlagan edi. Oz muddatdan keyin bunday kategoriyadagi istiqomatchilarga xizmat ko‘rsatishga gamburglik

“Xansetin” oteli ham qo‘shildi. Bu mehmonxonalarning xizmat ko‘rsatuvchi hodimlari qa’tiy ravishda ayollardan tashkil topgan. Intererda, dizaynda mashhur ayol – rassom-bezatuvchilarning eng yaxshi erishgan yutuqlaridan foydalanilgan. Uchinchi ming yillik mehmonxonasi haqqoniy ravishda Fors ko‘rfasining qirg‘oqlarida 30 km 2 (75akra) maydonda joylashgan “Chicago Bech Resort” mehmonxona kompleksi bo‘ldi. Majmuaning asosiy elementi besh yulduzli “Resort Hotel”, ajoyib xonalar fondiga ega, dam olish joylariga, banketlar va konferensiyalar o‘tkazish uchun markazlarga, akvaparklarga, asosiy binodan uzoqroqda bo‘lganlar uchun 21 villaga (luxury) va “Otel Minora” (“Tower Hotel”), tashqi tarafi ulkan parusni eslatuvchi, inshootlarga egalik qiluvchi. Buning hammasi sun’iy orolda joylashtirilgan. Balandligi 321metrga yaqin bo‘lgan bu binoda 200 ta juda ham shinam (super luxury ) xonalar sig‘adi. Shunday qilib, “Tower Hotel” nafaqat uchinchi ming yillikka intilayotgan eng birinchi otel, balki eng yuqori mehmonxona binosidir. Otelda joylashgan mehmonxona mijozlari orolga uch xil usulda : 28-metrlik qirg‘oq va mehmonxona o‘rtasida yotgan “bukr ko‘prikdan” foydalangan holda; doimiy ravishda shu kurs bo‘yicha suzuvchi yaxta orqali yoki vertolyot, uning qo‘nishi uchun otel korpusiga dengiz sathidan 212m balandlikda maxsus maydon tayyorlangan. Bino cho‘qqisining bevosita yaqinida joylashgan restoran va barlariga nafaqat fors ko‘rfasidan balki amirlik mamlakatlaridan to Omondan ham mijozlar kelishadi. “Tower”ning hamma xonalarini o‘rtacha maydoni 550m 2 ga teng, dekoratsiyalangan va qadimgi haykallar va rasmlar bilan bezatilgan, shuningdek zamonaviy rassomlarning buyuk asarlari bilan ham. Xonalar fondining oynalari ko‘rfas tomon qaratilgan.

Adabiyotlar : 1. Aleksandrova A.Yu. Mejdunarodniy turizm. - M: Aspekt Press, 2004. 2. Balabanov I.T., Balabanov A.I. Ekonomika turizma. Uchebnoye posobiye M.: Finansi i statistika.2003 g. 3. Balashova Ye «Gostinichniy biznes» M.2005g. 4. Bgatov A.P. Turistskiye formalnosti. «Akademiya». M. 2004. 5. Birjakov M.B. Vvedeniye v turizm. S.Pb.: Izdatelskiy Torgoviy Dom «Gerda», 2006. 6. Bogdanov Ye.I. Planirovaniye na predpriyatii turizma SPb.: Izd.d. «Biznes- press» 2005 7. Gulyayev V.G. Turizm: Ekonomika i sotsialnoye razvitiye. M.: FiS 2003 8. Kamilova F.K. – «Xalkaro turizm bozori»// o'quv kullanma, Toshkent. TDIU-200 1 9. Kvartalnov V.A. Menedjment turizma: ekonomika turizma. Uchebnik. 2002 10. Kabushkin.N.N. Menejment turizma. -Mn.: Novoye znaniye 2005 god.

O'xshashlar

Turizmning tashkiliy rivojlanish tarixi

Menejmentning rivojlanish tarixi va zamonaviy holati

Sanoat ishlab chiqarishini joylashtirish

Turizm sohasida joylashtirish xizmatlari

Milliy hisoblar tizimi fanining mohiyati va rivojlanish tarixi