O’zbekistonda agrar islohotlarning mohiyati, bosqichlari va asosiy yo’nalishlari

Yuklangan vaqt:

26.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

130.74609375 KB

Ko'chirib olish

O’zbekistonda agrar islohotlarning mohiyati, bosqichlari va asosiy yo’nalishlari Reja: 1. Qishloq xo’jaligida bozor munosabatlarini shakllantirishning zarurligi va ahamiyati. 2. Qishloq xo’jaligida amalga oshirilayotgan islohotlarda davlatning roli. 3. Qishloq xo’jaligi tarmog’ida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy bosqichlari va yo’nalishlari. 4. Qishloq xo’jaligini rivojlantirish bo’yicha islohotlarning istiqbolli yo’nalishlari.

1. Qishloq xo’jaligida bozor munosabatlarini shakllantirishning zarurligi va ahamiyati. Sobiq ittifoq davrida mamlakatimizda ma’muriy boshqariladigan rejali iqtisodiy tizim amal qilgan bo’lib, ushbu iqtisodiy tizimning asosiy kamchiligi – mulkning egasizligidir. Ushbu iqtisodiy tizimda asosan davlat mulki va qisman jamoa mulki mavjud bo’lgan bo’lib, xususiy mulkchilikka ruxsat berilmagan. Jamoa mulki deb ataluvchi mulk shakli ham o’z nomiga to’liq mos bo’lmasdan, amalda davlat tomonidan boshqarilgan. Bunday sharoitda xodimlar tomonidan korxonalarda mavjud resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish, ishlab chiqarish hajmini oshirish, mahsulot tannarxini pasaytirish, yetishtirilyotgan mahsulot sifatini yaxshilab borish, iqtisodiy samaradorlikni oshirishga rag’bat beruvchi mexanizm mavjud bo’lmagan. Yuqoridagi holatlarni inobatga olgan holda mamlakatimizda mustaqillikka erishilgandan so’ng yangicha iqtisodiy tizim – bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiy tizimga o’tish bo’yicha islohotlar amalga oshirila boshlandi. Mamlakatimiz iqtisodiyotining barcha tarmoqlarida bo’lgani singari qishloq xo’jaligi tarmog’ida ham keng qamrovli islohotlar amalga oshirib kelinmoqda. Amalga oshirilayotgan ushbu islohotlar natijasida qishloq xo’jaligi tarmog’ida ham bozor munosabatlari shakllanib, mulkiy munosobatlar takomillashdi, bozor iqtisodiyoti sharoitlariga mos yangicha tadbirkorlik shakllari paydo bo’ldi.

2. Qishloq xo’jaligida amalga oshirilayotgan islohotlarda davlatning roli. Qishloq xo’jaligi tarmog’ining o’ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda mazkur tarmoqda tabiiy resurslardan samarali foydalanishni tashkil etish, ishlab chiqaruvchilarni qo’llab-quvvatlash, ekologiyaga salbiy ta’sirlarning oldini olish, tarmoqda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda davlatning ko’magi va aralashuvi muhimdir. Masalan, tarmoqda faoliyat yuritayotgan tadbirkorlarning o’zlariga ajratib berilgan yer maydonida tuproq erroziyasining oldini olish uchun tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirish, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, turli irrigatsiya obyektlarini qurish va undan foydalanishni tashkil etish uchun iqtisodiy imkoniyati yetmasligi mumkin. Buning natijasida yer va suv resurslaridan foydalanishning holati yomonlashadi. Bundan tashqari, tarmoqda ilmiy tadqiqotlarni yo’lga qo’yish va ularni moliyalashtirish jarayonida ham davlatnjing o’rni muhim. Mamlakatimiz hukumati qishloq xo’jaligi tarmog’i oldidagi muhim vazifalarni e’tiborga olgan holda tarmoqni rivojlantirish bo’yicha choratadbirlarni amalga oshirishni o’z zimmasiga olgan. Hozirgi davrda respublikamiz hukumati agrar siyosatning strategik yo’nalishlarini belgilab, uni ta’minlash bilan bog’liq tadbirlarni amalga oshirish choralarini ko’rmoqda. Respublikamiz hukumati agrar siyosatning strategik yo’nalishlarini belgilab, uni ta’minlash bilan bog’liq tadbirlarni amalga oshirish choralarini ko’rmoqda. Hukumatning asosiy e’tibori qishloq xo’jaligining barcha sohalari yagona fan-texnika siyosatiga asoslangan

holda rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan. Davlatning agrar sohada amalga oshirayotgan islohotlarning asosiy yo’nalishlari quyidagilar: • mamlakatda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash uchun qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini barqaror ko’paytirish yuzasidan tegishli choralar ko’rish; • urug’chilik, naslchilik va ko’chatchilikni rivojlantirish, yangi, serhosil, tezpishar navlar hamda mahsuldor zotlarni yaratish; • qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi jarayoniga fan yutuqlarini joriy etishni tashkillashtirish; • tarmoqda bozor munosabatlarini yanada takomillashtirib borish; • yangi texnika, ilg’or texnologiyalarni yaratish, agrotexnika tadbirlarini takomillashtirish va boshqalar. 3. Qishloq xo’jaligi tarmog’ida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy boshqichlari va yo’nalishlari. Mustaqillikning ilk davridan boshlab mamlakatimiz qishloq xo’jaligida amalga oshirilayotgan islohotlarni ma’lum xususiyatlariga qarab turli bosqichlarga ajratish mumkin. Bizning fikrimizcha, qishloq xo’jaligida amalga oshirilayotgan islohotlarni quyidagi asosiy bosqichlarga ajratish mumkin: - 1991-1995-yillar. Ushbu davr mobaynida tarmoqda amalga oshiriladigan islohotlarning huquqiy asoslari ishlab chiqildi, davlat mulkini davlat tasarrufidan chiqarish amalga oshirildi. Shu yillar mobaynida davlat tasarrufidagi qishloq xo’jaligi korxonalarini xususiylashtirish tugallandi. Tarmoqda faoliyat yuritib kelgan davlat

xo’jaliklari va chorvachilik fermalari xususiylashtirildi. Qishloq xo’jaligi tarmog’ida jamoa mulkiga asoslangan tadbirkorlik shakllariga ustuvorlik berildi. Bundan tashqari, ushbu bosqichda qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmi kamayish tendensiyasida bo’lgan. Chunki sobiq ittifoq davrida qo’shni respublikalar bilan o’rnatilgan iqtisodiy aloqalarning mustaqillikka erishilgandan so’ng barham topishi, mamlakatimizda yangicha iqtisodiy tizimni barpo etish bo’yicha islohotlarning boshlanishi va boshqa shu kabi omillar ta’sirida 19911995-yillar mobaynida qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmi 11 foizga kamaygan. - 1996-2007-yillar. Qishloq xo’jaligi tarmog’ida amalga oshirilgan islohotlarning ushbu davrida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiy o’sishga erishish bilan tavsiflanadi. Mamlakatimiz qishloq xo’jaligida mahsulot ishlab chiqarish hajmi 1996-yildan boshlab o’sish tendensiyasiga o’zgardi. Tarmoqda faoliyat yurituvchi xo’jalik yuritish shakllarini takomillashtirish, qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirish bilan shug’ullanuvchilarda haqiqiy mulkdorlik hissini ta’minlashga e’tibor berildi. Shu maqsadda faoliyat yuritib kelayotgan jamoa xo’jaliklari negizida shirkat xo’jaliklarini tashkil etildi. Shirkat xo’jaliklari ham kutilgan natijani bermagandan so’ng ularning negizida fermer xo’jaliklarini tashkil etish va ularni rivojlantirish bo’yicha islohotlar keng qamrovda amalga oshirildi. Bundan tashqari, davlat buyurtmasi asosida qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarishni moliyalashtirish tizimi takomillashtirildi. - 2008-2016-yillar. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi yuzaga kelishi va mamlakatimizda inqirozga qarshi choralar dasturining ishlab

chiqilishi bilan qishloq xo’jaligi tarmog’ida ham tub islohotlar belgilab berildi. Jumladan, fermer xo’jaliklariga ajratib berilgan yer maydonlarini optimallashtirish bo’yicha tegishli islohotlar amalga oshirila boshlandi, qishloq xo’jaligi yerlarining meliorativ holatini yaxshilash choratadbirlari kuchaytirildi. Bundan tashqari ushbu bosqichda qishloq joylarda ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish bo’yicha ham islohotlar boshlandi, ya’ni qishloq joylarda namunaviy loyihalar asosida uy-joylar qurilishi ishlari boshlangan edi. - 2017-yildan hozirgi vaqtgacha. Tarmoqda amalga oshirilayotgan islohotlarning ushbu bosqichi mamlakatimiz qishloq xo’jaligida tub burilish davri bo’lib, tarmoqqa bozor munosabatlarinig keng joriy etilishi bilan ajralib turadi. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tashabbusi bilan qishloq xo’jaligi tarmog’ini intensiv rivojlantirish maqsadida tarmoqda tadbirkorlikning yangi shakli bo’lgan klasterlar tashkil etila boshlandi, qishloq xo’jaligida raqamli texnologiyalardan keng foydalanish, innovatsiyalarni joriy etish, resurs tejamkor texnologiyalar va usullarni joriy etishga e’tibor kuchaytirildi. Bundan tashqari, tarmoqda faoliyat yuritib kelayotgan tadbirkorlik subyektlarining faoliyat erkinligini ta’minlash, tarmoqda bozor munosabatlarini joriy etish maqsadida paxta va g’alla uchun davlat buyurtmalarining bekor qilinishi muhim islohotlardan biri hisoblanadi. Fermer xo’jaliklarining faoliyatini diversifikatsiyalash, ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarini tashkil etish, ularda bog’dorchilik, sabzavotchilik, chorvachilik kabi yo’nalishlarni tashkil etish va rivojlantirishga alohida e’tibor berila boshlandi. Mamlakatimiz oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, qishloq aholisi daromadlarini oshirish maqsadida dehqon xo’jaliklarida ham

qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarishni qo’llab-quvvatlash maqsadida aholiga imtiyozli shartlar asosida kreditlar berish ko’lami kengaytirildi. Qishloq xo’jaligi tarmog’ida amalga oshirilayotgan islohotlarni quyidagi asosiy yo’nalishlarga ajratish mumkin: - yer va suv resurslaridan foydalanishni takomillashtirish bo’yicha islohotlar; - qishloq xo’jaligi tarmog’ida mulkiy va tarkibiy islohotlar, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish ; - qishloq xo’jaligini moliyalashtirish va kr е ditlash sohasidagi islohotlar; - qishloq xo’jalik mahsulotlarining narxi shakllanishi va uni erkinlashtirish bo’yicha islohotlar; - qishloq xo’jaligida soliqqa tortish va to’lash mexanizmini soddalashtirish bo’yicha islohotlar; - qishloq xo’jaligida raqamli iqtisodiyotni shakllantirish hamda resurs tejamkor innovatsion texnologiyalarni joriy etish bo’yicha islohotlar; - qishloq xo’jaligida bozor munosabatlarini takomillashtirish sohasidagi islohotlar. Yer resurslaridan foydalanish sohasidagi islohotlar. Yer qishloq xo’jaligining asosiy ishlab chiqarish vositasi hisoblanadi. Shu sababli mustaqillikning ilk davridan boshlab qishloq xo’jaligida yer resursidan foydalanishni takomillashtirish borasida islohotlar amalga oshirilib kelinmoqda.

Birinchidan, mamlakatimizda yerga nisbatan mulkchilik bo’yicha Konstitutsiyamizga alohida norma kiritildi. Bosh qomusimiz hisoblangan O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 55moddasida “Yer, yer osti boyliklari, suv, o’simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zahiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir” - deb belgilab qo’yilgan. Ikkinchidan, mustaqillikning dastlabki yillarida aholiga tomorqa y е rlarining b е rilishi ularning turmush sharoitini yomonlashib k е tishiga yo’l qo’ymadi. Mustaqillik yillarida aholiga 682,5 ming g е ktardan ortiqroq y е r yakka tartibda uy-joy qurish va tomorqa uchun b е rildi. Ushbu islohotni amalga oshirishdan quyidagi maqsadlar ko’zlangan edi: - aholi bandligini ta’minlash va daromadini oshirish. Mustaqillikning ilk davrlarida sobiq ittifoq davridagi iqtisodiy aloqalar uzilishi, ko’plab korxonalarning o’z faoliyatini to’xtatishi natijasida mamlakatimiz aholisining ma’lum qismi ishsizlikka duch kelgan edi. Ayniqsa bu muammo qishloq joylarda murakkab edi. Qishloq aholisining bandligini ta’minlash va shu orqali ularning daromadini oshirishda aholiga tomorqa sifatida yerlarning berilishi muhim ahamiyat kasb etdi; - qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini oshirish. Mustaqillikning dastlabki davrida qishloq xo’jaligida faoliyat yuritayotgan xo’jaliklar faoliyatining pasayishi o’z navbatida ularda ishlab chiqarish hajmining kamayishiga ham olib keldi. Aholiga tomorqa sifatida yerlarning berilishi qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining oshishiga ijobiy ta’sir ko’rsatdi. Aholi o’z

tomorqasida yetishtirgan qishloq xo’jalik mahsulotlarini o’z ehtiyojlari uchun sarfladi, ehtiyojdan ortgan qismini esa bozorlarda sotib, qishloq xo’jalik mahsulotlari taklifining oshishiga olib keldi. Bu o’z navbatida qishloq xo’jalik mahsulotlari narxining keskin ko’tarilib ketishining oldini oldi. Ushbu islohot natijasi o’laroq hozirgi vaqtda qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish hajmida dehqon xo’jaliklarining ulushi yuqori. Masalan, 2019-yil holatiga jami qishloq xo’jalik mahsulotlari tarkibida dehqon xo’jaliklarining ulushi 68,3 foizni tashkil etgan. Shu jumladan dehqonchilik tarmog’ida ushbu ko’rsatkich 46,8 foizni, chorvachilikda esa 91,2 foizni tashkil etgan. - aholining uy-joyga bo’lgan talabini qondirishda muhim ahamiyat kasb etdi. Tomorqa sifatida berilgan yerlarda aholi uy-joylar qurdi va bu holat ma’lum davrda aholining uy-joyga bo’lgan ehtiyojini qondirishda muhim rol o’ynadi. Uchinchidan, mamlakatimiz qishloq xo’jaligida yerdan foydalanish ijara usuliga asoslangan bo’lib, yer ijara mexanizmi orqali bozor munosabatlariga kiritiladi. Shuni ta’kidlash zarurki, agrar islohotlar jarayonida qishloqda turli toifadagi yerdan foydalanuvchilar soni keskin ko’paydi va bu hozir ham davom etmoqda. “Fermer xo’jaligi to’g’risida”gi qonunda ham yer uchastkasi fermer xo’jaliklariga 30 yildan 50 yilgacha bo’lgan muddatga ijaraga berilishi belgilab qo’yilgan. Fermer xo’jaliklariga yer uchastkalari ajratib berish jarayonini takomillashtirish maqsadida ularga yer uchastkasini tender asosida ajratib berilishi tartibi joriy etilgan. To’rtinchidan, fermer xo’jaliklari faoliyatini yuritishda yer uchastkalari miqdorini maqbullashtirish choralari amalga oshirib

kelinmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 6oktabrdagi “Fermer xo’jaliklari faoliyatini yuritishda yer uchastkalari miqdorini maqbullashtirish choralarini ko’rish yuzasidan takliflar ishlab chiqish bo’yicha maxsus komissiya tashkil etish to’g’risida”gi 3077sonli Farmoyishi, 2015-yil 15-dekabrdagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Fermer xo’jaliklarini yuritish uchun berilgan yer uchastkalari maydonlarini maqbullashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 362-sonli qarori hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 9-yanvardagi “Fermer xo’jaliklari va boshqa qishloq xo’jaligi korxonalari yer maydonlarini maqbullashtirish hamda qishloq xo’jaligi ekin yerlaridan samarali foydalanishga doir qo’shimcha chora tadbirlar to’g’risida”gi 14-sonli qarorlariga muvofiq fermer xo’jaliklariga ajratib berilgan yer uchastkalarini maqbullashtirish choratadbirlari amalga oshirildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 6-oktabrdagi 3077-sonli Farmoyishiga ko’ra, o’sha paytda jahon-moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davom etayotganligi va mamlakatimizda inqirozga qarshi chora-tadbirlar dasturi doirasida fermer xo’jaliklari yer maydonlarini asosan yiriklashtirishga e’tibor qaratildi. 2015-yil 15-dekabrdagi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 362-sonli qarori bo’yicha esa fermer xo’jaliklarining yer uchastkalari kichiklashtirildi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 9yanvardagi 14-sonli qarorlariga muvofiq esa fermer xo’jaliklariga ajratib berilgan yer maydonlari yiriklashtirildi. Ushbu qarorda qishloq

xo’jaligi korxonalari yer uchastkalarining hajmlari ularning faoliyat yo’nalishlaridan kelib chiqqan holda quyidagicha belgilanadi: • paxtachilik va g’allachilik yo’nalishidagi qishloq xo’jaligi korxonalari yer uchastkalari maydonlarining eng kam o’lchami - 100 gektar; • g’allachilik va sabzavotchilik yo’nalishidagi qishloq xo’jaligi korxonalari yer uchastkalari maydonlarining eng kam o’lchami - 20 gektar; • bog’dorchilik va uzumchilik yo’nalishidagi qishloq xo’jaligi korxonalari yer uchastkalari maydonlarining eng kam o’lchami - 10 gektar; • sabzavotchilik va polizchilik yo’nalishidagi qishloq xo’jaligi korxonalari yer uchastkalari maydonlarining eng kam o’lchami - 5 gektar. Bir gektar yer maydoni uchun paxta-g’allachilik loyihasiga 2 ming AQSh dollari ekvivalenti miqdorida hamda sabzavot-g’allachilik, bog’dorchilik-uzumchilik, sabzavot-polizchilik loyihalariga 5 ming AQSh dollari ekvivalenti miqdorida to’g’ridan-to’g’ri investitsiya kiritadigan talabgorlarga va klaster korxonalariga tuman sektor rahbarining tavsiyasiga ko’ra tanlov o’tkazmasdan tuman hokimining qaroriga asosan yer uchastkalari ajratiladi. Bizning fikrimizcha, fermer xo’jaliklari yer maydonlarining maqbullashishi tabiiy jarayon sifatida yuz berishi lozim. Ya’ni, faoliyati rivojlanayotgan fermer xo’jaliklari asta-sekinlik bilan o’z maydonini kengaytirib borishi lozim, faoliyatini yaxshi tashkil eta olmagan, samaradorlikka erisha olmagan fermer xo’jaliklari o’z maydonlarini

