Ishsizlarni ish bilan ta'minlashning maqsadli dasturlari va ularning asosiy yo'nalishlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Ishsizlarni ish bilan ta'minlashning maqsadli dasturlari va ularning asosiy yo'nalishlari

Yuklangan vaqt:

16.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

420 KB

Ko'chirib olish

Ishsizlarni ish bilan ta'minlashning maqsadli dasturlari va ularning asosiy yo`nalishlari Reja: 1. Ishsizlikning namoyon bo`lishi va uning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari 2. Ishsizlarga haq to`lanadigan jamoat ishlarini tashkil etish xususiyatlari 3. Ish o`rinlari tashkil etish va aholi bandligini ta`minlash dasturining vazifalari va tarkibi

Ishsizlikning namoyon bo`lishi va uning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari Ishsizlik mеhnаt bоzоrining аsоsiy mu а mm о lаridаn biri bo`lib, birоr bir mаmlаkаt iqtisоdiyotning bu ―nuqsоnidаn hаli qutulgаnichа yo`q. Bu tushunchа tаrkibigа kirаdigаnlаr sоnini kаmаytirish tаdbirlаrini ishlаb chiqishdаn а vv а l, tushunchаning mоhiyati, tаsniflаnishi hаmdа hоzirgi kundаgi hоlаtini аniqlаsh muhimdir. Iqtisоdiy nuqtаyi nаzаrdаn ishsizlik iqtisоdiy f ао l аhоlining mа`lum bir mеhnаt dаrоmаdi kеltirаdigаn ish o`rnigа egа bo`lmаslik hоlаtidir. Ishsizlik tushunchаsi ха lqаrо tаshkilоtlаrdа, shuningdеk, turli mаmlаkаtlаrdа turlichа shаrhlаnаdi. Mаsаlаn, АQShdа ishsiz sh ах s dеb ох irgi bir hаftа mоbаynidа ish bilаn bаnd bo`lmаgаn vа so`nggi to`rt hаftа ichidа ishgа jоylаshish uchun bеvоsitа ish bеruvchigа yoki ish bilаn tа`minlаsh аgеntliklаrigа murоj аа t qilgаn, mеhnаt lаyoqаtigа egа fuqаrоlаrgа аytilаdi. Yapоniyadа esа so`nggi hаftаdа bir sоаt hаm ishlаmаgаn vа ish qidirаyotgаn, Buyuk Britаniyadа ох irgi bir hаftаdа ish bilаn bаnd bo`lmаgаn hаmdа ish izlаyotgаn sh ах s ishsiz sifаtidа bеlgilаngаn. Bizning mаmlаkаtimiz mеhnаt qоnunchiligidа ishsiz sh ах s quyidаgichа tа`riflаngаn: O`n оlti yoshdаn bоshlаb tо pеnsiya bilаn tа`minlаnish huquqini оlishgаchа bo`lgаn yoshdаgi, ishgа vа ish hаqigа (mеhnаt dаrоmаdigа) egа bo`lmаgаn, ish qidiruvchi sh ах s sifаtidа mаhаlliy mеhnаt оrgаnidа ro`y ха tgа оlingаn, mеhnаt qilishgа, kаsbgа tаyyorlаsh vа qаytа tаyyorlаshdаn o`tishgа, mаlаkаsini оshirishgа tаyyor mеhnаt lаyoqаtili sh ах slаr ishsiz dеb e`tirоf etilаdi. Tа`rifdаn аnglаb оlish mumkinki, fuqаrо ishsiz dеb bеlgilаnishi uchun quyidаgi to`rt shаrtgа jаvоb bеrishi lоzim: - ishsiz dеb e`tirоf etilаdigаn sh ах s mеhnаt qilish yoshidа, ya`ni 16 yoshdаn k а tt а vа pеnsiya bilаn tа`minlаnish yoshigа yеtmаgаn bo`lishi kеrаk; - fuq а r о ish h а qig а (m е hn а t d а r о m а dig а ) v а d а r о m а d k е ltiruvchi ishg а eg а bo`lm а sligi l о zim; - ish qidiruvchi sh ах s o ` zi istiq о m а t qil а dig а n m а h а lliy m е hn а t о rg а nl а rid а ro ` y ха td а n o ` tishi l о zim ;

