Инновацион фаолият маркетинги - Iqtisodiyot - Referatlar

Инновацион фаолият маркетинги

Yuklangan vaqt:

30.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

255 KB

Ko'chirib olish

Инновацион фаолият маркетинги Режа : 1. Бозор таҳлили ва маркетинг концепцияси 2. Маркетинг концепциясининг тузилиши 3. Инновацион лойиҳанинг маркетинг тадқиқоти

1. Бозор таҳлили ва маркетинг концепцияси Сўнги 20 йил ичида бозорларда чуқур таркибий ислоҳотлар ўтказилиши натижасида маркетинг стратегиясини қўллаш соҳаси жуда ўзгарди . Иккинчи жаҳон урушидан кейин бошланган ва 60- йиллар бошларигача давом этган биринчи даврда ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишнинг деярли барча соҳаларида ўсишга бўлган эҳтиёжнинг катталиги кузатилган . Бу “ сотувчи бозорлари ” нинг даври эди , яъни юқорироқ талабга эга бўлган бозорлар таклифга қараганда анча кўп эди . 50- йиллар охиридан 60- йиллар ўрталаригача кўпчилик ишлаб чиқариш ва бозор талаблари қондирилди . Ортиқча ишлаб чиқариш сезилган заҳоти бозорлар “ сотувчи ” дан “ харидор ” га томон ўзгара бошлади ( таклиф талабдан ортиқ бўлган бозорлар кўпая бошлади ). Бу туб бурилиш ҳар қандай компанияга ҳам янги мўлжаллар зарурлигини аниқ кўрсатди . Доимий “ тор жойни ” ишлаб чиқариш эмас , балки талаб ташкил қилди . Таклифнинг кўплиги тамойили сақланиб қолганида фирмалар фақат ўз маҳсулотларига катта талаб бўлган ҳолдагина узоқ вақт яшаб қолиши мумкин эди . Биз ҳозир бўлган кейинги босқичга янги маҳсулотлар ихтиро қилиш ва уларни ишлаб чиқаришга қўйишнинг вақт спирали ( даври ) кундан кунга қисқариб бормоқда . Маҳсулотларнинг одатда 5–10 йил чўзилган ҳаётий цикли энди кескин қисқармоқда . Ҳозир 3–4 йилдан ортиқ вақт мобайнида ҳеч қандай янгиланиш , қайта ишлаб чиқариш ёки маркетингнинг бундай стратегияларисиз қолиб кетган маҳсулотлар жуда кам учрайди . Юксак техникалар секторида рақобат қилувчи компаниялар йилига 2–3 та янги маҳсулот ишлаб чиқаришга мажбурдирлар . Маркетинг бўлимлари янгиданянги хизмат кўрсатиш қоидалари , маҳсулот шакллари , реклама кампанияларини ихтиро қилмоқдалар . Ҳар қандай инновацион лойиҳадан кўзланган асосий мақсад — бор ресурсларни ишлатишдан ҳам , ушбу лойиҳани амалга ошириш натижаси бўлган товарга нисбатан мавжуд ёки эҳтимолдаги талабни қондиришдан ҳам фойда олишдир . Лойиҳа муайян корпоратив стратегияларга ҳам хизмат қилиши мумкин . Масалан , компаниянинг бозордаги мавқеини кучайтиришга

ёки келгусида зарур ресурслар билан таъминлашга хизмат қилиш мумкин . Бироқ барча инновацион лойиҳалар , жумладан асосий жиҳати мавжуд ресурслардан фойдаланиш бўлганлари учун бозорни таҳлил қилиш янгиликлар , имкониятдаги инновацион дастурлар , технологиялар чегараларини аниқлашда , кўпинча эса улар жойлашган ерни танлашда ҳам асосий вазифа ҳисобланади . Инновацион лойиҳа тайёрлаш бир чизиқли ( босқичма - босқич келадиган ) эмас , балки интерфаол жараён бўлгани боис , бозорни ўрганувчи мутахассислар асосий ва қўшимча маҳсулотнинг сони ва сифати , шунингдек ресурсларнинг мавжудлиги ва эҳтиёжлар билан ҳам , технологик ва ҳудудий чекловлар билан ҳам белгиланадиган иқтисодий ўлчамлар масаласида имкониятдаги муқобиллар ҳақида тасаввурга эга бўлишлари керак . Мазкур лойиҳа маҳсулотига бўлган мавжуд самарали талабни , тегишли бозорларнинг хусусиятларини ( қондирилмаган талаб , рақобат , импорт , экспорт кабиларни ) ҳамда маркетингнинг имкониятдаги концепцияларини ўргангандан кейин исталаётган янгиликлар дастурини , жумладан зарур моддий , технологик ва меҳнат ресурсларини , шунингдек қулай жойлашув ўрнини аниқлаш мумкин . Зарур ахборотни ўз вақтида ва қўшимча харажатларсиз олиш , бундан ташқари , асосий ёки корпоратив мақсадларга эришиш учун талаб этиладиган имкониятдаги инновацион ва маркетинг стратегияларини аниқлаш мақсадида талаб ёки бозор таҳлили пухта тузилишга эга бўлиши ва режалаштирилиши керак . Маркетинг тадқиқотларини режалаштириш маркетинг тизимини тушунишга , тадқиқот мақсадлари ва доирасини аниқлашга , бозорнинг тузилишини таҳлил қилишга муҳтож . Ушбу бобда бозорни таҳлил қилиш методикалари ва маркетинг янгилиги концепциясини ишлаб чиқиш масалалари , жумладан , сотувлар дастури , кутилаётган тушумлар ва маркетинг харажатларининг ҳисоб - китоби кўриб чиқилади . Идеалда маркетологлар , маркетинг ёки инновация соҳасида молиявий жиҳатдан хато бўлиши мумкин бўлган алоҳида қарорларга йўл

қўймаслик учун , ишнинг энг бошиданоқ янгилик яратиш бўйича команданинг бошқа аъзолари билан алоқа қилиб туришлари ва бирлашишлари керак . “ Маркетинг ” терминини бошқарувнинг инновацион ечимга нисбатан бозор мўлжали сифатида изоҳлаш тўғрироқ бўлади . Шундай қилиб , инвестицион ва молиявий ечимларнинг бозорга йўналганлиги инновацион лойиҳа тегишли маркетинг тадқиқотига асосланадиган маркетинг концепцияси схемаларини тузишни ўз ичига олиши кераклигини билдиради . Маркетингни қуйидаги тўрт элемент билан ифодалаш мумкин : бизнес фалсафаси , маркетинг тадқиқоти , маркетинг воситалари , маркетинг режаси ва бюджети . Бизнес фалсафаси . Маркетинг — аввало бизнес фалсафаси бўлиб , унда эътибор маҳсулотга ёки ишлаб чиқаришга эмас , балки мавжуд ёки эҳтимолдаги истеъмолчилар гуруҳларининг фирма фаолияти марказига қўйиладиган муаммолари , эҳтиёжлари ва истакларига қаратилади . Бу корхонанинг барча даражалари ва барча функционал бўлинмаларида қарорлар қабул қилувчи шахслар ўз тафаккурини бозорга қаратишларини талаб қилади . Маркетинг тадқиқоти . Бозор ҳамда у билан боғлиқ барча нарсаларни яхши режали равишда ва системалашган ҳолда тадқиқ этиш бозорга йўналган қарорлар қабул қилиш учун шарт - шароит ҳисобланади . Имкониятдаги бозор ҳамда ушбу инновацион лойиҳа бўйича мавжуд меҳнат , ишлаб чиқариш ва молиявий ресурслар ҳақидаги ахборот асосида маркетинг стратегиялари ривожланиб борган сари лойиҳа мақсадларига эришилишини таъминлаши керак . Таъкидлаш лозимки , лойиҳани тайёрлашнинг бозорга қаратилганлиги корхонанинг маҳсулот сотиш бозорлари билан чекланиб қолмайди . Бундан ташқари , хомашё етказиб бериш бозорларини таҳлил қилиш , янгиликни жорий этиш учун талаб қилинадиган ресурслар билан таъминлаш концепциясини яратиш ҳам зарур .

