Innovatsion korxonalarida patent va litsenziyalash faoliyatini tashkil etish - Iqtisodiyot - Referatlar

Innovatsion korxonalarida patent va litsenziyalash faoliyatini tashkil etish

Yuklangan vaqt:

01.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80 KB

Ko'chirib olish

Innovatsion korxonalarida patent va litsenziyalash faoliyatini tashkil etish Reja: 1. Firma faoliyatini patent – litsenziyalashni boshqarish 2. Kashfiyot yekspertizasi va uni o‘tkazish tartibi 3. Kichik innovatsion korxonalarni tashkil etishni boshqarish

Firma faoliyatini patent – litsenziyalashni boshqarish Halqaro darajada intellektual mulkni huquqiy tartibga solish iqtisodiy – ijtimoiy madaniy huquqlar haqidagi III – Halqaro paketda belgilab berilgan. Sanoat mulkini muxofafza qilish va patentlardan foydalanish to‘g‘risidagi Parij konvensiyasi kashfiyotlarni huquqiy himoyasiga asos soldi. Sobiq Ittifoq respublikalari ushbu konvensiyaga 1965 yilda qo‘shilgan. Alohida olingan har bir a’zo davlatning kashfiyotlarini patentlashtirishda dastlabki ariza muddati alohida ahamiyat kasb etadi. Bunda kashfiyotning yangiligi ifoda yetilib, uning foydalanish va tijorat imkoniyatlarini aniqlash imkoni ko‘rsatiladi. O‘zbekistonda patentlarni himoya qilish masalalari bilan O‘zbekiston Respublikasining Davlat patent idorasi shug‘ullanadi. Idora “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni asosida mulkni yaratish, ularni huquqiy jihatdan muhofaza qilish va ulardan foydalanish bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga soladi hamda mulk obyyektlarini muhofaza qilish bo‘yicha yagona davlat siyosatini amalga oshiradi. Patent idorasi mulk obyyektlariga talabnomalarni ko‘rib chiqish uchun qabul qiladi, ular bo‘yicha ilmiy – texnik yekspertiza o‘tkazadi, ularni davlat ro‘yxatiga oladi, muhofaza hujjatlarini beradi, rasmiy axborotnoma nashr etadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan «Patent idorasi to‘g‘risida»gi Nizomga muvofiq yana bir qator boshqa vazifalarni ham bajaradi. Patent idorasining faoliyatini mablag‘ bilan ta’minlashning manbai davlat budjeti mablag‘i va patent bojlari hisoblanadi. Patent kashfiyotning ustuvorligi, modelning yoki sanoat nusxasini va foydalanish huquqini tasdiqlab beradi. Kashfiyot patenti 20 yil muddat mobaynida amal qiladi, bu muddat Patent boshqarmasiga ariza tushgan kundan boshlab hisoblanadi. Loyihaning sanoat nusxasi patenti 10 yil muddatda amal qiladi. Mulkning yaratilgan modeli va sanoat nusxasi mualliflar izlanishlari asosida vujudga keladi.