- ishsiz d е b e ` tir о f etil а dig а n sh ах s m е hn а t qilishg а, k а sbg а t а yyorl а sh v а q а yt а t а yyorl а shd а n o ` tishg а, m а l а k а sini о shirishg а t а yyor m е hn а t l а yoq а tili fuq а r о bo ` lishi z а rur . M а ml а k а timizd а b е lgil а ng а n ishsiz fuq а r о sh ах sig а b е rilg а n t а` rifning bir о z k а mchiligi b о rki , buning n а tij а sid а m а ml а k а td а h а qq о niy ishsizlik h о l а tini а niql а sh mushkul . R е spublik а mizd а m е hn а t b о z о ri infr а tuzilm а sining , а yniqs а m е hn а t о rg а nl а ri f ао liyatining muk а mm а l sh а kll а nm а g а nligi h а md а ishsizl а rg а ko ` rs а til а dig а n х izm а tl а rning muk а mm а l em а sligi , ko ` pl а b ishsiz fuq а r о l а rning m е hn а t о rg а nl а rig а mur о j аа t qilm а slikl а ri v а b е v о sit а ish b е ruvchil а rd а n bo ` sh ish o ` rni izl а shl а rig а о lib k е lm о qd а. Ishsizlik p а yd о bo ` lishi s а b а bl а ri turlich а: iqtis о diyotd а gi turg ` unlik ( d а vriy ), t а rkibiy o ` zg а rishl а r ( t а rkibiy ), t а biiy о mill а r ( m а vsumiy ), ijtim о iy о mill а r ( friksiyali ) v а h о k а z о l а rdir (1- r а sm ). H о zirgi d а vr iqtis о diy а d а biyotid а ishsizlikni t а snifl а shg а turlich а yond а shuvl а r ko ` zg а t а shl а n а di . Ulаrning umumiy mеzоnlаri sifаtidа quyidаgilаr аjrаtib ko`rsаtilаdi: - p а yd о bo ` lish х ususiyati ( friksiyali , t а rkibiy , d а vriy ); - nаmоyon bo`lish хususiyati (оchiq, yashirin); - dаvоmiyligi (qisqа muddаtli, uzоq muddаtli); - insоnning mеhnаt fаоliyatigа munоsаbаti (iхtiyoriy, mаjburiy); - tаrqаlish jоyi (mintаqаviy, milliy).

1- r а sm . Ishsizlik turl а ri . Umum а n ishsizlikning а s о siy sh а kll а ri quyid а gil а rdir : - friksiyali ishsizlik - turli s а b а bl а rg а ko ` r а ( yangi istiq о m а t qil а dig а n j о yg а ko ` chish , k а sbni o ` zg а rtirish , f а rz а ndni p а rv а rish qilish , yangi ish t а nl а sh v а h о k а z о l а r ) v а qti - v а qti bil а n ishsiz q о lishdir . Bu i х tiyoriy ishsizlik , d е b h а m а t а l а di . U , о d а td а, bir о yd а n о rtiqq а cho ` zilm а ydi ; - t а rkibiy ishsizlik - ishl а b chiq а rish tuzilm а si o ` zg а rtirilg а n sh а r о itd а iqtis о diyotning eski t а rm о ql а rid а ish bil а n b а nd bo ` lg а nl а rning yangi t а rm о ql а r t а l а b et а yotg а n yangi k а sb v а i х tis о slikl а rni eg а ll а m а g а n d а vrid а gi ishsizlikdir ; - m а vsumiy ishsizlik - m а vsumiy ish bil а n b а nd bo ` lg а nl а rning m а vsum tug а shi bil а n ishsiz q о lishidir ; - d а vriy ishsizlik - iqtis о diy t а nglik bil а n b о g ` liq bo ` lib , ishl а b chiq а rish h а jmi k е skin k а m а yib k е tishi о qib а tid а ro ` y b е r а dig а n ishsizlikdir . Bu mаjburiy ishsizlik, dеb hаm аtаlаdi;