Маркетинг воситалари . Маркетинг стратегияларининг муваффақиятли жорий этилиши бозорнинг яхши режалаштирилган ҳолда шакллантирилишини ҳамда зарур комбинациялар ёки маркетинг тадбирлари комплексидан фойдаланган ҳолда унга таъсир кўрсатишни талаб қилади . Маркетинг режаси ва бюджети . Маркетинг мақсадларига эришиш учун талаб этиладиган чора - тадбирлар ёки воситаларни аниқлаб олиш ҳамда барча мавжуд маркетинг воситаларидан фойдаланиб , маркетинг тадқиқотларининг натижалари асосида ҳаракат режасини ишлаб чиқиш зарур . Тегишли маркетинг харажатлари лойиҳани баҳолаш ва жорий этилганидан кейин унинг бажарилишини назорат қилиш учун зарур бўлган маркетинг бюджетида бирлаштирилади . Маркетинг концепциясининг инновацион лойиҳа стратегияси доирасида бирлаштирилиши қуйидаги расмда кўрсатилган : ЛОЙИҲА СТРАТЕГИЯСИНИНГ ТУЗИЛИШИ • жуғрофий минтақа • бозорнинг улуши • харажатлар бўйича етакчилик • дифференциация • бозордаги имконият МАРКЕТИНГ КОНЦЕПЦИЯСИНИНГ ТУЗИЛИШИ • маркетинг жиҳатлари ва стратегиялари • лойиҳа ва мақсадли гуруҳ • маркетинг мақсадлари • маркетинг стратегияси • оператив маркетинг жиҳатлари • маркетинг комплекси • маркетинг воситалари • маркетинг бюджети

Расмни стратегиялардан бошлаб восита ва ҳаракатларгача таҳлил қилсак , режалаштирилаётган жараён борган сари аниқ ва батафсил бўлиб бораётганлигини кўриш мумкин . Таъкидлаш лозимки , фақат бозор ҳақидаги маълумотлар мунтазам равишда баҳоланган ва ўрганилган тақдирдагина инновацион лойиҳанинг охирги маркетинг концепциясини ишлаб чиқиш мумкин . Фақат шу тариқа лойиҳанинг келгуси ривожланишидаги ноаниқликлар билан боғлиқ таваккални ( хавфларни ) энг кам даражага етказиш мумкин . Инновацион лойиҳа стратегияси — инновацияни режалаштириш горизонти бўлмиш вақт даврида зарур ресурсларни тақсимлашга имкон берадиган мақсад ва принциплар комплекси . Лойиҳа мақсадлари ва принципларини аниқлаш янгиликни ишлаб чиқиш учун муҳим бўлиб , қуйида тавсифланган жараённинг дастлабки нуқтаси вазифасини бажаради . Лойиҳа стратегияси — инновацион лойиҳани тайёрлашда ҳам , баҳолашда ҳам , шунингдек тегишли маркетинг концепциясини тузишда ҳам марказий бўғин ҳисобланади . У , шунингдек , янгиликнинг жойини , техник кўрсаткичларини ва уларга бўлган ресурс талабларини танлашга ҳал қилувчи таъсир кўрсатади . Инновация ғоясининг ифодасида лойиҳанинг дастлабки стратегияси , масалан , ишлаб чиқариш харажатлари масаласида рақобатчилар олдидаги устунликлар , маҳсулотнинг янги сифат хусусиятларини ишлаб чиқишга ихтисослашув тавсифланиши керак . Маркетинг тадқиқотининг вазифаларидан бири лойиҳанинг дастлабки стратегиясини маркетинг нуқтаи назаридан текшириш ва муқобил стратегияларни идентификация қилишдир . Маркетинг концепцияси маркетинг стратегиясини ҳамда инновацион лойиҳа стратегиясини жорий этиш ва лойиҳадаги ёки корпоратив мақсадларга эришиш учун талаб қилинадиган оператив чора - тадбирларни қамраб олади . Лойиҳа стратегияси аниқланганидан кейин қуйида келтирилган босқичларга мувофиқ маркетинг концепцияси ишлаб чиқилиши мумкин . Муҳим масала қуйидагидан иборат : инновацион лойиҳа стратегияси белгиланган шартларга

мувофиқ маркетинг мақсадларига эришиш учун қайси маркетинг стратегияси тўғри келади ? Маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш янгиликни режалаштиришга узоқ муддатли мўлжал олишни ҳамда янгилик фойдаланиш босқичига кирганидан кейин бозорда узоқ муддатли ҳаракатлар қилишни талаб этади ( бунинг акси бўлган концепция иқтисодий вазиятдаги жорий ўзгаришларга жавоб беришдан иборат ). Маркетинг стратегиясини таҳлил қилиш қуйидаги жиҳатларни ўз ичига олади . Истеъмолчида муваффақият қозониши мумкин бўлган мақсадли гуруҳлар ва маҳсулотларни идентивикация қилиш ; рақобатчи сиёсатни аниқлаш ( стратегиялардан қайси бири — паст нархлар ёки дифференциация стратегияси — рақобатчиларнинг бостирилишига олиб келиши керак ). Маркетинг комплекси . Одатда маркетинг комплекси тўртта маркетинг воситасининг йиғиндисидан иборат бўлади . 2- расмда ана шу тўрт таркибий қисм , яъни маҳсулот , нарх , ҳаракатлантириш ва ўтказишга тааллуқли фаолият турлари келтирилган ( Филин Котлернинг тўртта “ Р ” си —product, price, promotion, place назарда тутилади ). Тўртта таркибий қисмнинг ҳар бири Маркетинг кичик комплекси сифатида ҳам тасаввур этилиши мумкин , масалан , маҳсулот комплекси , ўтказиш ( сотиш ) комплекси , коммуникациялар комплекси ва нархлар комплекси . Маркетинг тадбирлари ва бюджети . Инновацион лойиҳани бажариш учун маркетинг фаолиятининг турларини аниқлаш ҳамда инновацион фаолиятнинг бошланиш пайти ва қанча давом этишини акс эттирадиган муваққат жадвал ( график ) ишлаб чиқиш зарур . Бу лойиҳа учун жуда муҳимдир . Маркетинг фаолиятини режалаштиришдан кўзланган мақсад — талаб этиладиган тадбирлар ва ресурсларни аниқлаш , шунингдек ишлаб чиқаришдан аввалги босқичда ва янгиликдан фойдаланиш босқичида маркетингни мувофиқлаштириш ва бошқаришдир . МАҲСУЛОТ Маҳсулотлар тўпламининг кенглиги НАРХ Нархнинг кўрсатилиши

