Iqtisodiyotni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning roli - Iqtisodiyot - Referatlar

Iqtisodiyotni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning roli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

110 KB

Ko'chirib olish

Iqtisodiyotni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning roli Reja: 1. Xorijiy investitsiyalarning mazmun-mohiyati va turlari. Xorijiy investitsiyalarni O’zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilishning ob’ektiv zarurligi 2. Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish turlari va shakllari. 3. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning iqtisodiyotni modernizatsiya qilishdagi roli 4. «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi va «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunlarining mazmuni, maqsadi va ahamiyati. Xorijiy investorlarga berilgan imtiyozlar, kafolatlar va rag’batlantirish omillari

1. Xorijiy investitsiyalarning mazmun-mohiyati va turlari. Xorijiy investitsiyalarni O’zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilishning ob’ektiv zarurligi Ma’lumki, har qanday davlat tashqi dunyodan ajralgan holda, jahondagi ilm, fan va texnika sohasida erishgan yutuqlardan, iqtisodi rivojlangan davlatlarning tajribalaridan samarali foydalanmasdan rivojlanishi mumkin emas. Ushbu maqsad yo’lida milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Biroq, bunday vazifaning uddalanishi, avvalambor, «xorijiy investitsiya» tushunchasining mazmun-mohiyatini, xususiyatlarini, turlarini, iqtisodiyot taraqqiyotidagi rolini aniq va ravshan anglab olish zaruratini yuzaga keltiradi. Prof. D.G’ozibekovning xorijiy investitsiyalar to’g’risidagi nazariy qarashlarida quyidagi fikrlar bayon etilgan: «Chet el investitsiyalari bir iqtisodiyot sub’ekti kapitalini o’zga iqtisodiyotga muayyan muddatga bog’lash bo’lib, ichki investitsiyalardan risklar kengligi bilan farqlangan holda, huquqiy sharoitlarning, investitsiya muhitining o’zgarishi bilan tavsiflanadi va natijada mamlakatlar va mintaqalar bo’ylab kapital ko’chishi yuz beradi» 1 . Ushbu fikrlardan shunday xulosa qilish mumkinki, xorijiy investitsiyalar bir mamlakat iqtisodiyotidan mutloq boshqa davlat iqtisodiyotiga ko’chuvchi kapital bo’lib, u risklar doirasi kengligi bilan ichki investitsiyalardan farqlanadi. Iqtisod fanlari doktori N.Qo’zievaning ilmiy ishlarida xorijiy investitsiyalarning mohiyati to’g’risida: «Kelgusida foyda olish maqsadida kapitalni eksport qiluvchi xorijiy davlatlar, yuridik va jismoniy shaxslarning kapitalni qabul qiluvchi mamlakatlarga turli ko’rinishdagi boyliklar (ko’char, ko’chmas mol-mulk, intellektual boyliklar va boshq.) va ulardan olingan daromadlar (foyda, foizlar, dividendlar, litsenziya va komission mukofotlar, royalti, texnik ta’minot va boshqa mukofotlar)ni qo’yilishiga xorijiy investitsiyalar deyiladi» 2 , degan ta’rif keltirilgan. Olimaning 1 G’ozibekov D. G’. Investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari. – T.: «Moliya», 2003. – B. 45. 2 Qo’zieva N.R. Xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalar faoliyatini rag’batlantirishning moliya-kredit mexanizmini takomillashtirish yo’nalishlari. Iqt. fan. dok. ilm. dar. olish uchun yoz. diss. avtoref. – T.: BMA, 2008. – B. 11.

fikricha, xorijiy investitsiyalarni turli belgilariga asoslangan holda tasniflash ularning iqtisodiy mohiyatini yanada oydinlashtiradi. Iqtisod fanlari nomzodi Q.Xoshimov ilmiy ishida: «chet el investitsiyalari – chet el mulkdorlari tomonidan ma’lum kapitalni bir iqtisodiyotdan mutloq boshqa mamlakat iqtisodiyotining qonun bilan ta’qiqlanmagan turli tarmoqlariga aniq va noaniq risklarni hisobga olgan holda, o’z manfaatiga erishish, nisbatan yuqori darajada samara olish maqsadida muayyan muddatga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklardir» 3 , degan mazmunda ta’rif berilgan. «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 3- moddasida: «chet el investorlari asosan daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat ob’ektlariga qo’shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlar, chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O’zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari» 4 , deb e’tirof etilgan. Xorijiy investitsiyalarni mulkchilik shakliga ko’ra xususiy, davlat, xorijiy va aralash investitsiyalarga tasniflash maqsadga muvofiqdir. Xorijiy investitsiyalarni yo’nalish ob’ektiga qarab, moliyaviy va real investitsiyalarga ham ajratish mumkin. Rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy investitsiyalarning tarkibida asosiy o’rinni xususiy mulk egalarining investitsiyalari tashkil etadi. Xorijiy investitsiyalarni ichki investitsiyalardan farqli jihatlaridan biri, ularni amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan qo’shimcha uch guruhga ajratilgan barcha risklarning oldindan hisoblab chiqilishidadir (1-rasm). 3 Xoshimov Q.B. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalarni soliqqa tortish va uni takomillashtirish yo’llari. Iqt. fan. nom. ilm. dar. ol. uch. yoz. dis. avtor. – T.: BMA, 2004. – B. 7. 4 O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 30 apreldagi «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi Qonuni. // «Xalq so’zi», 1999 yil 12 yanvar, – №7. – B. 1. Asosiy yoki mamlakat bilan bog’liq risk investitsiya kiritiladigan mamlakatda siyosiy va ijtimoiy barqarorlik; hukumat tomonidan o’tkaz il ayotgan makroiqtisodiy siyosatning izchilligi va barqarorligi (inflyatsiya darajasini nazorat qilish, byudjet -soliq , moliya-kredit siyosati); tadbirkorlik faoliyatidan olingan foyda va boshqa daromadlarni xorij ga o’tkazish imkoniyatlari va sharoitlari; investitsiyalashning o’zga huquqiy sharoitlari (xorijiy investorlar huquqini himoya qiladigan qonun va qonun osti hujjatlarning mavjudligi va amal qilishi ). Xorijiy investitsiyalar bilan bog’liq risklar Shartnoma yoki investitsiyaga qa d ar risk Operatsion yoki investitsiyadan so’n g gi risk murakkab jara yo nlarning davomiyligi va samaradorligi; shartnoma shartlarini kelishish va ma’qullash jarayoni, shuningdek , tomonlarning imzolangan shartnomalarda nazarda tutilgan shartlarga rioya etish i ni nazorat qiladigan muassasalarning bo’lishi va samarali ishlashi; munosib sherik topish imkoniyati; yangi tashkil etilayotgan korxona ustav fondiga uskuna , jihozlar, texnologiyalar, nou-x o ular, xom ashyo, materiallar va boshqalar ko’rinishida beriladigan hissani baholashning mavjud bo’lishi; intellektual mulkni himoya qilishning huquqiy asoslari, shu jumladan , texnologiyalarni transferlash (o’tkazish) masalalari. ope r atsion ( h arakat) qarorlarni qabul qilish jarayoni tartib - qoidalari va davomiyligi; foyda va uni taqsimlash masalalari bo’yicha qaror qabul qilish jarayoniga ta’sir ko’rsatish darajasi; menejmentni tashkil etish masalalari, shu jumladan , investitsiya loyihasi infratuzilmasi , xodimlarni boshqarish, moliyaviy menejment n i tashkil etish; mahalliy xom ashyodan foydalanish imkoniyatlari va uni olish tartiblarini h al qilishning davomiyligi; mahalliy bozor marketingi; malakali ish kuchining topilishi; jamoat xavfsizligi va ushbu mamlakatda ishlayotgan xorijlik xodimlar uchun xavf-xatarsiz ishlash sharoitlari.

