Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини бошқариш тизими

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

132.5 KB

Ko'chirib olish

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини бошқариш тизими Режа: 1. Корхоналар фаолиятини бошқаришнинг моҳияти ва хусусиятлари. 2. Бошқарув тамойиллари, мақсади ва вазифалари. 3. Бошқарув усулларининг моҳияти ва хусусиятлари. 4. Бошқарув қарорларининг мазмуни ва туркумлари 5. Қарорларни қабул қилиш ва амалга ошириш технологияси. 6. Бошқарув услуби ва раҳбарнинг нуфузи.

Корхоналар фаолиятини бошқаришнинг моҳияти ва хусусиятлари Бошқарув фаолияти меҳнат жараёнининг хилма-хил жиҳатларидан бири бўлиб, унга хос бўлган барча элементлардан – меҳнат предмети, меҳнатвоситалари, меҳнат ва унинг натижаларидан иборат бўлади. Ҳар қандай мақсадга йўналтирилган фаолият, шу жумладан бошқарув фаолиятининг асосини ҳам табиат, жамият ва тафаккурнинг объектив қонуниятлари ташкил этади. Корхонани бошқариш кенг қамровли фаолият бўлиб, унинг таркибига қуйидаги элементларни киритиш мумкин:  бошқарув механизми (умумий қонуниятлар, тамойиллар, мақсад ва вазифалар, усуллар);  бошқарув таркиби (бошқарув органлари, мутахассис ходимлар, техник воситалар ва бошқа);  бошқарув жараёни (қарорларни қабул қилиш ва амалга ошириш, бошқарув технологияси ва тартиби, ходимлар фаолиятини ташкил этиш). Корхонадаги бошқарув вазифаларини бажаришга ташқи ва ички омиллар ўз таъсирини кўрсатади. Ички омилларга корхона ҳажми, ресурсларни тақсимлаш, технологик қуролланиш даражаси, меҳнатни ташкил этиш усуллари, ишлаб чиқариш харажатлари ва баҳо сиёсати каби дастаклар киради. Бу омилларни маълум даражада олдиндан режалаштириш ва назорат қилиш мумкин. Ташқи омиллар корхонадан ташқаридаги муҳит таъсирида вужудга келади. Улар қаторига бозор конъюктураси ва рақобат муҳити, мол юборувчи ва истеъмолчиларнинг ҳатти-ҳаракатлари, табиий-иқлимий шарт-шароитлар, сиёсий ва ижтимоий омиллар, ҳуқуқий-меъёрий база ва давлат бошқаруви каби омиллар киради.

Бошқарув тамойиллари, мақсади ва вазифалари Бошқарув тамойилларини яхши ўзлаштирган бошқарувчиларгина бошқарув мақсади ва вазифаларини чуқур англаб, оқилона қарорлар қабул қилиши мумкин. 1. Меҳнат тақсимоти тамойили меҳнатни ташкил этиш ва бошқаришда вазифалар ва мажбуриятларни ходимлар ўртасида оқилона тақсимлаш жараёнини англатади. 2. Ваколатлилик ва мажбурият . Ваколат бошқарув қарорларини қабул қилишга имкон берса, мажбурият унинг натижалари учун жавобгарлик тамойилини белгилаб беради. 3. Интизом корхона ходимлари ва ишчиларнинг белгиланган меҳнат тартиби ва қоидаларга сўзсиз риоя этишини ва ҳурмат билан ёндошишини талаб этади. 4. Бошқарувда яккабошчилик ва коллегиаллик . Яккабошчилик тамойили корхона ходимларининг ягона раҳбар буйруқларига қатъий бўйсунушини талаб қилади. Якка бошчиликни коллегиаллик , яъни қабул қилинадиган қарорларда мутахассислар ва ходимларнинг кенг иштироки билан қўшиб олиб бориш мумкин. 5. Мақсаднинг ягоналиги тамойили корхонадаги барча бошқарув ходимлари, мутахассислар ва ишчиларнинг ягона мақсад ва вазифалар йўлида бирлашиши заруриятини юзага келтиради. 6. Шахсий манфаатлар ва корхона манфаатларини қўшиб олиб бориш тамойили - корхонанинг ҳар бир ходими ўз шахсий манфаати йўлида қаттиқ меҳнат қилиш билан бирга, ўз манфаатларини корхона манфаатларидан устун қўймаслиги лозимлигини англатади. Шу билан бирга бошқарувчиларнинг корхона манфаатларини кўзлаб қабул қилган қарорлари ходимлар ва ишчиларнинг манфаатларига зиён етказмаслиги лозим.

