Халқаро илмий-техникавий ва иктисодий интеграция ривожланишида кишлок хўжалиги масалалари - Iqtisodiyot - Referatlar

Халқаро илмий-техникавий ва иктисодий интеграция ривожланишида кишлок хўжалиги масалалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Жаҳон қишлоқ хўжалигининг табиий шароитлари, ривожланиш омиллари ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг жойлашиши 2. Жаҳонда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва истеъмолининг асосий ривожланиш тенденциялари 3. Халқаро иқтисодий алоқалар ва уларнинг ривожланиши.

Жаҳон қишлоқ хўжалигининг табиий шароитлари, ривожланиш омиллари ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг жойлашиши Дунёда ишлаб чиқариш кучларининг ўсиб бориши билан жаҳон қишлоқ хўжалиги тараққиётида ҳам катта ўзгаришлар юз бермоқда. Олдин қишлоқ хўжалиги асосан табиий-иқлим шароитига боғлиқ ҳолда ривожланган бўлса,ишлаб чиқариш кучлари ўсиши билан бу боғлиқлик қисман камайиб бормоқда. Илм-фан ривожланиши натижасида табиий шароитларга мос янги серҳосил нав экин турлар , янги сермаҳсул зотли чорва моллари яратилмоқда. Бундан ташқари иссиқхоналарнинг қурилиши илгари етиштирилиши мумкин бўлмаган экин турларини совуқ зоналарда ҳам ишлаб чиқариш имконини бермоқда. Техниканинг ривожи сув билан кам таъминланган ерларга сув олиб келиш ёки ер ости сувлвридан самарали фойдаланиш имконини яратди. Транспорт, йўлларнинг ривожланганлиги, музхоналарнинг пайдо бўлиши кабилар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини жойлаштириш тамойилларини ўзгартириш имконини берди. Энди тез бузуливчан ва асосан истеъмолга мўлжалланган маҳсулот турларини аҳолига яқин ерларда эмас, балки энг катта самара берадиган ерларда ишлаб чиқариш имконияти туғилди. Бир сўз билан айтганда, ишлаб чиқариш кучларининг тез ривожланиши жаҳон қишлоқ хўжалигининг ишлаб чиқариш омилларидан, энг аввало ердан фойдаланиш имкониятларини кенгайтирмоқда. Шу билан биргаликда дунё аҳолисининг тез кўпайиб бориши ва мавжуд аҳолини баланслашган озиқ - овқат билан таъминлашни яхшилаш зарурати жаҳон қишлоқ хўжалигини тез суръатлар билан ривожлантиришни талаб қилади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришга қулай жойларнинг асосий қисми ўзлаштирилиб бўлганлиги жаҳон иқтисодиёти олдида катта муаммоларни вужудга келтиради. Чунки қишлоқ хўжалигига янги ишлаб чиқариш омилларини жалб этиш нисбатан анча қимматга тушади. Бу ўз 2