1-rasm. Xorijiy investitsiyalar bilan bog’liq risklar Xorijiy investitsiyalarning iqtisodiy mohiyatini anglashda uning xususiyatlarini bilish muhim ahamiyatga ega. Xorijiy investitsiyalarning quyidagi xususiyatlarini ta’kidlash mumkin: – xorijiy investitsiyalar bir iqtisodiyotdan ikkinchisiga ko’chayotgan kapital; – kapitalni o’zga mamlakatga qulayroq qilib joylashtirish maqsadi; – qo’yilgan sarmoya egasiga qaytib kelgunga qadar nisbatan uzoq muddat davomida yuqori foyda ko’rish; – qo’shimcha risklarga ega bo’lish; – aniq maqsadlarga intilish (yuqori daromad olish, yangi bozorlarni egallash, ishonch qozonish); – o’zga mamlakat qonunchiligidan, imkoniyatlaridan foydalanish asosida vaqtdan unumli foydalangan holda o’z kapitalini o’stirish; – rag’batlantirish tizimi, kafolatlar, imtiyozlar, ishonchli va o’zaro manfaatli munosabatlarning yo’lga qo’yilishini talab etishi;

– ishlab chiqarish (xizmat ko’rsatish)ni chetga olib chiqish yo’li bilan mahsulotni arzonlantirish, yangi bozorlarni egallash, yuqori daromad olish, boyliklarni yanada foydaliroq joylashtirish; – o’z milliy huquqiy sharoitlarini va o’z milliy investitsiya muhitini kapital qabul qiluvchi o’zga mamlakat milliy huquqiy sharoitlariga, o’zga investitsiya muhitiga almashtirish. Xorijiy sarmoyadorlar bilan amaliy hamkorlik o’rnatish orqali jahon amaliyotida mavjud bo’lgan imkoniyatlardan foydalanish asosida quyidagi samaralarga erishish mumkin bo’ladi: – eng zamonaviy texnologiyalarga ega bo’lgan ishlab chiqarish (xizmat ko’rsatish) faoliyatini yo’lga qo’yish; – yangi texnologiya, zamonaviy jihozlarni, yuqori unumli uskunalarni qo’lga kiritish; – yangi ish joylarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash; – ixcham, amalga oshirilgan xarajatlarni tez sur’atlar bilan qoplaydigan, yuqori samara beradigan korxonalarni qurish; – zamon darajasida yuqori mehnat unumdorligiga erishish, mahsulot tannarxini pasaytirish, o’z manfaatlariga erishish; – qo’shma korxonalar tuzish, ilg’or tajribaga ega bo’lish, boshqaruvni, raqobatni to’g’ri yo’lga qo’yish; – bozor talabini qoniqtiradigan mahsulot (xizmatlarni) etishtirish; – ishlab chiqarilgan mahsulot sifati va raqobatbardoshligini dunyo bozori talablariga javob beradigan qilib etkazish; – tadbirkorlik faoliyatini samarali tashkil etish va uni yanada kengaytirish imkoniyatlarini qo’lga kiritish; – jahon bozorida o’zining mustahkam mavqeni egallash; – daromadni ko’paytirish, yuqori samaraga erishish, sarf etilgan mablag’larni hech qanday talofat va yo’qotishlarsiz tez fursatda qoplash; – mamlakat eksport imkoniyatlarini kengaytirish va jahon bozorida «qattiq» valyuta ishlab topishni o’rganish;