qisqartirishga majbur bo’ladilar. Bu jarayonga ma’muriy yo’l bilan aralashish ko’zlangan natijani bermasligi mumkin. Masalan, mavjud resurs salohiyati va inkoniyatlari 50 gektar yerda faoliyat yuritishga yetadigan, shu maydonda samarali faoliyat yuritayotgan fermer xo’jaligining yer maydonini yiriklashtirish uning faoliyati samaradorligi pasayib ketishiga olib kelishi mumkin. Yoki aksincha, undan ma’lum miqdordagi yer maydonining olib qo’yilishi uning kelgusida o’z faoliyatini yanada rivojlantirishga, faoliyatiga uzoq muddatli investitsiya kiritishga bo’lgan rag’batini susaytiradi. Shu sababli, yer uchastkasini yiriklashtirish yoki kichiklashtirishni fermerning o’zi hal etishi maqsadga muvofiqdir. Beshinchidan, qishloq xo’jaligi yerlarining meliorativ holatini yaxshilashga e’tibor berilmoqda. Yerlarning meliorativ holatini tubdan yaxshilashni ta’minlovchi tadbirlarni kompleks amalga oshirishni rivojlantirish juda muhim hisoblanadi. Hozirgi vaqtda respublika bo’yicha sug’oriladigan yerlarning 45,3 foizi turli darajada, shundan 31,1 foizi kuchsiz, 12,2 foizi o’rtacha, 2 foizi esa kuchli darajada sho’rlangan, 24,4 foiz maydonda esa yer osti suv sathi 2 m va undan yuqorida joylashgan. Yerlarning sho’rlanish darajasiga ayrim joylarda irrigatsiya tizimining yaroqsiz holga kelganligi, suvdan tejab-tergab samarali foydalanish qoidalarining buzilishi, ekinlarni sug’orish texnologiyasining takomillashmaganligi, yerdan foydalanuvchi subyektlar sonining ko’payishi, ularga ijaraga berilayotgan yer uchastkalarining maydalashib ketganligi va ularning meliorativ

tadbirlarni amalga oshirishga mablag’lari yetishmasligi sabab bo’lmoqda. Suv iste’molchilari uyushmalari va fermer xo’jaliklarining 77 foiz sug’orish tarmog’i tuproq o’zanli bo’lib, 44 foiz tarmoq ta’mirlash va tiklashga, 10 foiz tarmoq esa rekonstruksiya qilishga muhtoj. Mavjud lotok tarmoqlarining asosiy qismi 30 yildan ziyod xizmat ko’rsatib ularni o’z vaqtida ta’mirlash ishlari amalga oshirilmaganligi, shuningdek, xizmat muddatlarini o’tib ketganligi natijasida ularning 70 foizi rekonstruksiya qilish va almashtirishni talab qiladi. Suv iste’molchilarining suv olish joylari esa aksariyat holda suvni boshqarish va hisobga olish vositalari bilan jihozlanmagan. Natijada irrigatsiya tizimi va sug’orish tarmoqlarining foydali ish koeffitsiyenti o’rtacha 0,63, bir qator hududlarda esa undan ham past bo’lib, asosiy manbalardan olinadigan suvning 35-40 foizi sug’orish tarmoqlarida yo’qotilmoqda. Bu muammoni yechishda davlatning bevosita ko’magi lozim. Bu muhim tadbirni qishloq xo’jalik korxonalarining o’zlari bajara olmasligi mumkin, chunki ularning texnik-iqtisodiy quvvati yetmaydi. Qishloq xo’jalik korxonalari yerlarining meliorativ holatini yaxshilashda irrigatsiya va melioratsiya davlat hissadorlik tashkilotlarining ma’lum haq evaziga xizmat qilishini yo’lga qo’yish maqsadga muvofiqdir. Mazkur soha bo’yicha amalga oshirilishi lozim bo’lgan ishlarning huquqiy asoslari yaratilgan bo’lib, ular jumlasiga O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007-yil 29-oktabrdagi “Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash tizimini tubdan

takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-3932-sonli farmoni, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007-yil 31- oktabrdagi “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg’armasi faoliyatini tashkil etish to’g’risida”gi PQ-718-sonli qarori, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007-yil 21-dekabrdagi “O’zmeliomashlizing” davlat lizing kompaniyasini tashkil etish to’g’risida”gi 266-sonli qarori, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 19-martdagi “20082012-yillarda sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash Davlat dasturi to’g’risida”gi PQ-817-sonli qarori va boshqalarni kiritish mumkin. Bundan tashqari “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” Davlat dasturida belgilab berilgan chora tadbirlarning to’rtinchi yonalishi - 2008-2012-yillarda sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash davlat dasturida ko’zda tutilgan chora-tadbirlar tizimining izshil amalga oshirilishiga, ya’ni ekin maydonlarining meliorativ ahvolini yaxshilash, faoliyat ko’rsatayotgan irrigatsiya-melioratsiya obyektlarining tegishli texnik holatini ta’minlash, ixtisoslashgan suv xo’jaligi, qurilish va ekspluatatsiya tashkilotlarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, ularni zamonaviy texnika bilan jihozlash masalalariga alohida e’tibor qaratishdir. Bundan tashqari mazkur dasturda sug’orishning tejamli usullarini, jumladan, tomchilatib sug’orishni joriy qilishga ham alohida e’tibor qaratilgan. Unda tegishli asbob-uskunalar va tizimlarni mamlakatimizning o’zida ishlab

chiqarishni tashkil etgan holda 2009-2020 yillarda tomchilatib sug’orish tizimlarini joriy etish dasturini ishlab chiqish nazarda tutilgan. Bundan tashqari respublika viloyatlarida 2009-yilda jami 3710 gektar maydonda tomchilatib sug’orishni joriy etish mo’ljallangan edi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013-yil 19-apreldagi PQ- 1958-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “2013-2017 yillar davrida sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish Davlat dasturi” qabul qilingan va u bo’yicha chora-tadbirlar amalga oshirildi. Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash tadbirlarlariga davlat budjetidan ajratilgan mablag’lar 2.1-rasmda keltirilgan. 2.1-rasm. Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash tadbirlarlariga davlat budjetidan ajratilgan mablag’lar. Mamlakatimiz qishloq xo’jaligi samaradorligini oshirish masalasi sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va 4,20 90 3, 130 , 8 150 , 2 ,178 7 201,2 1 230,1 1 261,3 5 341,2 050100150200250300350400 200 8 200 8 200 9 201 0 201 1 201 2 201 3 201 4 2015

unumdorligini oshirish bo’yicha o’ta muhim vazifani hal etish bilan bevosita bog’liqdir. Mazkur muammoni hal etish bo’yicha amalga oshirilgan chora-tadbirlardan biri - O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 19-martdagi PQ-817-sonli “2008-2012-yillarda sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash Davlat dasturi to’g’risida”gi qaroridir. Ushbu dasturda melioratsiya inshootlarini barpo etish, rekonstruksiya qilish va ta’mirlash, melioratsiya texnikasi parkini yangilash bo’yicha keng ko’lamli ishlarni bajarish belgilangan edi. 2008-2012-yillarda umumiy uzunligi 3,5 ming kilometrdan ziyod bo’lgan magistral, tumanlararo va xo’jaliklararo kollektorlarni, mingdan ortiq melioratsiya qudug’ini barpo etish va rekonstruksiya qilish, 7,6 ming kilometrlik drenaj tarmog’ini qayta tiklash vazifasi qo’yilgan edi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 19-martdagi PQ817- sonli “2008-2012-yillarda sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash Davlat dasturi to’g’risida”gi qaroriga muvofiq 2008yilda mazkur Davlat dasturi doirasida jami 92,9 mlrd. so’m mablag’ maqsadli o’zlashtirildi. Jumladan, rekonstruksiya qilish va qurish bo’yicha 47 ta loyiha (22,4 mlrd. so’m) hamda 243 ta obyekt bo’yicha (38,6 mlrd. so’m) ta’mirlash-tiklash ishlari amalga oshirildi va 31,9 mlrd. so’mlik meliorativ texnikalar xarid qilindi. Sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash maqsadida 266,5 kilometr masofadagi kollektor- drenaj tarmoqlari rekonstruksiya qilindi va qurildi, uzunligi 11052,7 kilometr magistral, tumanlararo va xo’jaliklararo kollektorlar tozalandi, jami 896,2 kilometr masofada yopiq-yotiq zovur tarmoqlari ta’mirlandi hamda lizing asosida 144 dona gidravlik zanjirli ekskovatorlar keltirilib,