7. Моддий ва маънавий рағбатлантириш тамойили асосида корхона ходимларининг меҳнати натижаларини муносиб тақдирлаш орқали меҳнат унумдорлиги ва ишлаб чиқариш самарадорлигини юксалтириш ётади. 8. Режалилик . Бозор иқтисодиёти шароитида ишлаб чиқаришни режали бошқариш иқтисодий самарадорликни таъминлашнинг муҳим шартидир. Бу тамойил ишлаб чиқариш ривожланишининг қисқа ва узоқ муддатларга мўлжалланган йўналишлари, суръатлари ва нисбатларини белгилашни ифодалайди. 9. Тежамлилик ва самарадорлик корхона фаолиятида моддий-техник, молиявий ва меҳнат ресурсларидан оқилона фойдаланиш орқали энг кам харажатлар эвазига максимал фойда олиш муҳимлигини англатади. 10. Жавобгарлик ва таваккалчилик . Бошқарувчи ўз фаолияти натижалари учун маълум бир жавобгарликка эга бўлиши, бунда маълум таваккалчилик (риск) элементларини ҳам ҳисобга олиши лозим. 1 Бошқарув этикасига риоя этиш. Бу тамойил бошқарув ходимларидан билимли, маданиятли ва хушмуомала бўлишни, ходимларга ишониш ва уларни эшита билишни талаб этади. 1 Бошқарув шакли ва усулларини такомиллаштириб бориш . Кучли рақобат шароитида корхонани синмаслиги учун бошқарувчилар доимо ўз устиларида тинмай ишлаб, бошқарув усулларини такомиллаштириб боришлари ва бозордаги ўзгаришларга мослашишлари керак. Корхона миқёсида бошқаришнинг асосий мақсади – корхонанинг ишлаб чиқариш, тижорат, молиявий ва бошқа фаолиятларини оқилона ташкил этиш ҳамда ходимлар салоҳиятидан унумли фойдаланиш орқали фойдани максималлаштиришга эришишдир. Бошқарув в азифалар и бошқарув функциялари орқали амалга оширилади. Бошқарув функциялари – бошқарув фаолиятининг мақсадга йўналтирилган таркибий қисмларидан биридир. Замонавий бошқарув назарияларида унинг қуйидаги функциялари ажратиб кўрсатилади:

- бошқарув объектига оид ахборотларни йиғиш, сақлаш, тизимга солиш ва қайта ишлаш; - йиғилган ахборотларни оператив ва молиявий ҳисоботлар ёрдамида таҳлил этиш; - жорий ва истиқболли режалаштириш; - корхонанинг ишлаб чиқариш, тижорат, молиявий ва инвестицион фаолиятини ташкил этиш ва бошқариш; - рақобат муҳитида корхонанинг яшовчанлигини таъминловчи молиявий ва маркетинг фаолиятини ташкил этиш; - меҳнатни ташкил этиш, мажбуриятларни тақсимлаш ва бошқариш; - назорат ва тартибга солиш. Бошқарув усулларининг моҳияти ва хусусиятлари Бошқарув усуллари бу бошқарув субъектининг муайян натижаларга эришиш мақсадида бошқарув объектига таъсир ўтказиш усуллари йиғиндисидир. Таъсир кўрсатиш мазмунига кўра бошқарувнинг ташкилий-фармойиш, иқтисодий ва ижтимоий-психологик усуллари мавжуд. Т ашкилий-фармойиш усуллари корхона бошқарувчиларининг ваколати ва ҳокимияти кучидан фойдаланган ҳолда, ташкилий-фармойиш воситалари орқали бошқариш жараёнини билдиради. Ҳокимият – бошқарувчининг иродаси, таъсир кучи, қобилиятлари ва малакаси, обрўси ва ташкилий-ҳуқуқий ваколатлари доирасида ходимларнинг меҳнат фаолиятига таъсир ўтказиш имкониятлари ва усулларини ифодалайди. Маъмурий- ташкилий ишлар меҳнат жараёнларини регламентга солиш ва меъёрий нормативларни белгилаш орқали ҳам амалга оширилади. Регламентга солиш бошқарув тузилмалари ва ходимлари фаолиятини қонунлар, қоидалар, буйруқлар, низомлар орқали аниқ белгилаб қўйиш ва уларни қўллашга оид йўриқномалар ишлаб чиқиш билан характерланади.