– mamlakat xazinasini to’ldirish; – ichki, tashqi bozorda olib chiqiladigan mahsulotlar (ish, xizmat)ga bo’lgan talabni qondirish; – milliy va jahon iqtisodiyoti ravnaqi va jamiyat farovonligini oshirish. O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning ahamiyatini quyidagi raqamlar orqali ifodalash mumkin. Agar 1990 yilda mamlakatimizning investitsiya portfelida xorijiy investitsiyalar deyarli mavjud bo’lmagan bo’lsa, 2000 yilda investitsiya va kreditlarning ulushi 23,2 foizni, jumladan, hukumat kafolati bilan jalb etilgan xorijiy investitsiya va kreditlar 19,8 foizni, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar 3,4 foizni tashkil qildi. Xorijiy investorlar uchun yaratilgan qulay biznes muhiti, keng huquqiy kafolat va imtiyozlar tizimi, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni rag’batlantirishga qaratilgan butun bir chora-tadbirlar majmuasi mamlakatimiz iqtisodiyotiga to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar oqimini tubdan ko’paytirish imkonini berdi. Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, “2015 yilda ana shu maqsadlarga barcha moliyalashtirish manbalari hisobidan 15 milliard 800 million AQSh dollari miqdorida investitsiyalar jalb etildi va o’zlashtirildi. Bu 2014 yilga nisbatan 9,5 foiz ko’p demakdir. Jami investitsiyalarning 3 milliard 300 million dollardan ziyodi yoki 21 foizdan ortig’i xorijiy investitsiyalar bo’lib, shuning 73 foizi to’g’ridan-to’g’ri chet el investitsiyalaridir” 5 . Quyidagi 1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, mamlakatimiz iqtisodiyotiga jalb etilgan xorijiy investitsiyalarning umumiy hajmida to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning salmog’i 2007-2015 yillarda o’sish tendentsiyasiga ega bo’lgan. Bu iqtisodiyotni modernizatsiya qilish nuqtai nazaridan ijobiy holat hisoblanadi. 5 Karimov I.A. Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo’l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir . – T.: O’zbekiston, 2016 y., 12-bet

1-jadval O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga jalb etilgan xorijiy investitsiyalarning dinamikasi 6 (foiz hisobida) Iqtisodiyot tarmoqlari Yillar 2 007 2 009 2 011 2 013 2 015 Xorijiy investitsiyalarning jami investitsiyalar hajmidagi salmog’i 2 4,5 3 5 ,4 2 3,5 2 3,1 2 1 To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning jami investitsiyalar hajmidagi salmog’i 2 0,6 3 0 , 5 2 1,2 1 6,9 1 5,2 To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning jami xorijiy investitsiyalar hajmidagi salmog’i 8 4, 0 8 6 , 2 7 8,8 7 2 7 3 Biroq, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning jami investitsiyalar hajmidagi salmog’i 201 3 yil va 201 5 yil d a nisbatan pasaygan. Mazkur pasayish tahlil qilingan davr mobaynida jami investitsiyalarning o’sish sur’atini to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning umumiy hajmidagi salmog’ini yuqori ekanligi ko’rinib turibdi. Xorijiy investitsiyalarning jami investitsiyalar hajmidagi salmog’ini pasayganligi ichki manbalarning ko’payganligi bilan xarakterlanadi. Albatta, bunday natijalarning qayd etilgani mamlakatimizda faol va samarali investitsiya siyosati olib borilayotganligidan dalolat beradi. 6 O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining statistik ma’lumotlari.

2. Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish turlari va shakllari Ma’lumki, milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning bir qancha shakllari mavjud. Xorijlik investorlar O’zbekiston Respublikasi hududida investitsiyalarni quyidagi yo’llar bilan amalga oshirishlari mumkin: 1. O’zbekiston Respublikasining yuridik va (yoki) jismoniy shaxslari bilan birgalikda tashkil etilgan xo’jalik jamiyatlari va shirkatlarining, banklar, sug’urta tashkilotlari va boshqa korxonalarning ustav jamg’armalarida va boshqa mol-mulkida ulush qo’shib qatnashish. Bunga misol qilib XIIKlarni (ustav kapitalining kamida 30 foizi xorijlik investorga tegishli bo’lishi kerak) keltirish mumkin, ya’ni qo’shma korxonalar tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish eng ommabop shakl hisoblanadi. 2. Xorijlik investorlarga to’liq qarashli bo’lgan xo’jalik jamiyatlari va shirkatlarini, banklar, sug’urta tashkilotlari va boshqa korxonalarni barpo etish va rivojlantirish, ya’ni sof xorijiy investitsiyali korxonalar tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. Bunda jami (100 %) ustav kapitali xorijlik investorga tegishli bo’ladi 3. Mol-mulk, aktsiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlarni, shu jumladan, O’zbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan emissiya qilingan qarz majburiyatlarini sotib olish asosida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. Intellektual mulkka, shu jumladan, mualliflik huquqlari, patentlar, tovar belgilari, foydali modellar, sanoat namunalari, firma nomlari va nou-xauga, shuningdek, ishchanlik nufuziga (gudvillga) huquqlar kiritish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. 5. Kontsessiyalar, shu jumladan, tabiiy resurslarni qidirish, ishlab chiqish, qazib olish yoki ulardan foydalanishga bo’lgan kontsessiyalar olish asosida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. 6. Savdo va xizmat ko’rsatish sohalari ob’ektlariga, turar-joy binolariga ular joylashgan er uchastkalari bilan birgalikda mulk huquqini, shuningdek, erga egalik qilish va undan foydalanish (shu jumladan, ijara asosida foydalanish) hamda tabiiy

resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish huquqlarini sotib olish orqali xorij sarmoyasini jalb qilish. 7. Erkin iqtisodiy hududlarni tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. 8. Xalqaro lizing amaliyotini rivojlantirish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning eng ommabop shakli hisoblangan XIIKlarni tashkil etish va ularni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash yo’lida qator ijobiy ishlar amalga oshirilmoqda. Keling, aziz o’quvchi, shu erda «xorijiy i nvestitsiya ishtirokidagi korxona»ga aniqlik kiritsak. Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxona, deb nimaga aytiladi? Unga qanday ta’rif berish mumkin? Chunki, XIIK nimaligini to’liq anglamay turib, u haqda fikr bildirish ma’noga ega emas. O’zbekiston milliy entsiklopediyasida «Korxona – yuridik shaxs huquqiga ega bo’lgan mustaqil xo’jalik yurituvchi sub’ekt. Mahsulotlar ishlab chiqarish, xizmatlar ko’rsatish, ishlarni bajarish uchun tashkil etiladi, iqtisodiy faoliyatning xilma-xil turlari bilan shug’ullanadi. Davlat, munitsipial, jamoa, qo’shma, yakka (oila, xususiy) korxonalar bor» 7 , deya ta’riflanadi. Mazkur ta’rifning e’tiborli jihati shundaki, unda korxonaning «qo’shma korxona» shaklida ham tashkil etilishi e’tirof etilgan. Chunki, qo’shma korxonaga berilgan ta’riflarning aksariyatida mazkur masala e’tibordan chetda qolgan. Rossiyalik iqtisodchi-olimlardan L.Makarevich: «Korxona – mustaqil xo’jalik yurituvchi sub’ekti bo’lib, iste’mol talabini qondirish va foyda olish maqsadida qonunchilik asosida tashkil etiladi, tovarlar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish bilan shug’ullanadi» 8 , deb ta’rif beradi. Muallif ushbu ta’rifda qo’shma korxonalarni e’tibordan chetda qoldirganligi ko’rinib turibdi. Shuningdek, iqtisodchi-olimlar B.Rayzberg, L.Lozovskiy, E.Stradubtsevalar ta’rifiga ko’ra: «qo’shma korxona, asosan, yuridik shaxslar tomonidan, mahalliy korxonalar yoki xorijiy hamkorlarning shaxsiy mablag’lari hisobidan ta’sischi joylashgan mamlakatda tashkil etilgan xo’jalik tashkilotidir. Mulkiy shakli jihatidan aktsiyadorlik, mas’uliyati cheklangan yoki sherikchilik ko’rinishida bo’lishi 7 O’zbekiston milliy entsiklopediyasi. – T.: «O’ME» Davlat ilmiy nashriyoti, 2003. – B. 48. 8 Макаревич Л.М. 200 правил бизнеса. – М.: «Дело и Сервис», 2003. – С. 125.

mumkin» 9 . Mualliflar tomonidan «qo’shma korxona»ga berilgan ta’rif ayrim cheklanishlardan holi emasligi ko’rinib turibdi. Jumladan, so’nggi ta’rifda «ta’sischi joylashgan mamlakatda tashkil etilgan», deya qayd etilgan jumla munozaralidir. Nazarimizda, mazkur jumla qo’shma korxonalarning iqtisodiy mohiyatini ochib berishga bevosita xizmat qilmaydi. Chunki, qo’shma korxonaning ta’sischisi ikkinchi mamlakatda joylashgan bo’lib, uning o’zi boshqa mamlakat hududida tashkil etilishi amaliyotdan ma’lum. A.Borisov tomonidan tuzilgan «Katta iqtisodiy lug’at»da: «Qo’shma korxona ikki yoki undan ortiq yuridik shaxslar tomonidan tashkil topgan xo’jalik yuritish shaklidir. Qo’shma korxona mahalliy tadbirkorlar yoki xorijiy hamkorlar ishtirokida tashkil etiladi. Ta’sischilardan biri jismoniy shaxs bo’lishi mumkin. Qo’shma korxona ustav kapitalining hamkorlikda shakllantirilishi va ta’sischilardan biri joylashgan hududda tashkil etilishi uning o’ziga xos xususiyatga ega ekanligidan dalolat beradi» 10 , deya ta’riflangan. Fikrimizcha, qo’shma korxonaga berilgan mazkur ta’rif mantiqiy jihatdan bir-biriga uzviy bog’lanmagan. Shu bilan birga, qo’shma korxonaning ta’sischilaridan faqat biri emas, ikkalasi ham jismoniy shaxslar bo’lishi mumkin, ya’ni ikkita mamlakatning vakili hisoblangan jismoniy shaxslar o’z mablag’larini qo’shma korxonaning ustav kapitaliga kiritish asosida uni tashkil etishi ham mumkinligi e’tirof etilmagan. O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 30 apreldagi «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi Qonunning 6-moddasiga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi hududidagi xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalar deganda aktsiyalarining (ulushlari, paylarining) yoki ustav jamg’armasining kamida o’ttiz foizini xorijiy investitsiyalar tashkil etadigan korxonalar tushuniladi. Ular O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga zid kelmaydigan har qanday tashkiliy-huquqiy shakllarda faoliyat ko’rsatadilar. XIIK qatnashchilaridan biri ushbu qonunga ko’ra xorijlik investor bo’lishi shart. 9 Райзберг Б.А., Лозовский Л.Ш., Страдубцева Е.Б. Современный экономической словарь. 4-изд., перер аб. и доп . – М.: «Инфра-М», 2005. – С. 235. 10 Борисов А.Б. Большой экономическ и й словарь . – М.: «Книжный мир», 2005. – С. 126.