shundan 112 tasi yangi tashkil etilgan Davlat unitar korxonalariga yetkazib berildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 10-iyuldagi “O’zbekiston Respublikasi suv xo’jaligini rivojlantirishning 2020- 2030yillarga mo’ljallangan konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PF- 6024sonli farmoniga binoan O’zbekiston Respublikasi suv xo’jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo’ljallangan konsepsiyasi qabul qilindi. Ushbu konsepsiyani amalga oshirish natijasida 2030-yilgacha sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash yo’nalishida: a) sho’rlangan maydonlar 1948 ming gektardan 1722 ming gektarga, o’rta va yuqori sho’rlangan yerlarni 607 ming gektardan 430 ming gektargacha qisqartirilishi; b) sizot suvlar sathi muammoli darajada (0-2 metr) bo’lgan sug’oriladigan yer maydonlari 1051 ming gektardan 773 ming gektargacha kamaytirilishi; d) foydalanishdan chiqqan 298,5 ming gektar sug’oriladigan yerlar 2025-yilga kelib qishloq xo’jaligida foydalanishga kiritilishi nazarda tutilgan. Oltinchidan, mamlakatimiz hukumati tomonidan yerga nisbatan xususiy mulkchilikni joriy etish bo’yicha islohotlar amalga oshirilmoqda. 2019-yil 13-avgustda O’zbekiston Respublikasining “Qishloq xo’jaligiga mo’ljallanmagan yer uchastkalarini xususiylashtirish to’g’risida”gi qonuni qabul qilingan. Bunda yer uchastkasini xususiylashtirish deganda ommaviy mulk bo’lgan yer uchastkasini O’zbekiston Respublikasi fuqarolari bo’lgan jismoniy shaxslarga va (yoki) O’zbekiston Respublikasi rezidentlari bo’lgan

yuridik shaxslar mulkiga o’tkazish nazarda tutilgan. Ushbu qonunning 10-moddasiga binoan, yer uchastkalarini xususiylashtirish obyektlari quyidagilardan iborat: • yuridik shaxslarga mulk huquqi asosida tegishli bo’lgan yoki ular tomonidan xususiylashtirilgan binolar va inshootlar, ishlab chiqarish infratuzilmasi obyektlari joylashgan yer uchastkalari, shuningdek ularga tutash bo’lgan, ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish uchun zarur o’lchamlardagi yer uchastkalari; • O’zbekiston Respublikasi fuqarolariga yakka tartibda uy-joy qurish va uy-joyni obodonlashtirish uchun berilgan yer uchastkalari; • bo’sh turgan yer uchastkalari; • Urbanizatsiyani rivojlantirish jamg’armasiga berilgan yer uchastkalari. Yer uchastkalarini xususiylashtirishda ularni elektron onlaynauksion orqali sotish nazarda tutilgan. Ushbu qonun 2020-yil 1- martdan e’tiboran kuchga kirgan. Suv resurslaridan foydalanish sohasidagi islohotlar. Mustaqil rivojlanish yillarida hukumatimiz tomonidan suv resursidan samarali foydalanish va suv xo’jaligini boshqarishni takomillashtirishga alohida e’tibor berilmoqda. Birinchidan, suv xo’jaligini davlat tomonidan boshqarishni takomillashtirish va samaradorligini oshirish, mas’uliyat sohalarini aniq chegaralash va oydinlashtirish, ushbu sohada dolzarb va muayyan muammolarni hal etish uchun mavjud kuch va vositalar bilan oqilona ta’minlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018yil 12-fevraldagi “Qishloq va suv xo’jaligini davlat tomonidan boshqarish

tizimini tubdan takomillashtirishga doir tashkiliy choratadbirlar to’g’gisida”gi PF-5330-sonli farmoniga binoan O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi negizida O’zbekiston Respublikasi Qishloq xo’jaligi vazirligi va O’zbekiston Respublikasi Suv xo’jaligi vazirligi tashkil etildi. Ikkinchidan, mamlakatimizdagi mavjud suv xo’jalik tashkilotlari va xizmat ko’rsatuvchi tuzilmalar hamda ularning hududiy bo’linmalari negizida Irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasi tashkil etildi. Uning vazifasi xalq xo’jalik tarmoqlari hamda qishloq xo’jalik korxonalarida mahsulot yetishtirish uchun suv bilan ta’minlash va suv xo’jaliklariga servis xizmat ko’rsatishdan iboratdir. Irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasi O’zbekiston Respublikasi suv xo’jaligi vazirligining suv xo’jaligi sohasidagi hududiy organi hisoblanib, suv resurslarini tartibga solish va foydalanishni amalga oshiradi. Mamlakatimizdagi mavjud suv xo’jalik tashkilotlari va xizmat ko’rsatuvchi tuzilmalar hamda ularning hududiy bo’linmalari negizida Irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasi tuzildi. Uning vazifasi xalq xo’jalik tarmoqlari hamda qishloq xo’jalik korxonalarida mahsulot yetishtirish uchun suv bilan ta’minlash va suv xo’jaliklariga servis xizmat ko’rsatishdan iboratdir. Irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasi O’zbekiston Respublikasi suv xo’jaligi vazirligining suv xo’jaligi sohasidagi hududiy organi hisoblanib, suv resurslarini tartibga solish va foydalanishni amalga oshiradi. Magistral kanallar boshqarmasi Irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasining tashkiliy bo’linmasi hisoblanib, suv resurslarini tartibga solish bo’yicha faoliyat yuritadi. Magistral kanallar boshqarmasining asosiy vazifalari quyidagilar:

- magistral kanallar, inshootlar va suv resurslarini oqilona boshqarish, uning tezkorligini oshirish; - suv inshootlarining texnik ishonchliligini ta’minlash, ishonchli foydalanish uchun ish holatida saqlash; - suv bo’yicha hisob-kitob yuritish; - suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy etish, ajratilgan mablag’lar, moddiy-texnika resurslari, asbob-uskunalardan samarali foydalanish. Suv xo’jaligini boshqarishning hududiy tartibidan Irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasi va magistral kanallar boshqarmalari tartibiga o’tilishi sug’orish tizimlaridan foydalanish jarayonini takomillashirdi. Uchinchidan, suv resurslari tanqisligi yil sayin jiddiylashib borayotganligi sababli sug’orishning tejamkor usullarini qo’llashga alohida e’tibor berilmoqda. Olimlarning taxminlariga ko’ra, yer sayyorasi aholisi yaqin 30 yil ichida 2 milliardga ko’payib, hozirdagi 7,7 milliard kishidan 2050-yilda 9,7 milliardga, asr oxiriga esa 11 milliardga yetishi mumkin. Aholi sonining ko’payishi qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarishni ham unga mutanosib ravishda ko’paytirishni talab etadi. Ammo, ekologik vaziyatning yomonlashishi, suv taqchilligi va ekin maydonlarining cheklanganligi talab darajasidagi oziq-ovqat ishlab chiqarishda jiddiy to’siq bo’lishi ham ta’kidlanmoqda. Bu muammoni hal etishh uchun qishloq xo’jaligini intensiv rivojlantirish, sohaga resurs tejamkor texnologiyalarni joriy etish talab etiladi. Chunki, mamlakatimizda qishloq xo’jaligiga mo’ljallangan 20,2 mln. gektar yerlarning atigi 20,7 foizi sug’oriladigan yerlardir. Mamlakatimiz suv resurslarining qariyb

80 foizi transchegaraviy suv havzalari hisobiga shakllanadi. Jahon resurslari institutining prognoziga ko’ra, 2040-yilga borib O’zbekiston suv tanqisligi eng yuqori bo’lgan 33 ta mamlakatning biriga aylanadi. Ikkinchi tomondan esa aholi soning ko’payishi qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtirish hajmini oshirishni talab etadi. Shuni inobatga olgan holda mamlakatimiz hukumati tomonidan qishloq xo’jaligida tomchilatib sug’orish texnologiyasini joriy etishga alohida e’tibor berilmoqda. Mamlaktimizda tejamkor sug’orish usullarini qo’llash orqali mavjud suv resurslaridan samarali foydalanish, shu orqali sug’oriladigan ekin maydonlarini ko’paytirishga erishish maqsad qilib qo’yilgan. 2019yildan boshlab suv tejovchi sug’orish texnologiyalarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashning yangi tizimi joriy qilindi. Natijada 77470 gektar maydonda tomchilatib, 1123 gektar maydonda yomg’irlatib, 2000 gektar maydonda esa diskret usulda sug’orish texnologiyalari joriy qilindi. Shu bilan birgalikda ushbu zamonaviy sug’orish texnologiyasi joriy qilingan maydon ulushi pastligicha (6 foiz) qolmoqda. Natijada, bir gektar maydonga to’g’ri keladigan suv sarfi miqdori 10 690 kub metrni tashkil qilib, rivojlangan mamlakatlarga nisbatan yuqoriligicha qolmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 10-iyuldagi “O’zbekiston Respublikasi suv xo’jaligini rivojlantirishning 2020- 2030yillarga mo’ljallangan konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PF- 6024sonli farmoniga binoan O’zbekiston Respublikasi suv xo’jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo’ljallangan konsepsiyasi qabul qilindi. Unga ko’ra zamonaviy suv tejovchi sug’orish texnologiyalardan

foydalanish ko’lamini kengaytirish yo’nalishida qishloq xo’jalik ekinlarini sug’orishda suvni tejaydigan sug’orish texnologiyalarini joriy qilish 175 ming gektardan 2025-yilgacha 1 million gektarga, 2030-yilga kelib 2 million gektargacha, shu jumladan, tomchilatib sug’orish texnologiyasi 77,4 mingdan 2025-yilgacha 300 ming gektargacha va 2030-yilga kelib 600 ming gektargacha yetkazilishi nazarda tutilgan. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 23- oktabrdagi “O’zbekiston Respublikasi qishloq xo’jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo’ljallangan strategiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PF-5853-sonli farmoniga muvofiq tasdiqlangan dasturda mahalliy suv tejovchi texnologiyalarni ishlab chiqaruvchilar va xaridorlarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash mexanizmlarini takomillashtirish belgilangan. O’z faoliyatiga tomchilatib sug’orish texnologiyalarini joriy etgan qishloq xo’jalik korxonalariga bojxona bojlari va soliqlar bo’yicha imtiyozlar berilmoqda, subsidiyalar orqali qo’llab-quvvatlanmoqda. Suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy etish uchun soliq imtiyozlari suvni tejaydigan texnologiyalarning boshqa turlarini o’z ichiga olgan holda kengaytirilmoqda. 2021-yilning 1-yanvarigacha soliq imtiyozidan faqat tomchilatib sug’orish tizimidan foydalangan soliq to’lovchilar foydalanishi mumkin edi. 2021-yilning 1-yanvaridan boshlab, suvni tejaydigan sug’orish texnologiyalari (suv purkagich, diskret va boshqalar) joriy qilingan yerlar ham ushbu texnologiyalar joriy qilingan oydan boshlab soliqdan besh yilgacha ozod qilinadi. Qishloq xo’jaligi tarmog’ida mulkiy va tarkibiy islohotlar, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish.