Agar kashfiyot yoki sanoat mulk obyyektini yaratishda bir necha shaxslar ishtirok yetgan bo‘lsa, ularning barchasi muallif deb tan olinadi. Ularga tegishli bo‘lgan huquqdan foydalanish tartibi, ular orasidagi kelishuv bilan belgilanadi. Agar bir necha shaxslar bir – biridan bexabar mustaqil ravishda kashfiyot yoki sanoat mulk obyyektini yaratgan bo‘lsa patent, dastlabki patent yoki guvohnomaga bo‘lgan huquq patent idorasiga birinchi bo‘lib talabnma topshirgan shaxsga tegishli bo‘ladi. Obyyekt mualliflari, o‘zining obyyektiga nisbatan g‘ayri – qonuniy ravishdagi o‘zlashtirishni ko‘zlab, boshqa shaxslar tomonidan talabnoma topshirilgan, yoxud patent, dastlabki patent yoki guvohnoma olingan bo‘lsa, sud tartibida bunga norozilik bildirishi mumkin. Dastlabki patent yoki guvohnoma yekspertizadan o‘tkazilgandan so‘ng, patent yesa, obyyekt mohiyatan yekspertizadan o‘tkazilgan so‘ng taqdim yetiladi. Yaratilgan kashfiyot yoki sanoat mulk obyyektiga patent, dastlabki patent yoki guvohnoma quyidagilarga beriladi: - sanoat mulki obyyektining mualliflari yoki ularning merosxo‘rlariga; - muallif yoki uning huquqiy vorisi tomonidan patent, dastlabki patent yoki guvohnomaga oid talabnomada yoki sanoat mulki obyyekti patent idorasida ro‘yxatdan o‘tkazilgunga qadar topshirilgan arizada ko‘rsatilgan jismoniy va yuridik shaxslarga; - mazkur moddada nazarda to‘tilgan hollarda ish beruvchiga; Agar ish beruvchi sanoat mulki obyyekti yaratilganligi haqida muallif ma’lum qilgan sanadan ye’tiboran to‘rt oy muddat ichida patent idorasiga talabnoma topshirmasa, talabnoma topshirish huquqini o‘zga shaxsga o‘tkazmasa, muallif talabnoma topshirish va patent, dastlabki patent va guvohnomani o‘z nomiga olshi huquqiga yega bo‘ladi. Bunda ish beruvchi yaratilgan kashfiyotga kelgusida foydalanishi uchun patent yegasiga tovon to‘lashi shart bo‘ladi. Ish beruvchi tomonidan, yaratilgan kashfiyot obyyekti maxfiy saqlanadigan bo‘lsa, u loyiha muallifga mutanosib miqdorda haq to‘lashi shart. Haq miqdori litsenziyaning bozor narxidan mutlaqo kam bo‘lmasligi lozim.

Patent yegasi kashfiyot obyyektidan foydalanish huquqini har qanday jismoniy va yuridik shaxslarga berishi mumkin. Kashfiyot talabnomasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: - kashfiyot mualliflari tomonidan patent so‘ralganligi haqida ariza; - kashfiyotning to‘la va so‘ralgan darajada amalga oshirilishini ifodalovchi tasnifi; - kashfiyot tasnifini to‘la ifodalovchi formulasi; - chizma va boshqa materiallar; - referat; Foydali model talabnomasida quyidagilar keltirilgan bo‘ladi: - avtorlar tomonidan guvohnoma berilishi to‘g‘risidagi ariza; - foydali model tasnifi; - chizma; - referat; Sanoat namunasi talabnomasi mazmuni quyidagilarni yoritib beradi: - sanoat namunasiga patent berilishi haqida ariza; - foto albom, maket yoki rasm; - ma’lumot turi, umumiy chizmasi, yergonometrik sxemasi; - sanoat namunasi tasnifi; Ushbu kashfiyot, foydali model va sanoat namunasi olish haqidagi arizaga belgilangan tartib va miqdorda tovon puli to‘langanlikni tasdiqlovchi hujjat taqdim yetilishi kerak. Patentlar harakat muddati quyidagi hollarda to‘xtatish mumkin: - muhofazalangan sanoat mulki obyyekti patentga layoqatlilik shartlariga mos kelmagan taqdirda; - talabnoma materiallarida ixtironing mohiyati yyetarli darajada ochib berilmagan bo‘lsa; - ixtiro formulasida yoki sanoat namunasining muhim belgilarida, talabnomaning dastlabki materiallarida bo‘lmagan belgilar mavjud bo‘lsa;