Булардан ташқари ҳар бир мансабнинг бажарадиган ишлари турларини, ваколатларини, ҳуқуқлари ва мажбуриятларини белгилаб берадиган мансаб йўриқномалари ҳам ишлаб чиқилиши мумкин. Меъёрлаш , ўз навбатида, меҳнат шароитлари, ишлаб чиқаришнинг моддий-техникавий, меҳнат ва капитал сарфларини ҳамда ишлаб чиқариш натижаларини маълум бир нормативлар, квоталар ўрнатиш орқали миқдорий чегарага солишни англатади.. Иқтисодий усуллар - бу қўйилган мақсадга эришиш учун ишчи ва ходимларнинг манфаатларига таъсир ўтказиш орқали бошқарув мақсади ва вазифаларини амалга оширишга имкон берувчи рағбатлар ва воситалар йиғиндисидир. Уларнинг моҳияти корхона фаолиятини иқтисодий таъсир воситалари (баҳо, кредит, режалаштириш, харажатлар ва таннарх, фойда, солиқлар, иш хақи, иқтисодий рағбатлантириш ва ҳоказо) орқали бошқаришдир. Бошқарувнинг иқтисодий усуллари хўжалик юритишнинг барча дастаклари таъсирига: режалаштириш , иқтисодий таҳлил , моддий рағбатлантириш ва хўжалик ҳисобига таянади. Режалаштириш – бошқарув фаолиятини илмий асосланган тарзда ташкил қилиш усулларидан биридир. Режалар корхона фаолиятининг барча жиҳатларини: моддий-техник таъминот, ишлаб чиқариш, маҳсулот сотиш, молиявий ва инвестицион фаолият, пресонал фаолиятини қамраб олади. Режаларни оператив, жорий ва истиқбол даврлар учун, алоҳида иш турлари ёки муайян бир инвестицион лойиҳалар учун ҳамда корхонанинг барча фаолиятини қамраб олувчи бизнес режа тарзида тузиш мумкин. Иқтисодий таҳлилнинг асосий вазифаси - режалаштириш тизими орқали белгиланган мақсад ва вазифаларга эришиш ҳолатини оператив маълумотлар, статистик ва молиявий ҳисоботлар ёрдамида таҳлил этиб бориш ва тегишли қарорлар қабул қилишдир.

Моддий рағбатлантириш – бошқарув тизимида алоҳида аҳамиятга эга. Моддий рағбатлантириш тизими иш ҳақининг прогрессив усулларини қўллашни, тежамкорлик, маҳсулот сифати ва ортиқча бажарилган иш ҳажми учун турли мукофотлар ҳамда устамалардан фойдаланишни, ходимлар учун моддий ёрдам уюштиришни ёки уларни ижтимоий ҳимоялаш мақсадида ташкил этиладиган тадбирларни назарда тутади. Бошқарувнинг иқтисодий усуллари, шунингдек, ўз ичига хўжалик ҳисоби дастакларини ҳам қамраб олади. Хусусан, ишлаб чиқариш харажатлари ва натижалари нисбатларини солиштиришга асосланган таннарх, фойда, меҳнат унумдорлиги, фонд қайтими каби қиймат кўрсаткичлари орқали бошқарув объектларини тартибга солиб туриш мумкин бўлади. Бошқарув усуллари тизимида иқтисодий усуллар етакчи ўринни эгалаши лозим. Бошқарувнинг ижтимоий-психологик усуллари ходимларнинг ижтимоий эҳтиёжлари ва психологик хусусиятларига таъсир этиш билан боғлиқ бошқариш воситалари ва дастаклари йиғиндисидир. Бошқарувнинг ижтимоий-психологик усулларини қўллаш корхонада юз бераётган ижтимоий ходисаларни чуқур ўрганиш ва ходимлар кайфиятига таъсир этувчи психологик (руҳий) омилларни билишни талаб этади. Масалан, меҳнат психологияси ходимларнинг шахсий хусусиятлари ва қобилиятларини, кадрларни ўқитиш усулларини, иш ва дам олиш тартибини, кадрларни танлаш ва баҳолаш усулларини, меҳнат жараёнининг психологик жиҳатларини ўрганади Бошқарув қарорларининг мазмуни ва туркумлари Бошқариш жараёни бошқарув қарорларини қабул қилиш билан амалга оширилади. Бошқарув қарорлари – бошқарув тизими мақсадларига мос

келувчи муаммоли вазиятни таҳлил қилиш, унинг ечимини топиш йўллари, усуллари ва воситаларини танлашга қаратилган ижодий фаолиятдир. Бошқарув қарорларига бир қатор умумий талаблар қўйилади: Ҳар томонлама асосланганлик бошқарув қарорларини ишончли ва тўлиқ ахборотларга таянган ҳолда қабул қилиш заруриятини ифода этади. Қарор бошқариладиган объектнинг барча эҳтиёжларини, унга тегишли бўлган ҳамма саволларни тўлиқ қамраб олиши керак. Ўз вақтида қабул қилиш тамойили бошқарув қарорларини кечикиб ёки олдиндан шошилиб қабул қилмасликка ундайди. Шошилиб қабул қилинган қарорларни амалга ошириш учун шарт-шароит ҳали етилмаган бўлса, кечикиб қабул қилинган қарорларнинг самараси паст бўлади. 3. Қарор мазмунининг тўлиқлиги бошқариладиган объект фаолиятининг барча соҳаларини ва ривожланиш йўналишларини қамраб олиши зарурлигини англатади. Умумий ҳолатда бошқарув қарорлари қуйидаги таркибий қисмларни қамраб олиши лозим: - қабул қилинадиган қарордан кўзда тутилган мақсад; - бу мақсадга эришиш учун зарур бўладиган ресурслар ва маблағлар; - мақсадга эришишнинг асосий воситалари ва йўллари; - мақсадга эришиш муддатлари; - бошқарувчилар ва ижрочилар ўртасидаги ўзаро муносабатларни белгилаб олиш: вазифалар, ваколатлар ҳамда мажбуриятларнинг тақсимланиши; - қарорни амалга оширишнинг барча босқичларида ташкилий ва назорат ишларини йўлга қўйиш. 4. Олдин қабул қилинган қарорлар билан мувофиқлаштириш талаби бошқарув қарорларининг мантиқий боғланганлигини ва бирини иккинчиси инкор этмаслигини таъминлаш учун зарурдир. Агар корхонада қабул қилинадиган бошқарув қарорлари бир-бирини тўлдириб, мазмунан бойитиб бормаса, аксинча бирини иккинчиси инкор этса, бу ҳолат нотўғри