Mamlakatimiz qishloq xo’jaligida sobiq ittifoq davrida asosan davlat mulki va qisman jamoa mulki mavjud bo’lgan. Lekin jamoa mulkiga asoslangan jamoa xo’jaliklarida ham davlatning ta’siri kuchli bo’lib, ushbu xo’jaliklarning mulki tom ma’noda jamoa mulki bo’lmagan. Mustaqillikka erishganimizdan so’ng mamlakatimiz qishloq xo’jaligida tub islohotlar amalga oshirila boshlandi. Shu jumladan, tarmoqda ko’p ukladli iqtisodiyotni shakllantirish, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishga alohida e’tibor berildi. Chunki davlat mulki bozor munosabatlari talablariga to’liq javob bermaydi, ya’ni iqtisodiyot subyektlarida o’z faoliyatlarini rivojlantirish, resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish, mahsulot sifatini oshirish kabi jarayonlarga undovchi mexanizm mavjud emas. Shu sababdan mamlakatimiz qishloq xo’jaligida mustaqillikning ilk davridan boshlab davlat mulkini xususiylashtirishga va bozor munosabatlari sharoitiga mos mulk va tadbirkorlik shakllarini joriy etishga alohida e’tibor berildi. Shu maqsadda mamlakatimiz qishloq xo’jaligi tarmog’ida jamoa mulkiga va xususiy mulkchilikka asoslangan tadbirkorlik shakllantirishga ustuvorlik berildi. Mamlakatimiz qishloq xo’jaligida o’tgan asrning 80-yillari oxiri va 90-yillari boshida 887 ta jamoa xo’jaligi faoliyat ko’rsatib, respublikada yetishtirilayotgan yalpi qishloq xo’jalik mahsulotining 35 foizini berar edi. Ularning iqtisodiy negizini jamoa mulki tashkil etgan. Lekin mulkchilikning bu shakli uning haqiqiy mazmuni, mohiyatiga mos emas edi, chunki amalda ular davlat tasarrufida edi. Bunday hol bozor munosabatlari talablariga to’g’ri kelmaydi. Shu bois bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiy tizimga o’tish munosabati bilan

tarmoqdagi davlat xo’jaliklari negizida jamoa xo’jaliklari bosqichmabosqich yangicha ko’rinishda tashkil etila boshlandi. Oliy Majlis tomonidan 1998-yil 30-aprelda qabul qilingan “Qishloq xo’jalik kooperativlari (shirkatlar) to’g’risida”gi Qonun, uning hayotga tatbiq etilishini ta’minlash maqsadida Respublika Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 15-iyuldagi 229-sonli qarori qabul qilingan edi. Shirkat xo’jaligi - qishloq xo’jalik tovar mahsulotlari ishlab chiqarish va xizmatlarni bajarish maqsadida fuqarolarning paychilikka asoslangan oilaviy pudrat asosida uyushib, erkin, mustaqil faoliyat ko’rsatadigan, yuridik shaxs maqomiga ega bo’lgan xo’jalik yuritish subyektidir. Ular o’tish davrida qishloq xo’jaligida tadbirkorlikning yirik tovar ishlab chiqaruvchi shakli sifatida namoyon bo’ldi. Mamlakatimizda tashkil etilgan shirkat xo’jaliklari dehqonlarning moddiy manfaatdorligini oshirgan bo’lsada, bozor munosabatlari talablariga to’liq javob bera olmadi. Ayrim holatlarda esa shirkat xo’jaliklarini tashkil etishda tashkiliy-iqtisodiy tomondan ma’lum kamchiliklarga yo’l qo’yildi. Shundan so’ng qishloq xo’jaligi tarmog’iga xususiy mulkka asoslangan tadbirkorlik shakllarini joriy etishga e’tibor berildi. Chunki xususiy mulk tarmoqda faoliyat yurituvchi tadbirkorlik subyektlarining moddiy manfaatdorligini ta’minlaydi, ularda haqiqiy mulkdorlik hissini ta’minlaydi. Moddiy manfaatdorlik yuqori bo’lgan joyda esa resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish, mahsulot miqdori va sifatini oshirish, iqtisodiy samaradorlikni oshirishga rag’bat bo’ladi.

1998-yil 30-aprelda O’zbekiston Respublikasining “Fermer xo’jaligi to’g’risida”gi Qonuni qabul qilingan bo’lib, ushbu qonunning yangi tahriri 2004-yil 26-avgustda qabul qilindi. “Fermer xo’jaligi to’g’risida”gi Qonunning 3-moddasida fermer xo’jaligiga quyidagicha ta’rif berilgan: fermer xo’jaligi - ijaraga berilgan yer uchastkalaridan foydalangan holda qishloq xo’jaligi tovar ishlab chiqarishi bilan shug’ullanuvchi, mustaqil xo’jalik yurituvchi subyektdir. Mamlakatimizda fermer xo’jaliklarini bosqichma-bosqich ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklariga aylantirish bo’yicha dastur qabul qilingan. Tasdiqlangan dasturga ko’ra, 2017-yilning o’zida 23800 ta fermer xo’jaligi ko’p tarmoqli xo’jalik turiga o’tdi. Faoliyat yuritayotgan ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklari asosan go’sht, sut mahsulotlarini qayta ishlash, sovitgich, omborxona va issiqxonalarni tashkil etish, shuningdek aholiga xizmat ko’rsatish kabi yo’nalishlarni o’z ichiga qamrab oladi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2017-yil 10-11-mart kuni xalq bilan muloqot qilish hamda joylarda amalga oshirilayotgan islohotlar bilan tanishish maqsadida Buxoro viloyatiga tashrifi chog’ida “Paxta va to’qimachilik klasteri” loyihasini tashkil etish fikrini ilgari surdi. Unda O’zbekistonda klaster tizimi asosida ishlab chiqarishni tashkil etishning ilmiy asoslari ko’rsatib berildi. Klasterlarni shakllantirishdan maqsad – shahar, tuman va viloyat ichida joylashgan bir xil soha korxonalarini va ular bilan yagona texnologik zanjirda bo’lgan ta’lim, ilmiy, injiniring, konsalting, standartlashtirish, sertifikatlashtirish va boshqa xizmatlarni uyg’unlashtirish – innovatsion ishlab chiqarishni tashkil etish asosida raqobatbardosh tovarlar yaratishga yo’naltirishdan iboratdir. Qishloq

xo’jaligi tarmoqlarida klaster tizimi yaxshi samara bermoqda. Xususan, shuning natijasida paxtachilikka yangi texnologiyalar kirib keldi, moddiy manfaatdorlik oshdi. 2020-yil holatiga paxta ekin maydonlarining 908 ming gektari yoki 88 foizida klasterlar faoliyat yuritmoqda. Bundan tashqari, meva-sabzavotchilik, g’allachilik, va chorvachilikda ham 500 ga yaqin klaster va kooperatsiyalar faoliyati yo’lga qo’yildi. Qishloq xo’jaligini moliyalashtirish va kr е ditlash sohasidagi islohotlar. Mamlakatimizda qishloq xo’jalik mahsulotlarini davlat ehtiyojlari uchun yetishtirishni moliyalashtirish mexanizmi takomillashtirilib borildi. 2002-yilgacha qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishtiruvchilarga tayyorlov korxonalari tomonidan bo’nak berilar edi. 2003-2004-yillarda ayrim viloyatlarda fermer xo’jaliklarini bo’naklashning amaldagi mexanizmi o’rniga, xizmat ko’rsatuvchi tijorat banklarining imtiyozli kreditlash mexanizmi sinov tariqasida joriy etildi. 2005-yil hosilidan boshlab paxta, 2006-yil hosilidan boshlab esa g’alla yetishtirish xarajatlarini to’liq hajmda imtiyozli kredit ajratish orqali moliyalashtirish yo’lga qo’yildi. Davlat ehtiyojlari uchun topshiriladiga paxta xomashyosi va g’alla yetishtirishni bo’naklash ayrim kamchiliklardan xoli emas edi, ular quyidagilar: - bo’nak mablag’lari texnologik xaritaga muvofiq barcha xo’jaliklarga bir vaqtda ajratiladi va bunda mahalliy sharoit, rentabelli faoliyat yuritayotgan, o’z aylanma mablag’iga ega bo’lgan aksariyat

