Ижтимоий соҳани бошқаришда давлатнинг роли - Iqtisodiyot - Referatlar

Ижтимоий соҳани бошқаришда давлатнинг роли

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

97.5 KB

Ko'chirib olish

Ижтимоий соҳани бошқаришда давлатнинг роли. Режа: 1. Ижтимоий соҳанинг тармоқларида давлат ва бозорнинг роли 2. Ўзбекистон аҳолисини ҳимоя қилиш ва ижтимоий хизматлар 3. Ўзбекистон аҳолисини ижтимоий ҳимоя тизимини яратиш

Ижтимоий соҳанинг тармоқларида давлат ва бозорнинг роли Бозор иқтисодиёти шароитида иқтисодиётда бир неча камчиликлар пайдо бўлади. Мана шу камчиликлар ва иқтисодиётдаги салбий жараёнларни йўқотиш учун давлат иқтисодиётга аралашади. Бозор иқтисодиёти шароитида миллий иқтисодиётни бошқаришда давлатнинг роли қуйидагилардан иборат: - Давлат миллий иқтисодиётнинг айрим тармоқларини, соҳаларни иқтисодий жараёнларни режали тартибга солади. Масалан: ишсизлик билан курашиш дастурлари, қишлоқ хўжалигини ривожлантириш дастурлари ва ҳоказолар; - Давлат иқтисодиётини ривожлантиришнинг ҳуқуқий норма ва қонунларини ишлаб чиқади. Масалан: Ўзбекистонда антимонопол қонун, банкротлик тўғрисидаги қонун ва ҳоказолар; - Давлат миллий иқтисодиётни бошқаришда ҳар хил маъмурий чора тадбирлардан фойдаланди; - ижтимоий соҳани бошқаришда ҳам давлатнинг роли жуда ҳам катта, у бир қатор ижтимоий-иқтисодий функцияларни бажаради; - бозор тизими самарали ривожланиши учун, ижтимоий адолатни ривожлантириш учун давлат қонуний асосни таъминлайди; - мамлакатда яшайдиган фуқороларнинг иқтисодий эркин кураши ва эркин рақобатини ҳимоя қилади; - миллий даромад ва миллий бойликни ижтимоий адолатлилик асосида яратилган миллий даромадни қайта тақсимлайди; - инфляция, ишсизлик жараёнлари устидан назорат қилиш асосида иқтисодиётни барқарорлаштириш ва иқтисодий ўсишни рағбатлантиради; - аҳолини бозор иқтисодиётининг салбий натижаларидан ҳимоя қилиш учун ижтимоий механизмни такомиллаштириш. Ривожланган бозор иқтисодиёти мамлакатларида ижтимоий соҳаларда давлатнинг роли ҳар хил.

Давлатнинг кўп сонли функциялари ичидан энг асосийларидан биридавлатнинг ижтимоий сиёсат фукциясидир. Давлатнинг ижтимоий сиёсати деганда, биз аҳолининг ижтимоий ҳимоя қилиш тизимини бажариш учун аҳолини барқарор ва юқори турмуш даражасини яратиш учун давлат томонидан олиб бориладиган чора-тадбирларнинг йиғиндисини тушунамиз. Амалиёт шуни кўрсатадики, давлатнинг ижтимоий сиёсати ҳар хил даврларда ўзига хос хусусиятларга эга бўлган ва шу сиёсатнинг натижалари ҳам хар хил бўлган. Лекин ижтимоий сиёсатнинг хусусиятларига қарамасдан биз энг асосий белгиловчи йўналишларни ажратишимиз мумкин. Бу қуйидагилар билан боғлиқ: 1. Моддий ва маънавий бойликларнинг тақсимланиши шу мақсадда олиб борилиши керак, у жамиятда ижтимоий адолатни таъминласин. 2. Демографик сиёсатни шундай олиб бориш керакки, натижада меҳнат ресурсларидан рационал фойдаланиш мумкин бўлсин. 3. Жамиятнинг рационал (унумли) ижтимоий таркибини тузиш учун давлатнинг ижтимоий йўналишининг асосий вазифаси бўлиб ҳар хил манбалар орқали аҳоли даромадларини ташкил этиш ҳисобланади. Улар қуйидаги йўналишлар орқали ташкил этилади:  меҳнатга тўловлар орқали:  ижтимоий истеъмол фондлар орқали:  шахсий мулкчилик орқали:  корхоналарнинг даромадлари орқали: Аҳоли даромадларининг бир қисми меҳнат сифати билан боғлиқ бўлса, яна бир қисми меҳнат сифатига боғлиқ бўлмайди. Ўзбекистон аҳолисини ҳимоя қилиш ва ижтимоий хизматлар тизимини ривожлантириш. Собиқ Иттифоқда ижтимоий соҳа хизматларининг асосий ишлаб чиқарувчиси ва асосий истеъмолчиси бўлиб давлат ҳисобланган. Мулкнинг бир қисмига касаба уюшмалари, колхозлар ва бошқа ижтимоий ташкилотлар эгалик қилишган. Хусусий мулкчилик йўқ бўлган десак ҳам бўлаверади.

