Iste'molchilar xuquqlarini davlat tomonidan ximoyalanishi - Iqtisodiyot - Referatlar

Iste'molchilar xuquqlarini davlat tomonidan ximoyalanishi

Yuklangan vaqt:

16.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

Iste`molchilar xuquqlarini davlat tomonidan ximoyalanishi Reja: 1. Iste`molchilar xuquqlari va ishlab chiqaruvchi korxona to`g`risidagi axborot turlari 2. Ishlab chiqaruvchi va sotuvchining iste`molchi oldidagi majburiyatlari 3. Iste`molchilar xuquqlarini ximoyalashda sud, xuquq-targ`ibot organlarining vazifalari 4. Iste`molchilar xuquqlarini ximoya qilish 5. Iste`molchilar huquqlarini himoya qilish agentligining asosiy vazifasi

Iste`molchilar xuquqlari va ishlab chiqaruvchi korxona to`g`risidagi axborot turlari Asosiy qomusimiz-Konstitutsiyaning 13-moddasida “O`zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy printsiplarga asoslanadi, ularga ko`ra inson, uning xayoti, erkinligi, sha`ni, qadr qiymati va boshqa daxlsiz xuquqlari oliy qadriyat xisoblanadi” deb qat`iy belgilangan. Mazkur normada xuquqiy demokratik davlat, odil fuqorolik jamiyati qurishdek umume`tirof etilgan yo`lni tanlagan mamlakatimizda inson, uning shaxsi yuqori darajada ulug`langanligini ko`rish mumkin. Xozirgi kunga qadar mamlakatimizda faqat axoli salomatligi va xayoti xavfsizligini muxofaza qilish hamda ta`minlash maqsadida xuquqiy tartibga soluvchi, himoya qiluvchi, kafolatlovchi, javobgarlikni belgilovchi bir necha qonunlar, Prezident farmonlari va qarorlari, Vazirlar Maxkamasi qarorlari, tegishli vazirlik va idoralarning me`yoriy xujjatlari qabul qilingan va amalda qo`llanilmoqda. Yaratilgan xuquqiy baza va erkin shart-sharoit hamda imkoniyatlar mavjudligiga qaramay, ayrim shaxslar tomonidan normativ-xuquqiy xujjatlarni buzib faoliyat ko`rsatish holatlari ko`plab uchrab turibdi. Bunday shaxslarning noqonuniy xatti xarakatlariga chek qo`yish va boshqa shaxslarning ham xuquqiy me`yorlarga to`g`ri kelmaydigan faoliyat bilan shug`ullanishlarini oldini olishda, O`zbekiston Respublikasining 1996 yil 26 aprelda qabul qilingan “Iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish to`g`risida”gi Qonuni katta ahamiyat kasb etadi. O`zbekiston Respublikasining “Iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish to`g`risida”gi Qonuniga asosan iste`molchilarning asosiy xuquqlari quyidagilardan iborat: Tovar (ish, xizmat) xaqida, shuningdek ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) xaqida to`g`ri va to`liq ma`lumot olish; tovar (ish, xizmat) ni erkin tanlash va uning tegishli darajada sifatli bo`lishi; tovar (ish, xizmat) ning xavfsiz bo`lishi;

xayoti, sog`lig`i va mol-mulki uchun xavfli no`qsoni bo`lgan tovar (ish, xizmat), shuningdek ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) ning g`ayriqonuniy harakati (harakatsizligi) tufayli yetkazilgan moddiy ziyon, ma`naviy zararning to`liq xajmda qoplanishi; buzilgan xuquqlari yoki qonun bilan muxofaza etiladigan manfaatlari ximoya qilinishini so`rab sudga, boshqa vakolatli davlat organlariga murojaat etish; iste`molchilarning jamoat birlashmalarini tuzish. Iste`molchilarning ijtimoiy ximoyaga muxtojlar toifalariga kiritilgan ayrim guruxlari uchun qonun xujjatlari bilan savdo, maishiy xizmat va xizmat ko`rsatishning boshqa turlari bo`yicha imtiyozlar va afzalliklar belgilanishi mumkin. Ishlab chiqaruvchi o`z korxonasining nomi va joylashgan (yuridik) manzili xaqida iste`molchini xabardor qilishi shart. Bunday ma`lumot ishlab chiqarish markasi yoki tovar belgisida ko`rsatilgan bo`lishi, yoxud boshqa usulda taqdim etilishi lozim. Sotuvchi (ijrochi) o`z tashkiloti, firmaning nomi, uning joylashgan (yuridik) manzili va ish tartibini iste`molchiga ma`lum qilishi shart. Bunday ma`lumot lavxada aks ettirilishi lozim. Yuqoridagi ma`lumot savdo va xizmat ko`rsatish muvaqqat binolar, yarmarkalar, ko`chma do`konchalar orqali amalga oshirilgan yoki savdo va xizmat ko`rsatish sotuvchi (ijrochi)ning doimiy joylashgan manzilidan tashqarida amalga oshirilgan boshqa xollarda ham iste`molchilar e`tiboriga yetkazilishi kerak. Sotuvchi (ijrochi) iste`molchiga tovarlar savdosi, maishiy va boshqa turdagi xizmat ko`rsatishning qoidalari to`g`risida to`liq ma`lumot berishi shart. Ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) iste`molchiga o`zi realizatsiya qilayotgan tovar (ish, xizmat) lar xaqida o`z vaqtida zarur, to`g`ri va tushunarli ma`lumot berishi shart. Tovar (ish, xizmat) lar xaqidagi ma`lumotda quyidagilar ko`rsatilishi shart: tovar (ish, xizmat) majburiy talablariga muvofiq kelishi shart bo`lgan normativ xujjatning nomi;

