Iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda davlatning roli. Ustuvor yo‘nalishlar va vazifalar - Iqtisodiyot - Referatlar

Iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda davlatning roli. Ustuvor yo‘nalishlar va vazifalar

Yuklangan vaqt:

16.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.5 KB

Ko'chirib olish

Iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda davlatning roli. Ustuvor yo‘nalishlar va vazifalar Reja: 1. Davlatning iqtisodiy siyosati: mazmuni, yo‘nalishlari, tamoyillari va amalga oshirish mexanizmlari. 2. Iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichidagi ustuvor yo‘nalishlar. 3. Xususiy biznes uchun qulay sharoitlar yaratish - xususiy mulkni himoya qilishni kuchaytirish, xususiylashtirishni yanada takomillashtirish, kooperatsiya aloqalarini kuchaytirish .

Asosiy tayanch tushunchalar: Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, davlatning iqtisodiy vazifalari, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning usullari, tartibga solishning ma’muriy va iqtisodiy vositalari, bevosita usullar, bilvosita usullar Davlatning iqtisodiy siyosati: mazmuni, yo‘nalishlari, tamoyillari va amalga oshirish mexanizmlari Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi vazifasi zamonaviy bozor xo‘jaligining modellariga karab turlicha darajali ahamiyat kasb etadi. Buni quyidagi chizmada ham ko‘rishimiz mumkin: Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning obyektiv asosi bo‘lib ham milliy iqtisodiyot darajasida, ham xalqaro miqyosda ijtimoiy mehnat taqsimotining rivojlanishi negizida ishlab chiqarishning umumlashuvi jarayoni xizmat qiladi. Bu jarayon quyidagilarda namoyon bo‘ladi : - chuqurlashib borayotgan ijtimoiy mehnat taqsimoti asosida ishlab chiqarish ixtisoslashgan tarmoqlarining o‘zaro aloqasi va o‘zaro bog‘liqligi yanada kuchayadi; - ishlab chiqarishning kooperatsiyalashuvi va markazlashuvi natijasida alohida xo‘jalik birliklarining mayda bo‘laklarga ajralib ketish holatlari barham topadi; - ishlab chiqarishning yirik korxonalarda to‘planuvi jarayoni o‘sadi; - turli iqtisodiy mintaqalar o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar va faoliyat almashuvi jadallashadi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish deganda davlatning jamiyat a’zolari ehtiyojlarini qondirish darajasini oshirish uchun cheklangan ishlab chiqarish resurslaridan yanada samarali foydalanishni ta’minlovchi, umumiy iqtisodiy muvozanatga erishishga yo‘naltirilgan, ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish bo‘yicha faoliyati tushuniladi. Hozirgi sharoitda iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish takror ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bir qator vazifalarni hal qilishga qaratiladi. Bular

jumlasiga iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish, bandlikni tartibga solish, tarmoq va mintaqaviy tuzilmalardagi ijobiy siljishlarni qo‘llab-quvvatlash, eksportni himoya qilish kabilarni kiritish mumkin. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy maqsadi iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, mavjud tuzumni mamlakat ichida va xalqaro maydonda mustahkamlash va uni o‘zgarib turuvchi sharoitga moslashtirish hisoblanadi. Bu asosiy maqsaddan bir qator aniq maqsadlar kelib chiqadi. Ular jumlasiga iqtisodiy siklni barqarorlashtirish; milliy xo‘jaliklarning tarmoq va mintaqaviy tuzilishini takomillashtirish, atrof-muhit holatini yaxshilash kabilarni kiritish mumkin. Iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichidagi ustuvor yo‘nalishlar O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimov o‘zining “O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida” nomli kitobida umumiy strategiya doirasida iqtisodiyotni isloh qilish sohasidagi muayyan strategik maqsadlarni belgilab berdi. Ularning asosiylari quyidagilardir : 4. 1. Ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma-bosqich shakllantirish. 5. 2. Ko‘p ukladli iqtisodiyotni yaratish. 6. 3. Korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish, ularning xo‘jalik faoliyatiga davlatning bevosita aralashuvidan voz kechish, iqtisodiyotni boshqarishning ma’muriy-buyruqbozlik usullarini bartaraf etish, iqtisodiy omillar va rag‘batlantirish vositalaridan keng foydalanish. 7. Iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o‘zgarishlar qilish, raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish, jahon iqtisodiy tizimiga qo‘shilib borish. 8. Kishilarda yangicha iqtisodiy fikrlashni shakllantirish, ularning dunyoqarashini o‘zgartirish, har bir kishiga o‘z mehnatini sarflash sohasi va shakllarini mustaqil belgilash imkonini berish.