Давлатнинг бошқа ташкилотларидаги роли ижтимоий соҳада ресурсларнинг тақсимланиши жуда кам бўлган. Бозор иқтисодиётига ўтиш даврида ижтимоий соҳада рақобат пайдо бўлади ва мукчиликнинг турли шакллари ташкил этилади. Умуман «аралаш» иқтисодиётнинг принциплари ижтимоий соҳада ўз самарасини кўрсатади, чунки фақат давлат механизми ёки фақат бозор механизми ижтимоий талабларни қондиришда самарасиздир. Ижтимоий соҳада фақат бозор механизмидан фойдаланиш бутунлай нотўғри. Чунки аҳоли бир хил гуруҳларни (ишсизлар, саводсизлар, уй-жойсизлар) моддий томондан қурби етмаса, ушбу хизматлардан фойдалана олмайдилар. Шартли бепул хизматларга, масалан бошланғич ва ўрта мактабларда ўқиш, ҳар хил инфекцияларга қарши вакцинациялаш ва бошқалар киради. Айрим харажатлари юқори бўлган тармоқларда, масалан, музейлар, қисман тўланадиган механизми қўлланилади. Яъни, харажатларнинг асосий қисмини давлат ўз устига олади. Лекин шу хизматлардан фойдаланган аҳоли ҳам уларга пул тўлайди. Масалан, кўргазмаларга, спорт мусобақаларга сотиб олинадиган билетлар. Ижтимоий хизматларнинг асосий қисмига аралаш тўловлар механизми афзалроқдир. Ижтимоий хизматларнинг айрим соҳаларида эса хусусий бозор механизми афзалроқдир. Масалан, шоу-бизнес, киноматографияда, бизнес мактабларининг фаолиятида. Бу ерда давлатнинг роли жамият аъзоларини ноижтимоий жараёнлардан ҳимоя қилишдан иборатдир. Шу билан бир қаторда давлат ушбу соҳалардаги нотижорат фаолиятни қувватлайди. Масалан, нотижорат кинемотограф. Ўзбекистон аҳолисини ижтимоий ҳимоя тизимини яратиш босқичлари ва йўналишлари Ўзбекистонда ижтимоий хизматларни ўрнатиш ва ривожлантиришни учта босқичга бўлиб ўргансак бўлади. Биринчи босқич: 1924 йилдан 1956 йилгача. Бу йилларда пенсия ва нафақа тушунчалари пайдо бўлди ва ҳаётга ўрнатилади. Лекин бу даврда ягона