tovar (ish, xizmat) ning asosiy iste`mol xususiyatlari, shu jumladan o`ziga xos xususiyatlari ruyxati; baxosi va sotib olish shartlari; ayrim turdagi tovarlarning ishlab chiqarilgan sanasi; ishlab chiqaruvchi (ijrochi)ning kafillik majburiyatlari; tovardan samarali va xavfsiz foydalanish qoidalari va shartlari; tovarning xizmat (yaroqlilik) muddati va ushbu muddat tugaganidan keyin iste`molchi nima ishlar qilishi zarurligi, shuningdek bunday ishlarning bajarmaslik natijasida kelib chiqishi mumkin bo`lgan oqibatlar to`g`risidagi ma`lumotlar; ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) ning hamda ular iste`molchidan da`vo qabul qilishga vakolat bergan, shuningdek ta`mirlash ishlarini bajaradigan texnikaviy xizmat ko`rsatadigan korxonalarning manzillari; tovarlarni saqlash, xavfsiz utilizatsiya qilish usullari hamda qoidalari. Sertifikatlanishi shart o`lgan tovar xaqida iste`molchiga uning sertifikatlanganligi to`g`risida ma`lumot taqdim etilishi lozim. Tovar (ish, xizmat) xaqidagi zarur axborotni yo`qligi bunday tovar (ish, xizmat) ni realizatsiya qilish ma`lumot berilgunga qadar tegishli davlat boshqaruvi organining ko`rsatmasi bo`yicha to`xtatilib turilishiga sabab bo`ladi. Agar tovar (ish, xizmat) xaqida noto`g`ri yoki yetarli darajada to`liq bo`lmagan ma`lumot berilganligi: zarur iste`mol xossalariga ega bo`lmagan tovar (ish, xizmat) sotib olishga sabab bo`lsa, iste`molchi shartnomani bekor qilishga va o`ziga yetkazilgan zararning qoplanishini talab qilishga xaqlidir; sotib olingan tovar (ish, xizmat) dan ko`zlangan maqsadda foydalana olmaslikka sabab bo`lsa, iste`molchi tegishli ma`lumot oqilona qisqa (ko`pi bilan uch kunlik) muddatda berilishini talab qilishga xaqlidir. Agar ma`lumot aytilgan muddatda berilmasa, iste`molchi shartnomani bekor qilib, zararning qoplanishini talab qilishga xaqlidir;

iste`molchining xayotiga, sog`lig`iga, yoxud mol-mulkiga zarar yetkazilishiga sabab bo`lsa, u ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) oldiga qonun xujjatlarida nazarda tutilgan talablarni qo`yishga xaqlidir. Iste`molchining tovar (ish, xizmat) xaqidagi noto`g`ri yoki yetarli darajada to`liq bo`lmagan ma`lumot tufayli yetkazilgan zararni qoplash to`g`risidagi talablari sotib olingan tovar (ish, xizmat) ning xossalari va jixatlari xaqida iste`molchi maxsus bilimga ega emas degan taxminga asoslanib qarab chiqiladi. Noto`g`ri reklama oqibatida sotib olingan tovar (ish, xizmat) tufayli yetkazilgan zarar ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) tomonidan to`liq xajmda qoplanishi lozim. Ishlab chiqaruvchi va sotuvchining iste`molchi oldidagi majburiyatlari Iste`molchi shartnoma tuzish yo`li bilan tovarni (ish, xizmatni) erkin sotib olish xuquqiga ega bo`lib, bu shartnomaga ko`ra sotuvchi (ishlab chiqaruvchi, ijrochi) iste`molchiga muayyan miqdordagi va maqbul sifatli tovarni mulk qilib topshirish (ish bajarish, xizmat ko`rsatish) majburiyatini o`z zimmasiga oladi. Narxnoma bilan qo`yilgan tovarlar hamda tovar (ish, xizmat) lar xaqida iste`molchilar e`tiboriga xavola etiladigan ma`lumot tegishli shartnomani tuzish uchun taklif deb xisoblanadi. Tomonlar o`rtasida shartnoma, miqdor, narx va boshqa muxim shartlar to`g`risida kelishuvga erishilsa, iste`molchi bilan ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) o`rtasida sharnoma tuzilgan deb xisoblanadi. Tuzilgan zaxoti bajariladigan shartnoma, qoida tariqasida, og`zaki shaklda tuziladi, qonun xujjatlarida belgilab qo`yilgan xollar bundan mustasno. Tuzilgan vaqtdan boshqa paytda (oldindan beriladigan buyurtmalar bo`yicha, jo`natma savdoda va boshqa xollarda) bajariladigan shartnoma yozma shaklda tuziladi. Iste`molchi sotib olingan tovar (ish, xizmat) sifatini, butligini, vazni va narxini tekshirish xuquqiga ega, sotuvchi (ishlab chiqaruvchi, ijrochi) esa, nazorat- o`lchov asboblarini, narxga doir xujjatlarni taqdim etishi, tovarni ishlatib