- yashirin ishsizlik - r а sm а n ish bil а n b а nd his о bl а ng а nl а rning qism а n ish bil а n b а ndligi . Bu turd а gi ishsizlikd а хо dim qisq а rtirilg а n ish kunid а ishl а ydi yoki h а q to ` l а nm а ydig а n t а` tild а bo ` l а di ; - yoshl а r (а yoll а r ) ishsizligi - yoshl а rning t а` lim mu а ss а s а l а rini tug а ll а g а nl а rid а n so ` ng , а yoll а rning o ` z f а rz а ndl а rini p а rv а rish qilishl а ri v а b о shq а turli s а b а bl а rg а ko ` r а ish bil а n b а nd bo ` lm а slikl а ridir . Ishsizlikning h а m ij о biy , h а m s а lbiy jih а tl а ri m а vjud (2 v а 3- rasmlar ).

Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma ` lumotlariga ko ` ra , so ` nggi yillarda O ` zbekistonda ish bilan ta ` minlashga muhtoj bo ` lgan aholi soni nisbatan barqarorlashib , iqtisodiy faol aholi tarkibidagi ulushi esa kamayib bormoqda (1- jadval ). 1- jadvaldan ko ` rinib turganidek , 2009-2013 yillar davomida ish bilan ta ` minlashga muhtoj bo ` lgan aholi soni 8,2 ming kishiga yoki 1,3 foizga ortgan . Bu davrda mazkur toifadagi aholi sonining o ` sish sur ` ati Andijon , Jizzax , Qashqadaryo , Navoiy , Samarqand , Sirdaryo va Xorazm viloyatlarida respublika o ` rtacha ko ` rsatkichidan yuqori , qolgan hududlarda esa past bo ` lgan . Aytish joizki , tahlil qilinayotgan davrda ish bilan ta ` minlashga muhtoj bo ` lgan aholi soni faqat Qoraqalpog ` iston Respublikasi , Buxoro va Toshkent viloyatlarida kamaygan . O ` zbekistonda ish bilan ta ` minlashga muhtoj bo ` lgan aholining 50 foizga yaqin qismi Farg ` ona (11,7%), Samarqand (11,9%), Andijon (10,6%) va Qashqadaryo viloyatlarining (9,3%) ulushiga to ` g ` ri keladi .

2014 yilning 1 yanvar holatiga, respublikada 6,0 ming nafar yoki iqtisodiy jihatdan faol aholi sonining 0,05 foiz ishsiz hisoblanadi. Ayni vaqtda Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining Xalqaro mehnat tashkiloti metodologiyasi bo`yicha amalga oshirilgan hisob-kitoblariga qaraganda, ishsizlikning real darajasi 4,9 foiz atrofida bo`ldi. Vaholanki bu ko`rsatkich 2012 yilda 5,0 foizni tashkil etgan. Ishsizlarga haq to`lanadigan jamoat ishlarini tashkil etish xususiyatlari Haq to`lanadigan jamoat ishlari deganda, hammabop, odatda, belgilangan tartibda ishsiz deb e`tirof etilgan fuqarolar uchun ularning maxsus dastlabki kasb tayyorgarligini talab qilmaydigan mehnat faoliyatining vaqtincha turlari tushuniladi. Haq to`lanadigan jamoat ishlari quyidagi maqsadlarda tashkil qilinadi: - ish qidirayotgan shaxs sifatida mehnat organlarida ro`yxatga olingan fuqarolarga ularning vaqtincha ish haqi (mehnat daromadi) olishi va ish qidirayotgan davrida ularni moddiy jihatdan qo`llab-quvvatlash, mehnat organlari tomonidan ishsiz deb e`tirof etilgan fuqarolarni vaqtincha ish bilan ta`minlash uchun shart-sharoitlar yaratish; - birinchi marta ish qidirayotgan va kasbi (mutaxassisligi) bo`lmagan shaxslarni mehnat faoliyatiga jalb qilish; - turli sabablarga ko`ra kasb faoliyatida ancha uzilishlar bo`lgan shaxslarni (ilgari bolalar tarbiyasi, bemorlar va oilaning keksa a`zolariga qarash bilan mashg`ul bo`lgan, jazoni o`tash muassasalaridan ozod qilinganlar va boshqalar) mehnatga qayta tiklash; - iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning ijtimoiy ahamiyatga ega bo`lgan ob`ektlarini ishchi kuchi bilan ta`minlash. Quyidagilar:

