logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Iqtisodiyot siyosatining mohiyati zaruryati asosiy yo’nalishi

Iqtisodiyot siyosatining mohiyati zaruryati asosiy yo’nalishi

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

726.9521484375 KB
Ko'chirib olish
Iqtisodiyot siyosatining mohiyati zaruryati asosiy yo’nalishi KIRISH 1 Iqtisodiy siyosatining mohiyati va zaruryati 2 Iqtisodiy siyosatining asosiy yo’nalishlari va amalga oshirish mehanizmlari 3 Rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy siyosatining amal qilishi 4 O’zbekistonda davlat tomonidan amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatining asosiy yo’nalishlari XULOSA ADABIYOTLAR RO&#39;YXATI 1 KIRISH Davlatning iqtisodiy siyosati - bu davlat faoliyatining sohasi bo&#39;lib, unda davlat hokimiyatining mafkuraviy, madaniy va ilmiy ta&#39;minlanishi birlashtiriladi. Bu davlat ichki va bilan bog&#39;liq   tashqi siyosat , davlat tamoyillari va harbiy siyosat bilan. Iqtisodiy siyosat yaratishga yordam berish uchun ishlab chiqilgan   iqtisodiy sharoitlar   uchun   davlat siyosati . Iqtisodiy jarayonlarga va iqtisodiy rivojlanishga ta&#39;sir qiladi. Faoliyatning alohida turi sifatida iqtisodiy siyosat jamiyat, mamlakat, davlatning vazifalari, maqsad va manfaatlarini ifodalaydi. Davlatning asosiy maqsadi jamiyat taraqqiyoti uchun ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarni yaratishdir. Iqtisodiyotning barqarorligi barcha omillarning ta&#39;siriga bog&#39;liq: tarixiy, tabiiy, milliy, davlat. Biroq, u, asosan, tarixiy o&#39;tmish, mamlakatdagi hozirgi iqtisodiy vaziyat bilan oldindan belgilanadi: iqtisodiyot va bozorning holati, iqtisodiy faollik darajasi, tovar va xizmatlarga bo&#39;lgan talab va taklif; va oldingi qarorlar. Davlat esa iqtisodiy siyosat institutlari orqali iqtisodiyotni tartibga soladi, uning vositalari yordamida bozor mexanizmidagi kamchiliklarni tuzatadi. Shunga qaramay, davlatning iqtisodiy siyosati nafaqat tarixiy shart-sharoitlar va davlat rejalarida belgilab qo&#39;yilgan narsalar, balki shu yo&#39;lda qabul qilinadigan joriy qarorlar bilan ham belgilanadi. Bunday harakatlar rasmiy iqtisodiy siyosatni o&#39;zgartirishga qodir, chunki u ijtimoiy-iqtisodiy, harbiy-siyosiy va tabiiy-ekologik vaziyatlar tufayli barqaror emas. O&#39;rganilayotgan mavzuning dolzarbligi jamiyat hayotining asosi iqtisodiy siyosat ekanligi bilan belgilanadi. U ijtimoiy taraqqiyotga sezilarli ta&#39;sir ko&#39;rsatishga qodirmi? Iqtisodiy siyosatning moslashuvchanligi va boshqaruvchanligi xalq farovonligini oshirishga xizmat qilmoqda. Tadqiqot ob&#39;ekti - davlatning iqtisodiy siyosati. Tadqiqot predmeti davlat iqtisodiy siyosatining maqsadlari, tamoyillari va mazmunidir. Bu   muddatli ish   davlatning iqtisodiy siyosatining mohiyatini nazariy va amaliy jihatdan o‘rganishdir. Ushbu maqsadga erishish uchun bir qator vazifalarni hal qilish kerak: 2 - «davlatning iqtisodiy siyosati» tushunchasini aniqlash, uning shakllanish manbalarini ko‘rib chiqish; - davlatning iqtisodiy siyosatining usullari va vositalarini o&#39;rganish; - davlatning iqtisodiy siyosati mazmunini ochib berish; - asosiy maqsad va tamoyillarni belgilash; - davlat iqtisodiy siyosatining asosiy muammolarini ko&#39;rib chiqish; - davlatning iqtisodiy siyosatining xususiyatlarini aniqlash va O’zbekistonda uning samaradorligini baholash. 1. Iqtisodiy siyosatining mohiyati va zaruryati Har qanday mamlakat iqtisodiyoti o&#39;z yutug&#39;ida ob&#39;ektiv tarixiy va iqtisodiy qonunlarga bo&#39;ysunadi. Biznes yuritishning asosiy usuliga aylangan bozor iqtisodiyoti   Milliy iqtisodiyot   so&#39;nggi bir necha asrlarda bir qator muhim o&#39;zgarishlarni boshdan kechirdi. Bozor iqtisodiyotining rivojlanishi uning doimiy murakkablashuv tendentsiyasi kabi naqsh bilan tavsiflanadi. Murakkablikning birinchi bosqichi 17-asr oxiri - 19-asr boshlaridagi sanoat inqilobi bilan bog&#39;liq edi. Insoniyat tarixining ushbu bosqichida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish xarakterida o&#39;zgarishlar ro&#39;y berdi. Iqtisodiyot namoyon bo&#39;lishining bozor shakllarining keskin o&#39;sishiga tovarlarni ommaviy ishlab chiqarish usullarini 3 joriy etish sabab bo&#39;ldi. Bu mashina ishlab chiqarishga o&#39;tish bilan bog&#39;liq edi. Seriyali ishlab chiqarishni ko&#39;paytirish mahsulot birligi tannarxini keskin kamaytirish imkonini berdi. Arzon ishlab chiqarish va reklama   shaxsiy daromad   bozor aylanmasining keskin kengayishiga olib keldi. yilda boshlangan ikkinchi bosqich   kech XIX   v. va bugungi kungacha davom etib, ijtimoiy asosga ega -   iqtisodiy jarayonlar : bozor va   davlat mexanizmlari . Iqtisodiy tizimning rivojlanishi ma&#39;lum bir bosqichda davlat tomonidan qo&#39;llab-quvvatlovchi va tuzatish choralarini kuchaytirish zarurati tug&#39;ildi. Ularning vazifasi bozor mexanizmiga uning infratuzilmasini huquqiy normalar tizimi, tashqi va ichki xavfsizlik, barqaror milliy valyuta, jamoat tovarlari tizimi bilan ta&#39;minlash orqali yordam berish edi. Bunday infratuzilma bozor mexanizmiga uning yanada samarali o&#39;zini-o&#39;zi amalga oshirishi uchun kerak. Davlat yangicha harakat qila boshladi   iqtisodiy roli , iqtisodiy siyosatning konturlari yuzaga keldi. Davlatning iqtisodiy siyosati (Iqtisodiy siyosat) - ijtimoiy ahamiyatga ega maqsadlarga erishish uchun makroiqtisodiy ko&#39;rsatkichlarning rivojlanishiga ta&#39;sir ko&#39;rsatadigan mamlakat hukumatining vositalari, dastaklari, choralari va harakatlari majmui. Iqtisodiy siyosatning maqsadlari mamlakat iqtisodiyotining hozirgi holati bilan belgilanadi. Biroq, haqiqatda, iqtisodiyot faqat qisman tarixiy o&#39;tmish va muqarrar kelajak bilan bog&#39;liq; ko&#39;p jihatdan, harakat traektoriyasi bir ma&#39;noda belgilanmaydi, balki uning asosiy sub&#39;ektlarining intilishlari va irodasiga bog&#39;liq: davlat, korxonalar va boshqalar. fuqarolar. Bu sub&#39;ektlarning har biri iqtisodiy taqdirga har xil darajada bo&#39;lsa-da, turli miqyosda ta&#39;sir ko&#39;rsatishga qodir. So&#39;zning keng ma&#39;nosida hokimiyat vakili bo&#39;lgan davlat, ya&#39;ni davlat hokimiyatining barcha bo&#39;g&#39;inlarining imkoniyatlari eng keng imkoniyatlarga ega. Hukumat maqsadli koʻrsatkichlardan kelib chiqqan holda hamda mavjud vaziyat va yuzaga kelayotgan tendentsiyalarni hisobga olgan holda tanlangan ijtimoiy-iqtisodiy strategiyani amalga oshirish uchun yoʻl tanlaydi, muayyan harakat yoʻnalishini amalga oshiradi. Shu ma’noda, davlat o‘zi ishlab chiqqan iqtisodiy siyosatni amalga oshiradi va olib boradi, deyish odat tusiga kirgan. 