- patentda mualliflar noto‘g‘ri ko‘rsatilgan bo‘lsa; Patent, dastlabki patent yoki guvohnomani amal qilish muddatini qisman yoki to‘liq to‘xtatish yuzasidan qaror qabul qilingan holatlarda mualliflar apelyatsiya kengashiga murojaat qilishlari mumkin. Ariza beruvchi Appelyatsiya kengashi qaroridan qoniqmagan holatlarda Qaror qabul qilingan kundan boshlab 6 oy muddat ichida Oliy Sudga murojaat qilishi mumkin. Patent yegasi bo‘lmagan har qanday shaxslar kashfiyotdan yoki sanoat mulk obyyektidan (mualliflik huquqi) patent, dastlabki patent yoki guvohnoma bilan muhofazalangan sanoat yegasining ruxsati bilan litsenziya shartnomasi asosida foydalanish huquqiga yegadir. Litsenziya shartnomasi patent idorasida ro‘yxatdan o‘tkazilishi mumkin. Patent yegasi sanoat mulk obyyektidan foydalanish huquqini har qanday shaxsga topshirishga rozi yekanligi to‘g‘risida patent idorasiga ariza berishi mumkin. Bu iqtisodiy adabiyotlarda ochiq litsenziya deb talqin yetiladi. Bunday holda patent idorasi bu xil arizalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar ye’lon qilinganidan keyingi yildan boshlab, patentning amal qilishini saqlab turish uchun to‘lanadigan boj haqi 50 foizga kamaytiriladi. Ochiq litsenziya sotib olish istagini bildirgan shaxs patent yegasi bilan to‘lovlar haqida shartnoma tuzishi shart. Shartnoma talablari bo‘yicha nizolar xo‘jalik sudi tomonidan ko‘rib chiqiladi. Patent yegasining ochiq litsenziyaga huquq berilishi haqidagi arizasi qaytarib olinmaydi. Vazirlar Mahkamasi mamlakatning ayrim korxona va tashkilotlarga milliy xavfsizlik manfaatlarini ko‘zlab, patent yegasining ruxsatisiz, unga mutanosib miqdorda tovon to‘lash sharti bilan sanoat mulki obyyektidan foydalanishga ruxsat berishi mumkin. Tovon puli miqdori to‘g‘risidagi nizolar Oliy xo‘jalik sudi tomonidan hal yetiladi. Litsenziya shartnomasi asosida patent yegasi (litsenzialar) sanoat mulki obyyektiga bo‘lgan huquqini yoki undan foydalovchi huquqni o‘zga shaxsga (litsenziaga) berishi mumkin. Litsenziant yesa shartnomada ko‘rsatilgan to‘lovlarni

litsenziarga to‘lasydi va shartnoma nazarda to‘tilgan boshqa talablarni bajarish majburiyatini o‘z zimmasiga oladi. Mutlaq litsenziya berilsa, litsenzentga shartnomada qayd yetib o‘tilgan doirada sanoat mulki obyyektidan foydalanish mutlaq huquqi beriladi, bunda litsenziar mazkur obyyektdan litsenziatga berilmagan doirada foydalanish huquqini o‘zida saqlab qoladi. Oddiy litsenziya berilsa, litsenziar sanoat mulki obyyektidan foydalanish huquqini litsenziatga berib, ixtiro sanoat namunasiga olgan patent va foydali modelga olingan guvohnomadan kelib chiqadigan barcha huquqlarni, shu jumladan, boshqa shaxslarga litsenziya berish huquqini ham o‘zida saqlab qoladi. Litsenziyalash talablari va shartlari – bu dalolatnomada belgilangan huquqiy talablar va shartlar yig‘indisidir. Litsenziyalashda qonun talablari bo‘yicha litsenziat amal qilishi majbur bo‘lgan shartlar quyidagilar: 1. O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga (yekologiya, sanitariya – yepidemiologiya, gigiyena qonun va qoidalarga) amal qilish; 2. Litsenziya va litsenziatga qo‘yilgan malaka talablariga; 3. Obyyektning ko‘rsatilgan maxsus talablariga; Litsenziyadan foydalanish uning harakteri va hajmiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi: Oddiy – patentdan foydalanish huquqi litsenziant va litsenziarga tegishli bo‘ladi. To‘la – huquqdan faqat litsenziant foydalanadi. Bepul – Nou-Xau va boshqa faoliyatidan foydalanish imkoniyati. Litsenziant shartnoma Patent idorasidan albatta ro‘yxatdan o‘tishi shart, aks holda, u yaroqsiz hisoblanadi.