xo’jaliklarning moddiy-texnik resurslarga bo’lgan ehtiyoji inobatga olinmaydi; - xo’jaliklarni moliyaviy va moddiy resurslardan samarali foydalanishga rag’batlantirmaydi va ayrim xo’jalik rahbarlarida boqimandalik kayfiyatini vujudga keltiradi; - fermerlar o’z xo’jaliklarining moliyaviy mablag’lar oqimini mustaqil belgilab borish imkoniyatiga ega bo’lmaydilar va bu o’z navbatida fermerlarda haqiqiy mulkdorlik hissining to’liq shakllanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi; - fermer xo’jaliklari soni ko’payishi va bu orqali davlat ehtiyojlari uchun mahsulot topshiruvchi xo’jaliklar soni keskin oshib borishi natijasida ajratilayotgan transh mablag’larini tayyorlov korxonalari tomonidan har bir xo’jalikka o’z vaqtida yetkazib berishda qiyinchiliklar vujudga keladi; - qishloq joylarda bank amaliyotlari, ayniqsa kredit operatsiyalari rivojlanishi sekinlik bilan o’tadi; - qishloq xo’jaligiga xizmat ko’rsatuvchi korxonalar orasida raqobat tegishli darajada rivojlanmaydi. 2005-yil 11-avgustda Adliya vazirligida 1508-raqam bilan ro’yxatdan o’tgan “Qishloq xo’jaligi korxonalarining davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan paxta va g’alla yetishtirish xarajatlarini tijorat banklari tomonidan kreditlash tartibi” to’g’risidagi Nizomga asosan: - kreditlar davlat ehtiyojlariga sotiladigan mahsulot qiymatining 60 foizigacha miqdorlarda yillik 3 foizlik ustama haq to’lash sharti bilan (2 foizlik qismi bank marjasi) g’alla uchun 12 oygacha, paxta xomashyosi uchun 18 oygacha bo’lgan muddatga berilgan. Bunda

kreditlar agrotexnik tadbirlar muddatidan kelib chiqqan holda quyidagi tartibda ajratilgan: a) paxta xomashyosi uchun yilning 1-yanvariga qadar paxta xomashyosi qiymatining 10 foizigacha, 1-aprelga qadar 25 foizigacha, 1-iyulga qadar 50 foizigacha, 1-sentabrga qadar 60 foizigacha; b) g’alla uchun yilning 1-yanvariga qadar g’alla qiymatining 35 foizigacha, 1-aprelga qadar 50 foizigacha, 1-iyunga qadar 60 foizigacha. - kreditlar ish haqi va unga tegishli ajratmalarni to’lash, MTPlar, Suvdan foydalanuvchilar uyushmalari va qishloq xo’jalik texnikasi mavjud bo’lgan boshqa xo’jalik subyektlarining xizmatlari va olingan urug’lik uchun to’lovlarni amalga oshirish, lizingga olingan texnika vositalarining lizing va sug’urta to’lovlari, foydalanilgan elektr energiyasi, yagona yer solig’i to’lovlariga, mineral o’g’it va o’simliklarni biologik va kimyoviy himoya qilish vositalarini, xo’jalik ixtiyoridagi texnikalarga ehtiyot qismlar va boshqalarni xarid qilish uchun ajratilgan. Xo’jaliklarni to’g’ridan-to’g’ri imtiyozli kreditlash mexanizmining afzalliklari quyidagilardan iborat: - mablag’lar fermer xo’jaliklariga ularning o’z ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda ajratib boriladi, bu esa o’z navbatida mablag’larning muvaqqat hisob raqamlarida ishlatilmasdan qolib ketilishi hollariga chek qo’yadi; - moliyaviy mablag’larni mustaqil ishlatish imkonining yaratilishi olingan kreditlardan samarali foydalanishga olib keladi. Fermer xo’jaliklarining paxta xomashyosi va g’alla yetishtirish xarajatlarining ayrim turlari bo’yicha to’lovlarga ehtiyoji bo’lmagan holda, ular mazkur

mablag’larni texnologik xaritalarda belgilangan boshqa xarajatlarga ishlatishi mumkin; - moddiy-texnik resurslarga ehtiyoji bo’lmagan holda asossiz oldindan to’lovlarni amalga oshirish holatlariga chek qo’yiladi, buning natijasida xizmat ko’rsatuvchi tarmoq korxonalarining qishloq xo’jalik korxonalari oldida katta miqdorda kreditorlik qarzlari vujudga kelishi oldi olinadi; - xo’jaliklar tomonidan kredit mablag’laridan mustaqil va oqilona foydalanishi natijasida yonilg’i-moylash materiallari va mineral o’g’itlarni samarali ishlatish bo’yicha manfaatdorlikni oshiradi; - tijorat banklari va xo’jaliklarning ajratilgan kredit mablag’larini o’z vaqtida qaytarilishida mas’uliyatini va manfaatdorligini yanada oshiradi. Mamlakatimizda joriy etilgan davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarilishini imtiyozli kreditlar orqali moliyalash tartibi fermerlarimizda moliyaviy resurslardan unumli foydalanish imkonini bergan edi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-martdagi “Paxtachilik sohasida bozor tamoyillarini keng joriy etish choratadbirlari to’g’risida”gi PQ-4633-sonli qaroriga muvofiq, paxta xomashyosi yetishtirish va qayta ishlashni kreditlashning yangi mexanizmi joriy etiladi. 2020-yil 15-martdan boshlab: a) paxta xom ashyosi yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirish uchun tijorat banklari tomonidan Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi mablag’lari hisobidan 12 oy muddatgacha yetishtiriladigan paxta

umumiy qiymatining 50 foizigacha bo’lgan miqdorda moliyalashtirilganda yillik 8 foiz, 60 foizgacha bo’lgan miqdorda moliyalashtirilganda yillik 10 foiz stavkadan (shundan bank marjasi 2 foiz) oshmagan miqdorda kreditlar ajratiladi. Bunda kredit oluvchi agrotexnik tadbirlardan kelib chiqib, kredit mablag’laridan erkin foydalanadi hamda moddiy resurslar yetkazib beruvchilarni ixtiyoriy tanlaydi; paxta yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirishga ajratilgan kredit mablag’larining muddatida qaytarilmagan qismi tijorat krediti sifatida qayta rasmiylashtiriladi. b) yetishtirilgan paxta xomashyosini xarid qilish uchun tijorat banklari tomonidan 12 oy muddatga paxta yig’im-terimi hamda yakuniy hisobkitob uchun tijorat kreditlari ajratiladi. Bunda: - milliy valyutada ajratiladigan tijorat kreditlari bo’yicha foiz stavkasining Markaziy bankning asosiy stavkasidan oshadigan, lekin 10 foiz punktidan ko’p bo’lmagan qismiga; - xorijiy valyutada ajratiladigan kreditlar bo’yicha tijorat banklari tomonidan belgilangan foiz stavkasining 30 foizigacha, lekin 3 foiz punktidan ko’p bo’lmagan qismiga Tadbirkorlik faoliyatini qo’llabquvvatlash davlat jamg’armasi hisobidan kompensatsiya beriladi. Yuqoridagi qarorga ko’ra, 2021-yil hosilidan boshlab paxta xomashyosi yetishtirishni kreditlash tartibi fermer xo’jaliklari tomonidan mustaqil ravishda aniqlanashi belgilab qo’yilgan. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-martdagi “G’alla yetishtirish, xarid qilish va sotishga bozor tamoyillarini keng joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-4634-sonli qaroriga muvofiq 2020-yil 1-iyundan boshlab:

a) fermer xo’jaliklari, g’allachilik klasterlari va Urug’chilikni rivojlantirish markazi tarkibidagi elita urug’chilik xo’jaliklarining g’alla yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirish uchun tijorat banklari tomonidan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi mablag’lari hisobidan 12 oy muddatgacha g’alla yalpi hosili umumiy qiymatining 40 foizigacha bo’lgan miqdorda moliyalashtirilganda yillik 10 foiz, 50 foizgacha bo’lgan miqdorda moliyalashtirilganda esa yillik 12 foiz stavkadan (shundan bank marjasi 2 foiz) oshmagan miqdorda kreditlar ajratiladi. Bunda: - fermer xo’jaliklari, g’allachilik klasterlari va Urug’chilikni rivojlantirish markazi tarkibidagi elita urug’chilik xo’jaliklari agrotexnik tadbirlarni o’tkazish xususiyatidan kelib chiqib kredit mablag’laridan erkin foydalanish hamda moddiy resurslar yetkazib beruvchilarni ixtiyoriy tanlaydi; - g ’ allachilik klasterlari tomonidan fermer xo ’ jaliklarining g ’ alla yetishtirish bilan bog ’ liq xarajatlarini bo ’ naklash pul mablag ’ lari shaklida amalga oshiriladi ; - g ’ alla yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirishga ajratilgan kredit mablag ’ larining muddatida qaytarilmagan qismi tijorat krediti sifatida qayta rasmiylashtiriladi ; b ) mulkchilik shaklidan qat ’ i nazar , faqat donni qayta ishlovchi korxonalar hamda donni qayta ishlash quvvatiga ega bo ’ lgan g ’ allachilik klasterlari tomonidan respublikada yetishtirilgan g ’ allani xarid qilish

uchuntijorat banklari tomonidan 12 oy muddatga 50 milliard so ’ mgacha miqdorda tijorat kreditlari ajratiladi . Bunda: - milliy valyutada ajratiladigan tijorat kreditlari bo’yicha foiz stavkasining O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining asosiy stavkasidan oshadigan, lekin 10 foiz punktidan ko’p bo’lmagan qismiga; - xorijiy valyutada ajratiladigan kreditlar bo’yicha tijorat banklari tomonidan belgilangan foiz stavkasining 30 foizigacha, lekin 3 foiz punktidan ko’p bo’lmagan miqdorda foiz xarajatlarini qoplash Tadbirkorlik faoliyatini qo’llab-quvvatlash davlat jamg’armasi hisobidan kompensatsiya beriladi; - g’allani xarid qilish uchun ajratilgan kredit mablag’larining muddatida qaytarilmagan qismiga Tadbirkorlik faoliyatini qo’llabquvvatlash davlat jamg’armasi hisobidan kompensatsiya berilmaydi. Qishloq xo’jaligi tarmog’ini moliyalashtirishda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi ham muhim ahamiyatga ega. 2021-yil 26-fevralda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi faoliyatini tubdan takomillashtirish to’g’risida”gi farmoni qabul qilindi. Unga ko’ra quyidagilar jamg’armaning asosiy vazifalari etib belgilandi: - paxta xomashyosi va bug’doy yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirish;