4 Iqtisodiy siyosat sohasida dastlabki taxminiy qadamlar 19-asr oxirida qoʻyildi. bunga misol sifatida bu borada ko&#39;plab davlatlardan oldinda bo&#39;lgan Germaniyadir. O. Bismark ko&#39;rsatmasi bilan ijtimoiy qonunchilik qabul qilindi, uning asosida yangi soha paydo bo&#39;ldi (keyinchalik &#34;klassik&#34; bo&#39;ldi) -   ijtimoiy sug&#39;urta . 1883 yilda qonun bilan kasallik sug&#39;urtasi, keyin (1884) baxtsiz hodisalardan sug&#39;urtalash va nihoyat, 1889 yilda sanoat ishchilarini nogironlik va ularning pensiyalari sug&#39;urtasi joriy etildi. Davlatning iqtisodiy roliga qiziqish o&#39;sha paytda shunchalik faol namoyon bo&#39;ldiki, iqtisodchilar uning iqtisodiy hayotga aralashuvi qonuniyatlarini ta&#39;kidlashga harakat qilishdi. Demak, iqtisodiy siyosat – bu davlat, mamlakat hukumati tomonidan olib boriladigan, iqtisodiy jarayonlarga kerakli yo‘nalish beradigan, davlat tomonidan ko‘rilayotgan chora-tadbirlar majmuida mujassamlangan, ular orqali ko‘zlangan maqsad va vazifalarga erishiladigan iqtisodiy harakatlarning umumiy yo‘nalishidir. , ijtimoiy va iqtisodiy muammolar hal qilindi. Mamlakat hukumati yuritayotgan yo‘nalish iqtisodiy siyosatda bevosita o‘z ifodasini topmoqda. Iqtisodiy siyosat o‘z dizayniga ko‘ra mamlakat, davlat va xalqning maqsad, vazifalari, manfaatlarini ifodalash va o‘zida mujassamlashtirishga qaratilgan. Shu bilan birga, davlat iqtisodiy siyosatida hukumatning o‘zi va u bevosita bog‘liq bo‘lgan doiralar, shaxslarning manfaatlari, pozitsiyalari, qarashlari yetarlicha o‘z aksini topadi. Milliy iqtisodiyotning qaysi bosqichida ekanligiga qarab, hukumatning u yoki bu turdagi iqtisodiy siyosati, davlat shakllanadi. Ko&#39;pincha davlat iqtisodiy siyosati tuzuvchisi munosabat bildiradigan ko&#39;rsatkich yalpi ichki mahsulotning qiymati va dinamikasi, yalpi talab va taklif, daromad va iste&#39;mol, narxlar, bandlik va ishsizlikdir. Iqtisodiy siyosat davlatning ichki va tashqi siyosati, hattoki davlat mafkurasi, harbiy siyosati bilan chambarchas bog&#39;liq. Iqtisodiy siyosat hukumatning siyosiy qarashlarini, davlatning siyosiy ta&#39;limotini o&#39;zida mujassam etgan va shu bilan birga u davlat siyosatini yuritishning iqtisodiy shart- sharoitlarini, iqtisodiy asoslarini yaratishga hissa qo&#39;shishga qaratilgan. Demak, mamlakatdagi siyosiy kuchlar, siyosiy partiyalar, harakatlar davlatning iqtisodiy yo‘nalishiga, olib borilayotgan iqtisodiy siyosatga sezilarli ta’sir ko‘rsatishga qodir. 5 Iqtisodiy siyosatning ijtimoiy jihatlari shundan dalolat beradiki, hukumat iqtisodiy qarorlar qabul qilishda, byudjetni shakllantirishda, davlat mablag‘larini taqsimlashda aholining turli qatlamlari, ayniqsa, yetakchi guruhlarning ijtimoiy reaktsiyasini hisobga olishga majbur bo‘ladi. Konchilarning ish tashlashlari va ijtimoiy norozilikning boshqa shakllari ba&#39;zan mamlakatda rejalashtirilgan va amalga oshirilayotgan davlat iqtisodiy siyosatining alohida elementlariga hal qiluvchi ta&#39;sir ko&#39;rsatishi mumkin. Rejalashtirilgan iqtisodiy siyosat o&#39;zining eng yorqin namoyon bo&#39;lishini rejalashtirilgan davlat byudjeti, maqsadli   davlat dasturlari , davlat qonunlari, parametrlari   ijtimoiy himoya   va muhtojlarga yordam berish   davlat krediti , davlat soliqqa tortish stavkalari va taqdim etilgan imtiyozlar, davlatning import va eksportga tashqi va ichki nuqtai nazardan ta&#39;siri   davlat qarzi . Ko&#39;pincha iqtisodiy siyosat nafaqat davlat rejalari va dasturlarida belgilab qo&#39;yilgan narsalar bilan, balki shu yo&#39;lda qabul qilingan joriy hukumat qarorlari, yirik operativ tadbirlar bilan ham tavsiflanadi. Rasmiy ravishda e&#39;lon qilingan davlat iqtisodiy siyosatini sezilarli darajada deformatsiya qilishi mumkin bo&#39;lgan bunday harakatlar zarurati, birinchi navbatda, ijtimoiy-iqtisodiy, harbiy-siyosiy, tabiiy va ekologik vaziyatning beqarorligi bilan bog&#39;liq. Bu juda mumkin va ko&#39;pincha iqtisodiy siyosatni shakllantirishda yo&#39;l qo&#39;yilgan xatolar, hukumat pozitsiyalarining o&#39;zgarishi yoki uning tarkibining o&#39;zgarishi tufayli qayta ko&#39;rib chiqilishi mumkin. Iqtisodiy siyosat davlat tomonidan amalga oshiriladi va qonunlar, Prezident farmonlari, hukumat qarorlari va boshqalar orqali amalga oshiriladi.   qoidalar , davlat organlarining amaldagi operativ qoidalari va qarorlari. Ikki jahon urushi o&#39;zining siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy muammolari bilan umumiy iqtisodiy siyosatning shakllanishiga sezilarli ta&#39;sir ko&#39;rsatdi. Davlatning iqtisodiy jarayonlarga aralashuvi nafaqat mintaqaviy, balki umumiy iqtisodiy, biroz kechroq xalqaro xarakterga ham ega bo&#39;la boshladi. 2. Iqtisodiy siyosatining asosiy yo’nalishlari va amalga oshirish mehanizmlari 6 Iqtisodiy siyosatni amalga oshirish davlatning iqtisodiyotga ta&#39;sir etish mexanizmini tashkil etuvchi chora-tadbirlar, vositalar majmuasidan foydalanishni nazarda tutadi. Iqtisodiy siyosat usullarining tasnifi: To&#39;g&#39;ridan-to&#39;g&#39;ri ta&#39;sir choralari. Bu usullar iqtisodiyot sub&#39;yektlarining o&#39;zlari qaror qabul qilmasligini, balki davlat ko&#39;rsatmalariga ko&#39;ra qaror qabul qilishini nazarda tutadi. Misollar: soliq qonunlari, amortizatsiya qoidalari, davlat investitsiyalari uchun byudjet tartiblari. Bilvosita ta&#39;sir choralari. Bu usullarning mohiyati shundan iboratki, davlat xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga bevosita ta’sir ko‘rsatmaydi. U faqat iqtisodiyot subyektlariga iqtisodiy siyosat maqsadlariga mos keladigan iqtisodiy qarorlarni mustaqil tanlash uchun sharoit yaratadi. Tashkiliy va institutsional mezonlarga asoslangan iqtisodiy siyosatni amalga oshirish usullarining yana bir tasnifi mavjud. Ushbu yondashuv bilan quyidagilar mavjud: ma&#39;muriy, iqtisodiy va institutsional usullar. ma&#39;muriy choralar. Tartibga solish harakatlarining ma&#39;muriy chora-tadbirlari majmuasi infratuzilma tomonidan ta&#39;minlanadi. Ma&#39;muriy chora-tadbirlarning asosiy vazifasi jamiyatdagi vaziyat qonuni asosida barqarorlikni ta&#39;minlashdan iborat: mulk huquqini saqlash, raqobat muhitini himoya qilish, erkin tanlash va 7 qabul qilish imkoniyatlarini ta&#39;minlash.   