пенсия тизими йўқ эди ва пенсиялар билан таъминлаш тармоқлар принципи асосида олиб борилар эди. Иккинчи босқич: 1956 йилдан 1990 йилгача. 1956 йилдан давлат томонидан пенсия таъминоти тўғрисидаги қонун қабул қилинди. Бу қонун бўйича пенсиялар билан таъминлаш аҳолининг доираси анча кенгайди. Масалан, ушбу йилдан бошлаб колхозчилар пенсия оладиган бўлдилар. 1965 йилдан бошлаб аҳолининг ҳамма табақалари пенсия оладиган бўлдилар. Ундан ташқари бу босқичда ҳар хил нафақа ва имтиёзлар тўлана бошлади. Биринчи ва иккинчи босқичларда аҳолини ижтимоий таъминлаш тизими етилди ва ўз ичига қуйидаги йўналишларни қамраб олди: -Пенсия таъминоти -Ижтимоий хизмат имтиёзлари. Учинчи босқич: 1990 йилдан ҳозирги давргача яратилган аҳолини ҳимоя қилиш механизми такомиллаштирилди. 1990 йилдан иқтисодиётнинг бозор муносабатларига ўтиш билан фуқароларни пенсия таъминоти тўғрисида қонун қабул қилинди. Бу босқичда янги тушунчалар пайдо бўлди. Пенсия фонди, ижтимоий пенсиялар, даромадларни индексациялаш. Ижтимоий ёрдамнинг турлари қуйидагича: пенсиялар, болаларга бериладиган нафақалар, инвалидларга бериладиган имтиёзлар, бепул протезлаш, давлат томонидан якка яшайдиганлар, қариялар ва инвалидларни таъминлаш. Ижтимоий ёрдамнинг асосини пенсиялар ва аҳолига нафақалар ташкил этади. Пенсияларнинг бир неча турлари мавжуд: ёшига доир бўйича, инвалидлик бўйича, боқадиган одамини йўқотиш бўйича, ижтимоий пенсиялар, имтиёзлар асосан инвалидларга ва ягона турган қарияларга берилади. Республикада аҳолини ижтимоий ҳимоялаш асосан уч йўналишда амалга оширилади. Биринчиси, нархларнинг эркинлаштирилиши ва уларнинг қадрсизланиши даражаси ортиб бориши муносабати билан даромадларнинг энг кам ва ўртача

даражаси мунтазам ошиб борилди. Бу соҳа 1993 йил январда жорий этилган янги ягона тариф ставкаси барча ходимларнинг меҳнат ҳақи миқдорини тариф коэффициентлари орқали энг кам иш ҳақи воситаси билан бевосита ўзаро боғлаш имконини берди. Яъни энг кам иш ҳақини ошириш йўли билан аҳолининг ўртача иш ҳақини ошириш йўли билан аҳолининг ўртача иш ҳақи, пул даромадлари ҳам ўзўзидан кўтарила боради. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 26 октябрдан амал қилиб бошлаган №218-сонли қарорига мувофиқ, иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва ижтимоий нафақалар миқдорини ошириш 1,2 баробар кўпайтирилди. Албатта бу аҳоли барча табақаларини пул даромадларининг кўпайишини таминлайди ва ҳар йил оширилади. Жорий 2007 йилда энг кам иш ҳақи - 12420 сўмни ташкил қилади. Иккинчиси, республикани ички истеъмол бозорини ҳимоя қилиш ва аҳолининг озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмолининг муайян даражасини сақлаб туриш. Учинчидан, аҳолининг кам таъминланган табақаларини ижтимоий жиҳатдан қўллаб қувватлаш чора-тадбирлари кўрилди. 1994 йилда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишнинг тенглаштириш тизимидан аниқ мақсадли ва аҳолининг мухтож табақаларини қамраб оладиган тизимга ўтилди, яъни «маҳалла» жамияти орқали болалар ва кам даромадли оилаларга моддий ёрдам кўрсатиладиган бўлди. Бундай аҳолини ижтимоий ҳимоя тизимининг яратилиши ислоҳотлар биринчи босқичнинг ижтимоий ҳимоялаш соҳасидаги муҳим якуни бўлди. Ҳозирги кунда бу тизим янада такомиллашиб бораяпти ва туғилишини тасдиқлади. 2007 йилда маҳаллалар орқали республикадаги болали оилаларнинг кўпчилиги нафақа олишди. Иқтисодий ислоҳотларнинг иккинчи босқичида ялпи ижтимоий кафолатлар ва аҳолининг ночор ва мухтож қатламларини кучлироқ қўллабқувватлаш тизими зарур бўлиб қолди ва янгидан ижтимоий сиёсат қурилишига асос қилиб олинди. (1994-1997 йиллар). Учунчи босқичнинг