a) mehnat organlarida ro`yxatga olingan, qaramog`ida uch kishidan kam bo`lgan 35 yoshgacha bo`lgan ishsiz erkaklar, ular tomonidan ishsizligi bo`yicha nafaqa olish davrida; b) ixtiyoriy tartibda - ishsizlarning boshqa toifalari, shuningdek mehnat organlarida ish qidirayotgan shaxslar sifatida ro`yxatga olingan shaxslar haq to`lanadigan jamoat ishlarida qatnashishlari mumkin. Mehnat organlari ish qidirayotgan va ishsiz shaxslar tarkibi va sonini hisobga olgan holda ishchi kuchiga bo`lgan talab va takliflarni tahlil qilish asosida aholini ish bilan ta`minlash mintaqaviy dasturining maxsus bo`limiga kiritiladigan haq to`lanadigan jamoat ishlarini tashkil qilish bo`yicha takliflarni tayyorlaydilar va joylardagi davlat hokimiyati organlariga kiritadilar. Korxonalar mehnat organlari bilan birgalikda haq to`lanadigan jamoat ishlarining zarur turlari va hajmlarini belgilaydilar. Haq to`lanadigan jamoat ishlarining tavsiya etiladigan turlarining namunaviy ro`yxati mazkur Nizomga 6.2-jadvalda ko`rsatib o`tilgan. Mehnat organlari fuqarolarni haq to`lanadigan jamoat ishlarini bajarish uchun yuborishda ish tartibini tashkil etish va haq to`lash shartlari, moddiy rag`batlantirish imkoniyati haqida ularni xabardor qiladi. Haq to`lanadigan jamoat ishlarida qatnashadigan shaxslar bilan ish beruvchi ma`lum muddatga, biroq kamida ikki hafta muddatga uning muddatini uzaytirish huquqi bilan mehnat shartnomasi tuzadi. Ish beruvchi shartnoma muddatini uzaytirishni rad etgan hollarda, mehnat organi ishsizga jamoat ishlarida qatnashish uchun boshqa ish joyi beradi. Haq to`lanadigan jamoat ishlarini bajarish bo`yicha shartnoma munosabatlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tuzilgan mehnat shartnomasi asosida amalga oshiriladi. Ixtiyoriylik asosida brigadalarga birlashgan fuqarolar tomonidan haq to`lanadigan jamoat ishlarining kompleksini yoki alohida turlarini amalga oshirishda shartnomada tomonlarning majburiyatlari, ishning hajmi va bajarish muddatlari, mehnatni tashkil etish va unga haq to`lash shakllari nazarda tutiladi.

Eslatma: 1) malaka va kasb-hunar ko`nikmalariga ega bo`lmagan ishsizlar faqat (*) bilan belgilangan yordamchi ishlarga jalb qilinadi; 2) ishlarni bajarish uchun xodimning tegishli malakasi talab turlariga zarur malakaga va kasb-hunar ko`nikmasiga ega bo`lgan mumkin.