iqtisodiy qarorlar . Ma&#39;muriy choralar, o&#39;z navbatida, taqiqlash, ruxsat berish, majburlash choralariga bo&#39;linadi. iqtisodiy chora-tadbirlar. Iqtisodiy chora-tadbirlarga davlatning iqtisodiy dastaklari yordamida majburlash choralaridan farqli ravishda bozor munosabatlariga ta&#39;sir ko&#39;rsatadigan harakatlari kiradi. Bu chora-tadbirlar deganda yalpi talabga, yalpi taklifga, kapitalning markazlashuv darajasiga, iqtisodiyotning ijtimoiy va tarkibiy jihatlariga ta&#39;sir ko&#39;rsatishning turli usullari tushuniladi. Iqtisodiy choralarga quyidagilar kiradi: - moliya siyosati, shu jumladan byudjet, fiskal siyosat; - pul - kredit (pul) siyosati; - iqtisodiy dasturlash va rejalashtirish; - bashorat qilish. institutsional chora-tadbirlar. Institutsional chora-tadbirlar muayyan davlat institutlarini yaratish, saqlash va rivojlantirishni nazarda tutadi. Shu bilan birga, &#34;muassasa&#34; ijtimoiy odatlar guruhini yaxshiroq tavsiflash uchun og&#39;zaki belgi sifatida tushuniladi. Institutlarning mavjudligi jamiyatda ma&#39;lum ijtimoiy guruhlar uchun odat yoki xalq uchun odat bo&#39;lib qolgan hukmron va barqaror fikrlash yoki xatti-harakatlarning mavjudligini anglatadi. Misollar: &#34;huquq instituti&#34;, &#34;mulk instituti&#34;. Fiskal (fiskal) siyosat doirasida bevosita harakat choralari davlat xarajatlaridagi o&#39;zgarishlarni o&#39;z ichiga oladi. Davlat xarajatlari hisobidan moliyalashtiriladi   davlat sektori , ijtimoiy xavfsizlik tizimlari, xaridlar resurslar, tovarlar va xizmatlar bozorida amalga oshiriladi. Davlat xarajatlari milliy mahsulotning aholining barcha qatlamlari birgalikda foydalanishiga ketadigan ulushini ko&#39;rsatadi. Ular YaIM dinamikasiga katta ta&#39;sir ko&#39;rsatadi. Fiskal siyosat doirasidagi iqtisodiy ta&#39;sir choralariga soliqlarni o&#39;zgartirish siyosati (turlari, stavkalari, undirish tartiblari) kiradi. Kapital qo&#39;yilmalarni tartibga solish orqali davlat moliyaviy va pul mexanizmlaridan foydalangan holda ijtimoiy takror ishlab chiqarish sur&#39;atlari va nisbatlariga ta&#39;sir ko&#39;rsatadi. Investitsiyalar davlat byudjeti, mahalliy byudjetlar 8 hisobidan ham, xususiy investitsiyalar hisobidan ham amalga oshiriladi, ular yordamida rag&#39;batlantiriladi.   soliq imtiyozlari . Pul-kredit siyosatining bir qismi sifatida davlat pul massasiga ta&#39;sir qiladi. Hukumat to&#39;g&#39;ridan-to&#39;g&#39;ri ta&#39;sir qilishi mumkin   stavka foizi , va shunday qilib - korxonalar sarmoyasi va aholi iste&#39;moli bo&#39;yicha. Investitsiyalar va iste&#39;mol orqali davlat tomonidan tartibga solish YaIM hajmi va dinamikasiga ta&#39;sir qiladi.   pul- kredit siyosati   inflyatsiyaga katta ta&#39;sir ko&#39;rsatadi. Yo&#39;nalishlardan biri - bu aholi va tashkilotlarning pulga bo&#39;lgan talabini tartibga solishga qaratilganligi sababli, daromadlarni tartibga solish siyosatini o&#39;z ichiga olishi mumkin bo&#39;lgan inflyatsiyaga qarshi choralar tizimi. Ijtimoiy siyosat daromadlarni indeksatsiya qilish, tashkil etish tizimini o&#39;z ichiga oladi   yashash haqi . Bu, birinchi navbatda, kam ta&#39;minlanganlarga yordam berish uchun muayyan dasturlarni amalga oshirishga qaratilgan. Ijtimoiy siyosat ta&#39;lim, tibbiyot, madaniyat, yordam kabi sohalarni qamrab oladi   katta oilalar , bandlik sohasidagi munosabatlarni tartibga solish. Tashqi iqtisodiy tartibga solish sohasidagi siyosat davlatning savdo siyosatini, boshqaruvni o&#39;z ichiga oladi   valyuta kursi , tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishning tarif va notarif choralari tizimi. Ushbu davlat tomonidan tartibga solish vositalarining har biri o&#39;z rolini o&#39;ynaydi va boshqalarni to&#39;ldiradi. Tizim kompleksda qo&#39;llanilsa va uning tarkibiy qismlari bir- biriga zid bo&#39;lmasagina samara beradi. Iqtisodiy siyosat mazmunini belgilab, P.Velfens shunday yozadi: «Bozor iqtisodiyoti sharoitida maqsadli asos sharoitlarini yaratish va iqtisodiy jarayonlarga va iqtisodiy rivojlanishga ta&#39;sir ko&#39;rsatish uchun chora-tadbirlarni oqilona amalga oshirish». Shuning uchun iqtisodiy siyosatda asosiy narsa xo&#39;jalik yurituvchi sub&#39;ektlar uchun asos sharoitlarini yaratishdir. Ammo bu shartlar har xil &#34;erkinlik darajalariga&#34; ega bo&#39;lishi mumkin. Davlat &#34;qonuniy o&#39;yinlar&#34; ni qat&#39;iy tartibga solishi yoki yo&#39;lni belgilovchi eng umumiy &#34;martalarni&#34; berishi mumkin.   tadbirkorlik faoliyati . Kichik biznes misollar   zamonaviy O’zbekiston   qat&#39;iy tartibga solishga ishonish uchun asos beradi   iqtisodiy faoliyat   faqat ishtahasi chegara bilmaydigan amaldorlar qo&#39;liga tushdi. Iqtisodiy 9 siyosat davlat faoliyatining mevasi bo&#39;lib, byurokratik ijaraga sharoit yaratmasligi kerak. Va bu erda biz inson xulq-atvori normalarini o&#39;rnatishda siyosat hamma uchun majburiy bo&#39;lgan mutlaq qadriyatlar tizimiga asoslanadi, deb hisoblagan V. M. Shteynga murojaat qilamiz. Bu tizim uzoq tarixiy taraqqiyot mahsulidir, unda muayyan axloqiy xulq-atvor normalari va milliy iqtisodiy mentalitet sintezlanadi. Biroq, bu normalar ko&#39;pincha buziladi, buni ko&#39;plab iqtisodiy jinoyatlar tasdiqlaydi. Siyosat mutlaq qadriyatlar tizimidan kelib chiqadi, lekin u bu qadriyatlarni idrok etmaganlarni ham jazolashi kerak. P.Velfens iqtisodiyotda xo&#39;jalik yurituvchi sub&#39;ektlar o&#39;zlari uchun eng katta foydalilikka erishishga intilishlariga ham e&#39;tibor qaratadi. Ammo ular boshqalarning xatti-harakati va o&#39;z kutishlariga asoslanib harakat qilishadi. Iqtisodiy shaxs kimsasiz orolda emas, jamiyatda yashaydi. Shu sababli, davlat iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish orqali belgilaydigan doiraviy shartlar umumiy vektorni hisobga olmaydi   ijtimoiy