Umumlashtiradigan bo’lsak, ikki yoki undan ortiq mahalliy va xorijiy mamlakat sub’ektlari ishtirokida tovar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish, foyda olish maqsadida yuridik shaxs sifatida tashkil etiladigan, mamlakatning qonunchilik talablari asosida tuzilgan xo’jalik yurituvchi sub’ektga qo’shma korxona deyiladi. XIIK davlat ro’yxatiga olingan paytdan e’tiboran yuridik shaxs huquqiga ega bo’ladi. XIIKlar tashkil etish va ularni davlat ro’yxatiga olish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. XIIKlar tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning keng tarqalgan shakllardan biri hamkorlikda qo’shma korxonalarni tashkil etishdir. O’zbekiston Respublikasida qo’shma korxona deganda xorijiy investor faqat yuridik shaxs bo’lgan, nizom kapitalining eng kam miqdori 150000 AQSh dollariga teng bo’lgan ekvivalent summani tashkil etgan korxonalarga aytiladi 11 . XIIK nizom jamg’armasining 150000 AQSh dollaridan kam bo’lmasligi, asosan, sifatsiz mahsulotlarning oldi-sotdisi va ularni respublikaga import qilish ishlari bilan shug’ullanishga ixtisoslashgan kichik XIIKlarning keragidan ortiqcha kirib kelishining oldini olish maqsadida belgilangan. O’zbekiston Respublikasidan tashqarida XIIKlarning sho’’ba korxonalari, filiallari, vakolatxonalari va boshqa alohida bo’linmalari tashkil etilishi mumkin. XIIKlar ixtiyoriy ravishda O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasi hududida uyushmalar, kontsernlar, korporatsiyalar, konsortsiumlar va boshqa xo’jalik birlashmalari tashkil etishi, amal qilib turgan birlashmalar tarkibiga to’la huquqli a’zo sifatida kirishi mumkin. XIIKlar qonun hujjatlariga muvofiq quyidagi huquqlarga ega: O’zbekiston hududida, shuningdek, undan tashqarida har qanday valyutada, har qanday bankda hisobvaraqlar ochish, ulardan foydalanish va ularni tasarruf etish; xorijiy valyutada ssudalar olish va uni qaytarish; XIIKlarning hisobvaraqlaridagi mablag’lardan foydalanishni cheklash yohud mablag’larni majburiy olish davlat boshqaruv organlari tomonidan faqat qonunda belgilangan tartibda amalga oshirilishi mumkin. XIIKlarni tashkil etishni ichki, tashqi va strategik sabablarga bo’lish mumkin 2-jadval 11 Vahobov A. va boshq. Xalqaro moliya munosabatlari: Darslik. /Mual.: A.Vahobov, N.Jumaev, U.Burxanov. – T.: «Sharq», 2003. – B. 277.

Xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalarni tashkil etish sabablari Ichki sabablar Investitsiya muhitining ustunliklaridan foydalanish Risklarni taqsimlash Ishlab chiqarish miqyosida tejash Boshqaruvning yangi usullarini o’rganish Xorijiy bozorlarga chiqishni jadallashtirish Shartnoma xarajatlarini kamaytirish Tashqi sabablar Jahon bozoriga chiqish Siyosiy keskinlikning yumshashi Milliy hukumat talablari Samarali raqobatni vujudga keltirish Strategik sabablar Mustahkam xom ashyo bazasiga ega bo’lish Texnologiyalar transferti Ishlab chiqarish diversifikatsiyasi Mamlakatda uzoq vaqt faoliyat olib borish imkoniyati Mamlakatimizda XIIKlar faoliyatini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash ularga soliq va bojxona imtiyozlari, imtiyozli kreditlar, qonun o’zgarmasligi kafolatlari, sug’urta va qonun hujjatlariga muvofiq boshqa shakllarda amalga oshirilmoqda. XIIKlar faoliyatining tahlili quyidagi xuloslarni shakllantirish imkonini beradi: – mamlakatimizning sust rivojlanayotgan hududlariga to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish yuzasidan olib borilayotgan chora-tadbirlarni faol davom ettirish zarur. Bunda hududiy boshqaruv organlarining turli sohalardagi investitsiya loyihalarining amaliyotga samarali tatbiq etilishi yuzasidan mas’uliyatini oshirish lozim; – har bir hudud bo’yicha tahliliy ma’lumotlar bazasini shakllantirish yuzasidan amaliy tadbirlar ishlab chiqish va xorijiy investorlarni hududning eksport imkoniyatlari bo’yicha zaruriy ma’lumotlar bilan ta’minlash; – investitsiyalarni keng ko’lamda jalb qilish maqsadida mamlakatimizning kam rivojlangan hududlarida infratuzilmalarni rivojlantirish dasturlari bajarilishi yuzasidan davlat monitoringini o’rnatish. Bunda, ayniqsa, telekommunikatsiya va mexmonxona xo’jaligi sohalarini rivojlantirishga alohida e’tibor berish maqsadga muvofiqdir;

– qo’shma korxonalarning nizom fondida xorijiy investorning egallagan ulushini hisobga olgan holda minimal talabdan oshgan har bir foizi uchun qo’shimcha soliq imtiyozlarini berish; – investitsiya dasturlarini tuzishda va yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirishda mamlakat hududlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasini hisobga olish. Qo’shma korxonalarga qo’shimcha kafolatlar va ularni himoya qilish choralari har bir muayyan holda, ya’ni; – respublikaning eksport imkoniyati mustahkamlanishi va kengayishini, mamlakatimizning jahon xo’jalik aloqalariga integratsiyalashuvini ta’minlovchi ustuvor loyihalarga investitsiyalar kiritilayotganda; – amalga oshirilishi xom ashyo va materiallarni qayta ishlashga, iste’mol tovarlari ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatishga, aholini ish bilan ta’minlashga qaratilgan kichik tadbirkorlik sohasidagi loyihalarga investitsiyalar kiritilayotganda berilishi mumkin. 3. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning iqtisodiyotni modernizatsiya qilishdagi roli To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar: – i nvestorga investitsiya kiritilayotgan ob’ekt ustidan nazorat qilish huquqini beruvchi ishlab chiqarishga sarflangan uzoq muddatli xorijiy qo’yilmalarni; – pirovard maqsadi foyda ko’rinishida daromad olishga qaratilgan tadbirkorlik kapitalining ustuvor shaklini; – xususiy kapitalga asoslangan to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni; – xorijiy investorning investitsiya kiritilayotgan ob’ekt ustidan to’liq egalik qilishini; – xorijiy investor tomonidan investitsiya kiritilayotgan ob’ekti ustav kapitalining 10 %dan kam bo’lmagan qismi ustidan nazorat o’rnatishini; – xorijiy investorning investitsiya kiritilayoggan ob’ektlarni boshqarishda samarali qatnashishini;