- asosiy maydonlarda ekiladigan sabzavot mahsulotlarini yetishtirishni moliyaviy qo’llab-quvvatlash; - ichki bozorda don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash uchun zarur bug’doyni bozor narxlarida xarid qilish va birja savdolariga qo’yish; - fermer xo’jaliklari va boshqa qishloq xo’jaligi tashkilotlariga zamonaviy, yuqori samarali qishloq xo’jaligi texnikasini yetkazib berishni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash; - qishloq xo’jaligini moliyalashtirish va hisob-kitob tizimiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish; - rivojlangan davlatlarning agrar sohasini moliyalashtirish bo’yicha tajribasini o’rganish hamda ularni respublikada joriy qilish. Ushbu farmonga ko’ra: a) agrotexnik tadbirlarni, jumladan, kuzgi shudgorlashni va ekin maydonlariga mineral o’g’itlarni solishni o’z vaqtida ta’minlash maqsadida 2022-yil hosilidan boshlab paxta xomashyosini yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirish tegishli moliya yilidan oldingi yilning 1noyabridan boshlanadi; b) paxta yig’im-terimi uchun tijorat banklari tomonidan ajratilgan kreditlar bo’yicha foiz stavkasining bir qismini qoplash uchun kompensatsiya to’lash jamg’arma hisobidan amalga oshiriladi. Bunda: - milliy valyutada ajratiladigan tijorat kreditlari bo’yicha foiz stavkasining Markaziy bankning asosiy stavkasidan oshadigan, lekin 10 foiz punktidan ko’p bo’lmagan qismini;

- xorijiy valyutada ajratiladigan kreditlar bo’yicha tijorat banklari tomonidan belgilangan foiz stavkasining 30 foizigacha, lekin 3 foiz punktidan ko’p bo’lmagan qismini qoplash uchun kompensatsiya kreditning dastlabki 9 oyi uchun to’lanadi. Ushbu farmonga ko’ra, sabzavot yetishtirish faoliyatini qo’llabquvvatlash maqsadida shunday tartib o’rnatilmoqdaki, unga muvofiq 2021-yilda: - sabzavotchilik klasterlari, fermer xo’jaliklari va boshqa sabzavot yetishtiruvchilarga tijorat banklari tomonidan 9 oy muddatga yillik foiz stavkasi Markaziy bankning asosiy stavkasida (shundan, bank marjasi 2 foiz) yetishtiriladigan sabzavot qiymatining 40 foizigacha miqdorda kredit ajratiladi; - sabzavot yetishtirish xarajatlarini kreditlash uchun jamg’arma tomonidan 9 oy muddatga yillik foiz stavkasi Markaziy bankning asosiy stavkasidan ikki foiz punkt kamaytirgan holda tijorat banklariga joylashtiriladi. 2022-yil hosilidan boshlab, asosiy maydonlarda sabzavot yetishtirish uchun ajratiladigan tijorat kreditlari bo’yicha foiz stavkasining Markaziy bankning asosiy stavkasidan oshadigan qismi uchun kompensatsiya to’lash tizimi joriy etiladi. Hozirgi vaqtda hukumatimiz tomonidan qishloq xo’jaligini moliyaviy qo’llab-quvvatlash maqsadida tarmoqqa subsidiyalar ko’rinishidagi moliyaviy ko’mak berishga alohida e’tibor berilmoqda. Jumladan, suv ta’minoti yomon hududlarda artezian quduqlar qazish uchun, qishloq xo’jaligi texnikalari sotib olish uchun, tejamkor sug’orish texnologiyalarini joriy etish uchun va boshqalar uchun subsidiyalar

berilmoqda. Bundan tashqari, chorvachilikni rivojlantirish maqsadida xorijiy mamlakatlardan naslli chorva mollari va baliqlarni olib kelayotgan tadbirkorlarga xarajatlarining bir qismi subsidiya shaklida qoplab berilmoqda. 2020-yil 29-yanvarda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Chorvachilik tarmog’ini davlat tomonidan qo’llabquvvatlashning qo’shimcha chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ- 4576sonli Farmoni qabul qilindi va unga muvofiq 2020-2022 yillarda: a) chorvachilik mahsulotlari yetishtiruvchi xo’jaliklarga davlat tomonidan quyidagi tartibda subsidiya ajratiladi: - respublika hududida faoliyat yuritayotgan naslchilik xo’jaliklaridan sotib olingan nasldor qoramolning har bir boshiga 1 million so’m miqdorida; - xorijiy davlatlardan import qilingan nasldor qoramolning har bir boshiga 2 million so’m, nasldor qo’y va echkining har bir boshiga 400 ming so’m miqdorida; b) “O’zbekbaliqsanoat” uyushmasiga a’zo bo’lgan intensiv usulda baliq yetishtiruvchi xo’jaliklarga davlat tomonidan quyidagi tartibda subsidiya ajratiladi: - intensiv usulda etishtirilgan bir tonna baliq mahsuloti uchun 1 million so’m miqdorida; - O’zbekiston Respublikasi hududiga import qilingan 1 dona nasldor ona baliqning 3,5 million so’mgacha bo’lgan xarajatlarining 50 foizi miqdorida; d) “Parrandasanoat” uyushmasiga a’zo bo’lgan parrandachilik xo’jaliklariga har bir bosh 1 kunlik nasldor jo’jani import qilish bilan

bog’liq xarajatlarning 9 ming so’mini qoplash uchun davlat tomonidan subsidiya ajratiladi. Qorako’lchilik, ipakchilikni rivojlantirish va boshqa ko’plab sohalarni moliyaviy qo’llab-quvvatlash maqsadida subsidiyalar ajratilmoqda. Subsidiya shaklida ajratilayotgan ushbu mablag’lardan samarali foydalanishni tashkil etish, mablag’lardan maqsadli foylanish ustidan nazorat qilish tizimini yanada takomillashtirish lozim. Bundan tashqari, qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarishni rag’batlantirish maqsadida “Yoshlar kelajagimiz”, “Har bir oila tadbirkor” va boshqa shu kabi davlat dasturlari doirasida issiqxonalar tashkil etish, chorva mollari, parrandalar boqish va baliqchilik bilan shug’ullanish uchun imtiyozli shartlar asosida kreditlar berilmoqda. Qishloq xo’jalik mahsulotlarining narxi shakllanishini va uni erkinlashtirish bo’yicha islohotlar. Agrar sohada amalga oshirilayotgan narx shakllanishi va uning erkinlashtirilishi bo’yicha islohotlar qishloq xo’jaligi mahsulotlariga narx belgilashda erkin bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich joriy etishga yo’naltirilgan. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002-yil 20-avgustdagi “Paxta narxini shakllantirish mexanizmi to’g’risida”gi PF-3114- sonli farmoniga asosan davlat tomonidan sotib olinayotgan paxta xomashyosining narxini jahon bozoridagi narxlar darajasidan kelib chiqqan holda belgilash tizimi joriy etilgan. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 29-dekabrdagi PQ1024-sonli qaroriga muvofiq 2009-yilda davlat budjeti parametrlarida

eksportga sotiladigan paxta tolasi bo’yicha 20 foizli qo’shimcha qiymat solig’i (QQS) to’lashdan paxta tozalash korxonalari ozod etildi, natijada shu miqdorda fermerlarga paxta uchun to’lanadigan xarid narxlari ko’tarildi. Shu orqali davlatimiz tomonidan paxta yetishtiruvchi fermer xo’jaliklarini va tayyorlov korxonalarini rag’batlantirish ko’zda tutilgan bo’lib, paxta tolasining ichki narxlarini jahon bozoridagi narxlarga tenglashtirish choralari ko’rilmoqda. Jahon bozorida paxta tolasi narxlarining o’sganligini inobatga olgan holda 2010-yil paxta hosilidan narx bo’yicha yuzaga kelgan ijobiy farqning 25 foizini fermer xo’jaliklariga to’lab berish bo’yicha tegishli tadbirlar amalga oshirildi. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tashabbusi bilan 2020-yil hosilidan boshlab paxta xomashyosi va g’allaga davlat buyurtmasi bekor qilindi va ushbu islohot qishloq xo’jaligida faoliyat yuritayotgan tadbirkorlik subyektlari faoliyatining samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-martdagi “Paxtachilik sohasida bozor tamoyillarini keng joriy etish choratadbirlari to’g’risida”gi PQ-4633-sonli qaroriga muvofiq, 2020-yil hosilidan boshlab: - paxta xomashyosining xarid narxlarini belgilash amaliyotidan voz kechildi; - jahon bozori narxlari tahlilidan kelib chiqib har yili 1- dekabrga qadar kelgusi yil hosili uchun kutilayotgan (indikativ) narxlar e’lon qilinishi hamda bozorlardagi narxlar o’zgarishidan kelib chiqib har chorakda ushbu narxga tuzatishlar kiritish amaliyoti joriy etildi;