rivojlanish (keng ma&#39;noda). Shu nuqtai nazardan, J. Stiglitz zamonaviy makroiqtisodchilarning ba&#39;zi modellari va retseptlari akademik qiziqarli o&#39;xshashligini ta&#39;kidladi, chunki ular ma&#39;lum mamlakatlarning xususiyatlarini hisobga olmaydi. Demak, analitik dizayn milliy xususiyatlarni albatta hisobga olishi kerak. Zamonaviy O’zbekistonda iqtisodiy siyosat ko&#39;pincha hisobga olinmaydi, bundan tashqari, milliy xususiyatlarni e&#39;tiborsiz qoldiradi. Bunda ayniqsa 1990-yillar boshidagi liberallar aybdor edi. Demak, yaratuvchisi va yaratuvchisi davlat bo‘lgan iqtisodiy siyosat bozor iqtisodiyotining bo‘ronli dengizida o‘ziga xos mayoqdir. Ammo baribir yo&#39;nalish davlat tomonidan ma&#39;lum vakolatlarga ega bo&#39;lgan aniq odamlar tomonidan belgilanadi. Va bu &#34;navigatorlar&#34; davlat manfaatlarini qanday hisobga olganliklari, ular ishlab chiqadigan &#34;ramka shartlari&#34; bog&#39;liq. Shuning uchun iqtisodiy siyosatni belgilashga da&#39;vat etilganlarni tanlash va nazorat qilish ham davlatning eng muhim vazifasidir. Bu yerda xalq deputatlari vakili bo‘lgan qonun chiqaruvchi hokimiyat “ramka shartlari”ning alohida guruhlar yoki shaxslarning emas, balki butun davlat manfaatlariga muvofiqligini nazorat qilishi kerak.   Maxsus talablar   xalq vakillariga 10 amaliyotga joriy etish juda muammoli. Lekin iqtisodiy siyosatni ishlab chiqishda milliy iqtisodiy mentalitetning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish uni muvaffaqiyatli amalga oshirishning zaruriy shartidir. Shu bilan birga, iqtisodiy rivojlanishning konseptual modelini tanlash muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiyot iqtisodiy hayotning barcha jabhalari hal etilishiga bog&#39;liq bo&#39;lgan asosiy savollarga noaniq javoblar beradi. &#34;Neoklassik&#34; iqtisodiy nazariya va keynschilik yuqori boshqaruvga turli yo&#39;llar bilan maslahat beradi. Tanlangan metodologiya, mafkuraviy asoslar va boshqa taxminlarning birligi bilan ta&#39;minlangan tahlilning asosiy tendentsiyasi sifatida &#34;asosiy oqim&#34; 20-asrning asosidir. .   Qiyosiy tahlil   Iqtisodiy parametrlar qiymatlarining o&#39;zgarishining iqtisodiy tizim funktsiyasiga ta&#39;sirini o&#39;rganuvchi, iqtisodiy siyosatni asoslash foydasiga kuchli dalil. Ko&#39;rishlarda ham monopolizatsiya yo&#39;q. Asosiy pozitsiyalar - Valras-Xiks nazariyasi va Marshall nazariyasi. Bu iqtisod fani asosiy masalalarga aniq javob bermasligi haqidagi ilgari bildirilgan pozitsiyani yana bir bor tasdiqlaydi. Bu erda &#34;Volga Kaspiy dengiziga oqadi&#34; kabi aksiomalar mos kelmaydi. Shuning uchun iqtisodiy nazariyada haqiqatga monopoliya bo&#39;lishi mumkin emas. Iqtisodiyotga davlat aralashuvining maqsadga muvofiqligi -   asosiy savol &#34;neoklassik&#34; yo&#39;nalish vakillari va keynschilik o&#39;rtasidagi kelishmovchiliklar. Inqiroz saboqlari davlat tomonidan tartibga solish tarafdorlari foydasiga dalillarni kuchaytiradi, ammo qarama-qarshilik tugamaydi. Muayyan chastota bilan ikkalasi ham g&#39;alaba qozonadi. Bu Buyuk Depressiyadan beri davom etmoqda. N. G. Mankivning “Iqtisodiyot tamoyillari” darsligida muallif butun bir bobni “Makroiqtisodiy siyosatning asosiy muammolari” deb nomlagan, unda davlatning iqtisodiyotga ta’sirining maqsadga muvofiqligi haqida fikr yuritilgan. Biroq, hatto A.Smit, keyin esa K.Marks ham davlatning iqtisodiy roliga katta e&#39;tibor berganlar. Ikki asrdan keyin obro&#39;-e&#39;tibori nafaqat silkitib qo&#39;ymagan, balki ortib ketgan A.Smit davlat xarajatlarining bir qancha yo&#39;nalishlariga e&#39;tibor qaratdi va bunda uning alohida o&#39;rni bor edi. Ular orasida: mudofaani ta&#39;minlash, huquqni muhofaza qilish, ta&#39;limni rivojlantirish, savdoni rivojlantirish va qadr-qimmatni saqlash. U rivojlangan bozor iqtisodiyoti tarafdori edi, uning qonunlari hamma narsani o&#39;z 11 o&#39;rniga qo&#39;ydi. Lekin uning ta&#39;limotiga ko&#39;ra, davlat faoliyati va uning iqtisodiyotga aralashuvi sodir bo&#39;ladi. K.Marks davlatning roliga, jumladan, uning iqtisodiy funksiyasiga oʻnlab sahifalar bagʻishladi. Demak, «Kapital»da ijtimoiy mehnatning o`z mohiyatidan kelib chiqadigan davlat boshqaruvining alohida funksiyasi ko`rsatilgan. V.I.Lenin uchun davlat mamlakatning iqtisodiy markazi, shuning uchun iqtisodiy siyosatga e&#39;tibor qaratiladi. Sovet davrida davlatning roli haqida ko&#39;p yozildi. Akademik K.V.Ostrovityanov tahriri ostida chop etilgan “Siyosiy iqtisod” fanining birinchi darsligida xalq xo‘jaligini rejali boshqarish sotsialistik davlatning iqtisodiy va tashkiliy funktsiyasining eng muhim belgisi ekanligi ta’kidlangan. Biroq xususiy mulkka asoslangan bozor iqtisodiyoti davlat rolini belgilashda tubdan boshqacha yondashuvni talab qiladi. Ammo shuni aytish mumkinki, davlat davlat mulki sharoitida xo&#39;jalik yurituvchi sub&#39;ektlarning xatti-harakatlarining asos qoidalarini boshqacha tarzda belgilaydi. Davlat muayyan bosqichlarda diktatni zaiflashtirdi va korxonalarning operatsion va iqtisodiy mustaqilligini kengaytirdi. Aynan o&#39;sha paytda to&#39;liq xarajatlar hisobi deb ataladigan narsa muhokama qilindi. Bu kunlarning tarixi. Xulosa: umuman olganda, iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish tajribasiga asoslanadi   turli mamlakatlar “iqtisodiy siyosat” tushunchasi “davlat tomonidan tartibga solish” atamasidan kengroq, degan xulosaga kelish kerak. Iqtisodiy siyosatni olib borishda davlat tashabbuskor, asosiy bo&#39;g&#39;in sifatida chiqadi, lekin ayni paytda amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatning barcha ishtirokchilarining birgalikdagi harakatlarini tashkil etishi shart. 3. Rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy siyosatining amal qilishi Iqtisodiy siyosat - davlatning iqtisodiyotni boshqarish sohasidagi maqsadli chora-tadbirlar tizimi. Iqtisodiy siyosatni shakllantirishda asosiy o&#39;rinni amalga oshirish va ta&#39;sir qilish sub&#39;ektlari: jamoat va siyosiy birlashmalar, ommaviy axborot vositalari egallaydi. Shaxs (iste&#39;molchi va saylovchi rolida) iqtisodiy siyosatga ham ta&#39;sir 12 qiladi. Shubhasiz, iqtisodiy siyosat sub&#39;ektlarining rollari o&#39;zaro bog&#39;liqdir. Iqtisodiy siyosatning yangi vazifalari va inqirozdan chiqish zarurati yangi tashkiliy qarorlar qabul qilishni, davlatning sa&#39;y-harakatlarini yanada samaraliroq yondashuvlarni shakllantirishga jamlashni dolzarb qilib qo&#39;ydi.   davlat tomonidan tartibga solish   iqtisodiyot. Bu, birinchi navbatda, xalqaro raqobatning muttasil keskinlashuvi sharoitida uning iqtisodiy funktsiyasini kuchaytirish va iqtisodiyot samaradorligini oshirishda ifodalangan davlatning iqtisodiy siyosatini shakllantirish va amalga oshirishning asosiy tamoyillarini o&#39;zgartirishdir. Iqtisodiy siyosat subyektlarining murakkab tizimi uni shakllantirishning uchta asosiy qoidasini belgilaydi: . Iqtisodiy siyosat doimo ikkita boshqa omilning hal qiluvchi ta&#39;sirida bo&#39;ladi: doimiy o&#39;zgaruvchan iqtisodiy vaziyat va iqtisodiy fikrlash darajasi. . Iqtisodiy siyosatning samarasi u yoki bu mamlakatning voqeligi bilan bog&#39;langanda yuqori bo&#39;ladi: kuchlarning siyosiy uyg&#39;unligi, ishlab chiqarish va texnik salohiyat, ijtimoiy tuzilmaning holati, milliy va mahalliy boshqaruvning institutsional tartibi hisobga olinadi. . . Iqtisodiy siyosat mamlakatning siyosiy yo‘nalishini saqlab qolishning hal qiluvchi vositasidir. Iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish jarayoni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning holati va istiqbollarini tahlil qilish asosida uning maqsadlarini belgilashdan boshlanadi. Asosiy maqsad - butun jamiyatning maksimal farovonligiga erishish. Asosiy maqsaddan tashqari vazifalar majmuasi (ikkinchi darajadagi maqsadlar) - asosiy maqsadlar mavjud. Ular odatda quyidagilar deb ataladi: Jamiyatning erkin rivojlanishi; huquqiy tartib; Tashqi va ichki xavfsizlik. Ushbu maqsadlarga erishish mavjudlik uchun eng umumiy, asosiy shart- sharoitlarni ta&#39;minlaydi   bozor tizimi . Keyin qo&#39;llaniladigan iqtisodiy maqsadlar keladi: - Iqtisodiy o&#39;sish; 13 - To&#39;liq bandlik; - Narxlarning barqarorligi va barqarorligi   milliy valyuta ; - Tashqi iqtisodiy muvozanat. Ushbu to&#39;rtta maqsadni &#34;sehrli to&#39;rtburchak&#34; tushunchasi birlashtiradi. &#34;Sehrli to&#39;rtburchak&#34; haqida uning ba&#39;zi maqsadlari boshqalarga zid bo&#39;lgan ma&#39;noda aytiladi. Shunday qilib, qo&#39;shimcha davlat xarajatlari hisobidan aholi bandligini rag&#39;batlantirish o&#39;sishni rag&#39;batlantiradi   byudjet taqchilligi   va oxir-oqibat inflyatsiya. Gap shundaki, barcha to&#39;rt yo&#39;nalishda ko&#39;proq yoki kamroq tekis harakat qilish. Asosiy maqsadlarni amalga oshirish jarayonida jamiyat ko&#39;plab muammolarni hal qilishga majbur bo&#39;ladi. - Milliy siyosatning yo&#39;nalishini belgilab beruvchi operativ yechimga mos kelmaydigan maqsadlar; - Iqtisodiy siyosatning yo&#39;nalishini belgilovchi, tezkor qaror qabul qilishga mos keladigan maqsadlar. Ularni tavsiflovchi alohida maqsadlar va ko&#39;rsatkichlar bir-birini to&#39;xtatuvchi va raqobatdosh yoki hatto mos kelmaydigan, bir-birini istisno qiluvchi bo&#39;lishi mumkin. Maqsadli to&#39;qnashuvga misol sifatida to&#39;liq bandlik va narx barqarorligiga erishish mumkin. Mehnatga layoqatli aholining bandlik darajasi qanchalik yuqori bo&#39;lsa, umumiy ishchi kuchining to&#39;lov darajasi shunchalik yuqori bo&#39;ladi va shunga mos ravishda yalpi talab ko&#39;lami ham shunchalik yuqori bo&#39;ladi. Natijada narxlar muqarrar ravishda oshadi. Iqtisodiy siyosatni aholi bandligini oshirishga yo&#39;naltirish orqali inflyatsiya tendentsiyalari kuchayib bormoqda. Qarorni tanlashda (ikki maqsadning qaysi biriga ustunlik berish maqsadga muvofiq) qaysi vazifaning bajarilmasligi katta ijtimoiy-iqtisodiy xavf ekanligini ko&#39;rib chiqish kerak. Qarama-qarshi maqsadlarning har birining qisman bajarilishi ma&#39;lum bir muvozanat darajasiga ega bo&#39;lgan iqtisodiyotdagi muammolarni eng oqilona hal qilishdir. Shuning uchun iqtisodiy siyosatni olib borishda maqsadli murosalarga erishish muqarrar. Shuni ham ta&#39;kidlash kerakki, turli maqsadlarning nisbati 14 dialektik munosabatda bo&#39;ladi. Pastroq maqsadga erishish yuqori darajadagi maqsadga erishish vositasidir. Bundan tashqari, sanab o&#39;tilgan maqsadlarning barcha ahamiyatiga qaramay, ular davlat iqtisodiy siyosati maqsadlarining butun tizimini tugatmaydi. Mamlakat iqtisodiyotining o‘ziga xos xususiyatlari va hal etilayotgan muammolardan kelib chiqqan holda, boshqa maqsadlar ham mumkin. Shuningdek, uchun   samarali ish   davlatning iqtisodiy siyosatida bir qator tamoyillarga amal qilish zarur. Printsiplarning ikkita asosiy guruhi: shakllanish tamoyillari va amalga oshirish tamoyillari. Davlatning iqtisodiy siyosatini shakllantirishda, eng avvalo, jahon va mahalliy iqtisodiyot fanlari yutuqlaridan foydalanishni anglatuvchi ilmiylik tamoyiliga amal qilish zarur. Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida iqtisodiy siyosat va davlat qurilishi maqsadlarga erishish vositalari va usullarining harakat mexanizmlari sohasida fundamental bilimlarni talab qiladi. Shu bilan birga, iqtisodiy siyosatning samaradorligi ko&#39;p jihatdan uni shakllantirishga tizimli yondashish bilan bog&#39;liq, shuning uchun aniq belgilangan maqsadlar majmuasi, ushbu maqsadlarga mos keladigan vositalar mavjudligini nazarda tutadigan izchillik tamoyiliga rioya qilish kerak. , va ushbu maqsadlarga erishish uchun mas&#39;ul bo&#39;lgan davlat organlari. Davlatning iqtisodiy siyosatini yurituvchilarga maqbul ta&#39;sir ko&#39;rsatish imkoniyati faqat barqaror institutsional sharoitda yuzaga kelganligi sababli, iqtisodiy siyosatni muvaffaqiyatli amalga oshirish barqarorlik va izchillik tamoyillariga rioya qilishni talab qiladi. Agar davlatning iqtisodiy siyosati nafaqat belgilangan vazifalarni bajarsa   strategik maqsadlar , balki paydo bo&#39;ladigan dolzarb muammolarni hal qilishga qaratilgan bo&#39;lsa, unda siz moslashuvchanlik tamoyiliga rioya qilishingiz kerak. Shu bilan birga, barcha iqtisodiy o&#39;zgarishlar evolyutsion xarakterga ega bo&#39;lishi kerak, shuning uchun bosqichma-bosqichlik tamoyilini hisobga olish kerak. Lekin ijobiy natijalarga erishish uchun iqtisodiy siyosat imkon qadar haqiqatga yaqin bo&#39;lishi, oqilona, real maqsadlarni qo&#39;yishi va ularga erishishi kerak, keyin esa pragmatizm tamoyiliga amal qilish kerak. Xulosa: iqtisodiy siyosatni ishlab chiqishda maqsad va tegishli vositalarni tanlash, shuningdek, shakllantirish va muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun bir 15 qator tamoyillarga amal qilish alohida ahamiyatga ega. Iqtisodiy siyosat maqsadlariga ma&#39;lum talablar qo&#39;yiladi. Birinchidan, faqat amalga oshirilishi bozor tomonidan ta&#39;minlana olmaydigan maqsadlar qo&#39;yilishi kerak, ikkinchidan, maqsad miqdoriy jihatdan o&#39;lchanadigan bo&#39;lishi kerak, bu esa uning bajarilishini nazorat qilish imkonini beradi. 