ko`rsatishi, undan xavfsiz va to`g`ri foydalanishni o`rgatishi, zarurat bo`lsa, tovarni ekspertizaga yuborishi shart. Uzoq muddat foydalaniladigan barcha turdagi tovarlar va xizmatlarga ishlab chiqaruvchi (ijrochi) kafolat muddati belgilashi lozim. Kafolat muddati tovar iste`molchiga sotilgan yoki xizmat ko`rsatilgan kundan boshlab xisoblanadi. Agar tovar sotilgan kunni aniqlashni imkoni bo`lmasa, bu muddat tovar ishlab chiqarilgan kundan boshlab xisoblanadi. Ishlab chiqaruvchi (ijrochi) kafolat muddati davomida tovar (xizmat)ning, shu jumladan butlovchi buyumlarning normal ishlashini (qo`llanilishini) ta`minlashi shart. Butlovchi buyumlarning kafolat muddati agar qonun xujjatlarida boshqacha qoida belgilanmagan bo`lsa, asosiy buyumning kafolat muddatidan kam bo`lmasligi lozim. Ishlab chiqaruvchi tovardan kafolat muddati va xizmat muddati mobaynida foydalanish imkoniyatini ta`minlashi, tovarning ta`mirlanishini va unga texnik xizmat ko`rsatilishini tashkil etishi, tovarni ishlab chiqarish muddati mobaynida hamda u ishlab chiqarishdan olib tashlanganidan keyin tovarning xizmat muddati mobaynida, bunday muddat bo`lmagan taqdirda esa, tovar ishlab chiqarishdan olib tashlangan paytdan e`tiboran o`n yil mobaynida yetarli xajmda va turda extiyot qismlar ishlab chiqarishi hamda savdo va ta`mirlash tashkilotlariga yetkazib berishi shart. Dori-darmon, oziq-ovqat va maishiy kimyo tovarlarida ular ishlab chiqarilgan sana va yaroqlilik muddati hamda saqlash shartlari ko`rsatilgan bo`lishi lozim. Sotuvchining yaroqlilik muddati ko`rsatilmagan yoki bu muddati o`tib ketgan tovarlarni qabul qilishi va realizatsiya qilishi man etiladi. Ishlab chiqaruvchi (ijrochi) tovar (ish, xizmat) ning xizmat muddati yoki yaroqlilik muddati mobaynida, agar bunday muddat belgilanmagan bo`lsa, tovar iste`molchiga sotilgan (ish bajarilgan) kundan e`tiboran o`n yil mobaynida uning xavfsiz bo`lishini ta`minlashi shart.