ривожланиш ва паст даражадаги бошқарув маданияти мавжудлигини кўрсатади. Бошқарув қарорларини қабул қилиш жараёнида учта ҳолатни ажратиб кўрсатиш мумкин: фаҳмлаш (интуиция), мулоҳаза, рационаллик . Фаҳмга таяниб қарор қабул қилишда раҳбар ходимлар асосан ички ҳиссиёт ва туйғуларга асосланадилар. Бундай йўл тутиш танланган қарорларни доимо тўғри деб баҳолашга ундайди. Тажриба ошиши билан раҳбарнинг «ички сезгилари» мукаммаллашиб борсада, фақатгина уларга таянадиган бошқарувчиларнинг қарорларни тўғри қабул қилиш имкониятлари унчалик юқори эмас. Мулоҳазага таяниб қарорлар қабул қилиш асосида билим ва олдинги тажрибаларга таяниш муҳим ўрин тутади. Фаҳм ва мулоҳазага таянувчи бошқарув қарорлари ходимларни оператив бошқариш жараёнида қўлланилса, стратегик ва тактик бошқарувда иқтисодий таҳлил, асослаш ва оптималлаштириш усулларига таянувчи рационал бошқарув қарорларидан фойдаланилади. Қарорлар инсонлар томонидан қабул қилинишини ҳисобга олсак, уларда шу қарорларни қабул қилган шахслар характерига хос хусусиятларни кўриш мумкин. Шу муносабат билан қарорларнинг пухта ўйланган, тасодифий, таваккал қабул қилинган ва суст турлари фарқ қилади. Пухта ўйланган қарорлар ўз ҳаракатларига, илгари сурилаётган тахминларга ва уларни текшириб кўришга диққат билан ҳамда танқидий ёндошувчи раҳбарлар томонидан қабул қилинади. Одатда улар қарор қабул қилишдан олдин маълум даражада шакллантирилган аниқ ғояга эга бўладилар. Тасодифий қарорлар муаллифлари осонлик билан сон-саноқсиз ғояларни ўйлаб топиши мумкин, лекин уларни чуқур ўйлаб, таҳлил этиб, аниқлаштириб ва текшириб ўтирмайди. Шу туфайли бундай қарорлар етарли асосланмаган ва ишончли бўлмайди.

Ўзи ҳақлигига тўлиқ ишонадиган раҳбарлар ғоялар ва фаразларни чуқур текшириб ўтирмай, таваккал қарорлар қабул қилишга мойил бўладилар ва юзага келиш мумкин бўлган хатарлардан қўрқмайдилар. Айрим тоифадаги раҳбарлар мустақил қарор қабул қилишга жуда сусткашлик ва эҳтиёткорлик билан ёндошадилар. Улар вазиятни обдан ўрганиб, чуқур таҳлил қилиб, барча вариантларни баҳолаб сўнгра якуний қарорга келишади. Бошқарув қарорларини туркумлаш уларни тайёрлаш, амалга ошириш ва баҳолашда ўзига хос хусусиятларини аниқлаш ҳамда қарорларнинг сифати, самарадорлиги ва мақсадга мувофиқлигини таъминлашга хизмат қилади. Корхона фаолиятининг натижаларига таъсири ва белгиланган мақсадлардан келиб оператив , тактик ва стратегик қарорлар бир-биридан фарқ қилади. Агар стратегик қарорлар корхонани ривожлантиришнинг асосий йўналишлари параметрларини белгилаб берса, тактик қарорлар бу параметрларга эришишнинг аниқ йўллари ва воситаларини режа ва дастурлар орқали белгилаб беради. Оператив қарорлар тактик қарорларда белгиланган вазифаларни кундалик ҳаётга жорий этишни амалга оширади. Масалан, маҳсулотларни ташқи бозорларга экспорт қилишни ташкил этиш қарори стратегик қарор бўлса, маҳсулотнинг рақобатбардошлигини ошириш бўйича комплекс тадбирларнинг белгиланиши тактик қарорга мисол бўлади. Бажарилиш шарти даражасига кўра директив, тавсиявий ва йўналтирувчи қарорлар мавжуд. Директив қарорлар одатда бошқарувнинг олий органлари томонидан корхона фаолиятининг жорий ва истиқболдаги энг муҳим йўналишлари бўйича қабул қилинади ва қуйи бўғиндаги ижро этувчилар учун бажарилиши шарт ҳисобланади. Тавсиявий қарорлар кенгашувчи органлар – турли даражадаги комитетлар, кенгашлар, йиғинлар ва комиссиялар томонидан тавсия сифатида қабул қилинади. Бу қарорларни бажарилиши мақсадга мувофиқ,