(1997 йилдан хозиргача) асосий мақсади – бу иқтисодий ўсиш, аҳолини яшаш даражасини ошириш ва манзилли ижтимоий ҳимоялашни кучайтиришдир. Ижтимоий соҳани тартибга солишда бозор механизмининг роли ва ахамияти Ўзбекистон шароитда бозор иқтисодиётини шаклланиши майда ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш, унинг учун барча имкониятларни яратиш ва шу асосда аҳолининг даромадларини кўпайтириш муҳим вазифалардан бири этиб таъкидланди. Яъни аҳоли бозор иқтисодиёти қонунларидан самарали фойдаланган ҳолда турмуш тарзини тубдан яхшилаш учун имкон туғилмоқда. Масалан деҳқон бозори, у маълум бир даражада аҳолини, пулга бўлган эхтиёжини ва истеъмол маҳсулотларига бўлган эхтиёжини қондиради. Қишлоқ аҳолиси деҳқон бозорида ўзлари етиштирган маҳсулотларни сотиш натижасида пул даромадларини кўпайтиришга эришадилар. Ўзбекистон Республикасида ижтимоий ҳимоя масаласи давлат сиёсатининг марказида турадиган масалалар қаторидан жой олган. Президентимиз И. А. Каримов «Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда» асарида «халқ фаравонлигини барқарор муттасил оширишни, аҳоли ижтимоий ҳимояланиши устувор йўналиш қилиб белгилаб, шу йўл билан ислоҳотлар фақат инсон манфаатларини кўзлаб, унинг қоидамизни яна бир тасдиқлаган бўламиз» 1 деб таъкидлаб ўтдилар. Республикамизда ҳукумат вазиятни назорат қилиш ва ижтимоий соҳани мустаҳкамлаш юзасидан зарур чора-тадбирларни кўриш туфайли одамларнинг турмуш даражаси кескин пасайишининг олди олинди, бу республикада осойишталик ва барқарорликни сақлаш омили бўлди. Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш асосий чора-тадбирлари қуйидагилардан иборат бўлди; 1 Каримов И. А. Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда, Тошкент. «Ўзбекистон», 1999.