Bu ulug‘vor maqsadlarga erishish uchun jamiyatimizni yangilash va isloh etishning hozirgi yangi bosqichida quyidagi vazifalar davlat, ijtimoiy tuzilmalar va mahalliy hokimlik idoralarining diqqat markazida turmog‘i, parlamentimiz qonunchilik faoliyatining asosini tashkil etmog‘i lozim: I. Siyosiy sohada: Ijtimoiy hayotimizning barcha sohalarini demokratlashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish, yangi ma’no-mazmun bilan boyitish, uning izchilligi va samarasini ta’minlash zarur. Bu boradagi bosh vazifalar quyidagilardan iborat : Mamlakat siyosiy hayotining barcha sohalarini, davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirish. Fuqarolarning siyosiy, iqtisodiy faolligini kuchaytirish va insonning o‘z qobiliyatini to‘la ro‘yobga chiqarishi uchun tegishli shart-sharoit yaratish. Odamlarning o‘z xohish-irodasini erkin ifoda etishi, jamiyatimizda mavjud bo‘lgan turli manfaatlar, qarama-qarshi kuchlar va harakatlar o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlaydigan samarali mexanizmni shakllantirish. Mamlakat siyosiy hayotida haqiqiy ma’nodagi ko‘ppartiyaviylik muhiti qaror topishiga erishish. Har bir partiya muayyan ijtimoiy qatlamga tayangan holda, ana shu toifa manfaatlarining himoyachisi sifatida o‘zining aniq va ravshan harakat dasturiga ega bo‘lishi kerak. Unda har qaysi partiyaning maqsad va vazifalari, jamiyat taraqqiyoti borasidagi muqobil takliflari o‘z ifodasini topishi lozim. Amaldagi ko‘ppartiyaviylik - bu har xil qarash va g‘oyalar o‘rtasidagi bahs- munozara, turli partiyalar, jumladan, muxolif partiyalar uchun ham siyosiy raqobat maydoni. 3. Nodavlat tuzilmalar, hukumatga qarashli bo‘lmagan va jamoat tashkilotlarining, fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlarining faoliyatini yanada mustahkamlash va rivojlantirish. 4. Jamiyatimizda ommaviy axborot vositalarining haqiqiy “to‘rtinchi hokimiyat”ga aylanishini ta’minlash. 5. Inson huquqlari va erkinliklariniyanada mustahkamlash va rivojlantirish . O‘z haq-huquqini taniydigan, o‘z kuchi va qobiliyatiga tayanib yashaydigan, o‘z shaxsiy manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg‘un holda