аммо мажбурий эмас. Чунки қарорларни ижро этувчилар қарор қабул қилувчиларга бўйсунмайди. Йўналтирувчи қарорлар директив қарорлар сингари юқори органлар томонидан қуйи инстанциядаги, аммо марказга у қадар қарам бўлмаган ижро этувчилар учун қабул қилинади. Бунга йўриқномаларни мисол қилиб келтириш мумкин. Функционал тайинланиши жиҳатидан ташкилий , тартибга солувчи , мувофиқлаштирувчи , фаоллаштирувчи ва назорат этувчи қарорларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Ташкилий қарорлар корхона фаолиятининг бирор соҳасига оид ишларни йўлга қўйиш мақсадида қабул қилинади. Уларга корхонани ташкил этиш тўғрисида ширкат муассисларининг йиғилиши қарорини мисол келтириш мумкин. Тартибга солувчи қарорлар бирор вазиятда у ёки бу фаолиятни амалга ошириш йўллари ва воситаларини белгилаб беради. Уларга турли низомлар, йўриқномалар, иш тартиблари, графиклар, норма ва нормативларни мисол қилиб келтириш мумкин. Мувофиқлаштирувчи қарорлар одатда мувофиқлаштирувчи комиссиялар ва кенгашлар ёки корхона раҳбарлари томонидан бирор иш турини биргаликда амалга оширадиган турли бўлинмалар фаолиятини мувофиқлаштириб туриш ва ижро этувчилар ўртасида вазифаларни тақсимлаш мақсадларида қабул қилинади. Фаоллаштирувчи қарорлар бошқарув объектида ишлар сифатини ошириш ва жадаллаштириш мақсадида раҳбарлар томонидан турли мукофотлашлар, тақдирлашлар ва бошқа рағбатлар кўринишида амалга оширилади. Назорат этувчи қарорлар олдин қабул қилинган бошқарув қарорларининг ижро этилиши ва натижаларини баҳолаш мақсадида қабул қилинади.

Қабул қилиниш шаклига кўра жамоавий , коллегиал ва яккабошчилик асосида қабул қилинган қарорларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Жамоавий қарорлар корхонанинг барча жамоаси томонидан якдиллик билан ёки кўпчилик овоз билан қабул қилинади. Бунга ширкат аъзоларининг умумий йиғилиши қарорларини мисол қилиб келтириш мумкин. Коллегиал қарорлар маълум бир бошқарув органи ёки комиссиялар ва кенгашлар мажлисларида мутахассислар томонидан муҳокама асосида кўпчилик овоз билан қабул қилинади. Яккабошчилик асосидаги қарорлар корхона раҳбари ёки мутахассислар томонидан кўпчилик овозига қўймасдан, якка тартибда қабул қилинади. Қарорларни қабул қилиш ва амалга ошириш технологияси Бошқарув қарорларини қабул қилиш технологияси деганда корхона фаолиятга оид муаммолар ечимини топишга оид тадбирларнинг таркиби ва амалга ошириш кетма-кетлиги тушунилади. Бошқарув қарорларини қабул қилиш бир нечта босқичдан иборат бўлади: Ахборот йиғиш ва вазиятни таҳлил этиш. Бошқарув қарорларини қабул қилиш зарурияти режалаштирилган тарзда ёки режалаштирилган параметрлардан четга чиқиш ҳолатлари юз берганлиги тўғрисида тўсатдан хабар келганда пайдо бўлади. Муаммоли вазиятнинг вужудга келганлиги бошқарув қарорларини қабул қилишда бошланғич манба бўлиб хизмат қилади. Муаммоларни аниқлаштириш. Муаммони ечиш томон қўйилган биринчи қадам унинг мазмунини аниқлаштиришдан бошланади. Муаммо - қўйилган мақсад билан ҳақиқатда унга эришиш ўртасида юзага келадиган фарқланишдир. Муаммоларни тўғри аниқлаб олиш ва уларнинг ечимини излаш мақсадга эришишда муҳим омил ҳисобланади.