-нарҳларни эркинлаштирилиши ва пулнинг қадрсизланиш даражасини ортиб бориши ҳисобга олинган ҳолда даромадларнинг энг кам ва ўртача даражаси мунтазам оширилиб борилди; -республиканинг ички истеъмол бозорини ҳимоя қилиш ҳамда озиқ-овқат маҳсулотлари ва ноозиқ-овқат молларининг асосий турлари истеъмолини муайян даражада сақлаб туришга ҳаракат қилинди; -аҳолининг кам таъминланган табақаларини ижтимоий ҳимоялаш ва қўллаб қувватлашга қаратилган фаол ижтимоий сиёсат ўтказилди. Ижтимоий ҳимоялашнинг асоссиз тенглаштириш тизимида қатъий воз кечилиб, шарқда неча минг йиллар давомида қарор топган маънавий аҳлоқий қадриятларга, турмуш тарзи ва дунё қараш хусусиятларига мувофиқ келадиган йўл танлаб олинди. Ижтимоий кўмак беришнинг мутлақо янги илғор тизими шакиллантирилди. Бу эса ижтимоий ислоҳотлар соҳасидаги иқтисодий ўзгаришлар биринчи босқичнинг энг муҳим якуни бўлди. Иқтисодиётнинг ислоҳ қилиниши, мулкчиликнинг янги шакиллари пайдо бўлиши аҳолининг даромадлари тизимига ҳам анча сезиларли даражада таъсир кўрсатади. Бугунги кунда даромадлар тизимида меҳнат фаолиятининг фақат бозор шаклларидан тадбиркорлик, индивидуал меҳнат фаолияти, шахсий ёрдамчи хўжаликни ташкил этишдан олинадиган ва хусусий мулкдан олинадиган даромадлар салмоқли ўринни эгаллайди. Ижтимоий соҳани тартибга солишда бозор механизмини ва марказлаштирилган бошқарувнинг бириктирилиши ва такомиллаштиришдир. Истиқлол йиллари мобайнида истеъмол бозоридаги вазият умумиқтисодий омиллар таъсири остида бўлади. Ички ва ташқи савдони эркинлаштириш, ишлаб чиқариш соҳасидаги монополистиқ фаолиятнинг чекланиши, миллий валютани жорий операциялар бўйича конвертация қилиниши товарлар ва хизматлар бозорини барқарор ҳолга келишини таъминлайди. Республикада аҳоли уй-жой шароитларини сифат жиҳатдан яхшилаш бўйича чора-тадбирлари амалга оширилмоқда. Аҳолини уй жой билан таъминланганлик ўртача даражаси 6 фоизга тенг.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1996 йил 31 январда «Тошкент шахридаги уй-жой қурилишини давлат томонидан қўллабқувватлашни кучайтириш тўғрисида»ги фармони ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 7 февралдаги «Тошуйжойжамғармабанк» давлат акционерлик уй-жой жамғарма банкини ташкил этиш ва унинг фаолияти масалалари тўғрисидаги қарори мамлакатимизда катта аҳамиятга эга бўлди. Мазкур фармон ва республика ҳукуматининг қарорига асосланиб Тошкент шаҳар хокимлиги ва «Тошуйжойжамғармабанк» аҳолининг ортиқча маблағини уй-жой қурилишига жалб этиш юзасидан собит қадамлик билан ташкилий ва оммавий ишларни олиб борди ва бу ишлар ўз натижасини берди. 1997 йилдан бошлаб ушбу банк ―Ўзуйжойжамғармабанк‖ деб, ҳамда 2006 йилдан бошлаб АТИБ ―Ипотекабанк‖ номида иш олиб бормоқда Уй жой қурилишини маблағ билан таъминлаш ва бу ишга кредит ажратиш пул жамғариш ҳисоб варрағини юритиш тўғрисида меъёрий хужжатлар ишлаб чиқилди ва тасдиқланди, шунингдек, банк акциялари ва уй-жой облегациялари бўйича эмиссия истиқболлари ишлаб чиқилди. Қишлоқни янгилаш ва қайта қуриш чора-тадбирлари тизимида ишлаб чиқариш инфратузилмаларини жадал ривожлантириш жуда катта аҳамиятга эга. Бу Ўзбекистон аграр сиёсатининг ғоят муҳим, устувор йўналишларидан биридир. Коммунал ва муҳандислик тизимларининг кенг тармоғини яратиш, қишлоқда яшовчиларнинг ижтимоий ҳаетини тубдан яхшилаш, бутун қишлоқ хўжалигини сифат жиҳатдан янги даражада кўтариш унга индустриал тус бериш имконини беради. Оқибатда биргина 2005 йилда иқтисодиётни ижтимоий соҳасига 619,1 млрд сўмлик инвестициялар киритилди, бу умумий ҳажмдан 42,9 фоизни ташкил этди. Бу маблағлар ҳисобига умумий майдон 7512 минг кв. метрли (2003 йилга нисбатан 7 фоиз кўп) 68,4 минг квартира шу жумладан 6742,5 минг кв. метри қишлоқ жойларда 18,0 минг ўқувчи ўринли колледжлари, 300 ўринли касалхоналар, бир сменада 16,8 минг қатновли поликлиника

муассасалари, шу жумладан 16,8 минг қатновли қишлоқ врачлик пунктлари қурилиб ишга туширилди. Айни вақтда ҳозир кенг тармоқ ёйган ишлаб чиқариш ва ижтимоий инфратузилма барпо этиш, сервес ва маиший хизмат тармоғини шакиллантириш муаммоси ҳали тўла ҳал қилинмаган. Ҳар бир поселкада, ҳар бир қишлоқда майда улгуржи дўконлар, таъмирлаш устахоналари, дехқонларни қишлоқ хўжалиги техникаси, кўчатлар, минерал ўғитлар ва бошқалар билан таъминловчи пунктларнинг кенг тармоғи таркиб топмаган. Аҳолининг ўсиши юқори суръатлар билан бораётган Ўзбекистонда аҳолининг иш билан бандлиги масаласи доимо энг муҳим ва ўткир масалалардан бири бўлиб келган ва ҳозир ҳам шундай бўлиб келмоқда. Мулкчилик шакллари бўйича иш билан таъминланиш таркибида муҳим ўзгаришлар рўй бермоқда. Ҳозирги вақтда иқтисодиётнинг нодавлат секторида иқтисодиётда банд бўлган барча кишиларнинг 76,0 фоизи меҳнат қилмоқда. Андижон, Фарғона, Бухоро, Наманган, Сурхондарё, Қашқадарё вилоятларида бу кўрсаткич янада юқори. Йирик давлат саноат корхоналари, транспорт ва қурилиш ташкилотлари бўлган Навоий, Тошкент Самарқанд вилоятларида, Тошкент шаҳрида бу кўрсаткич нисбатан пастроқ. Шунга қарамай бу ўзгаришлар келгусида ҳам ортиб бораверади. Айни вақтда саноатнинг янги илғор тармоқлари (электроника, машинасозлик, қайта ишлаш тармоқлари)да, хизмат кўрсатиш соҳасида аҳолининг иш билан таъминланиши ортаверади. Ушбу масалани ҳал этиш учун қуйидагиларни амалга ошириш талаб этилади: • кенг фаолият турлари, биринчидан, қишлоқ хўжалик хом ашесини қайта ишлаш, халқ истеъмоли молларини ишлаб чиқариш, маҳаллий хом ашедан қурилиш материалларини тайёрловчи хусусий кичик корхоналарни ривожлантиришни рағбатлантириш, шунингдек якка тартибдаги меҳнат фаолиятни кенгайтириш учун шароит яратиш;