– mustahkam iqtisodiy munosabatlarni o’rnatish hamda korxona ustidan nazorat xuquqini qo’lga kiritish maqsadida kapital va resurslarning transchegaraviy harakatini qamrab oladi. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning O’zbekistonga kirib kelishi qisqa vaqt ichida mulkchilikning turli shakllarini tashkil topishiga ko’maklashdi, O’zbekiston iqtisodiyotida tarkibiy qayta qurishni, nufuzli tarmoqlarning barpo etilishini ta’minladi. Eng muhimi, O’zbekiston iqtisodiyotining baynalmilallashini va O’zbekistonning xalqaro bozorga o’z mahsulotlarini olib chiqishini va u erda o’z o’rniga ega bo’lishini ta’minladi. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning kirib kelishi respublikamizda xususiylashtirish jarayonlarini tashkil etish bosqichlari bilan bog’liq bo’ldi. Shu bilan bir qatorda, respublikada iqtisodiy islohotlarning huquqiy poydevorini yaratish ham, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar oqimlari shakllarini belgilab berdi. To’g’ridan- to’g’ri xorijiy investitsiyalarning oqimlari: – O’zbekiston iqtisodiyotida qo’shma korxonalarning barpo etilishiga asos soldi; – xorijiy korxonalar barpo etilishiga zamin yaratdi. Tadqiqotlar ko’rsatishicha, milliy iqtisodiyotning to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va ulardan samarali foydalanish holati ichki bozor hamda eksportning hajmi, tabiiy va mineral resurslar, malakali ishchi kuchi mavjudligi, bozor islohotlarini amalga oshirish sur’atlari, iqtisodiy barqarorlik omillari bilan bog’likdir. O’tish iqtisodiyoti mamlakatlarining to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning jozibadorligini belgilovchi omillarni besh guruhga bo’lish mumkin: – bozor omillari (ichki bozor va eksport imkoniyatlari); – boy tabiiy resurslarning mavjudligi; – ishlab chiqarish xarajatlari omillari; – investitsiya muhiti; – mamlakatning iqtisodiy rivojlanish strategiyasi. Iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichida xorijiy investitsiyalar, ayniqsa, to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalar uchun qator imtiyozlar berildi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 11 apreldagi «To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi Farmoni 12 ga ko’ra, 2005 yilning 1 iyulidan boshlab to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etadigan iqtisodiyot tarmoqlari korxonalari asosiy faoliyat bo’yicha daromad (foyda) solig’i, mulk solig’i, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va hududlarni obodonlashtirish solig’i, ekologiya solig’i, mikrofirma va kichik korxonalar uchun belgilangan yagona soliq to’lashdan, shuningdek, Respublika yo’l jamg’armasiga majburiy ajratmalar to’lashdan ozod etildi. Farmonda belgilanganidek, to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalar hajmi quyidagicha bo’lganda mazkur soliq imtiyozlari beriladi: – 300 ming AQSh dollaridan 3 million AQSh dollarigacha – 3 yil muddatga; – 3 million AQSh dollaridan 10 million AQSh dollarigacha – 5 yil muddatga; – 10 million AQSh dollaridan ortiq bo’lganda – 7 yil muddatga. Ushbu soliq imtiyozlari quyidagi shartlar asosida qo’llanilishi belgilab qo’yilgan; 1) mazkur korxonalarni ortiqcha ishchi kuchi bo’lgan mintaqalar –Qoraqalpog’iston Respublikasi, Jizzax, Qashqadaryo, Sirdaryo, Surxondaryo, Xorazm viloyatlarda, shuningdek, Navoiy, Andijon, Namangan va Farg’ona viloyatlarining qishloq aholi punktlarida joylashtirish; 2) korxonaning ustav kapitalida xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 50 foizni tashkil etishi lozim; 3) ushbu korxonalar davlat ro’yxatidan o’tkazilgandan keyin to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni kiritish; 4) xorijiy investitsiyalarni erkin almashtiriladigan valyuta yoki yangi zamonaviy texnologik uskuna tarzida qo’yish; 5) mazkur imtiyozlarni qo’llanilishi muddati davomida imtiyozlardan olingan daromadni korxonani yanada rivojlantirish maqsadida qayta investitsiyalashga yo’naltirish. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar tarkibiga: – ishlab chiqarish (asosiy va aylanma) fondlari, ularni kengaytirish, qayta qurish va qayta qurollantirishga qo’yiladigan iqtisodiy resurslar; 12 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 11 apreldagi «To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi 3594-sonli Farmoni, (1-2-bandlari).

– ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma xarajatlari (bino va inshootlar, uy- joylar); – pul qiymatiga ega bo’lgan nomoddiy aktivlar (qimmatli qog’ozlar, patentlar, texnik va texnologik yangiliklar, loyihalar va boshqa intellektual mulk ob’ektlari)ni kiritadi. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning investitsiya faolligi va kuchli raqobat muhiti yaratilishiga ta’siri quyidagilarda namoyon bo’ladi: – integratsiyalashuvni ta’minlangan holda raqobat muhitini ta’minlaydi, raqobatga undaydi; – xorij boshqaruv tajribasini qo’llashga undaydi; – iqtisodiyot sub’ektlaridan investitsiya faolligini talab etadi; – yangi uskuna, jihoz, zamonaviy texnika, texnologiyani qo’llashga chorlaydi; – yangi texnika-texnologiya asosida yangi mahsulot ishlab chiqarishni, yangi bozorlarni egallashni nazarda tutadi; – investitsiya muhitini takomillashtirib borishni talab etadi; – ishlab chiqarishning modernizatsiya qilinishini ta’minlaydi; – o’z manfaatlari ustunligini nazarda tutadi; – ishonch qozonish uchun kuchli rag’batlantirish, imtiyozlar, kafolatlar tizimini talab qiladi; – xorijdan turli aktivlar kirib kelishi asosida qabul qiluvchi mamlakatda iqtisodiyotni yuksaltiradi, soliq, boj, ijara va boshqa tushumlarning ko’payishini ta’minlaydi. 4. «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi va «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunlarining mazmuni, maqsadi va ahamiyati. Xorijiy investorlarga berilgan imtiyozlar, kafolatlar va rag’batlantirish omillari Xorijiy investitsiyalarni milliy iqtisodiyotga jalb etishdan manfaatdorlik har qanday davlatning o’z investitsiya siyosatini ishlab chiqishini talab etadi. Bu siyosat