Haq to`lanadigan ishlarni bajarish uchun yuborilgan shaxslarga korxonalarda amalda bo`lgan stavkalar va lavozim maoshlari (ishbay narxlar)dan kelib chiqqan holda, amalda bajarilgan ish uchun, ammo amalda ishlangan vaqt uchun ishsizlik bo`yicha nafaqa miqdori 15 foizga ko`paytirilgandan kam bo`lmagan miqdorda ish haqi to`lanadi, agar qonun hujjatlarida boshqacha hol nazarda tutilmagan bo`lsa. Haq to`lanadigan jamoat ishlarida ish haqidan tashqari mehnat uchun qo`shimcha mukofotlar miqdori korxonalar mablag`lari hisobidan ish beruvchilar tomonidan belgilanishi mumkin. Agar ishsizni bajarilayotgan haq to`lanadigan jamoat ishi qanoatlantirsa, unda u ish beruvchi bilan kelishgan holda bunday ishni doimiy asosda bajarishga rozilik berishi mumkin, mehnat organi esa, unga bu doimiy mos keladigan ish deb hisoblaydi. Bunday hollarda ushbu shaxs bilan ilgari tuzilgan mehnat shartnomasi yangi mehnat sharoitlari ko`rsatilgan holda qayta tuzilishi kerak. Haq to`lanadigan jamoat ishlarini tashkil qilishda mehnat to`g`risidagi qonun hujjatlariga, mehnatni muhofaza qilish qoidalariga rioya qilinishi, bunday ishlarni bajarish uchun mehnat shartnomasi tuzgan fuqarolar mehnatidan samarali foydalanilishi uchun mas`uliyat korxonaga yuklanadi. Xavfli, zararli va og`ir mehnat sharoitlari bilan bog`liq bo`lgan haq to`lanadigan jamoat ishiga yuborilgan shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tibbiy tekshiruvdan o`tishlari kerak. Fuqarolarning haq to`lanadigan jamoat ishlarida qatnashgan davri to`g`risida ish beruvchi tomonidan ularning mehnat daftarchasiga tegishli yozuv yoziladi. Haq to`lanadigan jamoat ishlarida qatnashgan davr mehnat stajiga qo`shiladi. Haq to`lanadigan jamoat ishlarida qatnashayotgan fuqarolar pensiya ta`minoti va vaqtincha ishga yaroqsizligi bo`yicha nafaqa olish huquqini saqlab qoladilar. Ishsizning jamoat ishlarida qatnashgan davri uchun sug`urta badallari ish beruvchi tomonidan amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq to`lanadi. Haq to`lanadigan jamoat ishlarida band bo`lgan shaxslarga ish vaqtining davomiyligi mehnat to`g`risidagi amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi.

Ish beruvchilar ish kuni va ish haftasining o`zgaruvchan shakllaridan foydalanish, shuningdek mehnat unumdorligiga ko`ra yoki ishlangan vaqtga mutanosib ravishda haq to`lagan holda haq to`lanadigan jamoat ishlarining qisqartirilgan ish vaqtini kiritishga haqlidirlar. Ish beruvchi bilan kelishuvga ko`ra, ishsizlarning ish vaqtiga mehnat organida bo`lish va mustaqil ravishda doimiy (mos keladigan) ish qidirish vaqti (haftada ikki soatdan ortiq bo`lmagan) kiritilishi mumkin. Mehnat organlari haq to`lanadigan jamoat ishlariga yuborilgan va ularda ish bilan ta`minlangan fuqarolarni qonun hujjatlarida belgilanadigan tartibda hisobga olib boradilar. Haq to`lanadigan jamoat ishlariga jalb qilingan fuqarolar mehnatiga haq to`lash tartibi 4-rasmda keltirilgan. Haq to`lanadigan jamoat ishlarini tashkil qilish bilan bog`liq xarajatlar odatda ish beruvchi tomonidan qoplanadi, ushbu ishlarda qatnashayotgan fuqarolar mehnatiga haq to`lash xarajatlari bundan mustasno. Aholini ish bilan ta`minlashda noqulay vaziyatlar bilan bog`liq istisno hollarda, shuningdek haq to`lanadigan jamoat ishlarini tashkil qilish uchun ish