Маҳсулотлар тўпламининг чуқурлиги Сифат Дизайн Ўров (упаковка) Техник хизмат кўрсатиш Сервис Кафолатли хизмат кўрсатиш Қайтариш мумкинлиги Харидлар Тўловдаги чегирмалар ва шартлар Молиялаштириш шартлари ҲАРАКАТЛАНТИРИШ Реклама “Паблик рилейшнз” Шахсий сотув Сотишларни рағбатлантириш Савдо маркасига оид сиёсат ЎТКАЗИШ (СОТИШ) Ўтказиш йўллари Ўтказиш тармоғининг зичлиги Буюртма расмийлаштирилганидан маҳсулот етказиб берилгунича ўтадиган вақт Захиралар Транспорт 2- Расм . Маркетинг комплекси Бинобарин , маркетинг фаолиятининг режаси — маркетинг харажатларини ҳам , янгиликдан олинадиган фойдани ҳам башорат қилишнинг асосий дастлабки шарти . Инновацион лойиҳанинг маркетинг тадқиқоти Лойиҳа стратегияси ва маркетинг концепциясини ишлаб чиқиш учун батафсил маркетинг тадқиқотлари ўтказилиши , яъни бозор ва бозор муҳитига оид маълумотларни тартибли равишда қайта ишлаш ниҳоятда муҳимдир . Маркетинг тадқиқотининг вазифаси — маълумотларни тўплаш ва талқин этиш ( изоҳлаш ), шунингдек стратегик ёки маркетинг хусусиятига эга бўлган қарорлар қабул қилиш учун асос яратиш . Маркетинг тадқиқоти асосан талабни ( охирги истеъмол ва савдо талабини ) ҳамда рақобатни , харидорнинг хатти - ҳаракати ва истеъмолчининг эҳтиёжларини , рақобатчи маҳсулотлар ва

маркетинг воситаларини таҳлил қилишдан иборат . Бунда индивидуал субъектлар ўртасидаги ўзаро боғлиқликни , уларнинг умуман бозорга муносабатини , шунингдек ижтимоий , экологик ва иқтисодий омилларнинг таъсирини инобатга олиш керак . Инновацион лойиҳа учун талаб этиладиган маркетинг тадқиқотининг доираси лойиҳани ( ва муқобилларни ) танлаш ва асослаш ҳамда тегишли маркетинг концепциясини яратиш зарурати билан боғлиқ . Тадқиқот иши , расмда кўрсатилганидек , режалаштириш жараёнига мувофиқ равишда босқичма - босқич олиб борилади . Табиийки , кейинги барча қарорлар сони ахборотнинг баҳоланиш сифатига боғлиқ . Тадқиқот босқичида йўл қўйилган ҳар қандай хато маркетинг концепцияси нотўғри бўлишига олиб келиши ва бутун лойиҳани барбод бўлиш хавфи остига қўйиши мумкин . Маркетинг тадқиқоти бошланишидан ва кейинчалик маркетинг концепциясини шакллантиришда аввал маркетинг функцияларини , унинг қуролларини , шунингдек янгилик киритиш мўлжалланаётган бозорнинг асосий кўрсаткичларини ( хусусиятларини ) ким ва нима белгилашини аниқ тасаввур қилиш керак . Корхоналар бозорда мустақил ва алоҳида ҳолда ҳамда иқтисодиёт ёки ижтимоий - иқтисодий тизим доирасида фаолият кўрсата олмайди . Худди ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар ўртасида бўлганидек , рақобатчилар ва шериклар ўртасида ҳам муайян алоқадорликлар мавжуд . Бозорни таҳлил қилиш учун ҳам , маркетинг концепцияси тузиш учун ҳам ишлаб чиқарувчилар ва охирги истеъмолчилар , шунингдек маҳсулот сотиш билан боғлиқ вазифаларни бажариш учун зарур бўлган қуроллар ва воситалар ўртасидаги ушбу алоқадорликларни ( уларни маркетинг тизими сифатида изоҳлаш мумкин ) тушуниш зарур . Янгилик учун маркетинг қуролларини танлаш нафақат истеъмолчиларга , балки бозордаги барча иштирокчиларнинг мақсадлари ва ҳаракатларига ҳам боғлиқ . Ҳар бир иштирокчи энг мақбул стратегия ва маркетинг комплексини белгилашдан олдин бошқа иштирокчиларнинг мақсад ва режаларини кўриб чиқиши кераклиги боис бу мақсадлар ва ҳаракатлар ўзаро боғлиқдир . 3.3-

расмда ишлаб чиқарувчилар , савдо агентлари ва истеъмолчилар ўртасидаги ўзаро муносабатлар тизимининг тузилиши кўрсатилган . Маркетингга системали ёндашув (3- расм ) бозор иштирокчилари ва улар фаолияти ўртасидаги ўзаро алоқаларни тушунишни осонлаштиради . Бу тизимнинг элементларига корхона ва ташкилотлар ҳам бозордаги айирбошлаш жараёнида аниқ бир роль бажарадиган алоҳида шахслар ҳам киради . Масалан , бу юқори баҳолар сиёсатига амал қилувчи рақобатчи ; паст нархлар сиёсатини олиб бора оладиган ва , бинобарин , паст сифатли маҳсулотга эга бўлиши мумкин бўлган бошқа рақобатчи бўлиши мумкин ; улгуржи сотувчилар ҳамда харидорларга алоҳида хизматлар таклиф этувчи чакана сотувчилар мавжуд бўлиши мумкин ; ва , ниҳоят ( лекин охирги навбатда эмас ), харид қобилияти турлича бўлган истеъмолчилар мавжуд . ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ ВА ТАБИИЙ МУҲИТ Тадқиқ лойиҳа этиладиган мавжудлари янгилари рақобатчилар БОЗОР Мақсадли бозор учун маркетинг мажмуи Мақсадли бозор маркетинг мажмуи учун Савдо агентлари, брокерлар Савдо агенти учун маркетинг комплекси