xorijiy investitsiyalarni jalb etishning o’ziga xos yo’nalishini, shuningdek, ularni jalb etishni rag’batlantirish tizimini aniqlab beradi va investitsiya faoliyatining huquqiy tartibini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasining «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi Qonunning asosiy maqsadi O’zbekiston Respublikasi hududida xorijiy investitsiyalar amalga oshirilishining huquqiy asoslari va tartibini belgilab berishdan iborat. Ushbu qonunning asosiy vazifalari bo’lib: – xorijiy investitsiyalar kirib kelishini rag’batlantirish yo’li bilan O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish va uning jahon iqtisodiy tizimiga qo’shilishiga ko’maklashishdan; – xorijning moliyaviy, moddiy, intellektual va boshqa resurslarini, zamonaviy xorijiy texnologiyalarni va boshqaruv tajribasini jalb etish hamda ulardan oqilona foydalanishdan iborat. O’zbekiston Respublikasining «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida»gi Qonunining maqsadi O’zbekiston Respublikasi hududida xorijiy investitsiya faoliyatini amalga oshirayotgan xorijlik investorlar huquqlarining kafolatlarini va ularni himoya qilish choralarini belgilab berishdan iborat bo’lib, uning asosiy vazifalari sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin: – xorijlik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish bo’yicha kompleks choralarni shakllantirish; – xorijlik investorlar va xorijiy investitsiyalarning ayrim toifalari uchun qo’shimcha kafolatlar berish shart-sharoitlarini va ularni himoya qilish choralarini belgilash. O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 30 apreldagi «Chet el investitsiyalari to’g’risida»ga Qonuniga ko’ra, O’zbekiston Respublikasida xorijlik investorlar quyidagilar bo’lishi mumkin: chet el davlatlari, chet el davlatlarining ma’muriy yoki hududiy organlari; davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan yoki xalqaro ommaviy huquq sub’ektlari bo’lgan xalqaro tashkilotlar; chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat ko’rsatib

kelayotgan yuridik shaxslar, boshqa har qanday shirkatlar, tashkilotlar yoki uyushmalar; chet el davlati fuqarolari bo’lmish jismoniy shaxslar, fuqaroligi bo’lmagan shaxslar va chet ellarda doimiy yashaydigan O’zbekiston Respublikasi fuqarolari. Xorijlik investorlar va xorijiy investitsiyalar uchun adolatli va teng huquqli rejim, ularning to’liq va doimiy himoyasi hamda xavfsizligi ta’minlanadi. Bunday rejim O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida belgilab qo’yilgan rejimga qaraganda noqulayroq bo’lishi mumkin emas. Xorijiy investitsiyalarning huquqiy rejimi O’zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslari tomonidan amalga oshirilayotgan investitsiyalarning tegishli rejimiga qaraganda noqulayroq bo’lishi mumkin emas. O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan me’yorlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasining milliy xavfsizligi manfaatlarini himoya etish maqsadida iqtisodiyot va faoliyatning muayyan sohalarida xorijiy investitsiyalar uchun cheklashlar yoki taqiq nazarda tutilgan bo’lishi mumkin. Xorijlik investorlarning O’zbekiston Respublikasi qonunlari bilan kafolatlangan huquqlari va manfaatlari buzilganda ularni tiklash O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari, shu jumladan, xalqaro shartnomalari bilan tartibga solinadi. Investitsiyalar va xorijlik investorlarning tavakkalchiligini sug’urta qilish ixtiyoriy ravishda amalga oshiriladi. Prezidentimiz I.A.Karimovning 2012 yil 10 apreldagi «To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi Farmonida to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investorlar uchun yanada qulay moliyaviy sharoitlar yaratildi. Mazkur Farmonda belgilanishicha, xorijiy investorning pul shaklidagi ulushi 5 million AQSh dollaridan kam bo’lmagan yangidan tashkil etilayotgan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar davlat ro’yxatidan o’tgan sanadan boshlab 10 yil mobaynida, soliq qonunchiligida o’zgarishlar yuz bergan hollarda, yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i, qo’shilgan qiymat solig’i (tovarlar, ishlar, xizmatlarni realizatsiya qilish aylanmasi), mol-mulk solig’i, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i, yagona ijtimoiy

to’lov, yagona soliq to’lovi, shuningdek, Respublika yo’l jamg’armasiga hamda Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasiga majburiy ajratmalar to’lashning mazkur korxonalar davlat ro’yxatidan o’tish sanasida amal qilgan me’yorlari va qoidalarini qo’llashga haqlidirlar. Farmonga muvofiq, qiymati 50 million AQSh dollaridan oshadigan va xorijiy investorning ulushi kamida 50 foiz bo’lgan investitsiya loyihalari doirasida ishlab chiqarish maydonidan tashqaridagi zarur tashqi muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlarini qurish byudjet mablag’lari hamda boshqa ichki moliyalashtirish manbalari hisobidan amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 11 apreldagi «To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi 3594-sonli Farmoni bilan belgilangan soliq imtiyozlari 2012 yilning II choragidan boshlab quyidagi shartlar asosida qo’llanilishi belgilangan: – Toshkent shahri va Toshkent viloyati istisno etilgan holda, respublikaning barcha mintaqalarida joylashtiriladigan xorijiy sarmoyalar ishtirokidagi korxonalarga tatbiq etiladi; – korxonaning ustav kapitalida xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 33 foizni tashkil etishi lozim; – xorijiy investitsiyalarni erkin almashtiriladigan valyuta yoki yangi zamonaviy texnologik uskuna tarzida qo’yish; – mazkur imtiyozlarning qo’llanish muddati davomida imtiyozlardan olingan daromadning kamida 50 foizini korxonani yanada rivojlantirish maqsadida qayta investitsiyalashga yo’naltirish. Umuman olganda, O’zbekiston Respublikasining me’yoriy-huquqiy va qonun hujjatlarida xorijiy investitsiyalar uchun quyidagi kafolatlar va rag’batlantirish omillari amal qiladi: – davlat investitsiya faoliyati sub’ektlarining huquqlarini kafolatlaydi; – davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari investitsiya faoliyati sub’ektlarining qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshirilayotgan faoliyatiga aralashishga haqli emas;