навбатида, жуда катта молиявий ресурсларни талаб қилади. Жаҳон давлатлари иқтисодий ривожланиш даражасининг ҳар ҳил бўлиши бу масалани янада мураккаблаштиради. Чунки янги ўзлаштирилиши мумкин бўлган ерларнинг асосий қисми иқтисодиёти паст ёки ривожланаётган давлатларга тўғри келади. Маълумки, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш табиий шароитларга (ҳарорат, рельеф, намлик билан таъминланганлик ва ҳ.з.) боғлиқлигини йўқотиш мумкин эмас. Қишлоқ хўжалиги учун ер юзининг текис қисми катта аҳамиятга эга. Маълумотларга кўра, ер юзининг текис қисми 57фоизни ёки 84,9 млн. кв. км. ни ташкил этади. Шундан 16,3 млн. кв. км. музликлар, 3,2 млн. кв. км кўллар, сув ҳавзалари ва дарёлардир. Тоғлар билан банд қисми 64 млн. кв. км. банд. Жами қуруқликнинг 22,5 млн. кв. км қишлоқ хўжалиги учун яроқли эмас. 37,5 млн. кв. км ўзлаштириш учун жуда катта маблағларни талаб қилада. Бу харажатлатлар учун жаҳон иқтисодиёти ҳали тўлиқ тайёр эмас. Бор-йўғи 9 млн. кв. км ёки жами қуруқликнинг 6 фоизи ўзлаштирилиши учун катта харажатлар талаб қилинмайдиган заҳира ерлардир. А.М.Рябчиковнинг маълумотларига кўра, ер юзи қуруқлигиниг 13 фоизи (қишлоқ аҳолиси пунктлари ва чорва фермалари ерлари билан биргаликда) қишлоқ хўжалиги билан банд. Яйлов ва пичанзорлар 19фоизни ташкил этади. Бошқача қилиб айтганда ўсмликчилик ва чорвачиликда ер юзи қуруқлик қисмининг 32 фоизидан фойдаланилаяпти. Европада қуруқликдан 32 фоиз ер ўсмликчилик ва 19фоиз яйлав ва пичанзорлардан иборат. Бу кўрсатгичлар мутоносиб ҳолда Осиёда 21 ва 15, Африкада 11 ва 23, Шимолий Америкада 12 ва 18, Жанубий Америкада 8 ва19 ва Авсралияда (Океания давлатлари билан биргаликда) 5 ва 51фоизни ташкил этади. Бу борадаги кўрсатгичлар давлатлар ўртасида ҳам кескин фарқ қилади. Энг катта ер майдонига эга давлатларда бу кўрсатгичлар қуйидагичадир. Россияда 12 ва 18, Канадада 5 ва 12, Хитойда 12 ва 27, АҚШда 18 ва 23, Бразилияда 4 ва 14, Австралияда 5 ва 54, Хиндистонда 51 ва 7 ва Аргентинада 12 ва 40 фоизни ташкил этади. 3

Қишлоқ хўжалигини юритишда ҳароратнинг аҳамияти ҳисобга олинган ҳолда ер юзи қуйидаги 4 та катта зонага бўлинган. Совуқ зона. Бу зонада ҳарорат 1200 даражадандан паст. Бу зонанинг ўзи ҳам 2 га бўлинади. А) жуда совуқ (400 даражадандан паст) ва б)совуқ (400-1200 даража). Бу зонада айрим эртаги сабзавотлар етиштриш мумкин. Ўртача (етарли) ҳароратдаги (1200-4000) зона. Бу зонада буғдой, маккажўхори, шоли, соя, қанд лавлаги ва бошқа дуккакли экинлар етиштирилади. Илиқ (4000-8000) зона. Пахта, кузги буғдой ва бошқа кўп йиллик экинлар (мевалар) етиштирилади. Иссиқ (8000 дан юқори) зона. Қишлоқ хўжалигини юритишда намликнинг, сувнинг аҳамияти катта. Бу айниқса, илиқ ва иссиқ зоналарда муҳим омилдир. Чунки бу зоналарда ўсимлик талаб қиладиган намликнинг камайиш коэффициенти 0,5дан юқори. Бу эса қўшимча суғоришни талаб қилади. Акс ҳолда ҳосилдорлик жуда паст бўлади, айрим ҳолларда эса мутлоқо маҳсулот олиш мумкин эмас. Шу муносабат билан жаҳон қишлоқ хўжалиги 3та зонага бўлинади. Намлик билан яхши, етарли таъминланган зона; Намлик билан камроқ таъминланган зона; Намлик билан жуда паст даражада таъминланган, қуруқ зона. Ҳозирда суғориладиган зоналарда 1 га экин майдонига 12000-14000 куб.м. сув (парланишлар ва ариқларди ер остига сингиб кетишлар билан бирга) сарфланмоқда. Бугунги кунда жами дарёлар ва ер ости сувларидан 2500 куб.км ёки жами тоза чучук сувнинг 6 фоизи қишлоқ хўжалиги учун ишлатилмоқда. Сув билан энг яхши таъминланган давлатларга Бразилия, Россия, Ҳиндистон, Хитой, Канада, АҚШ, Колумбия, Австралия ва Зоиркиради. Жаҳон қишлоқ хўжалиги иригация тизимининг ривожига кўра 10 та зонага бўлинган. Ўзбекистон Республикаси ирригация тармоғи энг яхши ривожланган давлатлардан саналади. 4