beruvchilarni qiziqtirish maqsadida haq to`lanadigan jamoat ishlariga jalb qilingan fuqarolar mehnatiga haq to`lash xarajatlari Ish bilan ta`minlashga ko`maklashish davlat jamg`armasi mablag`lari hisobiga quyidagi miqdorlarda qoplanishi mumkin: - joylardagi davlat hokimiyati organlari mulki bo`lgan korxonalarda, xo`jalik hisobidagi korxonalardan tashqari - mehnatga haq to`lash xarajatlarining ko`pi bilan etmish besh foizi; - boshqa korxonalarda - mehnatga haq to`lash uchun xarajatlarning ko`pi bilan ellik foizi. O`zgalar parvarishiga muhtoj yolg`iz keksalar, pensionerlar va nogironlarning uyiga borib ijtimoiy xizmat ko`rsatish bo`yicha haq to`lanadigan jamoat ishlariga jalb etilgan, mehnat bo`limlarida ro`yxatga olingan ishsiz fuqarolarga ish haqi to`lash xarajatlari to`liq Ish bilan ta`minlashga ko`maklashish davlat jamg`armasi mablag`lari hisobidan amalga oshiriladi. Haq to`lanadigan jamoat ishlari hajmi va turlari, shuningdek Ish bilan ta`minlashga ko`maklashish davlat jamg`armasining ish beruvchilarga qoplash xarajatlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ishlab chiqiladigan ish bilan ta`minlash tuman (shahar) dasturlarida aks ettiriladi. Ish o`rinlari tashkil etish va aholi bandligini ta`minlash dasturining vazifalari va tarkibi Ish o`rinlari tashkil etish va aholi bandligini ta`minlash dasturi yangi ob`ektlarni ishga tushirish, ishlab chiqarishni modernizastiyalash, qayta jihozlash va mavjud quvvatlardan yanada to`la foydalanish, kichik biznesni, birinchi navbatda, sanoatda, qurilishda, xizmatlar ko`rsatishda va servis sohalarida jadal rivojlantirish, infratuzilma, kommunikastiya va uy-joy ob`ektlari qurilishi ko`lamini, kasanachilik mehnatining imkoniyatlarini kengaytirish, ishlamay turgan korxonalar faoliyatini tiklash hisobiga aynan muvofiq miqdordagi ish o`rinlari tashkil etishga va aholi bandligini ta`minlashga yo`naltirilgan. Ish o`rinlari tashkil etish parametrlari investistiya dasturi, hududlar va tarmoqlarni rivojlantirish, korxonalarni modernizastiyalash va texnologik jihatdan