Kashfiyot yekspertizasi va uni o‘tkazish tartibi Har qanday kashfiyot(tadqiqot) natijasini amaliyotga tatbiq etishdan avval maxsus shakllantirilgan yekspertlar hukmiga havola yetiladi va ularning yakuniy qaroriga asosan keyingi bosqichga o‘tkaziladi. Yekspertizadan o‘tkazishdan ko‘zlangan asosiy vazifa kashfiyotning ilmiy-texnik darajasini uning bajarilishi mumkin bo‘lgan imkoniyatlar va samaradorligini baholashdan iborat. Yekspertiza xulosalari asosida kashfiyotning amaliyotga tatbiq yetilishini va uni shakllantirishning maqsadga muvofiqligi aniqlanadi. Bozor munosabatlari rivojlangan barcha mamlaatlarda kashfiyotni baholash, kelishuv va shartnomalarni huquqiy jihatdan rasmiylashtirish va uni bajarilishini nazorat qilish tartibi joriy yetilgan. Bu yyerda yekspertiza o‘tkazish muddati, kelishuv va ariza berishni moliyalashtirish yuzasidan yuritiladigan taktikalar davomiyligi katta ahamiyat kasb etadi. Kashfiyotlarni amaliyotga tatbiq etish yo‘llari, kashfiyotga mos keladigan majburiy shartlar asosida doimiy ravishda takomillashtirilib boriladi. Hozirgi vaqtda davlat budjeti hisobidan moliyalashtiriluvchi kashfiyotlarni yekspertizadan o‘tkazishning uchta usuli mavjud: • yozuv harakteri; • “joriy yetilguncha” va “joriy yetilgandan so‘ng” holatni taqqoslash; • solishtirish yekspertizasi. Jahonning ko‘plab mamlakatlarida, shu jumladan, mamlakatimizda ham yozuv harakteridagi yekspertiza ommaviy tus olgan. Bu yyerda mohiyat shundan iboratki, kashfiyotni tatbiq yetilishi natijalari ma’lum bir tovarlar va xizmatlarni bozordagi holatiga ta’siri o‘rganiladi. Olingan natijalar umumlashtiriladi, prognozlar ishlab chiqiadi va pirovard ta’sir hisobga olinadi. U ilmiy-texnik tekshirish va tajribakonstruktorlik ishlarining patent huquqi, soliq qonunchiligi, ta’lim, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash bilan bog‘liqligini hisobga olishni talab etadi.