Iste`molchining xayoti, sog`lig`i, mol-mulki hamda atrof muxit uchun xavf tug`diruvchi tovar ishlab chiqarganlik (ish bajarganlik, xizmat ko`rsatilganlik) uchun qonun xujjatlariga muvofiq: ishlab chiqaruvchi (ijrochi); normativ xujjatlarni tasdiqlagan organ; muvofiqlik sertifikati bergan organ; sog`liqni saqlash, tabiatni muxofaza qilish, veterinariya xizmati ko`rsatish organliri yoki xavfli tovar (ish, xizmat) ni ishlab chiqarish yoxud realizatsiya qilishga ruxsat bergan organlar javobgar bo`ladilar. Agar tovardan foydalanish, uni saqlash, tashish yoki utilizatsiya qilish, ish (xizmat) natijalari iste`molchining xayoti, sog`lig`i, mol-mulkiga yoki atrof muxitga zarar yetkazayotganligi, yoxud zarar yetkazishi mumkinligi aniqlansa, ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) zarar keltiruvchi sabablar bartaraf etilgunga qadar ularni ishlab chiqarishni (bajarishni, uni realizatsiya qilishni) darxol to`xtatishi, muomiladan chiqarish va iste`molchilardan qaytarib olish choralarini ko`rishi shart. Tovarni qaytarib olish, ishni bajarishni va xizmat ko`rsatishni taqiqlab qo`yish munosabati bilan iste`molchiga yetkazilgan zarar ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) tomonidan to`liq xajmda qoplanishi lozim. No`qsonli tovar sotilgan xolda iste`molchi, agar bu xol shartnoma tuzish paytida aytib o`tilmagan bo`lsa, o`z xoxishiga qarab quyidagilarni birini talab qilishga xaqli: tovarni ayni shunday markali (modelli, artikulli) maqbul sifatli tovarga almashtirib berish: tovarni boshqa markali (modelli, artikulli) shunday tovarga almashtirib, uning harid narxini qayta xisob-kitob qilish; tovarning no`qsonlarini bepul bartaraf etish yoki iste`molchining yoxud uchinchi shaxsning no`qsonlarni bartaraf etishga qilgan harajatlarini qoplash; harid narxini no`qsonga mutanosib rivishda kamaytirish; shartnomani bekor qilib, ko`rilgan zararni qoplash.

Iste`molchi tovarning ishlab chiqarilishiga, tuzilishiga, tarkibiga doir kamchiliklarni yoki boshqa no`qsonlarni aniqlagan taqdirda sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) uni aynan shunday markali (modelli, artikulli) tovarga yetti kunlik muddatda, tovar sifatini qo`shimcha ravishda tekshirish zarur bo`lganida esa, iste`molchi talab qo`ygan paytdan e`tiboran yigirma kun ichida almashtirib berishi shart. Ayni shunday markali (modelli, artikulli) tovar bo`lmagan taqdirda, iste`molchining almashtirib berish xususidagi talabi da`vo qilingan paytdan e`tiboran bir oy ichida qondirilishi kerak. CHo`l va olis joylarda, tovarlar vaqti- vaqti bilan olib boriladigan joylarda iste`molchining bunday talabi ushbu joylarga navbatdagi tovar yetkazib berish uchun ketadigan muddat ichida, lekin ikki oydan kechiktirmay qondirilishi lozim. Ana shu muddatlarning o`tkazib yuborilgan har bir kuni uchun sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) iste`molchiga almashtirilgan tovarni berish bilan bir vaqtda tovar baxosining bir foizi miqdorida neustoyka (penya) to`laydi. Iste`molchining roziligi bilan sotuvchi no`qsonli tovarni boshqa markali (modelli, artikulli) shunday tovarga almashtirib berib, harid narxini tegishlicha qayta xisob-kitob qiladi. Tovarda kafolat muddatida topilgan no`qsonlarni sotuvchi iste`molchi tegishli talab qo`ygan paytdan e`tiboran yigirma kun ichida, ishlab chiqaruvchi esa, o`n kun ichida bepul bartaraf etishi lozim. Iste`molchi kafolat muddati tugaganidan keyin tovarning no`qsonlarini bepul bartaraf etish to`g`risida ishlab chiqaruvchiga talab qo`yishga xaqli. Bunday talab, basharti tovarda ishlab chiqaruvchining aybi bilan yo`l qo`yilgan jiddiy no`qsonlar aniqlangan bo`lsa, belgilangan xizmat muddati mobaynida, agar xizmat muddati belgilanmagan bo`lsa, o`n yil mobaynida qo`yilishi mumkin. Sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) iste`molchining ta`mirlashga ketadigan vaqtda foydalanish uchun shunday tovarni berib turish xaqidagi talabini bajarilish kechiktirilgan har bir kun uchun, shuningdek no`qsonlarni bartaraf etishning