qayta jihozlash, ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlashni chuqurlashtirish, transport va kommunikastiya qurilishi, ijtimoiy va bozor infratuzilmasi va boshqa dasturlar bilan o`zaro bog`langan. Dasturning maqsadi - aholi bandligini ta`minlash bo`yicha kompleks va o`zaro bog`liq chora-tadbirlarni hududlar va iqtisodiyot tarmoqlarining ish o`rinlarini yaratish bo`yicha salohiyatini ishga solish yo`li bilan amalga oshirish, demografik omillar va iqtisodiyotdagi tarkibiy o`zgartirishlarni hisobga olgan holda mehnat resurslaridan oqilona foydalanish, bandlik va tadbirkorlikning samarali shakllarini rivojlantirishga har tomonlama ko`maklashishdan iborat. Dasturning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - mehnat bozorining ehtiyoji asosida va respublika hududlari va tarmoqlarini rivojlantirish bo`yicha dasturiy hujjatlarni amalga oshirishni hisobga olgan holda yangi ish o`rinlari tashkil etish jarayonlarini rag`batlantirish; - hududlar va tarmoqlarning yangi ish o`rinlari tashkil etish va ilgari yaratilgan ish o`rinlarining barqaror faoliyatini ta`minlash borasida salohiyatidan samarali foydalanishni yanada kuchaytirish; - mehnat bozorida tanglikning oldini olishning amaliy vositasi sifatida ish bilan ta`minlashning, ayniqsa kichik biznesda, kasanachilik va oilaviy tadbirkorlikda samarali shakllarini rivojlantirish; - band bo`lmagan aholini, birinchi navbatda, yoshlar va ayollarni ishga joylashtirish yo`li bilan mehnat bozorida faol va aniq maqsadli chora-tadbirlarni amalga oshirish; - dastur bajarilishining tuman va shaharlar, tarmoqlar va aniq korxonalar bo`yicha tizimli monitoringi va tahlilini olib borish, zarur bo`lgan hollarda ish o`rinlari yaratishning tasdiqlangan parametrlarining so`zsiz ijrosini ta`minlash bo`yicha tegishli choralar ko`rish. Yangi ish joylari tashkil etish dasturining ma`lumot va tahlil manbalari. Har bir hududda yangi ish joylari tashkil etish dasturini ishlab chiqish va amalga oshirishda tuman (shahar)ning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi, uning

istiqbollari, o`rni va salohiyati, ihtisoslashuvi, shunga tegishli davlat, tarmoq va maxsus dasturlar, faoliyat ko`rsatayotgan korxonalar, tadbirkorlik sub`ektlari, aholi va uning tarkibi, mehnat bozoridagi vaziyat, ish o`rinlariga bo`lgan ehtiyoj, ularni yaratish uchun imkoniyatlar, moliyaviy manbalar to`g`risidagi ma`lumotlar jalb etiladi va tahlil qilinadi. Bunda davlat hokimiyati, statistika, mehnat organlari, korxonalar, tijorat banklari ma`lumotlari asos bo`lib hisoblanadi. Ish o`rinlarini asosan 3-jadvalda keltirilgan manbalar hisobidan tashkil etiladi. 3. Ish o`rinlari tashkil etish va aholi bandligini ta`minlash dasturini shakllantirish xususiyatlari. Mehnat bozorining joriy va istiqboldagi ehtiyojlarini, ish o`rinlari yaratilishini, iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yo`nalishlarini hisobga olib, dastur ishlab chiqilgan. Dasturni tayyorlashda quyidagilar hisobga olingan: - mehnat bozoridagi vaziyat va ish joylariga bo`lgan ehtiyoj; - hududda ilgarigi yilda qabul qilingan dasturga binoan haqiqatda yaratilgan ish joylarini baholash; - yangi ish joylari tashkil etishning asosiy yo`nalishlari (bunda har bir yo`nalishga maxsus manzilli ro`yxatlar tuziladi); - yangi ish joylari yaratish uchun kerak bo`lgan mablag` va uni

moliyalashtirish manbalari. Har bir hududiy dasturda yangi ish o`rinlari tashkil etishning moliyaviy manbalar mavjud bo`ladi (5-rasm). Dasturning asosiy parametrlari, ya`ni ish joylariga bo`lgan ehtiyoj, yangi ish joylarini har bir yo`nalish bo`yicha tashkil etish, buning uchun kerak bo`lgan mablag` miqdorlari va ularni moliyalashtirish manbalari, hududdagi iqtisodiyot, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish, moliya, statistika organlari rahbarlari, tuman, shahar, viloyat hokimlari (o`rinbosarlari) tomonidan imzolanadi. Bunda mazkur hududda saylangan viloyat, tuman (shahar) Xalq Deputatlari Kengashi deputatlari hamda tuman (shahar)dagi yirik korxona va tashkilot rahbarlari, tijorat banklari vakillari qatnashadi. 4. Hududda yangi ish joylariga bo`lgan ehtiyojni aniqlash. Hududda (tuman, shaharda) yangi ish joylariga bo`lgan ehtiyoj quyidagilar hisobiga shakllangan: - o`quv muassasalarini (maktab, kollej, listey, oliy o`quv yurtini) bitirib, ilk bor mehnat bozoriga kirib keluvchilar; - iqtisodiyotda tarkibiy o`zgarishlar natijasida hamda muddatli harbiy