“Joriy yetilguncha” va “joriy yetilgandan so‘ng” holatni taqqoslash turi kashfiyotlarni balki kafolat, miqdor, balki sifat ko‘rsatkichlarni ye’tiborga olinishini ifoda etadi. Bu yyerda yehtimollik darajasi yuqoridir. Solishtirish yekspertizasida davlat tomonidan moliyalashtirilgan va moliyalashtirilmagan ishlar va tashkilotlar holati solishtiriladi. Bu iqtisodiy jihatdan alohida ahamiyat kasb etadi. Qisqa muddatli va tez shakllanuvchi obyyektlarga alohida urg‘u beriladi. Solishtiruv yekspertiza usuli AQSH va boshqa ilg‘or mamlakatlarda keng qo‘llaniladi. Bu usulning kamchiligi uzoq muddatli davrlarni baholashda maqsadga muvofiq emasligidir. Shunday yekan, yekspertiza o‘tkazishda barcha usullarni “yutuq” va “kamchilik”larini inobatga olgan holda umumlashgan usulni tanlash bugungi davrda yeng samarali hisoblanadi. Yekspertiza o‘tkazishda maxsus komissiya quyidagi tamoyil (tamoyil) larga tayanadi: 1 mustaqil tadqiqotchilar guruhining mavjudligi, ya’ni yekspertiza natijalari bo‘yicha kadrlar va nazorat usullarini tanlashda ishtirok yetuvchi sudyalar sifatida qarash; 2 kashfiyot va yangilik qo‘shimcha qiymatini aniqlashda faoliyatni ishlab chiqaruvchi sifatida qarash; 3 o‘rta muddatli rejalashtirish va boshlang‘ich prognozlash o‘tkazish bilan bog‘liq harajat, nazorat vaqti va samaradorlikni hisobga olish; 4 nazorat usullari davlatni fan-texnika taraqqiyoti siyosati bilan uzviy bog‘liqlikda bo‘lishi. Kashfiyotlarni yekspertizadan o‘tkazishda ishlashi va tadqiqot natijalarini ijtimoiy, iqtisodiy va yekologik muhitga potensial ta’sirini inobatga olmoq lozim. Bu yyerda kafolat nafaqat miqdor, balki sifat jihatdan baho berishi lozim.Yakuniy qaror qabul qilish jarayonida yekspert guruhining barcha a’zolari fikrlari hisobga olinishi shart. Yekspertlar kashfiyotga aloqador bo‘lgan barcha ma’lumotlarni talab qilishlari lozim. Har bir yekspertlar guruhi tarkibiga yekspertiza talab qiluvchi tomonning yuqori malakali xodimlari kiritilishiga ruxsat yetiladi.

Bugungi kunda yekspertlar ishlari doirasi nafaqat kashfiyotga baho berish bilan cheklanib qolmasliklari kerak, balki ular ishni borishini nazorat qilib turishlari ham mumkin. Mamlakatimizda ilmiy-tadqiqot ishlari, ishlanmalar uchun harajatlarni budjet hisobidan qoplab borish mexanizmi ishlab chiqilgan. Har yili fundamental va amaliy tadqiqotlar bo‘yicha loyihalar tanlovi o‘tkaziladi. Tanlov natijalariga ko‘ra buyurtmachi va bajaruvchilar orasida korxonalar, tarmoqlar hatto dalatlararo shartnomalar rasmiylashtirilib, keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Kashfiyotga mualliflar ilmiy ahamiyati tahlili asosida yekspert bahosi beriladi. Kashfiyotning ilmiy ahamiyatini baholashda quyidagilar inobatga olinadi: 1. Kashfiyot mohiyatini aniq ifoda yetilishi; 2. Tadqiqot usuli va maqsadining aniqligi; 3. Kashfiyotga sifat jihatdan tavsifnoma (kashfiyot: fundamental harakterga yega, amaliy harakterga va hokazo); 4. Ilmiy ishlanma (muammoni yyechish yuzasidan ilmiy va ilmiy – uslubiy material, mavzu yuzasidan chop yetilgan ishlar, ilmiy – uslubiy ishlanmalarning mavjudligi); 5. Qo‘yilayotgan muammoning yangilik darajasi (muallif ilk bor tadqiqot muammosini shakllantirganligi va ilmiy asoslab berganligi, yyechimda o‘ziga xos yondashuv, o‘rganilganlik darajasi va mualliflarning o‘ziga xos yondashuvlarini tavsiya yetilganligi). Kichik innovatsion korxonalarni tashkil etishni boshqarish Innovatsion faoliyat bilan shug‘ullanuvchi kichik korxonalarni tashkil etish, odatda, bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi: 1. G‘oyaning yuzaga kelishi; 2. Ta’sischilarni tanlash;