• хизмат соҳасини, айниқса, қишлоқ жойларда жадал ривожлантириш аҳолига кўрсатиладиган ижтимоий маиший хизмат ва қурилиш бўйича хизматлар турини кенгайтириш. Хизмат кўрсатиш соҳаси-бу ҳали ҳам яхши фойдаланилмаётган, қўли ишдан бўшаётган ходимларни иш билан таъминлайдиган соҳадагина эмас, балки меҳнат ресурсларининг бутун ўсишини таъминлашга қодир бўлган заҳиралардир; • қўли ишдан бўшаётган ходимларни қайта тайёрлаш ва қайта ўқитишни ташкил этишни жиддий равишда яхшилаш. Ишдан бўшаётган ходимларга ёки ихтисоси бўлмаган шахсларга қисқа давр ичида янги, бозор шароитига ҳамда иқтисодиётнинг ўзгариб бораётган тизимига мувофиқ келувчи касб- корни ўргатадиган уларнинг ўз ҳаетидаги ўзгаришларга мослашишларига ёрдам берадиган махсус маслахат ва ўқув марказлари, бизнес мактабларининг кенг тармоғини шакиллантириш жуда муҳимдир. Ишсизлик ҳаддан ташқари ўсиб кетишига йўл қўймаслик Ўзбекистонда бозор ислоҳотларини амалга оширишнинг асосий вазифаларидан биридир. Бунинг учун республикада меҳнат бозорини фаол тарзда мувофиқлаштириб боришнинг турли шакиллари ва усуллари қўлланилмоқда 250 дан зиёт пунктларни ўз ичига олган кенг тармоқли бандлик хизмати тизими вужудга келтирилган. Республиканинг ҳар бир шаҳар ва туманларида меҳнат бўлинмалари фаолият кўрсатмоқда. Мутахасислар ҳисоб-китобларига кўра табиий ва жисмоний ресурслар иқтисодий ўсишнинг 40 фоизигина таъминлашга қодир экан, иқтисодий ўсишнинг қолган 60 фоизини инсоний омиллар-ишчи кучи, малакани ошириш, соғлиқни сақлаш, таълим-тадқиқот ишлари учун сарф харажатлар иқтисодий ўсишнинг асосий манбааларига айланмоқда. Инсоннинг бутун умри ўтадиган фуқаролар ўзини-ўзи бошқарувининг муҳим жамоатчилик органи маҳалланинг яна бир хусусияти шундаки, унда яшовчи ҳар бир оила, шахс шу жамоа кўз ўнгида шакилланади, ҳар бир фуқаронинг ҳаёт тарзи унинг нимага қодир ёки муҳтожлигини маҳалладан