4. O’zbekistonda davlat tomonidan amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatining asosiy yo’nalishlari Barcha asosiy iqtisodiy muammolar shundan kelib chiqadi   jahon iqtisodiyoti   cheklangan resurslar va cheksiz inson ehtiyojlari bilan ishlashga majbur. Tarix davomida insoniyat mavjud ishlab chiqarish omillarini taqsimlashning eng samarali usulini tanlashga majbur bo&#39;lgan. U yoki bu davlat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy siyosatning parametrlari universal iqtisodiy muammolarning qanday hal etilishiga bog&#39;liq. Har qanday jamiyat, sivilizatsiyaning qaysi bosqichida bo&#39;lishidan qat&#39;i nazar, doimo uchta asosiy va bir-biri bilan bog&#39;liq muammolarga duch keladi: . Nima qilish kerak. Mamlakat o&#39;zini zarur tovarlar bilan turli yo&#39;llar bilan ta&#39;minlashi mumkin: ularni o&#39;zi ishlab chiqarishi, boshqa tovarlarga almashtirishi, insonparvarlik yordami sifatida olishi mumkin. Ammo hamma narsani birdaniga olish muvaffaqiyatga erishishi dargumon, shuning uchun har doim u yoki bu ehtiyojni cheklashingiz kerak. Iqtisodiyotning asosiy muammolari ushbu davlat iqtisodiyotining rivojlanishiga ta&#39;sir qilmasligi uchun uning hukumati qanday mahsulotlarni zudlik bilan qabul qilish kerakligini, nimani kutish va nimadan butunlay voz kechish mumkinligini aniqlashda birgalikda harakat qilishi kerak. . Ba&#39;zan bu tanlov juda qiyin bo&#39;lishi mumkin. V   rivojlanayotgan davlatlar   oh, ba&#39;zida bu etarli emas   Pul   hatto aholini boqish uchun. Shu sababli, ishlab chiqarishni ko&#39;paytirish iqtisodiyotning barcha asosiy muammolarini hal qilish yo&#39;li sifatida ishlamasligi mumkin, chunki ishchi kuchi allaqachon to&#39;liq band. Bunday holda, mavjud uskunalarni modernizatsiya qilish kerak, ammo bu yana davlatda yo&#39;q pul talab qiladi. Siz ishlab chiqarishni kapital tovarlar ishlab chiqarishga o&#39;tkazishga harakat qilishingiz mumkin, ammo bu hayot darajasini vaqtincha pasaytiradi. 16 . Tovarlar qanday ishlab chiqariladi.   Zamonaviy masalalar   Iqtisodiyotlar, shuningdek, rivojlanayotgan mamlakatlarda eng yangi texnologiyalardan foydalanish imkoniyati yo&#39;qligi bilan bog&#39;liq, bu esa chiqarilgan tovarlar to&#39;plamini sezilarli darajada kamaytiradi. Hozirgi vaqtda siz shunga o&#39;xshash binolarni qurishingiz mumkin bo&#39;lgan ko&#39;plab loyihalar mavjud va agar siz harakat qilsangiz, xuddi shu mashinalarni ham konveyerda, ham qo&#39;lda yig&#39;ish mumkin. Bundan tashqari, ishlab chiqarishni butunlay boshqacha yo&#39;llar bilan tashkil qilishingiz mumkin. Ba&#39;zi mamlakatlarda qurilishni boshlash to&#39;g&#39;risida qaror faqat davlat organlari tomonidan qabul qilinadi, boshqalarida - xususiy firmalar. . Kim uchun ishlab chiqarish. Tovarlarni chiqarish cheklanganligi sababli, ularning taqsimlanishi ham   iqtisodiy muammo   bu yechimga muhtoj. Hukumat ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlardan maksimal foyda olish uchun qanday foydalanishni aniqlashi kerak. Jahon miqyosida, bizning davrimizda xalqaro hamjamiyat rahbarlari iqtisodiyotning asosiy muammolarini bartaraf etish uchun insonparvarlik maqsadlarini hisobga olgan holda ularni kambag&#39;al va boylar o&#39;rtasida qanday taqsimlashni hal qilmoqdalar. . Nima, qanday va kim uchun ishlab chiqarish kerak? Bu uch savolga javobni o‘z ixtiyoridagi barcha resurslardan samarali foydalanmoqchi bo‘lgan har bir davlat va jamiyat topishi kerak. Ushbu masalalar bo&#39;yicha qaror qabul qilishning murakkabligi ob&#39;ektiv cheklovlar va tanlov qilish zarurati bilan bog&#39;liq: axir, resurslar cheklangan va imkoniyat xarajatlari mavjud. Bu ularning siyosiy tizimi va rivojlanish darajasidan qat&#39;i nazar, barcha jamiyatlarga taalluqlidir. Mamlakatlar o&#39;rtasidagi farq faqat taqsimlash usullarida. Bozor mexanizmida shaxslar yoki tashkilotlarning hech biri ongli ravishda uchlik muammosini hal qilish bilan shug&#39;ullanmaydi: nima, qanday, kim uchun ishlab chiqarish. Oddiy qilib aytganda, iste&#39;molchilar va ishlab chiqaruvchilar bozorda uchrashadilar va tovarlar narxini va ishlab chiqarish hajmini belgilaydilar. Birinchi muammo - &#34;nima ishlab chiqarish kerak?&#34; bozorda erkin ifodalangan iste’molchilarning xohish-istaklarini ifodalash bilan belgilanadi. Mahsulotga bo&#39;lgan talab juda munosib narxdan dalolat beradi. Uni ishlab chiqarish uchun 17 boshqa sabab kerak emas. Xaridor tovar narxiga ovoz berdi, o&#39;z afzalliklarini ishlab chiqaruvchiga pul orqali keltirdi. Ikkinchi muammo - &#34;qanday ishlab chiqarish kerak?&#34;, mavjud ishlab chiqarish omillari uchun ishlab chiqaruvchilar o&#39;rtasidagi raqobat bilan belgilanadi. &#34;Omon qolish&#34; va foyda olish uchun xarajatlarni kamaytirish yoki ularni minimal darajada ushlab turish kerak. Narxlarga qarab, firmalar o&#39;zlari uchun ishlab chiqarish omillarining eng foydali kombinatsiyasini tanlaydilar. Firma xarajatlarni minimallashtirish va eng samarali ishlab chiqarish usullarini qo&#39;llash orqali maksimal foyda olishi mumkin. Uchinchi muammo - &#34;kim uchun ishlab chiqarish kerak?