xizmatdan bo`shatiladiganlar; - ishga joylashishga muhtoj aholi, ya`ni ish joyi, daromad manbaiga ega bo`lmaganlar. Natijada har bir hududda yangi ish joylarini yaratishga bo`lgan ehtiyoj (aholining yoshi, jinsi, ijtimoiy tarkibi bo`yicha alohida hisoblanishi mumkin) dasturning asosiy dastlabki ko`rsatkichi etib belgilanadi. Barcha yo`nalishlar bo`yicha ish joylari tashkil qilish imkoniyatlari hisoblanib, aniq parmetrlar va reja-ko`rsatkichlar shakllantiriladi. Agarda ish joylari yaratish imkoniyatlari (barcha yo`nalishlar bo`yicha) ularga bo`lgan ehtiyojdan kam bo`lsa, dasturni ishlab chiqishda ish o`rinlarini yaratish bo`yicha qo`shimcha choralar ko`rilishi kerak. Bunday qo`shimcha choralarda yangi korxonalar va ish o`rinlari sonini ko`paytirish bilan bog`liq imkoniyatlar va ularni amalga oshirish uchun zarur bo`lgan mablag`lar va ularni moliyalashtirish manbalari aniqlanadi. Ish o`rinlariga bo`lgan ehtiyoj ularni yaratish imkoniyatlaridan ko`p bo`lsa, muayyan hududda ishsizlik darajasi mavjud ko`rsatkichidan oshib ketishi mumkin.

Adabiyotlar: 1. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. -Т.: Ўзбекистон, 2010. - 56 б. 2. Abdurahmonov Q . X , Zokirova N . Q . Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi . O‘quv qo‘llanma. - T.: «Fan va texnologiya», 2013. - 536 b. 3. Абдурахманов К.Х., Зокирова Н.К., Шоюсупова Н.Т., Габзалилова В.Т., Абдурахманова Г.К. Формирование и совершенствование политики занятости населения в малом бизнесе и частном предпринимательстве. Монография. - Т.: IQTISODIYOT, 2013. - 272 с. 4. Абдураҳмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиѐти ва социологияси. Дарслик. - Т.: Фан ва технология, 2012. - 388 б. 5. Abdurahmonov Q . X , Shoyusupova N . T . Mehnat iqtisodiyoti : ijtimoiy - mehnat munosabatlari . Darslik. - Т.: TDIU, 2011. - 692 b. 6. Абдураҳмонов Q .Х., Холмўминов Ш.Р., Зокирова Н.Қ. Персонални бошқариш. Дарслик. - Т.: Шарқ, 2008. 7. Абдураҳмонов Қ.Х., Имомов В.А. Ўзбекистонда меҳнат потенциалидан самарали фойдаланиш ва уни бошқариш. - Т.: Академия, 2008. - 212 б. 8. Абулқосимов Х.П. Иқтисодиѐтда инсон омили: шаклланиши, амал қилиши ва фаоллашуви. Монография. - Т.: Академия, 2006. - 346 б.

O'xshashlar

Nodavlat ish bilan bandlik xizmati rivojlanishining asosiy yo'nalishlari

Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyatining asosiy yo‘nalishlari

Aholini ish bilan bandligining shakllanishi va mohiyati

Aholining ish bilan bandligini ta’minlash

Davlat maqsadli jamg’armalari