Танлов мезонларини ишлаб чиқиш. Муаммони ечишнинг турли вариантларини ишлаб чиқишдан олдин раҳбар ходимлар бу вариантларни таққослашга ҳамда улардан энг самарали вариантни танлашга имкон берувчи кўрсаткичларни ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқдир. Қарорнинг турли муқобил вариантларини ишлаб чиқиш. Идеал ҳолатда муаммонинг ечимини очиб берувчи барча муқобил вариантларни ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқ бўлур эди. Қанчалик вариантлар кўп бўлса, қарорни оптималлаштириш имконияти шунча кўп бўлади. Аммо, ҳақиқатда юзага келиши мумкин бўлган ҳар бир вариантни ишлаб чиқиш ва баҳолаш учун раҳбарларда зарурий билим, тажриба ва вақт заҳиралари етишмайди (амалий жиҳатдан мумкин эмас). Шунинг учун имконият даражасида бир нечта муқобил вариантлар билан кифояланишга тўғри келади. Муқобил вариантлардан биттасини танлаш. Муаммонинг ечимига оид бир нечта муқобил вариантлар ишлаб чиқилгандан сўнг уларни таққослаш орқали афзаллик ва нуқсонларини баҳолаб, амалга ошириш оқибатида олиниши мумкин бўлган натижаларни солиштириб кўриш лозим бўлади. Ишлаб чиқилган муқобил вариантлар ичидан иқтисодий самарадорлик нуқтаи-назаридан энг самарали вариант танлаб олинади. Қарор лойиҳасини келишиб олиш. Замонавий бошқарув тизимларида корпоратив бошқарув элементларининг жорий этилиши ва меҳнат тақсимоти натижасида бир тоифа ходимлар қарор лойиҳаларини тайёрласалар, иккинчи бирлари уни тасдиқлайдилар ва учинчилари ижро этадилар. Бошқача қилиб айтганда, раҳбарлар кўпинча ўзлари тайёрлашда иштирок этмаган қарор лойиҳаларини қабул қилиш билан боғлиқ мажбурият ва жавобгарликни ўз зиммаларига олишларига тўғри келади, қарор лойиҳасини тайёрлаган мутахассис ходимлар уни амалга ошириш жараёнида иштирок этишмайди, қарорни амалга оширувчи ижрочилар эса уни тайёрлаш ва муҳокама этишда иштирок этишмайди. Шунинг учун қабул қилиш жараёнида муҳокама ва келишув муҳим ўрин тутади.

Якуний қарор қабул қилиш. Бу босқичда барча келишувлар ва маслаҳатлар якунида якуний қарор варианти қабул қилинади. Қарор оғзаки ёки ёзма шаклда, буйруқ, қарор, фармойиш ёки бошқа тарзда расмийлаштирилиб, ижро этувчилар эътиборига етказилади. Қарор ижрочилари ўртасида вазифалар ва мажбуриятларни тақсимлаш. Қабул қилинган якуний қарорда уни ижро этувчи ва назорат қилувчилар ўртасида вазифалар, мажбуриятлар ҳамда жавобгарликни қатъий тарзда тақсимлаб қўйилиши муҳимдир. Бу ҳолат қарорнинг ижроси устидан аниқ назорат олиб бориш ва четга чиқишлар аниқланганда тегишли чоралар кўриш учун имкониятлар яратади. Шунингдек, қарорни муваффақиятли амалга оширишда фаоллик кўрсатган ходимларни рағбатлантириш чоралари ҳам олдиндан белгилаб қўйилиши мақсадга мувофиқ. Қарорни амалга оширишни ташкил этиш. Қарорни қабул қилиш ва вазифаларни ижрочилар ўртасида тақсимлашнинг ўзи билан уни муваффақиятли амалга ошириб бўлмайди. Бунинг учун бажарилиши лозим бўлган ишларни ва амалга ошириш муддатларини аниқлаштириш, керакли моддий, меҳнат ва молиявий ресурсларни жалб этиш ҳамда улар фаолиятини мунтазам бошқариб, мувофиқлаштириб туриш талаб этилади. Агар муаммо етарлича жиддий ва кўп маблағ ва вақт талаб этса, алоҳида дастур ишлаб чиқиш мумкин. Назорат ва натижаларни баҳолаш. Раҳбар ходимлар доимо қарорларни бажарилиши устидан мунтазам назорат ўрнатиши, зарурат туғилганда тегишли ёрдам кўрсатиши ва вазиятга қараб муайян тузатишлар киритиб бориши лозим бўлади. Бу босқичнинг энг муҳим элементларидан бири режалаштирилган ва ҳақиқатда эришилган натижаларни баҳолаш жараёнидир. Бошқарув қарорларига қўйиладиган асосий талаблар қуйидагилардан иборат: - қабул қилинадиган қарорнинг демократик характери; - аниқ вазифаларни ечишга йўналтирилганлиги;