Ривожланган мамлакатларга АҚШ, Япония, Буюк Британия, Франция, Италия каби мамлакатлар киради. Улар жаҳон ҳудудининг 8 фоизини ва бу мамлакатлар аҳолиси дунё аҳолисининг 14 фоизини ташкил этадилар. Ривожланган мамлакатлар қишлоқ хўжалигининг иккинчи жаҳон урушидан кейинги даврлардаги ўзига хос хусусияти шундан иборатки, уларда фан-техника инқилоб ютуқларидан фойдаланиш ва хўжаликларни йириклаштиришни талаб этадиган саноатлашишнинг, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида таъсири яққол сезиладиган бўлади. Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқаришни концентрациялаш жараёни кучли бўлиши натижасида майда ва ўрта хол фермерлар оммавий равишда тугаб борди. Монополистик капитал ҳукмронлиги кучаймоқда, деҳқонларнинг ўз ерларидан ҳайдаб чиқарилиши, монополияларнинг меҳнаткашлар ҳуқуқларини поймол қилиши деҳқонлар ҳамда фермерларнинг қаршилигига учрамоқда. Масалан, АҚШ – жаҳон бўйича қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг асосий экспортери бўлиб, ривожланган мамлакатлардаги буғдой экспортининг 45 фоизини, макка донининг 55 фоизини, арпанинг 10 фоизини ва пахтанинг 33 фоизини етказиб беради. Йирик капиталистик мамлакатлар коньюктурасини сақлаб қолиш мақсадида, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштришда ҳар хил йўл-йўриқлардан фойдаланилади. Англияда субсидия тариқасида фермерларга азот ва фосфор ўғитларининг 40-50 фоиз қийматини ўз зиммасига оладилар. Францияда субсидия ҳисобига суғориш ишлари сарфининг 45 фоизини ва йўл қуриш ишлари харажатини ҳукумат ўз зиммасига олган. Юқоридаги мамлакатларда, интенсивлаштириш эвазига, майда фермерлар синиб, йирик хўжаликлар тикланмоқда. АҚШда охирги 20 йил мобайнида 2,6 млн. майда фермерлар синган. Ривожланган мамлакатларда қишлоқ хўжалигининг машина тизимига ўтиши 10-15 йилни талаб этди. 5

1960 йилга нисбатан, қишлоқ хўжалигини тракторлар билан таъминлаш Нидерландияда 7 маротаба, Германияда – 10 маротаба, Данияда – 10 маротаба, Италияда – 7 маротабага ошган. АҚШда фермерлар томонидан етиштирилган маҳсулотнинг истеъмолчиларга ташиб ўтиш мақсадида (500 млн. т. юкни) 25 минг рефрежераторлар хизмат қилмоқда. Чорва молларини ташиб ўтувчи машиналарини 1 таси 80 та йирик қорамол, 260 та чўчқа ва 6 минг бош паррандани ташиб ўтиш имконига эгадир. Калифорния штатида – мамлакатдаги помидор маҳсулотининг 90 фоизини етиштирилади. Техас штати мамлакатда мол гўштини етиштириш бўйича биринчи ўринда туради. АҚШ қишлоқ хўжалиги етиштириладиган мева, сабзавот, полиз, картошка, гўшт, тухум, маҳсулотларини тоза сақлаш мақсадида омбор ва совитгич- музхоналар билан таъминланган. АҚШда суғориш тизими деҳқончиликда 15 фоиз ер майдонида жорий этилиб, суғориладиган ерларда етиштирилган маҳсулот мамлакатда етиштириладиган маҳсулотни 3 1 қисмини ташкил этади. АҚШ ҳар йили 140-150 млрд. доллар қийматига эга бўлган маҳсулотни, шу мамлакатдан 45 млн. тонна макка дони, 36 млн. тонна буғдой, 20 млн. тонна ловия экспорт қилади. АҚШдаги озиқ-овқат подкомплекси, юқори даражадаги ривожланган маркетингги эга. АҚШ қишлоқ хўжалигида асосан оилавий фермерлар фаолият кўрсатади. Улар қишлоқ хўжалиги корхоналарининг 99 фоизини ташкил этиб, мамлакатда етиштирилган ялпи маҳсулотнинг 93 фоизини беришади. Озиқ-овқатнинг қолган қисмини акционер компаниялари ҳисасига тўғри келади. 2000 йилга келиб АҚШда 2,1 млн. оилавий фермер фаолият кўрсатади. Битта оилавий фермер ҳар йили ўртача 83 минг долларга тенг маҳсулот 6