ko‘radigan erkin shaxsni shakllantirish uchun barcha zarur shart-sharoitlarni yaratish darkor. II. Davlat qurilishi va boshqaruvi sohasida: 1. Hokimiyat tizimlari bo‘linishining konstitutsion prinsipiga amal qilinishini ta’minlash. 2. Ma’muriy sohada amalga oshirilayotgan islohotlarning samaradorligini kuchaytirish. 3. Kadrlar tanlashning obyektiv tarzda ishlaydigan tizimini shakllantirish. III. Iqtisodiyot sohasida: 1. Iqtisodiyotning barcha sohalari va tarmoqlarida erkinlashtirish jarayonini izchillik bilan o‘tkazish va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish. 2. Xususiylashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish va shu asosda amalda mulkdorlar sinfini shakllantirish. Dunyo tajribasi shundan dalolat beradiki, jamiyatda tom ma’nodagi mulkdorlar sinfining ko‘pchilikni tashkil etishi ijtimoiy hayotdagi barqarorlik va farovonlikning kafolati bo‘lib xizmat qiladi. 3. Mamlakat iqtisodiyotiga xorij sarmoyasini, avvalo, bevosita yo‘naltirilgan sarmoyalarni keng jalb etish uchun qulay huquqiy shart-sharoit, kafolat va iqtisodiy omillarni yanada kuchaytirish. Xorij sarmoyasining iqtisodiyotimizdagi tarkibiy o‘zgarishlarda, ishlab chiqarishni texnikaviy qayta jihozlash va modernizatsiya jarayonini jadallashtirishda faol ishtirok etishiga erishmog‘imiz zarur. 4. Kichik va o‘rta biznesni ustuvor tarzda rivojlantirish. Biz kichik, o‘rta va xususiy tadbirkorlikning yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishda nafaqat hal qiluvchi mavqe egallashi, ayni vaqtda uning aholi farovonligi va daromadlari ortishida, ishsizlik muammosini yechishda ham muhim omilga aylanishiga erishmog‘imiz lozim. 5. Iqtisodiyotda mukammal texnologik jarayonni o‘z ichiga olgan ishlab chiqarish yetakchi o‘rinda turishi zarur. Bu jarayonda mahalliy xomashyo asosida ishlaydigan ishlab chiqaruvchi tarmoqlarga asosiy e’tibor qaratilishi kerak. IV. Ma’naviyat sohasida:

4. Milliy qadriyatlarimizni tiklash, milliy g‘oya va mafkurani shakllantirish. Milliy, ma’naviy qadriyatlar va hozirgi zamon sivilizatsiyasi yutuqlarining uyg‘unligidan kelib chiqib milliy mafkurani boyitish. 5. Mamlakatimizdagi har bir fuqaroning o‘z fikrini erkin ifoda etishi va uni himoya qila olishini jamiyatimizda ro‘y berayotgan demokratik o‘zgarishlarning negiziga aylantirish. 6. 3. Islom dinini iymon, axloq, diyonat, ma’rifat manbai sifatida qadrlab, undan g‘arazli siyosiy maqsadlarda foydalanishni istaydigan kuchlardan himoyalash. 7. Oila, onalar va ayollarning jamiyatdagi o‘rni va mavqeini yanada oshirish. 8. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish. 9. O‘zbekistonda yashayotgan barcha millat va elatlarning tili, madaniyati, urf-odat va an’analarini rivojlantirishga ko‘maklashish, ularga yaratib berilgan imkoniyat va sharoitlarni yanada kengaytirish. 10. Keksalarga hurmat, kichiklarga izzat ko‘rsatishdek noyob insoniy qadriyatni yangi mazmun va amaliy ishlar bilan boyitish. V . Sud-huquq sohasida: 1. Huquqiy davlatni shakllantirish borasida birinchi galda qabul qilinishi lozim bo‘lgan yangi qonun va me’yoriy hujjatlarni aniqlash. 2. Qonun va me’yoriy hujjatlarning so‘zsiz bajarilishini ta’minlovchi tizim yaratish uchun zarur chora-tadbirlarni ko‘rish. 3. Sudning to‘laqonli mustaqil hokimiyat tarmog‘i sifatidagi mustaqilligini ta’minlash uchun sud tizimini isloh qilish. 4. Aholining huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan chora- tadbirlar dasturini keng ko‘lamda amalga oshirishga alohida e’tibor berish. VI . Tashqi siyosat sohasida: 2. 1. Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlash, xavfsizlikni ta’minlash. 3. Yaqin qo‘shni mamlakatlar, xususan, Afg‘onistonda tinchlikni ta’minlash borasidagi sa’y-harakatlarni qo‘llab-quvvatlash.

4. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga keng miqyosda integratsiyalashuvini ta’minlash. VII . Xavfsizlikni ta’minlash sohasida: 4. 1. Demokratik va ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, ma’naviy taraqqiyotga erishish, shuningdek, O‘zbekistonning jahon hamjamiyati bilan hamkorligini kuchaytirishning asosiy sharti va garovi – mamlakatimizning xavfsizligini ta’minlash, jamiyatimizda tinchlik, barqarorlik, millatlar va fuqarolar o‘rtasida totuvlikni saqlash va ko‘z qorachig‘iday asrashdir. 5. Markaziy Osiyo mamlakatlarining tinchligi va barqarorligiga, mazkur mintaqada yashovchi xalqlarning xavfsizligiga daxl qiluvchi tajovuzlarning oldini olish va bartaraf etish borasidagi hamjihatligini mustahkamlash, ularning bu yo‘ldagi sa’y-harakatlari, imkoniyatlari va salohiyatlarini muvofiqlashtirish va birlashtirish. Armiya, chegara va ichki qo‘shinlarimizni bosqichma-bosqich va izchil isloh etish. 6. Terrorchilikka qarshi kurash bo‘yicha xalqaro markaz barpo etishga oid O‘zbekiston tashabbusini amalga oshirish borasidagi ishlarni yanada kuchaytirish. 7. Huquq-tartibot organlari tizimini isloh etish va ularning jamoatchilik bilan aloqalarini mustahkamlash. 8. Jinoyatchilikka, ekstremizm va jaholatning har qanday ko‘rinishlariga qarshi kurashda, umumiy xonadonimizdagi tinchlik va osoyishtalikni asrash yo‘lida aholi faolligini oshirish lozim . Iqtisodiyotni barqarorlashtirish bozor munosabatlarini shakllantirish yo‘lidagi muqarrar jarayondir. U eng avvalo tanglik holatlariga barham berishga qaratiladi. O‘zbekistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoya qilish borasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari Bozor munosabatlariga o‘tish davrida davlatning ijtimoiy siyosati faqat jamiyat a’zolarining manfaatlarini ishonchli ravishda himoya qilishdangina iborat bo‘lmasdan, balki mehnatga layoqatli aholining ish bilan bandligini ta’minlashni ham o‘z ichiga oladi. Ayniqsa, aholining o‘sishi yuqori sur’atlar bilan borayotgan

va o‘ziga xos aholi tarkibiga ega bo‘lgan respublikamizda ish bilan bandlik masalasi eng muhim muammolardan biri hisoblanadi. Mamlakatimizdagi iqtisodiy islohotlar jarayonida ushbu masalani hal etish uchun bir qator tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Birinchidan, keng faoliyat turlari, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlikni kengaytirish uchun sharoit yaratish. Birinchi navbatda qishloq xo‘jalik xomashyosini qayta ishlash, xalq iste’mol mollarini, mahalliy xom ashyodan qurilish materiallari tayyorlovchi xususiy kichik korxonalarni faol rivojlantirishni rag‘batlantirish . Ikkinchidan, xizmat sohasini rivojlantirish, aholiga ko‘rsatiladigan ijtimoiy- maishiy xizmat va qurilish bo‘yicha xizmat turlarini yanada kengaytirish. Bunda ham qishloq joylarda xizmat sohasini rivojlantirishga ustunlik beriladi . Uchinchidan, qishloqda keng tarmoqli ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini yaratib, shu orqali yangi ish joylarini ochish, yangi ishlab chiqarishlarni vujudga keltirish. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun respublikamizda qishloq ijtimoiy infratuzilmasini rivojlantirish dasturlarini amalga oshirish bo‘yicha ishlar uzluksiz davom ettirilmoqda. To‘rtinchidan, ishdan bo‘shagan xodimlarni qayta tayyorlash va qayta o‘qitishni tashkil etishni tubdan o‘zgartirish. Bunda ishdan bo‘shayotgan va ixtisosi bo‘lmagan shaxslarga qisqa davrda, bozor iqtisodiyotiga hamda iqtisodiyotning o‘zgarib borayotgan tuzilishiga muvofiq keluvchi kasbkorni o‘rgatishga e’tibor qaratish. Shu maqsadda maxsus maslahat va o‘quv markazlari, biznes maktablarning keng tarmog‘ini yanada rivojlantirish ko‘zda tutiladi. Beshinchidan, vaqtincha ishga joylashtirish imkoni bo‘lmagan mehnatga yaroqli aholini davlat tomonidan ishonchli ravishda ijtimoiy himoyalash. Bu siyosat ularning o‘ta zarur ehtiyojlarini qondirish va kafolatli tirikchilik manbalariga ega bo‘lishga qaratiladi. Ishchi kuchining ish bilan bandligi muammosi ko‘p qirrali bo‘lib, u barcha odamlarga o‘z qobiliyatlarini ishga solish, o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun

dastlabki teng imkoniyatlarni ta’minlovchi davlat va bozor mexanizmini vujudga keltirish; ishchi kuchini unumli va samarali ish bilan band qilish; zarur hollarda ishchi kuchini iqtisodiyot tarmoqlari va sohalari o‘rtasida qayta taqsimlash kabi masalalarni ham o‘z ichiga oladi. Jiddiy muammolar yuzaga kelishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida davlat doimiy ravishda fuqarolarni ish bilan ta’minlash siyosatini o‘tkazadi. Birinchidan: ishsizlikning friksion va tarkibiy turlari o‘sganda; - qayta kasb o‘rgatadi hamda ta’lim berish tizimini kengaytiradi; - bo‘sh ish joylari haqidagi axborotlarni keng tarqatadi; - mehnat birjalariga investitsiyalarni kiritadi . Ikkinchidan, agar ishsizlik davriy hususiyat kasb etsa, davlat budjet, fiskal, kredit pul vositalarini ishga soladi, ya’ni: - - ish bilan ta’minlashni kuchaytirish uchun ishlab chiqarishga ko‘proq mablag‘ sarflaydi; - - tadbirkorlarning manfaatdorligini oshirish uchun ssuda hamda kreditlarning foiz stavkalarini pasaytiradi; - ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarga solinadigan soliqlarni kamaytiradi. Uchinchidan, davlat ishchi kuchi bozorini tashkil etish va tartibga solishda: - aholi soni, yosh va jinsining salmog‘idagi o‘zgarishlariga; - ish bilan bandlikdagi tarmoq va hudud o‘zgarishlariga; - qo‘shimcha ishchi kuchini ishlab chiqarishga jalb etish mezonlariga; - ishlab chiqarish xajmiga, uning o‘sish sur’atiga, ishlab chiqarish tarkibiga; - ishlab chiqarish kuchlarining hududiy joylashuvi kabi omillarga alohida e’tibor beradi. Ishsizlik muammosini hal qilishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish bilan birga sanoatni rivojlantirish ham muhim ahamiyatga ega.

Adabiyotlar : 1. Mc Connell, Brue. Economics. 17 th edition. Mcgraw-hill/Irwin, USA, 2014. 2. N.Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th edition. Amazon, USA 2016. 3. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2015. 4. Шодмонов Ш.Ш., Ғофуров У.В. Иқтисодиёт назарияси. Дарслик. - Т.: Iqtisod - moliya , 2010. - 728 бет. 5. Мамбетжанов Қ.Қ. Ижтимоий-иқтисодий тараққиёт назарияси. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2015. 6. Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика: Учебник. / 17-изд. - М.: ИНФРА-М, 2009. - 916 с. 7. Нуреев Р.М. Экономическая развития: модели становления рыночной экономика: Учебник. / 2-е изд., перераб и доп. - М.: «НОРМА», 2008. - 640 с. 8. Самуэлсон Пол Э., Нордхаус Вильям Д. Экономика.: Учебник. / 18-е изд.: Пер с англ. -М.: ООО «ИД.Вильямс», 2009. - 1360 с. У

O'xshashlar

Iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda qulay investitsion muhitning yaratilishi

Bozor infratuzilmasining rivojlanishida davlatning roli

Iqtisodiyotni boshqarish va tartibga solishda davlatning roli

Bozor iqtisodiyotida rejalashtirishning mohiyati va roli

Iqtisodiy rivojlanishga erishishda agrar islohotlarning o‘rni va roli