- илмий асосланганлиги; - қисқа ва лўндалик; - қарорни бажариш тезкорлиги. Бошқарув услуби ва раҳбарнинг нуфузи Бошқарув фаолиятида энг мураккаб элемент корхонанинг ишчи ва ходимларини бошқариш ҳисобланади. Бу жараён зарурий натижаларга эришиш имконини берувчи бир қатор услублар ва воситалар орқали амалга оширилади. Бошқарув услуби – бу бошқарув фаолиятини амалга оширишга ёрдам берувчи усуллар, йўллар ва воситалар йиғиндиси, шахсий хулқ-атвор ва ўзаро муносабатлар уйғунлигидир. Бошқарув илмий услубининг ғоявий , касбий-ташкилий ва ахлоқий- психологик хислатлари мавжуд. Бошқарув услубининг ғоявий хислатларига танланган стратегия ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш тактикасининг тўғрилигига қатъий ишонч, камчиликларга муросасизлик, ошкоралик, демократик ёндошув, истиқболни кўра билиш, жамоа аъзоларини танқид қила олиш ва тарбиялай олиш, бюрократизмга қарши кураш каби хислатлар мансуб. Раҳбарнинг бу хислатлари унинг қатъийлиги ва талабчанлиги билан мос келади. Раҳбарнинг гапирган сўзи ва қилаётган иши доимо бир бўлиши, атрофдаги воқеа ва ҳодисаларга ҳаққоний ёндошиши талаб этилади. Раҳбар доимо жамоа манфаатларини шахсий манфаатларидан устун қўймоғи лозим. Акс ҳолда унинг шаъни ва обрўсига путур етади. Бошқарув услубининг касбий-ташкилий хислатлари бошқарув фаолиятида раҳбар ва мутахассисларнинг ишбилармонлик хусусиятларида намоён бўлади. Бу хислатдан энг муҳимлари қуйидагилар ҳисобланади:

- бошқарув аппарати ишини самарали ташкил эта олиши; - ишга илмий ёндошув; - ишбилармонлик ва тадбиркорлик; - ташкилий-фармойиш ишларини бажара олиш қобилияти; - интизомлилик; - назорат қила олиш. Бошқарувнинг авторитар , демократик ва либерал услублари мавжуд. Бошқарувнинг авторитар услубида раҳбар ўз қўл остидаги ходимларнинг фикр-мулоҳазалари ва маслаҳатлари билан қизиқмасдан, уларга ишонмасдан, ҳамма масалаларни мустақил ўзи ечишга ҳаракат қилади ва барча масъулиятни ўз зиммасига олади. Ижрочиларга ҳар бир топшириқни қачон, қаерда ва қандай шаклда амалга ошириш тўғрисида аниқ кўрсатмалар беради, ишга йўналтиришнинг асосий шакли сифатида жазолаш усулидан фойдаланади. Ходимлар бундай раҳбарнинг қарорларига бефарқ ва салбий муносабатда бўладилар, унинг ҳар бир хатосидан ўзларининг ҳақлигига исбот топиб хурсанд бўладилар. Натижада корхонада ёки унинг бўлинмасида носоғлом маънавий-психологик муҳит вужудга келади, ишлаб чиқариш ихтилофлари ва низолар учун замин яратилади. Бошқарувнинг демократик услуби амал қиладиган корхонада бошқарув ваколатлари кучли даражада марказлаштирилмаган ва ягона шахс қўлида тўпланмаган бўлади. Бундай жамоада кўпчилик ходимларнинг бошқарув қарорлари қабул қилишда иштироки таъминланади, ходимлар хизмат вазифаларини бажаришдан ҳузурланадилар, ишда муваффақиятга эришиш эса мукофот сифатида хизмат қилади. Демократик бошқарув услубида раҳбарлар қўл остидаги ходимларга ишонч билан муносабатда бўладилар, улар томонидан таклиф этиладиган фикр ва ғояларнинг энг яхши томонларидан фойдаланишга ҳаракат қиладилар. Рағбатлантирувчи омиллар устунликка эга бўлади, жазолаш фавқулодда ҳолатларда қўлланилади. Ходимлар раҳбарлар муаммоларнинг

ечимини топишда ёрдам кўрсатишга ва зарур ҳолларда маънавий қўллаб- қувватлашга ҳаракат қиладилар. Ижрочиларнинг қўйилган вазифалар ечимини топишда ижодий ёндошувини рағбатлантириш талаб қиладиган соҳаларда бошқарувнинг либерал услуби кўпроқ қўл келади. Унинг маъноси шундаки, раҳбар ижрочилар олдида муаммони қўяди, уларнинг ишлашлари учун ҳамма зарурий шароитларни яратади, иш фаолиятининг қоидаларини, қарорни амалга оширишнинг чегараларини ва кутиладиган натижаларни белгилаб беради, ўзи эса четдан кузатиб, маслаҳат бериб, натижаларни баҳолаб боради. Бундай услубда мукофотлаш ва жазолаш асосий ўрин тутмайди, балки ижрочиларнинг ўз салоҳияти ва ижодий қобилиятларини амалга оширишдан оладиган қониқиши ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади. Қуйида тадқиқотчи Э. Старобинский томонидан тавсия этилган бошқарув услубларининг қиёсий хусусиятлари келтирилган (2-чизма). Нуфуз – бу умум тан олинган аҳамият, шахснинг обрў-эътибори бўлиб, у шахснинг кўп йиллик тажрибаси, кенг илмий ва сиёсий дунёқараши, юксак ахлоқий ва маънавий хислатлари асосида шаклланади. Раҳбарларнинг нуфузи ходимларга таъсир ўтказиш самарадорлигини таъминлаш учун энг асосий шартлардан биридир. У бошқарув қарорларини шакллантириш ва амалга оширишда муҳим омиллардан бири сифатида юзага чиқади. Мутахассислар томонидан ўтказилган сўров натижалари шуни кўрсатадики, раҳбарларнинг нуфузини шакллантиришда қуйидаги омиллар муҳим ўрин тутади: - ғоявий хислатлар (қатъийлик ва масъулият, демократик йўл тутиш, камчиликларга муросасизлик, ўз ишига ва ўзгалар фаолиятига танқидий ёндошув, жамоа кайфиятини яхши англаш, янгиликларга ижодий ёндошув ва бошқа);