&#34;, talab va taklif o&#39;rtasidagi munosabatlarga ruxsat beriladi. Bozorni iste’molchi, texnologiya darajasi va ishlab chiqarishni tashkil etish nazorat qiladi. Iste&#39;molchi o&#39;z talabiga ko&#39;ra resurslarni qayerga yo&#39;naltirish kerakligini ko&#39;rsatadi. Savollar: “Nima? Qanaqasiga? Kim uchun ishlab chiqarish kerak? resurslar cheklanmaganida muammo bo&#39;lmas edi. Cheksiz imkoniyatlar va inson ehtiyojlarini to&#39;liq qondirish bilan har qanday tovarni ortiqcha ishlab chiqarish katta ahamiyatga ega bo&#39;lmaydi. Ammo ishlab chiqarishning yuqori darajasi yuqori iste&#39;molni talab qiladi. Har birimiz bilamizki, kundalik hayotda bizni o&#39;rab turgan ob&#39;ektlar hayotni ta&#39;minlash uchun zarur bo&#39;lgan minimal chegaralardan ancha uzoqda. Talablar bizning imkoniyatlarimizdan tezroq o&#39;sib bormoqda. Xulosa: ko&#39;rib chiqilgan muammolar &#34;Nima? Qanaqasiga? Kimga ishlab chiqarish kerak? ”, Va ularni hal qilish yo&#39;llari ma&#39;lum darajada shartli. Darhaqiqat, ma&#39;muriy-buyruqbozlik usullari narx tizimidan foydalanish, bozor iqtisodiyoti elementlari bilan birlashtirilishi mumkin, shuningdek, ma&#39;lum bir jamiyatda shakllangan an&#39;ana va urf-odatlarni hisobga oladi. Bozor ham hammani hal qila olmaydi.   insoniy muammolar   va ba&#39;zan qabul qilib bo&#39;lmaydigan echimlarni beradi. Bu sof shaklda bozor iqtisodiyoti mavjud emas. Zamonaviy   iqtisodiy tizimlar   aralash tuzilmalar bo&#39;lib, bu ularning iqtisodiy siyosati parametrlarini belgilaydi. Bu muammo postindustrial jamiyat sharoitida o‘sib borayotgan, iqtisodiyotida ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish o‘rniga xizmat ko‘rsatish ishlab 18 chiqarish birinchi o‘ringa chiqqan, shuningdek, ta’lim tizimini tashkil etish va ta’lim-tarbiya tizimini tashkil etish va boshqa sohalarda xizmat ko‘rsatishning ahamiyati bilan asoslanadi. hayot darajasi va sifatini yaxshilash. Bularning barchasi, o&#39;z navbatida, samarali iqtisodiy siyosatni amalga oshirishning yangi nazariy modellari va amaliy usullarini izlashga an&#39;anaviy mexanik yondashuvdan voz kechishni oldindan belgilab berdi. Bu bosqichda siyosatning, xususan, iqtisodiy siyosatning samaradorligini baholashning turli xil usullari mavjud, ammo shuni ta&#39;kidlash kerakki, baholash juda qiyin va ko&#39;p qirrali. Ijtimoiy-iqtisodiy boshqaruv tizimida natijalarni tahlil qilish kamida quyidagilarga nisbatan amalga oshirilishi kerak: - ijtimoiy ehtiyojlar bilan shakllanadigan maqsadlar bilan birgalikda iqtisodiy siyosatda amalda amalga oshiriladigan maqsadlar; - iqtisodiy jarayonlarda amalga oshiriladigan maqsadlar va siyosiy ta&#39;sirni amalga oshirishda olinadigan natijalar; - boshqaruv natijasida olingan ob&#39;ektiv natijalarga nisbatan iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish uchun davlat xarajatlari; - iqtisodiy salohiyatga xos imkoniyatlar va ulardan amalda foydalanish darajasi. Iqtisodiy siyosat samaradorligini baholashga qaratilgan tadqiqotlarning butun majmuasi quyidagicha ifodalanishi mumkin: . baholashning an&#39;anaviy shakllari; . Ilmiy tadqiqot. Ilmiy tadqiqotlar, o&#39;z navbatida, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy jarayonlarni o&#39;rganishning turli ilmiy metodologiyasi va usullaridan foydalangan holda amalga oshiriladi. Ushbu turdagi tadqiqotlardan foydalanish muhim nazariy va amaliy natijalar beradi, ammo katta moliyaviy xarajatlarni talab qiladi. Iqtisodiy siyosatning yo`nalishini belgilashda, demak, iqtisodiy maqsadlarni belgilash va belgilashda yetakchi rol davlatga tegishli. Iqtisodiy faoliyatning ustuvor yo&#39;nalishlarini belgilash va iqtisodiy siyosatni samarali amalga oshirish uchun usul va vositalarni tanlash uning vakolatiga kiradi. Binobarin, hukumat funksiyalaridan biri – davlat kostyumining ijro etuvchi organi – mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini ishlab chiqishdir. 19 Davlat o&#39;z iqtisodiy siyosatini byudjet, soliq, pul-kredit va bojxona siyosatini amalga oshirish orqali amalga oshiradi. Ularning har biri va umuman ularning tizimi yordamida davlat yalpi ichki mahsulot va daromadlarning muhim qismini qayta taqsimlaydi, shuningdek, inflyatsiya darajasiga, investitsiya jarayonlariga va tashqi iqtisodiy faoliyatga sezilarli ta&#39;sir ko&#39;rsatish imkoniyatiga ega. Bugungi kunda O’zbekistonning iqtisodiy siyosati, bozor iqtisodiyoti rivojlangan boshqa mamlakatlar siyosati kabi, quyidagi yo&#39;nalishlarni o&#39;z ichiga oladi: - ijtimoiy siyosat - bozor siyosati; - investitsiya siyosati; - iqtisodiy o&#39;sish siyosati; - inflyatsiyaga qarshi siyosat; - tuzilmaviy siyosat; - mintaqaviy siyosat; - bandlik siyosati. Shubhasiz, bu yo&#39;nalishlarning barchasi qandaydir tarzda kesishadi va ba&#39;zan bir- biriga zid keladi. Hukumat vaziyatga qarab o&#39;zining ustuvor yo&#39;nalishlarini tanlaydi. Zamonaviy O’zbekistondagi iqtisodiy siyosat &#34;transformatsion turg&#39;unlik&#34; va uning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini bartaraf etish zarurati bilan bog&#39;liq. Asosiy vazifa - iqtisodiy o&#39;sish uchun shart-sharoitlar yaratish, ulardan biri milliy iqtisodiyot tarkibini o&#39;zgartirishdir. Mustahkam, yagona makonni shakllantirishga to&#39;sqinliklar, sifatsiz boshqaruv, texnologik qoloqlik; investitsiyalarning past darajasi, iqtisodiyotning yuqori narxi; raqobatbardoshlikning past darajasi; iqtisodiyotning yuqori qarz yuki; soya sektorining ortib borayotgan ulushi. Bu tahdidlarni bartaraf etish hozirgi bosqichdagi iqtisodiy siyosatning xususiyatlarini belgilab beradi, deb taxmin qilishimiz mumkin. So&#39;nggi yillarda O’zbekistonning iqtisodiy siyosati aniq emas. Unda ikkita davrni ajratib ko&#39;rsatish mumkin: 20-asrning oxirgi o&#39;n yilligida davom etgan o&#39;tish davri siyosati va iqtisodiyotni barqarorlashtirish va iqtisodiy o&#39;sish davrining hozirgi siyosati - 20-yillarning oxiri - XX asr boshlari. 