shartnomadan kelib chiqadigan muddatlaridan ortiq kechiktirilgan har bir kun uchun tovar narxining bir foizi miqdorida iste`molchiga neustoyka (penya)to`laydi. Iste`molchilar xuquqlarini ximoyalashda sud, xuquq-targ`ibot organlarining vazifalari Davlat iste`molchilarni tovar (ish, xizmat) sotib olish va undan foydalanish chog`idagi xuquqlari hamda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlari ximoya qilinishini kafolatlaydi. Iste`molchilarning xuquqlari davlat tomonidan ximoya qilinishini davlat xokimiyati va boshqaruvi organlari, shuningdek sudlar ta`minlaydilar. Quyidagilar iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish uchun maxsus vakolat berilgan davlat organlari xisoblanadi; Monopoliyaga qarshi faoliyatni amalga oshirishga vakil qilingan organ, O`zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi (“O`zstandart” agentligi), O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi, O`zbekiston Respublikasi qurilish vazirligi, O`zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qumitasi, iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish to`g`risidagi qonun xujjatlariga rioya etilishini o`z vakolatlari doirasida nazorat qiluvchi boshqa davlat boshqaruvi organlari. Iste`molchilar xuquqlari ximoya qilinishi uchun maxalliy xokimiyat organlari: iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish sohasidagi qonun xujjatlari bajarilishini tashkil etadilar; iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish vakolati berilgan davlat organlari va iste`molchilarning jamoat birlashmalari bilan hamkorlik qiladilar; iste`molchilarning shikoyatlari, arizalari va takliflarini ko`rib chiqadilar; iste`molchilarning (iste`molchilar nomuayyan doirasining) xuquqlarini ximoya qilib sudlarga murojaat etadilar; o`z xuquqlari doirasida boshqa vakolatlarni ham amalga oshiradilar. Monopoliyaga qarshi faoliyatni amalga oshiruvchi organ va uning maxalliy organlari iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish maqsadida:

iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish to`g`risidagi qonun xujjatlariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshiradilar; iste`molchilarning xuquqlarini ximoya qilish to`g`risidagi qonun xujjatlarini qo`llanish masalalari yuzasidan rasmiy tushuntirishlar beradilar; iste`molchilarning xuquqlarini buzayotgan kamchiliklarni bartaraf etish to`g`risidagi ishlab chiqaruvchilarga (ijrochilarga, sotuvchilarga) ko`rsatmalar yo`llaydilar; iste`molchilarning (iste`molchilar nomuayyan doirasining) xuquqlarini ximoya qilib, sudga murojaat etishga xaqlidirlar; qonun xujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradilar. Tovar (ish, xizmat)lar xavfsiz bo`lishini va ularning sifatini ta`minlash maqsadida O`zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi (“O`zstandart” agentligi), O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi, O`zbekiston Respublikasi qurilish vazirligi, O`zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qumitasi hamda tovar (ish, xizmatlar) xavfsiz bo`lishi va sifati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi boshqa davlat boshqaruv organlari o`z vakolatlari doirasida: tovar (ish, xizmat) lar xafsiz bo`lishiga va ularning sifatiga doir majburiy talablarni belgilaydilar hamda bu talablarga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshiradilar; tovar (ish, xizmat) lar xafsiz bo`lishiga va ularning sifatiga doir talablar buzilishini bartaraf etish, past sifatli tovarlarni ishlab chiqarishdan olib tashlash, chiqarish va realizatsiya qilishni to`xtatish (ishlar bajarilishini, xizmatlar ko`rsatilishini to`xtatish), ularni iste`molchilardan qaytarib olish to`g`risida ishlab chiqaruvchilarga (ijrochilarga, sotuvchilarga) ko`rsatmalar yo`llaydilar va bu xaqda iste`molchilarni xabardor qiladilar; ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) lar tovarlar (ishlar, xizmatlar) xafsiz bo`lishi va ularning sifatiga doir talablarni buzganlari taqdirda ularning ustidan sudlarda da`vo qo`zg`atadilar.

Tovar (ish, xizmat) lar xafsiz bo`lishi va ularning sifati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi davlat boshqaruv organlari faoliyatini O`zbekiston Respublikasi Xukumati muvofiqlashtirib boradi. Ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) iste`molchilarning xuquqlarini buzganlik uchun javobgar bo`ladi. Monopoliyaga qarshi faoliyatni amalga oshirishga vakolatli organ va uning maxalliy organlari, agar ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) iste`molchilar xuquqlarining buzilishini bartaraf etish to`g`risidagi ko`rsatmalarni bajarishdan buyin tovlasa yoki o`z vaqtida bajarmasa, unga jarima solishga xaqli. O`zstandart agentligi va iste`molchilar xuquqlarini ximoya qilish bo`yicha davlat boshqaruvining boshqa organlari: Tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) majburiy sertifikatlash qoidalari ishlab chiqaruvchi (ijrochi) tomonidan buzilsa; o`zlarining ko`rsatmalarini ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) bajarishdan bo`yin tovlasa, o`z vaqtida yoki lozim darajada bajarmasa; normativ xujjat talablariga javob bermaydigan tovar (ish, xizmat) tufayli iste`molchilarga zarar yetkazilsa, jarimalar solishga xaqlidir. Ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) davlat boshqaruvi organining ko`rsatmasini to`liq yoki qisman xaqiqiy emas deb topish yoxud jarima solish xaqidagi qarorni bekor qilish yoki o`zgartirish to`g`risidagi ariza bilan sudga murojaat etishga xaqlidir. Ariza berish, agar sud ko`rsatmalarning yoki jarima solish xaqidagi qarorning ijro etilishini to`xtatib turish to`g`risida ajrim chiqarmagan bo`lsa, uni sudda ko`rib chiqish davrida bu xujjatlarning bajarilishini to`xtatib qo`ymaydi. Tovar (ish, xizmat) lar xafsiz bo`lishi xaqidagi talablarga javob bermaydigan tovar (ish, xizmat) lar tufayli iste`molchilarga zarar yetkazilsa, tovarlar (ishlar, xizmatlar) xafsiz bo`lishi va ularning sifati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi davlat boshqaruvi organlarining mansabdor shaxslari qonun xujjatlariga muvofiq javobgar bo`ladilar.