Хусусиятлар и Бошқарув услублари Авторитар Демократик Либерал Қарорларни қабул қилиш усули Яккабошчилик асосида Юқоридан берилган маслаҳат ёки гуруҳ фикрига кўра Кўрсатма бўйича Қарорларни ижрочиларга етказиш усули Буйруқ, фармойиш, кўрсатма Таклиф Сўров, илтимос Жавобгарликни тақсимлаш Тўлиқ раҳбар зиммасида Берилган вако- латлар доирасида Тўлиқ ижрочи зиммасида Қўл остидагиларнинг ташаббусларига муносабати Айрим ҳолларда йўл қўйилади Қўлланилади ва рағбатлантирилади Тўлиқ қўл остидагиларга берилади Ходимларни танлаш тамойили Кучли рақобатчи- лардан халос бўлиш Уддабурон ва билимли ходимларга эътибор, уларнинг карьерасига ёрдам бериш Юқори малакали, ижодий хусу- сиятли ходимларга эътибор Ўз билими ва кўникмаларига муносабати Ҳамма нарсани биламан деб ўйлайди Доимо ўз устида ишлайди ва бошқалар-дан ҳам талаб қилади Бефарқ Муомалага муносабати Салбий, масофа сақлашни хуш кўради Ижобий, фаол муносабатга киришади Ташаббус билдирмайди Қўл остидагиларга муносабати Кайфиятга қараб, баджаҳл Вазмин, хайри- хоҳ, талабчан Юмшоқ, талабчан эмас Интизомга муносабати Қаттиққўл, расмий Оқилона, асосли Юмшоқ, расмий Рағбатлантир ишга муносабати Кўпроқ жазолаш, камдан- кам рағбатланлантири ш Рағбатлантириш , айрим ҳолларда жазолаш Аниқ йўл- йўриққа эга эмас 2-чизма. Бошқарув услублари характеристикасининг категориал жадвали

- ахлоқий хислатлар (софдиллик, адолатлилик, камтарлик, хушфеъллик, вазминлик, коммуникабеллик, нотиқлик, тактиклик, раҳмдиллик, тўғри сўзлик, сахийлик ва бошқа); - касбий хислатлар (касбга яроқлилик, омилкорлик, ишга илмий ёндошиш, уддабуронлик ва тадбиркорлик, бошқарув кўникмалари ва уқуви мавжудлиги, тажрибаси, ўз иши натижаларини кўрсата олиш ва бошқалар); - мафтункорлиги (чиройли ва тартибли кийиниш, жиддий ва самимий юз ифодаси, орасталик, ўзига эътибор билан юриш ва бошқалар).

$Адабиётлар 1. Узбекистон Республикасининг «Фермер хужалиги ту\рисида»ги конуни. Узбекистон,1998. 2. Каримов И.А. кишлок хужалиги тараккиёти - тукин хаёт манбаи: Биринчи чакирик Узекистон Республикаси Олий Мажлиси Х-сессиясида сузлаган нутк,1997йил 25-декабрь - Т.: «Узбекистон», 1998. 3. Салимов Б.Т., Хамдамов к.С., Юсупов М.С., Уроков Н.И. ва бошкалар. Дехкон ва фермер хужаликлари иктисоди. Укув кулланма. – Т.:Узбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жам\армаси, 2004. 4.Уральскиевуставки. www.uv2000.ru 5. Петранева Г.А. Экономика и управление в сельском хозяйстве, Академия, 2003. http://textbook.ru/catalogue/book/33320.html6. Попов Н.А. «Основу руночной агроэкономики и сельского предпринимательства», М.: Тандем, 2002, http://rbip.bookchamber.ru/description7897.htm$

O'xshashlar

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятида таваккалчиликни рискни бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятининг молиявий таҳлили

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг мажбуриятларини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг хусусий капиталини бошқариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг нарх сиёсатини бошқариш