Истемолчилар ёки охирги фойдаланувчилар гуруҳи Маркетинг тадқиқоти ва маркетинг тизими Бозор иштирокчилари ( тизим элементлари ) ўртасида юзага келадиган ва маркетинг тадқиқотига тааллуқли бўлган ўзаро муносабатлар биринчи навбатда уларнинг фаолиятида намоён бўлади . Бу фаолиятнинг кўринишларига товар ва хизматлар айирбошлаш , тўловлар тизими ҳамда сотувчилар ва харидорларнинг бевосита мулоқоти жараёнида маркетинг воситаларидан фойдаланиш киради . Инновацион лойиҳанинг дастлабки босқичида маркетинг тадқиқоти одатда бозорни таҳлил қилишга ( асосан талаб ва таклифни таҳлил қилишга ) қаратилади . Кўпинча тадқиқот ишида маркетинг воситаларига етарли эътибор берилмайди ёки улар умуман кўриб чиқилмайди , ҳолбуки асосий рақобатчиларнинг маркетинг комплексини баҳолаш ва ушбу комплексни муайян лойиҳа учун белгилаш мазкур лойиҳанинг типи ва миқёсига катта таъсир кўрсатиши мумкин . Шу жиҳатдан қараганда , ривожланаётган ва ривожланган мамлакатларда амалга оширилаётган лойиҳалар ўртасида фарқ йўқ . Талаб ва бозорни таҳлил қилишнинг учта муҳим мақсади мавжуд бўлиб , улар инновацион тадқиқот ва инновацияларни жорий этиш босқичлари учун ниҳоятда муҳимдир . Биринчидан , “ бозор – лойиҳа ” ўзаро муносабат тизими бошқарувчилар учун равшан бўлиши керак ; иккинчидан , стратегик чекловлар ва муаммолар аниқланиши лозим ; ва , ниҳоят , лойиҳанинг стратегик вариантлари тасвирланиши зарур . Иш қуйидаги режа асосида ташкил қилиниши керак : • мақсаддаги бозорнинг тузилишини баҳолаш ; • истеъмолчиларни таҳлил қилиш ва бозорни сегментлаш ; • маҳсулот ўтказиш йўллари ( каналлари ) ни таҳлил қилиш ; • рақобатни таҳлил қилиш ; • ижтимоий - иқтисодий муҳитни таҳлил қилиш ;

• корпоратив ( ички ) таҳлил ; • маркетинг ахборотини олдиндан баҳолаш ; • хулосалар , истиқболлар , таваккаллар ( хатарлар ). Таҳлилнинг чуқурлиги ёки муфассаллик даражаси ҳар бир муаммонинг мураккаблиги ва лойиҳа ёки уни баҳолаш учун аҳамияти билан боғлиқ . Асос сифатида 4- расмдаги матрицадан фойдаланиш мумкин . Муаммоларни таснифлаш матрицасидан ҳар бир муаммога қўйиладиган талабларнинг турига ( типига ) мувофиқ фойдаланиш мумкин . I типдаги талаблар : • жуда батафсил ва тўлиқ таҳлил ; • бозор ва рақобатнинг тўлиқ таҳлили ; • келгуси стратегик вариантларни батафсил кўриб чиқиш ; • функционал стратегияларни ( маркетинг ишлаб чиқариш ва ш . к .) астасекин такомиллаштириш ҳамда асосий ва энг муҳим тахминларни текшириш ёки асослаш . II типдаги талаблар : • муаммоларни батафсил таҳлил қилиш ; • энг муҳим стратегик муқобилларни тахминий баҳолаш ; • энг муҳим функционал стратегияларни аста - секин такомиллаштириш . III типдаги талаблар : • лойиҳага дахлдор асосий муаммоларни тавсифлаш , баҳолаш ; • концепцияни муқобил вариантларни батафсил ўрганмаган ҳолда умумий таҳлил қилиш . IV типдаги талаблар : • лойиҳа шартларини оддий баҳолаш ; • концепцияни фақат энг муҳим ёки критик жиҳатлардан келиб чиқиб тайёрлаш . Муаммонинг янгилиги ва мураккаблиги Муаммонинг лойиҳа учун муҳимлиги Катта Ўртача Кичик

Юқори I I II Ўртача I II III Кичик II III IV Муаммолар таснифи Инновацион лойиҳани яратиш одатда I типдаги талабларга асосланади , ҳолбуки охирида тадқиқотнинг ҳамма муаммоли жиҳатлари ҳам бу тоифага мос келавермайди . Масалан , бозорни таҳлил қилиш муаммоларининг айрим жиҳатлари лойиҳа учун кам аҳамиятли бўлиши ҳамда ўрта ёки кичик мураккаблик даражасидаги жиҳатлар бўлиши мумкин . Одатда , инновацион лойиҳани тайёрлаш II типдаги талабларга , имкониятларни тадқиқ этиш эса — III ёки IV тип талабларига жавоб бериши керак . Талаб этиладиган ахборотни олишнинг иккита асосий усули мавжуд , ва кўп ҳолларда иккала усул қўшиб ишлатилади . Умумлаштирувчи миқдорий баҳолар бутунлай ёки асосан “ кабинет тадқиқоти ” натижаларига ( масалан , дастлаб бошқа мақсадларда тўпланган ёки тайёрланган статистик маълумотлар ёки ҳисоботларда мавжуд бўлган маълумотларга ) таянади . Анча батафсил миқдор , шунингдек сифат кўрсаткичлари одатда маркетинг тадқиқотининг бутунлай бошқача усулларидан фойдаланиш , яъни “ далада ” — маълумотларни бевосита интервью олиш , тест ўтказиш ва кузатишлар орқали тўплаш ва баҳолаш натижасида олинади . Ахборотни баҳолашнинг ушбу икки усули бозор ўлчамлари ва хусусиятларини аниқлаш жараёнида ёзма манбалар табиий равишда интервью , тест ва кузатувлар маълумотлари билан тўлдириши кераклиги сабабли бир - бирини қоплайди . Пухта танлаб олинган шахслардан интервьюлар олиш бозор ҳақида зарур маълумотлар олишнинг самарали усулидир . Кабинет тадқиқотларининг бутун имкониятларидан фойдаланиб бўлмагунча дала тадқиқотларига киришмаслик лозим . Бир томондан , дала тадқиқолари ўтказиш билан боғлиқ турли хил молиявий харажатларни камайтириш , бошқа томондан , респондентларнинг ҳаддан ташқари узоқ вақт интервью олишга салбий муносабатларининг олдини олиш учун корхона

ичида ва ташқарисида тайёрланган мавзуга алоқадор барча ёзма материалларни тўплаш ва таҳлил қилиш зарур . Бозор ҳақидаги ахборотнинг икки тури фарқланади : бозор ҳақидаги умумий ахборот ҳамда бозорнинг муайян сегменти ( истеъмолчилар гуруҳи , маҳсулот ёки маҳсулотлар гуруҳи ) ҳақидаги аниқ ахборот . Кўпчилик маркетинг тадқиқотларида қуйидаги маълумотлар мавжуд бўлади : • маҳсулотга бўлган талаб билан боғлиқ умумий иқтисодий кўрсаткичлар , аҳоли сони ва унинг ўсиш суръатлари , аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромад ва истеъмол , аҳоли жон бошига тўғри келадиган ялпи ички маҳсулот ва унинг йиллик ўсиши , даромадларнинг тақсимланиши ; • мазкур маҳсулотларни истеъмол қилиш , ишлаб чиқариш , импорт қилишга , стандартлар , чекловлар , божлар , солиқлар , шунингдек субсидиялар ва рағбатлантиришнинг бошқа шакллари , кредит назорати ва валютани тартибга солишга доир давлат сиёсати , амалиёт ва қонунчилик ; • мамлакат ишлаб чиқаришининг натурал ва қиймат кўринишидаги мавжуд даражаси , жумладан ички истеъмол учун мўлжалланган ва бозорга чиқарилмайдиган маҳсулотни ишлаб чиқариш даражаси ; • импортнинг қиймат ва натурал кўринишдаги мавжуд даражаси ( СИФ баҳолари бўйича ва ички қиймат асосида ); • субститутлар ( ўринбосар товарлар ) ҳамда уларга яқин товарларни ишлаб чиқариш ва импорт қилиш ; • тақчил истеъмол ресурслари ва бутловчи қисмлар ; • ишлаб чиқаришнинг давлатнинг иқтисодий ривожланиш режаларида белгиланган ҳамда кўриб чиқилаётган маҳсулотлар ва технологиялар , субститутлар ва бутловчи қисмларга алоқадор бўлган режалаштирилаётган кўрсаткичлари ; • мавжуд экспортнинг натурал ва қиймат кўринишидаги натижаси ; • истеъмолчиларнинг хатти - ҳаракатига хос хусусиятлар — урф - одатлари , ( индивидуал ва жамоа бўлиб ) реакция кўрсатишлари , шунингдек савдо амалиёти . Бозорнинг муайян сегменти учун муайян талаб ва бозор