- paxta yetishtiruvchilarning daromad olishlarini ta’minlash maqsadida paxta yig’im-terimi mavsumidan oldin qo’lda terilgan 1 kg paxta xomashyosini terish haqining tavsiyaviy miqdorining ommaviy axborot vositalarida e’lon qilib borilishi ta’minlanadi; - paxta tolasi Respublika tovar-xomashyo birjasida boshlang’ich birja narxida erkin sotiladi, bunda birjada boshlang’ich narx shakllanishida 10% chegirma qo’yish bekor qilindi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-martdagi “G’alla yetishtirish, xarid qilish va sotishga bozor tamoyillarini keng joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-4634-sonli qaroriga muvofiq: a) 2020-yil hosilidan boshlab: - davlat buyurtmasi asosida boshoqli don yetishtirish amaliyoti bosqichma-bosqich bekor qilinadi. - ichki bozorda don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish uchun davlat tomonidan xarid qilinadigan bug’doy mulkchilik shaklidan qat’i nazar barcha korxonalarning donni saqlash talablariga mos keladigan omborlarida shartnoma asosida saqlanadi. Ushbu qarorning 1-ilovasi bo’lgan “G’alla yetishtirishga davlat buyurtmasi bosqichma-bosqich bekor qilinishi hamda sohaga bozor tamoyillari keng joriy etilishini tashkil etish bo’yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlar dasturi”da “O’zdonmahsulot” AK tarkibidagi don korxonalarni 2020-2021-yillarda belgilangan tartibda bosqichma-bosqich xususiy sektorga sotish choratadbirlarini belgilash hamda don saqlashga talabgor bo’lgan mulkchilik shaklidan qat’i nazar barcha don qabul qilish korxonalarining

laboratoriyalari va tarozilarini xatlov va attestatsiyadan o’tkazish, ruxsatnomalar berish, don saqlashga ruxsat etilgan korxonalar ro’yxati hamda ularning don saqlash quvvatlarini ommaviy axborot vositalarida e’lon qilish belgilab qo’yilgan. b) 2021-yil hosilidan boshlab: - davlat tomonidan g’alla xarid narxini belgilash amaliyotidan voz kechiladi; - davlat xaridi to’liq bekor qilinadi hamda fermerlar va boshqa korxonalar tomonidan yetishtiriladigan g’alla barcha iste’molchilarga, shu jumladan donni qayta ishlovchi korxonalar, g’allachilik klasterlari va treyderlarga birja savdolari orqali yoki to’g’ridan-to’g’ri shartnomalar (fyuchers, forvard va boshqalar) asosida erkin narxlarda sotiladi; - ichki bozorda don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish uchun zarur miqdorda don O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi tomonidan fyuchers, forvard shartnomalari asosida yoki birja savdolari orqali erkin narxlarda xarid qilinadi. O’zbekiston Respublikasi Qishloq xo’jaligi vazirligi O’zbekiston fermer, dehqon xo’jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi bilan birgalikda jahon bozori, mintaqaviy birjalar narxlarini tahlil qilgan holda, har yili 1-avgustga qadar kelgusi yil g’alla hosili uchun kutilayotgan minimal narxlarni e’lon qiladi hamda bozorlardagi narxlardan kelib chiqib har chorakda ushbu narxga tuzatishlar kiritib, ommaviy axborot vositalarida e’lon qilib boradi.

Respublika ichki bozorida don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi zimmasiga yuklatilgan. Ichki bozorda don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish uchun Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi tomonidan xarid qilinadigan don Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi, Moliya vazirligi va Monopoliyaga qarshi kurashish qo’mitasi bilan kelishilgan holda, Bosh vazirning agrar va oziq-ovqat sohalarini rivojlantirish masalalari bo’yicha o’rinbosari tomonidan tasdiqlangan oylik grafik asosida Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi tomonidan birja savdolariga sotuvga qo’yiladi. Don va non mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash uchun zarur miqdordagi bug’doyni xarid qilish bilan bog’liq xarajatlar (sotib olish, tashish, saqlash), xarid qilish va sotish narxlari orasida yuzaga kelgan tafovut (ijobiy, salbiy) Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo’jaligini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash jamg’armasi moliyaviy faoliyati yakunlariga olib boriladi hamda zarur holatlarda yuzaga kelgan salbiy tafovut jamg’armaga respublika budjetidan qoplab beriladi. Qishloq xo’jaligida soliqqa tortish va to’lash mexanizmini soddalashtirish bo’yicha islohotlar. Soliqqa tortish va soliq to’lash mexanizmini soddalashtirish maqsadida Respublika Prezidentining farmoni bilan, fermer xo’jaliklari tomonidan to’lanadigan to’qqizta soliq turi o’rniga 1999-yilning

1yanvaridan boshlab qishloq xo’jaligi korxonalari uchun yagona yer solig’i joriy qilingan bo’lib, u har tomonlama qulaylikka ega. Shungacha bo’lgan muddatda qishloq xo’jalik korxonalari ko’pgina turdagi soliqlarni to’laganlar. Yagona yer solig’ining joriy etilishi ushbu soliqni hisoblash va to’lashni ancha soddalashtirdi. Bundan tashqari yagona yer solig’ini hisoblashda korxonaga ajratib berilgan yer uchastkasining ball boniteti, qanday turdagi ekinlar ekilganligi, tuman markazidan uzoqyaqinligi, sug’orishtizimlari bilan ta’minlanganligini inobatga oluvchi tuzatish koeffitsiyentlari qo’llaniladi. Bu ijtimoiy adolatni ta’minlovchi soliq turi hisoblanadi, ya’ni unumdor tuproqqa egalik qiluvchi, qiymati qimmatroq mahsulotlar yetishtiruvchi, tuman markaziga yaqinroq, suv bilan yaxshi ta’minlangan xo’jaliklar ko’proq soliq to’laydi va aksincha. 2019-yil 9-dekabrdagi “2020-yil uchun O’zbekiston Respublikasining davlat budjeti to’g’risida”gi Qonunga ko’ra yagona yer solig’ining nomlanishi yer solig’i shaklida o’zgartirildi, lekin uni hisoblash va to’lash tartiblari o’zgarmagan. O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida qishloq xo’jaligi sohasida bir qator soliq va bojxona imtiyozlari qo’llaniladi: - yangidan tashkil etilgan paxta, g’alla, sabzavot, poliz, kartoshka va boshqa mahsulotlar ishlab chiqaruvchi fermer xo’jaliklari 2 yil muddatga, bog’dorchilik va uzumchilikka ixtisoslashgan fermer xo’jaliklari 5 yil muddatga yagona yer solig’i to’lashdan ozod etilgan; - fermer loyiha asosida o’z hisobidan o’zlashtirgan yer uchun 5 yil davomida yagona yer solig’i to’lashdan ozod qilindi;

$- O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 17-martdagi 304-sonli qaroriga asosan chet el texnikalari olib kelishda qo’shilgan qiymat solig’i va bojxona to’lovlari hamda chet el texnikalari uchun ehtiyot qismlar olib kelishda qo’shilgan qiymat solig’idan ozod etilgan; - O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 25-martdagi 308-sonli qaroriga muvofiq chet ellardan chorva mollari olib kelishda qo’shimcha qiymat solig’i to’lovlaridan ozod etilgan. 2021-yil 1-yanvardan boshlab jismoniy va yuridik\ shaxslar uchun yer solig’ini hisoblash va to’lash tartibi, shuningdek, qishloq xo’jaligiga mo’ljallangan yerlar bo’yicha qishloq xo’jaligi ekinzorlarining normativ qiymatiga nisbatan belgilangan 0,95 foiz soliq stavkasi saqlab qolingan. Bunda meva-sabzavotchilik qishloq xo’jaligi korxonalari uchun mevasabzavot mahsulotlari egallagan yerlar bo’yicha, shuningdek, dehqon xo’jaliklari uchun soliqni sug’oriladigan va sug’orilmaydigan qishloq xo’jaligi yerlari uchun yer solig’ining bazaviy stavkasi va yer uchastkasining sifat xarakteristikasini hisobga oladigan tuzatish koeffitsiyentlaridan kelib chiqib hisoblash tartibi bekor qilinmoqda. Ushbu toifadagi soliq to’lovchilar qishloq xo’jaligiga mo’ljallangan yerlar uchun belgilangani kabi soliq stavkasini belgilash bilan soliqni qishloq xo’jaligi ekinzorlarining normativ qiymatidan kelib chiqib to’lashga o’tkazilmoqda. 2021-yilda suv resursidan foydalanganlik uchun soliqni hisoblash va to’lash tartibi saqlab qolinmoqda. Soliq stavkalari 15 foizga, iqtisodiyotning alohida tarmoqlari uchun esa 30 foizga indeksatsiya qilinishini hisobga olgan holda Soliq kodeksida belgilanmoqda. Qishloq xo’jalik yerlarini sug’orish uchun foydalanilgan suv hajmi va baliqlarni$