Moliyaviy xizmatlar ko`rsatadigan ijrochi o`zining tugatilishi yoki bankrot bo`lishi extimolini nazarda tutgan xolda iste`molchilarning talablarini sug`urta qildirishi shart. Moliyaviy xizmatlar ijrochisi iste`molchiga yetkazilgan zarar uchun o`zining javobgarligi to`g`risida sug`urta shartnomasi borligi xaqida iste`molchiga axborot berishi shart. Iste`molchilar o`z xuquqlarini buzilishi bilan bog`liq davolar bo`yicha, shuningdek, tovar (ish, xizmat)lar xafsiz bo`lishi va ularning sifati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi davlat organlari, iste`molchilarning jamoat birlashmalari iste`molchining iste`molchilar nomuayyan doirasining) manfaatlarini ko`zlab qo`zg`atilgan da`volar bo`yicha davlat boji to`lashdan ozod qilinadilar. Iste`molchilar xuquqlarini ximoya qilish Davlat iste`molchilarning tovar (ish, xizmat) sotib olish va undan foydalanish chog`idagi huquqlari hamda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlari himoya qilinishini kafolatlaydi. Iste`molchilarning huquqlari davlat tomonidan himoya qilinishini davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, shuningdek sudlar ta`minlaydilar. O`zbekiston Respublikasi “Iste`molchilar huquqlarini himoya qilish to`g`risida”gi Qonunining 23-moddasiga asosan, o`z vakolatlari doirasida mahsulot xavfsizligi, aholining sog`lig`i va mol-mulki, atrof-muhit, resurslarni saqlash yoki standartlashtirish bo`yicha iste`molchilar huquqlarini himoya qilish qonunchiligiga rioya etilishini quyidagilar nazorat qiladilar Monopoliyaga qarshi kurashish qo`mitasi; “O`zstandart” agentligi; Sog`liqni saqlash vazirligi; Qurilish vazirligi; Davlat ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo`mitasi. Mazkur qonun moddasi O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53- moddasida e`tirof etilgan norma bilan himoyalangan. Ya`ni, Konstitutsiyaning yuqorida zikr etilgan moddasida, davlat iste`molchilarning huquqi ustunligini

hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini barcha mulk shakllarining teng huquqliligini va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishini kafolatlaydi, deb ko`rsatilgan. Bundan ko`rinib turibdiki, iste`molchi bilan ishlab chiqaruvchi (ijrochi, sotuvchi) manfaatlari teng kelib qolganda ustuvorlik iste`molchi tomonidan bo`ladi. Ma`lumki, davlat vazifalari va funktsiyalarini davlat hokimiyati hamda boshqaruvi organlari amalga oshiradilar. SHu ma`noda iste`molchilar huquqlarini himoya qilish yuzasidan davlatning funktsiyalari davlat hokimiyati boshqaruvi organlari, sudlar tomonidan amalga oshiriladi va iste`molchilar huquqlari himoyasi aynan shu organlar orqali ta`minlanadi. SHuningdek, mahalliy hokimiyat organlariga mazkur qonunning 24-moddasi orqali iste`molchilarning huquqlarini himoya qilish sohasidagi qonun hujjatlari bajarilishini tashkil etish, iste`molchilarning huquqlarini himoya qilish vakolati berilgan davlat organlari va iste`molchilarning jamoat birlashmalari bilan hamkorlik qilish, iste`molchilarning shikoyatlari, arizalari va takliflarini ko`rib chiqish, iste`molchilarning (iste`molchilar nomuayyan doirasining) huquqlarini himoya qilib sudlarga murojaat etish kabi vakolatlar berilgan. Mamlakatimizda iste`molchilar huquq va manfaatlarini kafolatlaydigan mustahkam qonunchilik bazasi yaratilgan. “Iste`molchilarning huquqlarini himoya qilish to`g`risida”, “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to`g`risida”, “Fuqarolarning sog`lig`ini saqlash to`g`risida”, “Oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligi to`g`risida”, “Tovar belgilari, xizmat belgilari va tovarni kelib chiqish joyi, nomi to`g`risida”, “Standartlashtirish to`g`risida” va “Metrologiya to`g`risida”gi qonunlar hamda Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan bir qator me`yoriy hujjatlar iste`molchi himoyasining huquqiy asosi hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi “Standartlashtirish to`g`risida”gi Q onun – Respublikamizda ishlab chiqariladigan va uning hududiga chetdan olib kiriladigan, mahsulotlarning aholiga realizatsiya qilinishi va ko`rsatilayotgan ish va xizmatlarning inson sog`lig`iga xavfsiz hamda sifati lozim darajada bo`lishini ta`minlashga qaratilgan.

“Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni – fuqarolarning qulay atrof-muhitga ega bo`lish huquqini kafolatlab, insonning toza va sog`lom atrof-muhitda yashashga bo`lgan sharoitini ta`minlashga asosiy e`tiborni qaratadi. “Oziq-ovqat mahsulotlarining sifati va xavfsizligi to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni – oziq-ovqat mahsulotlarini sifati va xavfsizligi bo`yicha, ularni ishlab chiqarish materiallari, qadoqlash, o`rash, markirovka qilish, saqlash, tashish hamda realizatsiya qilishga oid talablarni belgilaydi. SHuningdek, mazkur qonun oziq-ovqat mahsulotlarining sifati hamda xavfsizligini ta`minlash sohasida davlat nazorati va tekshiruvi tartibini o`z ichiga oladi. O`zbekiston Respublikasi “Fuqarolar sog`lig`ini saqlash to`g`risida ” gi Qonuniga binoan fuqarolarning sog`liqni saqlashga doir huquqlari davlat tomonidan kafolatlanishini ta`minlash, fuqarolarning sog`lom turmush tarzini shakllantirish, davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalarining fuqarolar sog`lig`ini saqlash sohasidagi faoliyatini huquqiy jihatdan tartibga solinadi. SHuningdek, ushbu qonunda asosan fuqarolarning sog`ligiga ta`sir etuvchi omillar haqida, shu jumladan, yashash hududining sanitariya-epidemiologiya jihatidan xotirjamligi to`g`risida, ovqatlanishning oqilona normalari xususida, tovarlar, ishlar, xizmatlar, ularning xavfsizligi, sanitariya normalari va qoidalariga muvofiqligi to`g`risida o`z vaqtida va aniq axborot olish huquqiga oid normalar aks ettirilgan. Bugungi kunda O`zbekistonda iste`molchilar o`zining qonuniy manfaatlarini himoya qilishi uchun barcha sharoitlar yaratilmoqda. Bu borada ularga iste`molchilar huquqlarini himoya qilish bo`yicha vakolatli davlat organlari yaqindan yordam bermoqda.

Iste`molchilar huquqlarini himoya qilish agentligining asosiy vazifasi Iste`molchilar huquqlarini himoya qilish agentligi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 11-setyabrdagi 5817-sonli “Iste`molchilar huquqlarini himoya qilishning huquqiy va institutsional tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi farmoni bilan Vazirlar Mahkamasining iste`molchilar huquqlarini himoya qilish va reklama bozorini tartibga solish sohasida yagona davlat siyosatini hamda davlat organlari va tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirishni amalga oshiruvchi vakolatli davlat organi hisoblanuvchi O`zbekiston Respublikasi Monopoliyaga qarshi kurashish qo`mitasi huzuridagi Iste`molchilar huquqlarini himoya qilish Agentligi tashkil etildi. Iste`molchilar huquqlarini himoya qilish Agentligining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: . iste`molchilar huquqlarini himoya qilish va reklama bozorini tartibga solish sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amaliy ijrosini ta`minlash; . iste`molchilarning tovarlar (ishlar, xizmatlar), ularning ishlab chiqaruvchisi, ijrochisi va sotuvchisi to`g`risidagi haqqoniy va to`liq ma`lumotlarni, shu jumladan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo`llagan holda olish imkoniyatlarini ta`minlash; aholining iste`molchilik bilimi va savodxonligini oshirishga qaratilgan dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish; iste`molchilarga ularning huquq va manfaatlarini himoya qilishda yordam ko`rsatish; iste`molchilar huquqlarini himoya qilish to`g`risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshirish, shuningdek, tovarlar (ishlar, xizmatlar) xavfsizligi va ularning sifatini nazorat qilish sohasida hamkorlik qilish; iste`molchilar huquqi buzilishi sabablarini tahlil qilish, ularni bartaraf etish yuzasidan takliflar tayyorlash hamda iste`molchilar huquqi buzilishi holatlarining oldini olish;