ахбороти идентификация қилиниши ҳамда ушбу маълумотларнинг инновацион лойиҳани ишлаб чиқиш учун яроқлилиги аниқланиши керак . Бироқ , маълумотларнинг қамраб олиниш доираси лойиҳанинг табиатига , шунингдек маркетинг тадқиқотларининг типи ва даражасига боғлиқ ( расм ). Шу масалада бирорта тасниф ишлаб чиқиш ёки қандайдир қоидалар таклиф этиш қабул қилинмаган . Бир ҳолда саноат ишлаб чиқаришининг ўтмишдаги кўрсаткичлари ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлиши , бошқа ҳолда эса чалғитиши мумкин . Бу гап импорт , ўтмишдаги истеъмол ва баҳолар ҳақидаги маълумотларга ҳам тааллуқли . Ҳар бир ҳолатда ҳал қилувчи омиллар кўриб чиқилиши керак , чунки кўпчилик ривожланаётган мамлакатларда бўш бозор кучлари суст амал қилади . Ҳамда ҳисобнинг турли тизимлари маълумотларнинг анча бузиб кўрсатилишига олиб келиши мумкин . Маҳсулотга бўлган талаб бозорнинг номукаммаллигидан далолат берувчи монополистик ёки олигополистик рақобат ҳамда ички корхоналарда ишлаб чиқарилган товарлардан олинмайдиган катта импорт божларини ўз ичига оладиган савдо сиёсати сингари омиллар билан тийиб турилиши мумкин . Сунъий равишда ошириб юборилган ички баҳолар импорт қилиниши қаттиқ чекланган муайян товарларга мажбурлаб тиқиштирилган бўлиши мумкин . Бироқ , маҳсулот катта миқдорда кириб келганидан сўнг талабнинг хусусияти ва , бинобарин , нарх соҳасидаги вазият кескин ўзгаради . Бироқ муайян маҳсулот учун керак бўладиган аниқ талаб ва бозор ахборотини , яроқлилик даражаси ва ушбу ахборотдан инновацион лойиҳа ишлаб чиқишда фойдаланиш имкониятини ёки тадқиқот натижалари асосланиши керак бўлган муқобил маълумотларни идентификация қилиш зарур . Ҳар бир ҳолат учун ахборот манбалари аниқланиши ва келтирилиши лозим . Муҳим ахборот расман эълон қилинган маълумотлардан ( статистик маълумотномалар , ёзишмалар ҳамда ресурслар , минтақалар , ёки иқтисодиёт секторларига оид ҳукумат агентликлари , ташкилотлар ёки савдо палаталир сингари уюшмалар ўтказадиган тадқиқот маълумотлари ) дан олиниши

мумкин . Бундай маълумотлар камдан - кам ҳолларда етарлича тўлиқ ҳамда маркетинг тадқиқотларининг мақсадлари учун батафсил бўлади ва ишнинг бошланғич нуқтаси бўлиб хизмат қилиш мумкин , холос . Ривожланаётган мамлакатларда одатда умумиқтисодий кўрсаткичларга оид маълумотлар бўлади , мавжуд ишлаб чиқариш ҳақидаги рақамларда ифодаланган ахборот эса нотўғри ёки олиш қийин бўлади . Баъзи бир ривожланаётган мамлакатларда бундай маълумотлар махфий ҳисобланади , чунки муайян соҳалардаги ишлаб чиқаришга тааллуқли бўлади . Масалан , импорт ҳақидаги маълумотларни ҳар доим ҳам олиб бўлмайди ва кўпинча эски бўлади . Кўп ҳолларда кўрсаткичлар қўшилган ҳолда тақдим этилади , уларни йириклаштириш эса қийин бўлади ( агар умуман мумкин бўлса ). Муайян мамлакат ҳукумати импорт ҳақидаги охирги статистик маълумотларни бермаса , бошқа мамлакатлар экспортига доир статистик маълумотларни таҳлил қилиб вазиятни тасаввур қилиш мумкин . Кабинет тадқиқоти одатда миқдор кўрсаткичларини аниқлашда ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади ва кўпинча ҳар хил ёзма манбаларга , ҳукуматнинг махсус статистик тўпламларига мурожаат этиш зарур . Талаб ва бозорни тадқиқ этиш учун қамраб олиш лозим бўлган даврлар ҳар хил . Баъзи ҳолларда ўн йилдан ортиқ даврга оид маълумотлар бу даврдаги аномал ўзгаришлар оқибатида етарли бўлмаслиги мумкин ; бошқа ҳолатда кетма - кет келган уч ёки тўрт йил ичида зарур материални олиш мумкин бўлмайди . Битта охирги йил рақамлари умумий қатордан тушиб қолиши мумкин , ўшанда улардан прогноз ҳисобкитоблари учун асос сифатида фойдаланиб бўлмайди . Бозор ва талабни таҳлил қилиш борасида маркетинг тадқиқотлари ташкилоти таклиф этган биринчи қадам — лойиҳа учун мақсадли бозорни аниқлаш , ушбу бозорнинг тузилишини тавсифлаш ва таҳлил қилишдир . Бозор тузилишини аниқ идентификация қилиш ва сифат жиҳатдан таҳлил қилиш уни тадқиқ этишнинг пойдеворини ташкил қилади . Маркетинг тизимининг элементлари ўртасидаги барча муҳим алоқаларни , яъни

саноатнинг тузилишини ( таъминотчилар , корхоналарнинг турлари , саноат ёки тармоқнинг ташкил қилинишини ), истеъмолчиларнинг хусусиятлари , иш билан бандлик ёки рақобатнинг хусусияти , шунингдек товарларни ўтказишнинг тузилишини баҳолаш ва тавсифлаш муҳим (3 расм ). Бозор тузилишини таҳлил қилгандан кейин истеъмолчилар , уларнинг эҳтиёжлари ва хатти - ҳаракатини идентификация қилиш лозим . Қуйидаги жиҳатлар таҳлил қилиниши керак : • Бозорда нима сотиб олинаяпти ? • Нима учун сотиб олинаяпти ? Сотиб олиш мотивлари қандай ? • Ким харидор , ким сотиб олиш ҳақида қарор қабул қилаяпти , қарор қабул қилишда иштирок этаяти ? • Қачон сотиб олинаяпти ( қарор қабул қилиш жараёни , харид одатлари , масалан фасллар бўйича харидлар )? • Қанча сотиб олинаяпти ( харидлар сони ва тезлиги , частотаси )? • Қаерда харид қилинаяпти ? Бу масалалар маркетинг комплексини шакллантиришдан олдин пухта текширилиши керак . Турли бозорларда харидорлар ўзларини турлича тутадилар : истеъмол товарлари ва ишлаб чиқариш учун мўлжалланган товарлар ўртасида фарқ бўлиши табиий . Истеъмол товарлари бозори қуйидаги жиҳатларга эга : • истеъмолчи ўзи кўпинча қисман англайдиган бир қатор эҳтиёжларга эга бўлади ; • таклиф этилаётган товар истеъмолчи учун нафақат функционал , балки эмоционал ( ҳиссий ) аҳамиятга ҳам эга ; • кўпинча ҳақиқий қарор қабул қилиш жараёни бўлмайди ; истеъмолчи кўпроқ шаклланган урф - одатлар ёки қўққисидан юзага келган сотиб олиш истагига суяниб , савдо маркасига қарайди ; • истеъмолчининг фикри ниҳоятда муҳим . Ишлаб чиқариш учун мўлжалланган товарлар ( технологиялар ) бозори қуйидаги хусусиятларга эга :