3. Ilmiy tekshirish va tajriba konstruktorlik ishlari olib beruvchi korxonani tashkil etish; 4. Korxona ishlayotgan ehtiyojni ta’minlash uchun bozorni o‘rganish,; 5. Ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yilishini zaruriy omillarini yyetkazib beruvchilarni tanlash; 6. Korxona ustav jamg‘armasini shakllantirish uchun zarur bo‘lgan Moliyaviy manbaalarni aniqlash; 7. Ta’sis hujjatlarini tayyorlash va biznes reja ishlab chiqish; 8. Korxonani Davlat ro‘yxatidan o‘tkazish; Mulk shakliga ko‘ra korxona ta’sischilari quyidagilar bo‘lishi mumkin: - davlat organlari va mahalliy o‘z-o‘zini boshqarish organlari; - jismoniy shaxslar, yakka tadbirkorlar; - tijorat tashkilotlari; - yuridik shaxslar; - xorijiy fuqarolar va xorijiy firmalar; - o‘rtoqlik uyushmalari; - jamoatchilik fondlari; Innovatsion sohadagi kichik korxonalarni tashkil etish 2 usulda amalga oshiriladi: - Yangi tashkil etish va korxonani qayta tashkil etish; Innovatsion faoliyat bilan shug‘ullanuvchi kichik korxonalarni tashkil etish O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi. Kichik innovatsion korxonalar ham o‘z faoliyatini tasdiqlangan Nizom asosida amalga oshiradi. Korxona ustavida quyidagilar ko‘rsatiladi: - korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli; - joylashgan o‘rni;

- faoliyat turi; - ta’sischilar va jamiyat javobgarligi; - jamoaning maqsadi va asosiy vazifalari; - jamg‘arma fondi; - korxona huquq va burchlari; - korxonaning tashqi iqtisodiy faoliyati; - korxona faoliyatining tugatilishi; - xujjatlarni yurgizish, topshirish, saqlash va boshqalar; Tashkil yetilgan kichik korxonalar tomonidan ko‘zlangan maqsad ilmiy- texnik, ishlab chiqarish va tijorat faoliyatidan foyda olishdan iboratdir. Kichik innovatsion korxonaning asosiy faoliyat turi: 1. Ilmiy texnik mahsulotlar ishlab chiqarish; 2. Ilmiy izlanishlar olib borish; 3. Mamlakatimiz va xorijda ishlab chiqarilgan murakkab texnika, texnologiyalarni ta’mirlash va modernizatsiya qilishga ko‘maklashish; 4. Patentlardan foydalanish huquqini sotib olish; 5. Sanoat qurilmalarini yyetkazib berish, o‘rnatish, ta’mirlash va ishga tushirishni ta’minlash; 6. O‘quv mashg‘ulotlari va madaniy tadbirlar tashkil etish; 7. Yelektron hisoblash vositalarini ishlab chiqarish, yaratish, foydalanish va realizatsiya qilish borasida kompleks ishlarni bajarish va boshqalar; Zarur hollarda kichik innovatsion korxonalar faoliyati qonunda belgilangan tartibda tugatiladi.

Adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlangan. 1995 - yil 21 - dekabr № 163-1 va 1996-yil 29-avgust №256-1 [ko‘chirma] –T.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 2. O‘zbekiston Respublikasi «Ixtirolar modellar va sanoat namunalari haqida»gi Qonuni 1994-yil 6- may, – Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Ma’suliyatlar va xizmatlarni sertifikatlash to‘g‘risida»gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1006-xi,Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999-yil. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1002-xi,-Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 5. I.A.Karimov. Istiqlol imkoniyatlari va islohotlar samaralari. Xalq so‘zi. 2009-yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha tashkiliy chora tadbirlar to‘g‘risida. Toshkent 2009yil 9-dekabr.

O'xshashlar

Menejer faoliyatini tashkil etish

Mehnat faoliyatini tashkil etish

Turizmda reklama faoliyatini tashkil etish

Menejment tizimida menejerlar faoliyatini tashkil etish

Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, rejalashtirish va tahlil etish