етиштиради. Фермерларнинг ҳар бири ўртача 187 гектар ерга. Ҳар гектар ер қиймати 250 минг долларга тенг. 2-3 ишчи ва 140 минг доллар қийматига эга бўлган ишлаб чиқариш фондларига эга. Буюк Британияда фермерларнинг 50 фоизи ерни ижарага олади, қолганлари асосан майда ва ўртаҳол фермерлардир. Ўртача ҳар фермер 50 гектар ерга эга. Фермерлар орасида 2-20 гектар ерга эга фермерлар ҳам учрайди. Буюк Британияда қишлоқ хўжалигининг асосий тармоғи чорвачилик ҳисобланади. Чунки, бу мамлакат табиий яйлов ва пичанзорларга бой. Бу ерда 1 та сигирдан соғиб олинадиган сут 4350-5000 литрни ташкил этади. Товар-сут маҳсулотини етиштирадиган фермерларда ўртача 70 бошдан зиёдроқ қора мол сақланади. 10 литр сутнинг таннархи 18 пенсадан 11 пенсага қисқарди. Буюк Британияда ўсимликчилик тармоғи ялпи маҳсулотнинг 30 фоизини беради. Шундан 8 фоизи мева, сабзавот, 5,4 фоизи картошка, 9,5 фоизи дон маҳсулоти ва 2,1 фоизини қанд лавлаги ташкил этади. Жаҳонда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва истеъмолининг асосий ривожланиш тенденциялари Жаҳон қишлоқ хўжалигининг олдида турган энг асосий вазифа дунё аҳолисини баланслашган озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашдир. Бу қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ҳеч қандай қайта ишловларсиз истеъмол қилиш ва қайта ишлаш саноати учун керакли маҳсулотларни етказиб бериш йўли билан амалга оширилади. Дунё давлатлари аҳолисининг миқдори ва ўсиш суръатлари турлича бўлиши қатор мураккабликларни юзага келтиради. Бугунги кунда аҳолининг катта қисми Хитой, Ҳиндистон, Япония, Шимолий ва Жанубий Корея, Ветьнам каби осиё давлатларига тўғри келади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг катта қисми эса Европа давлатлари, АҚШ, Канада, Россия давлатларида ишлаб чиқарилади. Африка, Лотин Америкаси, Осиёнинг 7

ривожланаётган қатор давлатлари асосан қишлоқ хўжалиги билан шуғилланишсада, умумий иқтисодиётаъминлаш ривожланишининг пастлиги аграр тармоқ самарадорли кескин пасайишига сабаб бўлмоқда. Натижада ер юзи аҳолисини қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари билан бир миёрда таъминлашда катта қийинчиликлар вужудга келмоқда. Ер юзи табиий-иқлим шароити, намлик билан таъминланганлиги каби қатор объектив сабабларга кўра, турли регионларда турли қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарилади. Масалан, дон ва айниқса озиқ-овқат учун энг қимматли бўлган буғдой АҚШ, Канада, Европа давлатлари, Хитой ва Россияда кўпроқ етиштирилади. Албатта осиё ва африканинг айрим давлатларида ҳам буғдой етиштирилади. Лекин унинг сифати, миқдори, ҳосилдорлиги етарли даражада эмас. Техника экинлари ва шоли кўпроқ Осиё, сабзавот Европа давлатларида кўпроқ етиштирилади. Чорвачилик маҳсулотлари ер юзининг барча регионларида етиштирилсада, унинг миқдори турли зоналарда турличадир. Африкада қишлоқ хўжалиги, жумладан, чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш жуда кам даражада. Африканинг цеце чивини учрайдиган регионларида чорвачилик деярли ривожланмаган. Ўсмлик ёғи учун маҳсулотлар асосан АҚШ, Аргентина, Жанубий Европа давлатларида етиштирилади. Экватор атрофида жойлашган давлатларда кўпроқ меваларнинг шу регионларга хос турлари - мандарин, апелсин, банан кабилар етиштирилади. Бу ҳолат кучли товар айрибошлаш йўлга қўйилишини, давлатлар, регионлар ўртасида қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари савдосининг яхши ривожланишини талаб этмоқда. Мамлакатлар иқтисодиётининг жуда нотекис ривожланганлиги, турли сиёсий сабаблар бу масалани самарали олиб боришда катта қийинчиликлар туғдирмоқда. Шунга қарамасдан дунё аҳолисини қишлоқ хўжалиги, айниқса озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашни яхшилаш борасида қатор ишлар амалга оширилмоқда. Бу йўналишларга қуйидагилар киради: 8