• сотиб олинаётган буюмлар ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланиш учун мўлжалланади ; • истеъмолчиларнинг эҳтиёжлари кўпинча аниқ ифодаланган мақсадларга асосланади ; • қарор қабул қилиш жараёни кўпинча мураккаб бўлиб , ўз фикрларига эга бўлган кўплаб етакчилари бўлган ташкилотлар ичида юз беради ; • харидор кўпинча маҳсулотни чуқур билади ёки у ҳақда махсус билимга эга бўлади ; • истеъмолчи билан биринчи марта учрашиш ҳамда шартнома тузиш ўртасида нисбатан кўп вақт ўтади . Таҳлил умуман бозор учун ҳам , унинг ҳар бир сегменти учун ҳам амалга оширилиши мумкин . Бироқ бозорни истеъмолчиларнинг табақалашган хаттиҳаракатлари асосида муайян сегментларга бўлиш мақсадга мувофиқдир . Бунинг устига , бозорни сегментлаштириш — маркетинг воситаларидан самарали фойдаланишнинг асосий дастлабки шартидир . Бозор сегменти қуйидаги талабларга жавоб бериши керак : • сегментда истеъмолчиларнинг хатти - ҳаракати иложи борича бир хил бўлиши лозим ; • сегмент бошқаларидан аниқ ажралиб туриши керак ; • сегмент ўлчамлари бозорнинг алоҳида ( дифференциаллашган ) қисмида амал қилувчи корхона харажатларини қоплай олиши учун анча катта бўлиши керак . Сегментация қуйидагиомилларга асосланиши мумкин : • жуғрофий ёки тил билан боғлиқ мезонлар ( миллат , минтақа , шаҳар ёки қишлоқ аҳолисининг кўплиги ва ҳ . к .); • ижтимоий - демографик мезонлар : индивидуал ( ёш , жинс , даромад , маълумот , касб , оиланинг катталиги ва ҳ . к .) ёки корхонага тааллуқли ( саноатнинг ўлчами , тармоғи ва ҳ . к .); • психологик мезонлар ( истеъмолчиларнинг янгиликни қабул қилиш қобилияти , уларнинг ҳаётий мақсадлари , мавқеи ва ш . к .).

Одатда бозорни таҳлил қилишнинг биринчи қадами бозорнинг амалдаги ҳажмини ( масалан , муайян бозорда ёки унинг сегментидаги сотувларнинг жорий ҳажмини ) ҳамда бозор салоҳиятини — умуман бозорда бўлиши мумкин бўлган энг катта талабни батафсил баҳолашга тайёрлаш (3.5- расм ) ҳисобланади . Иккинчи қадам — келгуси бозор ҳажмининг қай даражада катталашишини прогнозли баҳолаш , бу масала қуйида маркетинг маълумотларини башорат қилиш ҳақидаги бўлимда кўриб чиқилади . Бу — корхонанинг бозордаги амалда бўлган ёки режалаштирилаётган улуши ҳақидаги масалани ҳал этишнинг асосидир . Бозорнинг мақсадли улуши сотув ҳажмини ва , бинобарин , ишлаб чиқариш дастурини , ишлаб чиқариш қувватларини ҳамда материалларга ва истеъмол қилинаётган ресурслар , иш кучи , инвестициялар ва шу кабиларга бўлган муайян талабларни башорат қилиш учун асос яратади . Бозорни сегментларга бўлиш ва таҳлил қилиш ўзаро чамбарчас боғлиқ бўлиб , бинобарин , улар доимо бирлаштирилиши ва алоҳида кўриб чиқилмаслиги керак . Бозорни бошқа мамлакатларга тарқатиш имконияти ҳар қандай миқёсдаги кўпгина лойиҳалар учун кўриб чиқилиши ва экспорт сотувлари — корхонанинг ишлаб чиқариш қувватини аниқлашда инобатга олиниши керак . Ишлаб чиқариш қувватлари ошиб бориши билан ўз мамлакати бозорига қараганда анча катта бозорни таъминлаш имконияти пайдо бўлади . Бозор имконияти Бозор ҳажми Кутилаётган талаб Мавжуд сотув ҳажми Бозор улуши Корхона ёки лойиҳанинг мавжуд ёки режалаштирилаётган улуши Бозор ҳажми ва улуши

Гарчи лойиҳа дастлаб импортнинг ўрнини босиш воситаси сифатида мўлжалланган бўлиши мумкин бўлса - да , шунга қарамай , у ё ишлаб чиқаришнинг энг бошида , ё бир қанча вақт ўтгач ишлаб чиқариш кўникмаларини ривожлантириш , сифатга қўйиладиган тегишли халқаро стандартларга жавоб берадиган , рақобатбардош нархдаги маҳсулотни бозорга чиқариш учун муайян экспорт салоҳиятига эга бўлиши мумкин . Масалан , нефть - кимё корхонаси ёки ўғит заводи ишлаб чиқариш бошланган заҳоти ташқи бозорга чиқиши мумкин . Йирик электр ускуналар ишлаб чиқарадиган корхоналар учун эса уларнинг ишлаб чиқариш қувватлари етарлича ўзлаштирилиши , маҳсулоти эса тўлиқ синовдан ўтиши учун бир неча йиллар керак бўлиши мумкин . Ушбу ҳолларнинг барчасида экспорт имкониятларини баҳолаш зарур . Шундай қилиб , экспорт бозорларини аниқлаш — талабни башорат қилишнинг муҳим жиҳати . Қуйидагилар халқаро рақобатнинг ривожланишига имкон бериши мумкин : миқёс эффектининг таъсири ( масалан , ишлаб чиқариш ёки маркетингда ); жойлашган ернинг устунликлари ; халқаро кооперациянинг юзага келиши ; технологиялардан фойдаланиш имконияти ва ҳ . к . Бошқа томондан , қуйидагилар халқаро савдога халал бериши мумкин : транспортда ташиш ва омборларда сақлаш харажатларининг катталиги ; товар етказиб бериш шарт - шароитларига таъсирчанлик ; маҳсулотга қўйиладиган турли миллий талаблар ; импортга қўйиладиган чекловлар , валюта назорати ва қатъий саноат стандартлари каби савдо тўсиқлари . Фирмалар ривожланаётган мамлакатларда ўзлаштиришни режалаштираётган ёки бошлаган маҳсулотлар учун ( бу эса ушбу мамлакатлардан келадиган товарлар ва хизматларнинг кўпчилиги ) бошланғич нуқта бўлиб қуйидагиларни таҳлил қилишга хизмат қилиши керак : ушбу мамлакатлар импорт харидларининг охиргилари ; бундай импорт бирлигининг қиймати ; экспорт қилувчи мамлакатлар ; импорт қилинадиган