кўпроқ биладиган идора йўқ. Хар бир киши ва унинг оиласи учун қўшнилари ва маҳалласи берадиган баҳо энг ҳолис баҳодир. Қисқача хулосалар: Бозор иқтисодиёти шароитида иқтисодиётда бир неча камчиликлар пайдо бўлади. Мана шу камчиликлар ва иқтисодиётдаги салбий жараёнларни йўқотиш учун давлат иқтисодиётга аралашади. Ривожланган бозор иқтисодиёти мамлакатларида ижтимоий соҳаларда давлатнинг роли ҳар хил. Давлатнинг кўп сонли функциялари ичидан энг асосийларидан биридавлатнинг ижтимоий сиёсат фукциясидир. Давлатнинг ижтимоий сиёсати деганда, биз аҳолининг ижтимоий ҳимоя қилиш тизимини бажариш учун аҳолини барқарор ва юқори турмуш даражасини яратиш учун давлат томонидан олиб бориладиган чора-тадбирларнинг йиғиндисини тушунамиз. Амалиет шуни кўрсатадики, давлатнинг ижтимоий сиёсати ҳар хил даврларда ўзига хос хусусиятларга эга бўлган ва шу сиёсатнинг натижалари ҳам хар хил бўлган. Ижтимоий соҳа хизматларининг асосий ишлаб чиқарувчиси ва асосий истеъмолчиси бўлиб давлат ҳисобланган. Мулкнинг бир қисмига касаба уюшмалари, колхозлар ва бошқа ижтимоий ташкилотлар эгалик қилишган. Хусусий мулкчилик йўқ бўлган десак ҳам бўлаверади. Давлатнинг бошқа ташкилотларидаги роли ижтимоий соҳада ресурсларнинг тақсимланиши жуда кам бўлган. Бозор иқтисодиётига ўтиш даврида ижтимоий соҳада рақобат пайдо бўлади ва мукчиликнинг турли шакллари ташкил этилади. Республикада аҳолини ижтимоий ҳимоялаш асосан уч йўналишда амалга оширилади. Биринчиси, нархларнинг эркинлаштирилиши ва уларнинг қадрсизланиши даражаси ортиб бориши муносабати билан даромадларнинг энг кам ва ўртача даражаси мунтазам ошиб борилди. Бу соҳа 1993 йил январда жорий этилган янги ягона тариф ставкаси барча ходимларнинг меҳнат ҳақи миқдорини

тариф коэффициентлари орқали энг кам иш ҳақи воситаси билан бевосита ўзаро боғлаш имконини берди. Иккинчиси, республикани ички истеъмол бозорини ҳимоя қилиш ва аҳолининг озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмолининг муайян даражасини сақлаб туриш. Учинчидан, аҳолининг кам таъминланган табақаларини ижтимоий жиҳатдан қўллаб қувватлаш чора-тадбирлари кўрилди. 1994 йилда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишнинг тенглаштириш тизимидан аниқ мақсадли ва аҳолининг мухтож табақаларини қамраб оладиган тизимга ўтилди, яъни «маҳалла» жамияти орқали болалар ва кам даромадли оилаларга моддий ёрдам кўрсатиладиган бўлди. Ўзбекистон шароитда бозор иқтисодиётини шаклланиши майда ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш, унинг учун барча имкониятларни яратиш ва шу асосда аҳолининг даромадларини кўпайтириш муҳим вазифалардан бири этиб таъкидланди. Яъни аҳоли бозор иқтисодиёти қонунларидан самарали фойдаланган ҳолда турмуш тарзини тубдан яхшилаш учун имкон туғилмоқда.

Тавсия этилган адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг «Янгиланиш ва барқарор тараққиёт йўлидан янада изчил харакат қилиш, халқимиз учун фаровон турмуш шароити яратиш-асосий вазифамиздир» маърузаси. – «Халқ сўзи», 2007 йил, 13 февраль. 2. «Тадбиркорлик субъектларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштириш тадбирлари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Президенти фармони. Халқ сўзи, 2005 йил, 16 июнь. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон: барқарор ривожлантириш йўллари. Т. 2002 й. 4. Ишмухамедов А.Э., Каланова М.З. «Ижтимоий соҳа иқтисодиёти» Маърузалар матни Т.: ТДИУ, 2005.

O'xshashlar

Ижтимоий соҳани бошқаришда давлатнинг роли

Ижтимоий сохани бошкаришда давлатнинг роли

Бозор иктисодиётини тартибланиши. давлатнинг иктисодий роли. Ахоли доромадлари ва давлатнинг ижтимоий сиёсати

Иқтисодиётни тартибга солишда давлатнинг роли

Бозор инфратузилмасининг ривожланишида давлатнинг роли