21-asr. 20 Ma&#39;muriy-buyruqbozlik modelidan bozorga o&#39;tish davri O’zbekiston iqtisodiyotining mavjudligida juda murakkab va ziddiyatli bosqich edi. O&#39;tish davrining murakkabligi va nomuvofiqligi quyidagilar bilan bog&#39;liq edi: eski tizimga ham, vujudga kelayotgan tizimga ham xos bo&#39;lgan qonunlar bir vaqtda amalda bo&#39;lgan; inson tafakkuri bozor yangiliklarini deyarli sezmaydi; iqtisodiyotda bozor mutaxassislari deyarli yo&#39;q edi. Bundan tashqari, o&#39;tish davri O’zbekiston nafaqat chuqur iqtisodiy, balki ijtimoiy va siyosiy inqiroz holatida bo&#39;lgan davrga to&#39;g&#39;ri keldi va iqtisodiy siyosatni qurishda buni hisobga olish kerak edi. Uning asosiy maqsadlari bozor iqtisodiyoti asoslarini yaratish edi; iqtisodiy omon qolish va barqarorlashtirish yo&#39;llarini izlash. Bu maqsadlarga erishish vositalari bozor munosabatlarini tartibga soluvchi qonunchilik bazasini yaratish edi; tarkibiy tuzatish va tub iqtisodiy islohotlarning boshlanishi. Bu davrda davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, bozor bahosiga o‘tish, raqobat uchun shart-sharoit yaratish, bozor munosabatlari va bozor infratuzilmasining huquqiy asoslarini shakllantirish, tarkibiy o‘zgartirish shakllaridan biri konvertatsiya bo‘lgan. O&#39;tish davrida amalga oshirilgan chora-tadbirlar, demak, o&#39;sha davrning iqtisodiy siyosati ham shubhasiz emas va har doim ham faqat ijobiy ma&#39;noga ega bo&#39;lmagan. Biroq, shubhasiz, ko&#39;p jihatdan ular va ma&#39;lum holatlarning kombinatsiyasi, masalan, O’zbekiston tomonidan eksport qilinadigan neft narxlarining doimiy yuqori darajasi, O’zbekiston iqtisodiyoti 21-asrning boshlariga kelib, iqtisodiy inqirozdan chiqish yo&#39;liga kirdi. . O’zbekiston Federatsiyasi hukumatining alohida e&#39;tibori o&#39;rta muddatli istiqbolda sog&#39;liqni saqlash, ta&#39;lim, aholini uy-joy bilan ta&#39;minlash, shuningdek, rivojlanish sohasidagi ustuvor milliy loyihalarni amalga oshirishga qaratilgan.   agrosanoat kompleksi . Uzoq muddatli istiqbolda O’zbekiston Federatsiyasi hukumati iqtisodiy o&#39;sish sur&#39;atlarini oshirish va barqarorligini ta&#39;minlash uchun O’zbekiston Federatsiyasi fuqarolarining real daromadlarini oshirishga, O’zbekiston iqtisodiyotining texnologik yetakchiligiga erishishga alohida e&#39;tibor qaratmoqda. Bundan tashqari, O’zbekiston Federatsiyasi hukumati ijtimoiy siyosat sohasidagi dasturlarning samaradorligini oshirish va ta&#39;minlash mexanizmlarini 21 takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish niyatida.   ijtimoiy yordam . Bu borada tegishli dasturlarni amalga oshirishda ijtimoiy yordam ko‘rsatuvchi barcha organlar faoliyatini muvofiqlashtirishni ta’minlash, mehnat resurslarining hududiy va hududlararo harakatchanligini oshirishga ko‘maklashish zarur. Xulosa: Umuman olganda, O’zbekistonning iqtisodiy siyosati maqsadlar va ularni amalga oshirish o&#39;rtasidagi tafovut, qarorlar qabul qilishda nomuvofiqlik va harakatsizlik, ijrochilarning tez-tez o&#39;zgarishi va jahon menejmenti talablariga muvofiq resurslarni qo&#39;llab-quvvatlashning past darajada rivojlanishi bilan tavsiflanadi. 22 XULOSA Hozirgi bosqichda sanoati rivojlangan mamlakatlarda davlatning iqtisodiy siyosatining asosiy vazifasi milliy iqtisodiyotning jahon bozorlarida raqobatbardosh ustunliklarini ta&#39;minlashdan iborat. Bunga esa tadbirkorlik uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratish va raqobatbardoshlikni saqlab qolish orqali erishiladi, bu afzalliklarni faqat erkin bozor mexanizmi orqali amalga oshirish mumkin emas. Ushbu vazifani bajarish uchun iqtisodiy siyosatni amalga oshirish usullari qo&#39;llaniladi, ular quyidagilardan iborat: ma&#39;muriy, iqtisodiy va institutsional usullar. Ammo bu usullarning samaradorligi shundan iboratki, ular bir-biriga zid kelmasdan har tomonlama qo&#39;llanilishi kerak. Shunga qaramay, davlatning iqtisodiy siyosati to&#39;liq ideal emas va muammolar mavjud bo&#39;lib, ularni hal qilish uning samaradorligiga olib kelishi mumkin. O’zbekistonning iqtisodiy siyosatini amalga oshirish bugungi kunda iqtisodiyotni modernizatsiya qilishga qaratilgan siyosatni o&#39;z ichiga oladi. O’zbekistonning iqtisodiy siyosatida ma&#39;lum bir sohada qaror qabul qilishning tasodifiyligi, jumladan, ba&#39;zi kamchiliklar mavjud. Siyosat ilmiy asoslansa, jamiyat va inson taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchiga aylanishiga tarixiy tajriba ishontirmoqda. Bu jamiyatning turli manfaatlarini hisobga olgan holda, ob&#39;ektiv harakat qiladigan qonunlarga asoslangan siyosat bo&#39;lib, qarorlar va tanlash erkinligining ko&#39;plab variantlarini o&#39;z ichiga oladi. Demak, davlatning iqtisodiy siyosati davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining iqtisodiyotda muayyan maqsadlarga erishishga qaratilgan va mamlakatning iqtisodiy va iqtisodiy tuzilishini aks ettiruvchi faoliyatidir. Iqtisodiy siyosat har qanday davlat siyosatining nihoyatda muhim tarkibiy qismidir. Bunday chora-tadbirlar majmui ko&#39;pincha mamlakat siyosiy tuzilishining mohiyatini aks ettiradi. 23 ADABIYOTLAR RO&#39;YXATI 1. O’zbekiston Federatsiyasi Prezidentining 2013 yil 7 maydagi 596-sonli &#34;Uzoq muddatli davlat iqtisodiy siyosati to&#39;g&#39;risida&#34; gi Farmoni.<#&#34;justify&#34;>Azrilyan A. Katta iqtisodiy lug&#39;at. - M.: Institut   yangi iqtisodiyot , 2010. - 1472 b. 2. Borisov E.F. Iqtisodiy nazariya. - M.: Prospekt, 2008. - 544 b.   Bulatova A.S. Iqtisodiyot - 4-nashr - M., 2008. - 896s.   3. Demina M.P. Iqtisodiy nazariya. - Irkutsk, 2007. - 206s.   Karl Marks Kapital. 1- jild. - M.: Nashriyotchi: Mann, Ivanov i Ferber, 2013. - 1200 b.   4. Kulikov L.M. Iqtisodiyot nazariyasi asoslari. - M., 2008. - 400 b.   Livshits A.Ya. Bozor iqtisodiyotiga kirish - M.: Nashriyot: Stankin, 2007.   McConnell 5. K.R., Brew S.L. Iqtisodiyot: tamoyillar, muammolar va siyosat. - 19-nashr. - M.: Infra-M, 2013.-1028 b.   6. Mankiw N.G. Makroiqtisodiyotning tamoyillari. - Piter, 2010. - 544 p.   7. Raizberg B.A. Iqtisodiyot kursi. - M., 2007. - 720 b.   8. Raizberg B. A., Lozovskiy L. Sh., Zamonaviy iqtisodiy lug&#39;at - 5-nashr, qayta ko&#39;rib chiqilgan. va qo&#39;shimcha - M.: INFRA-M, 2007. - 495 b.   9. Sajina M.A., Chibrikov G.G. Iqtisodiy nazariya. - M.: INFRA-M, 2011 yil.   Androsov V.V. Davlatning iqtisodiy siyosati: metodologiya masalalari // Ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar va jarayonlar. - 2010. - No 2. - S. 8-11.   10. Axmadeev M.G. Davlatning iqtisodiy siyosati: metodologiya masalalari // Ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar va jarayonlar. - 2010. - No 3. - S. 36-38.   24

O'xshashlar

Xufyona iqtisodiyot
Iqtisodiyot asoslari
Iqtisodiyot deganda nimani tushunamiz
“Industrial iqtisodiyot” faniga kirish
O’zbekistonda agrar islohotlarning mohiyati, bosqichlari va asosiy yo’nalishlari