маҳсулотнинг хусусиятлари . Бундай ахборот ички ишлаб чиқариш нуқтаи назаридан , маҳсулотнинг рақобатбардошлигини текшириш учун ҳам зарур . Биринчи навбатда аниқланиши қийин бўлмаган маҳсулотларнинг халқаро бозордаги нархи ва сифатини билиб олиш керак . Экспорт ҳамда ўз мамлакати берадиган имтиёзлар таъминлаши мумкин бўлган устунликларни инобатга олган ҳолда нарх омилларини идентификация қилиш мумкин . Сўнгра муайян маҳсулотга нисбатан экспорт имкониятининг жуғрофий йўналишини аниқлаш керак . Кўпчилик маҳсулотлар учун халқаро бозорлар мавжудлиги ва улардан айримлари бошқаларига қараганда машҳурроқ бўлганлиги боис аниқ чекловлар инобатга олиниши лозим . Фотоаппаратлар , рангли телевизорлар , стереофоник аппаратлар ва электрон калькуляторлар каби истеъмол товарлари бозори халқаро , аммо ниҳоятда рақобатли бозорлар ҳисобланади . Бироқ маҳсулот сифат ва технология жиҳатидан рақобатбардош бўлса , қадам - бақадам жаҳон бозорида мустаҳкам ўрин эгаллаши лозим . Лотин Америкасида ишлаб чиқарилган ҳамда технологияси , сифати ва нархи бўйича рақобатбардош бўлган маҳсулотлар Осиё бозорларига чиқа олмаслигига олиб келадиган сабаблар мавжуд эмас . Бундай ҳолатларда барча мамлакатларни батафсил текшириш зарурати йўқ . Ташқи бозорни ўрганишни биринчи навбатда кириб бориш лозим бўлган муайян жуда муҳим бозорлардан бошлаш мумкин . Ишлаб чиқариш қувватлари ўсиб бораётган бозор талабларини қондира оладиган даражага кўтарилганида аста - секин бошқа мамлакатларга чиқиш керак . Шундай қилиб , инновация лойиҳасида , қуйидаги саволларга жавоб бўлиши керак : • корхона ўзининг халқаро миқёсдаги фаолиятини кенгайтириб , стратегик стунликларга эга бўладими ? • у қандай аниқ устунликларга эга бўлади ( масалан , ишлаб чиқариш миқёсини кенгайтириб тежамкорликка эришиш )? • ташқи бозордаги рақобат қай даражада ва қайси соҳаларда лойиҳага хавф солади ?

• корхона жуғрофий жиҳатдан чекланган маконда фаолият юритиб , келажакда қандай устунликларга эга бўлиши мумкин ? Бозорнинг бошқа мамлакатларгача кенгайиши имкониятини кўпчилик лойиҳалар учун ўрганиш керак . Имкониятдаги экспорт бозорларининг жуғрофий жойлашувини кириб бориш даражаси хусусидаги реал прогнозлар асосида аниқлагандан кейин танлаб олинган мамлакатларда махсус бозор тадқиқотлари ўтказиш зарур . Бундай тадқиқот миқёси лойиҳанинг тахмин қилинаётган экспортга мўлжалланганлик даражасига қараб ўзгариб туриши мумкин . Экспорт бозорларини белгиловчи омиллар ички бозорларга таъсир этувчи омилларга қараганда мураккаброқ бўлиш тамойилига эга . Гарчи баҳолаш ва башоратлаш усуллари асосан бир хил бўлса - да , муайян мамлакатларни ўрганишда уларни алоҳида - алоҳида кўриб чиқиш зарур . Бундай тадқиқот миқёси лойиҳанинг тахмин қилинаётган экспортга мўлжалланганлик даражасига боғлиқ . Шундай қилиб , экспорт тадқиқотлар миқёси ташқи бозорда ўтмишда бўлган импорт таъминот ( товар етказиб бериш ) ва келажакка қаратилган умумий баҳолар билан муайян ташқи бозорда келгуси талабни батафсил прогнозлаш ўртасидадир . Бироқ бу жуда кам ҳолларда , яъни муайян маҳсулот экспортининг истиқболлари бундай қиммат тадқиқот ўтказишни оқлаган тақдирдагина қўлланилади . Сотув ёки ўтказиш каналлари — ишлаб чиқарувчиларни охирги истеъмолчилар билан боғловчи занжир . Ушбу воситачилик функциясини одатда махсус корхоналар , агентликлар ёки ўзларининг маркетинг қуролларидан фойдаланувчи вакиллар бажаради . Бундан ташқари , бу каналлар айни вақтда ишлаб чиқарувчи билан истеъмолчи ўртасида ахборот айирбошлаш йўлларидир . Охирги истеъмолчига алоҳида ва биргаликда олиб борадиган учта асосий “ йўналиш ” мавжуд : улгуржи сотувчилар орқали чакана сотувчиларга , фақат чакана сотувчилар орқали ҳамда бевосита истеъмолчиларга . Товарни ўтказиш каналлари бозорни ўрганиш натижалари асосида танланиши керак .

Улгуржи сотувчилар орқали товар ўтказиш . Бу канал энг қимматли функцияни амалга оширади , бунда товарларнинг кенг ассортименти муомалага чиқарилади ва кўплаб майда чакана савдо нуқталарига етказиб берилиши керак бўлади . Бу каналнинг устунлиги қуйидагиларда : • улгуржи сотувчи кўпинча товарларни омборда сақлаш ва захира яратиш учун уларнинг катта партияларини қабул қилади ; • улгуржи сотувчи майда сотувчиларнинг кўпчилигини қамраб олади ; • ишлаб чиқарувчининг товарни ташиш муаммолари , ҳисоб - китобларни расмийлаштириши ва кредитларни назорат қилиши нисбатан оддий бўлади ; • ишлаб чиқарувчи алоқада бўлиши зарур бўлган сотувчилар унча кўп бўлмайди . Чакана сотувчилар орқали товар ўтказиш . Товар ўтказиш ҳеч қандай чекловлар билан боғлиқ бўлмаслиги ёки айримлари билан боғлиқ бўлиши мумкин . Биринчиси қисқа вақт оралиғида жуда кенг миқёсдаги истеъмолчилар сотиб оладиган айрим маркали товарлар ҳамда худди шу тариқа харид қилинадиган баъзи маркасиз товарлар учун бўлиши мумкин . Танлаб , яъни айрим чекловлар билан товар ўтказиш савдо маркасига эга бўлган ва давлат ёки минтақа миқёсида реклама қилинаётган юксак сифатга эга бўлган , шунингдек ўрнатилиши юқори даражадаги малакани ва сотувдан кейин хизмат кўрсатишни талаб этиши мумкин бўлган маҳсулотлар учун яроқлидир . Узоқ вақт фойдаланадиган баъзи товарларни айнан шу тариқа сотиш мақсадга мувофиқ . Танлаб ўтказишнинг устунлиги , бундан ташқари , яна шундаки , ишлаб чиқарувчи истеъмолчига яқинроқ бўлади ҳамда ишлаб чиқарувчи билан чакана сотувчи ўртасидаги алоқалар анча яқин бўлади . Бевосита истеъмолчига ўтказиш . Бевосита сотиш — саноат маҳсулотлари ва ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган товарларни сотиш учун мўлжалланган одатдаги канал . Унга “ харажатлар — самарадорлик ” кўрсаткичининг энг катта бўлиши хосдир , ҳолбуки баъзи тармоқларда дистрибюторлар бўлиши зарур бўлиши мумкин . Ишлаб чиқарувчиларнинг агентларини мавжуд ёки ташкил қилинаётган корхона , узоқда жойлашган