– davlat investitsiyalar himoya qilinishini kafolatlaydi; – O’zbekiston Respublikasida investitsiyalar va investorlarning boshqa aktivlari davlat mulkiga aylantirilmaydi; – investitsiyalar va investorlarning boshqa aktivlari rekvizitsiya qilinmaydi; – investitsiya faoliyati sub’ektining investitsiya faoliyati natijasida olingan foydasi (daromadi) soliqlar, yig’imlar va boshqa majburiy to’lovlar to’langach, uning xohishiga ko’ra reinvestitsiya qilinishi yoki boshqa har qanday usulda ishlatilishi mumkin; – investitsiya faoliyati sub’ekti olgan aktsiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlar, uning maqsadli bank omonatlari, shuningdek, olingan mol-mulk olib qo’yilgan (rekvizitsiya qilingan) hollarda ular qiymati yoki ijara to’lovlari qonun hujjatlariga muvofiq qoplanadi (kompensatsiya to’lanadi); – O’zbekiston Respublikasining yangi qonun hujjatlarini qabul qilish investitsiyalash shart-sharoitlarini yomonlashtirishi mumkin. Agar O’zbekiston Respublikasining keyingi qonun hujjatlari investitsiyalash shart-sharoitlarini yomonlashtirsa, unda xorijlik investorlarga nisbatan investitsiyalash sanasida amal qilgan qonun hujjatlari investitsiyalash paytidan boshlab o’n yil mobaynida qo’llaniladi. Xorijlik investor o’z xohishiga ko’ra yangi qonun hujjatlarining investitsiyalash shart-sharoitlarini yaxshilaydigan qoidalarini qo’llash huquqiga egadir; – xorijlik investorlarga xorij valyutasidagi pul mablag’larini O’zbekiston Respublikasiga va undan tashqariga, ular soliqlar hamda boshqa majburiy to’lovlarni O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to’lashi sharti bilan, biron-bir cheklashsiz erkin o’tkazish kafolatlanadi. Xulosa qilib aytganda, milliy iqtisodiyotimizda xorijiy investitsiyalarning me’yoriy-huquqiy asoslari bunyod etilgan bo’lib, ularda yaratilgan shart-sharoitlar, jumladan, soliq va bojxona imtiyozlari, qonun o’zgarmaslik kafolatlari, foyda olish va mulklarning rekvizitsiya qilinmasligi va boshqa kafolatlar respublika iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalar jalb qilinishini yanada rag’batlantiradi va uning jahon xo’jaligi tizimiga uyg’unlashuvini ta’minlaydi.

Asosiy adabiyotlar 1.Vaxobov A.V., Xojibakiev Sh.X., Mo’minov N.G. “Xorijiy investitsiyalar”. O’quv qo’llanma.- T.: Moliya, 2010.-328 b. 2. Вахабов А.В., Разыкова Г.Х., Хажибакиев Ш.Х. Иностранные инвестиции и модернизация национальной экономики. Монография. Т.: Молия, 2011.-300 с. 3.Bekmurodov A.Sh., Karrieva Ya.K., Ne’matov I.U., Nabiev D.H., Kattaev N.T. Xorijiy investitsiyalar. O’quv qo’llanma. –T.:Iqtisodiyot, 2010.-166 b. 4.Mamatov B., Xujamkulov D., Nurbekov O. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik. – T.: Iqtisod-Moliya, 2014. – 608 b. 5.Kayumov R.I., Xojimatov R.X. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish: Darslik. - T.: TDIU, 2010. - 496 b. 6. Karlibaeva R. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish: O’quv qo’llanma. - T.: Cho’lpon, 2011.-124 b. 7.Raimjonova M.A. O’zbekistonda erkin iqtisodiy hududlarga investitsiyalarni jalb qilish: nazariy asoslari, hozirgi holati va istiqbollari. T.: “Extremum-press”, 2013.-176 b. 8. Toshov O. Investitsion faoliyatni moliyalashtirishni takomillashtirish. T.: “Akademnashr”, 2012.-165 b. 9. Хазанович Э.С. Иностранные инвестиции: У чебное пособие/ Э.С.Хазанович.2-е изд., стер.-М.:КНОРУС, 2011.-312с. 10Xashimov A.A., Madjidov Sh.A., Muminova N.M. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik. - T.: Sharq matbaa nashriyot uyi, 2014.-208 b. 11 .Шевчук Д.А. Организация и финансирование инвестиций. -Ростов на Дону.: Феникс, 2006.-272 с. 12 .Сергеев И.В., Веретенникова И.И. Организация и финансирование инвестиций. Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2001. – 272 с.

O'xshashlar

Kreditning milliy iqtisodiyotni rivojlantirishdagi roli

Iqtisodiyotni boshqarish va tartibga solishda davlatning roli

Kichik biznesni rivojlantirishda kreditlarning o’rni va roli

Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati

Investitsiyalarning iqtisodiy mohiyati va tasniflanishi