tadbirkorlik va iste`molchilik madaniyatini takomillashtirish, reklama sohasida nohalol raqobatga va noto`g`ri reklamaning yuzaga kelishiga yo`l qo`ymaslik maqsadida reklama bozorini tartibga solish; iste`molchilar huquqlarini himoya qilish va reklama bozorini tartibga solish sohasida fuqarolik jamiyati institutlari va boshqa tashkilotlar bilan hamkorlik qilish; iste`mol bozorini, davlat tomonidan narx-navosi tartibga solinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) narxlarining dinamikasi va shakllanishi mexanizmlarini o`rganish; iste`molchilar huquqlarini himoya qilish va reklama bozorini tartibga solish masalalari bo`yicha xorijiy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish. Agentlikka quyidagi huquqlar berilgan: a) chakana savdo va xizmat ko`rsatish shoxobchalarida tovarlar va xizmatlarning nazorat xaridini o`tkazish, ularni iste`molchilar huquqlarini himoya qilish to`g`risidagi qonun hujjatlariga mosligi jihatidan ekspertizadan (testdan) o`tkazilishini tashkil qilish; b) iste`molchilardan ariza va shikoyatlar tushgan hollarda iste`molchilar huquqlariga rioya qilinishini o`rganish; v) iste`molchilar huquqlarini himoya qilish va reklama to`g`risidagi qonun hujjatlari buzilishi holatlari mavjud bo`lganda, tadbirkorlik sub`ektlarida (moliyaviy-xo`jalik faoliyatiga aralashmagan holda) tekshirishlar o`tkazish; g) iste`molchilarga tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) yaroqlilik muddati, saqlash va xizmat ko`rsatish muddatini buzgan holda realizatsiya qilish holati aniqlanganda: iste`molchilar huquqlarini himoya qilish va reklama to`g`risidagi qonun hujjatlari buzilishi alomatlari aniqlanganda materiallarni vakolatli organlarga, shuningdek, tegishli faoliyatni amalga oshirish uchun berilgan litsenziyaning (ruxsat beruvchi hujjatlarning) amal qilishini to`xtatib turish, tugatish (bekor qilish) to`g`risidagi masalasini hal etish uchun tegishli organlar va tashkilotlarga yuborish;

iste`molchilarning nomuayyan doirasi huquqlarini va manfaatlarini himoya qilish, shuningdek, iste`molchilar huquqlarini buzgan shaxslarga nisbatan huquqiy ta`sir ko`rsatish choralarini qo`llash uchun sudlarga arizalar bilan murojaat qilish; d) davriy bosma nashrlar, kitob mahsulotlari nazorat nusxalari, tele va radiodasturlar efirlarida joylashtirilgan hujjatli materiallar, reklamani tayyorlash, joylashtirish va tarqatishga oid materiallarni bepul olish. Agentlik va Qo`mitaning hududiy boshqarmalari zimmasiga yuklatilgan vazifalarga muvofiq sudlarga ko`rib chiqish uchun kiritiladigan da`volar bo`yicha davlat boji to`lashdan ozod qilindi.

Adabiyotlar: 1. Basovskiy L. Ye., Protas ь ev V. B. Upravlenie kachestvom: Uchebnik. – M.: INFRA – M, 2001. –212 s. 2. Ilenkova S.D. i dr. upravlenie kachestvom. –M.: izdatelskoe ob`edinenie «YuNITI», 1999. 3. ISO 9001 Razrabotka, vnedrenie, sertifikatsiya, uluchshenie sistem ы menedjmenta kachestva. Prakticheskoe rukovodstvo dlya spetsialistov po kachestvu. S-Peterburg. OOO “Izdatel ь stvo Forum Media”, avgust 2006 g. 4. Kanji J.K. An innovative approach to make ISO 9000 standards more effective // Total Quality Management. Vol.9. №1. 1998. pp. 67-78. 5. Lee-Peng Tan. ISO 9000: The answer for total quality management implementation? The Malaysian case. // Total Quality Management. Vol.12. №2. 2001. pp. 223-229 6. Mazur I.I. Upravlenie kachestvom: Ucheb. posob. - M.: Omega-L, 2005. - 400 s. 7. Mezher T., Ramadan H. The costs and benefits of getting ISO 9000 certification in the manufacturing sector in Saudi Arabia. Quality Assurance. №6 1999. pp. 107-122. 8. Peregudov V.L va boshq. Maxsulot sifati va raqobatbardoshligini boshqarish. T.: “Moliya”, 2002.

O'xshashlar

Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish

Turizm sohasini davlat tomonidan boshqarish yo’nalishlari

Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish

Sug’urta bozori va uni davlat tomonidan tartibga solish

Tashqi savdoni davlat tomonidan tartibga solish va boshqarish yo’llari