бозорларга чиқадиган каттароқ корхона ёки муайян чекловларга эга бўлган бозор шароитида фаолият кўрсатадиган корхона тайинлаши мумкин . Бундай агентлар одатда маҳсулотни омборда сақлаш учун эмас , балки ўтказиш учун жавоб беради . Улар ўзлари сотадиган нарсаларини заводдан буюртма асосида оладилар , уларни сотгани учун комиссион ҳақ оладилар . Экспорт ҳудудида ишлаб чиқарувчининг агенти вазифасини импортёр бажаради . Унинг зиммасига бошқа мажбуриятлар ( масалан , божхона ҳужжатларини расмийлаштириш ) ҳам юклатилиши мумкин ; бироқ импортёр товарларни қайта сотиш учун харид қилади . Агар ишлаб чиқарувчи товар ўтказиш функциясини ўз зиммасига олса , бу ҳол истеъмолчилар билан яқинроқ алоқа ўрнатиш ва уларга яхшироқ хизмат кўрсатиш масаласида устунликлар бериши мумкин . Бевосита сотувларнинг бошқа каналлари — кўчама - кўча ташиб юриб сотиш ва почта орқали буюртма беришдир . 3- расмда кўрсатилганидек , савдо агенти ишлаб чиқарувчининг истеъмолчига етиб боришига имкон берадиган канал вазифасини бажаради . Лойиҳанинг маркетинг қуроллари савдо агентларининг маркетинг комплексини қўллаб - қувватлаши керак . Уларнинг асосан маҳсулотни ўраш ( идишларга жойлаштириш ) ва ҳаракатлантириш соҳасида ётадиган манфаатларини аввал - бошидан ҳисобга олиш керак . Лойиҳа вазиятини баҳолаш рақобатчиларнинг мўлжалларини ҳам инобатга олиши керак . Рақобатчиларни таҳлил қилганда эътиборни айрим асосий рақобатчиларга ёки ўхшаш хатти - ҳаракатга эга бўлган уларнинг гуруҳларига қаратиш муҳим . 6 - расмда қўйилган саволларни кўриб чиқиш лозим . Таҳлилнинг иккинчи босқичи айниқса пухта бажарилиши керак . Бунда қуйидаги саволларга эътибор бериш лозим : • рақобатчилар ўз маркетинг қуролларидан қандай фойдаланадилар ? • улар қайси мақсад гуруҳларини ( сегментларини ) ва қанчалик кенг ўзлаштирадилар ?

• улар қайси сегментларда энг кучли бўлиб , уларнинг заиф жойлари қаерда ? Рақобатчиларнинг мақсадлари Рақобатчиларнинг ўзлари ҳақидаги баҳолари Реакцияларнинг характери: Рақобатчилар ўзларининг мавжуд аҳволларидан қониқадиларми? Рақобатчилардан қандай чоралар ёки ҳаракатларни кутиш мумкин? Рақобатчиларнинг заиф жойлари нималарда? Рақобатчилардан кутиладиган энг кучли реакциялар нималардан иборат? Рақобатчиларнинг хаттиҳаракати Рақобатчиларнинг энг кучли ва заиф томонлари Рақобатчиларнинг имкониятдаги реакциялари характерининг баҳоси Бозорни ўрганиш , шунингдек , саноат кичик секторини таҳлил қилиш , лойиҳанинг тегишли иқтисодий ва ижтимоий муҳитини баҳолашдан иборат бўлиши керак . Ушбу таҳлил қуйидаги асосий саволга жавоб бериши лозим : рақобат муҳитидаги муваффақиятнинг асосий омиллари ва ушбу муайян секторга хос бўлган асосий имкониятлар ва хатарлар нималардан иборат ? Таҳлил , умуман олганда , ушбу кичик секторнинг ҳаётий цикли , унинг фойдалилик даражаси ҳамда ушбу саноат кичик секторини ўз ичига оладиган кенг ижтимоий - иқтисодий муҳитга қаратилиши керак . Кичик секторнинг ҳаётий цикли алоҳида аҳамиятга эга . 7- расмда циклнинг турли фазалари кўрсатилган . Бироқ ҳаётий цикл фазалари улар жаҳон иқтисодиёти ёки алоҳида мамлакат иқтисодиётининг ҳолати билан муносабатда кўрилаётганлигига қараб бир - биридан фарқ қилиши мумкин . Шундай қилиб лойиҳа қаратилган бозорни аниқ белгилаш — баҳолашнинг ҳаётий муҳим жиҳати . Ҳаётий цикл фазасининг идентификацияси муҳим ўрин тутади , чунки у мавжуд ва келгуси бозор имкониятлари , бозор ҳажми ва улуши хусусида

хулосалар чиқариш учун асос бўлиб ҳам хизмат қилади . Рақобатли курашда муваффақият қозониш учун ҳаётий циклнинг ҳар бир фазаси учун ҳар хил стратегиялар қўлланиши керак . Кичик секторда рақобат қанчалик кучли бўлса , сотувчилар операциялардан олиши мумкин бўлган фойдага кўрсатиладиган босим шунчалик катта бўлади . Рақобатнинг жадаллиги , расмда кўрсатилганидек , асосан кириш ва чиқиш тўсиқларининг баландлигига , кичик сектор ҳаётий циклининг фазасига , субститутмаҳсулотларнинг босимига ҳамда харидорлар ва таъминотчиларнинг ўзаро келишувга келиш қобилиятига боғлиқ .

Фойдаланилган адабиётлар : 1. В. А. Чжен – “Пул ва молия бозорлари” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 2. В. А. Чжен – “Бозор очиқ иқтисодиёт” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 3. В. А. Чжен – “Бозор қонунлари асослари” Тошкент иқтисодиёт ва ҳуқуқ нашриёти 1997 й. 4. Ё . Абдуллаев, Т. Бобоқулов – Кредит. Тошкент меҳнат нашриёти 1997 й. 5. Ўзбекистон Республикаси – Қонунлар ва фармонлар Тошкент адолат нашриёти 1993 й. 6. Ўзбекистон Республикаси Маразий банки фаолиятига доир меъ ё рий хужжатлар Тошкент 1996 й. 7. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг банк тизимини такомиллаштириш ва пул кредит муносабатларини барқарорлаштириш чоралари тўғрисидаги 1994 йил 18 март 146 сонли қарори.

O'xshashlar

Ташқи иқтисодий фаолият маркетинги

Инвестициялар маркетинги

Хизматлар маркетинги

Инвестициялар маркетинги

Саноат маркетинги