турли сабабларга кўра (уруш, давлат тўнтариши, катта табиий офатлар) ўз аҳолисини минимал озиқ-овқат билан ҳам таъминлай олмаётган давлатларга бир ёки кўп марталик ёрдам кўрсатиш. Бу турдаги ёрдам бериш заруратини камайтириш йўлларини топиш устида БМТ ва ривожланган давлатлар тинмай ишламоқдалар. Албатта, бу турдаги ёрдамни камайтириш учун энг авволо, урушларнинг олдини олиш, дунёда тинчлик ўрнатиш устида ҳаракатлар қилинмоқда; ривожланаётган давлатларга ривожланган давлатлар томонидан жуда паст фоизларда кредитлар (қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини харид қилиш учун) ажратиш йўли билан, баъзан эса гуманитар ёрдам сифатида маҳсулотлар етказиб бериш. Бу асосан иқтисодиёти бир томонлама ривожланаётган жуда камбағал ва қишлоқ хўжалини юритиш мумкин бўлмаган давлатларга нисбатан амалга оширилади. ривожланаётган давлатларда қишлоқ хўжалигини ривожлантиришга йўналтирилган ёрдамлар. Бу энг мақбул йўналиш бўлиб дунёда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш кўпайишига, мавжуд имконият ва омилларнинг ишга туширилишига, натижада дунё аҳолисини шу маҳсулотлар билан таъминланиш яхшиланишига олиб келади. Кейинги 30 йил ичида шу йўшалиш асосий бўлиб ҳисоланди ва бу борада қатор амалий ишлар қилинди. Жумладан, Мексикада ишлаб чиқарилган тез пишар, сувга чидамли, сифати яхши бўлган серҳосил буғдойнинг кўплаб Африка ва араб давлатларига жойлаштирилиши 80-йилларга келиб бу давлатларда буғдой ишлаб чиқариш кўпайишига олиб келди. 80-йилларнинг охирига келиб, уларнинг айримлари буғдой экспорт қиладиган давлатларга ҳам айланишди. Англия, АҚШ, Италия ва Исроилда яратилган сут йўналишидаги қорамолларнинг янги зотлари дунё давлатларига қисман тарқатилиши бу борадаги вазият яхшиланишига олиб келмоқда. Жаҳон қишлоқ хўжалиги тараққиёти дунё давлатлари иқтисодиётининг ривожланиш даражаларига боғлиқ. Дунёнинг ривожланган давлатлари хозирги 9

кунда 350 млрд. АҚШ доллари миқдорида ўз қишлоқ хўжалигининг ривожланиши учун субъсидия ажратадилар. Бу ҳам ўзининг ижобий самарасини бермоқда. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш ишларини йирик компаниялар ўз қўлларига олганлар. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш ва сотиш ишларини монополистик компаниялар эгаллаб олганлар. Маҳсулотларнинг саноатда қайта ишлаш ва хўжаликни техника билан қайта қуроллантириш учун, фермерларга кредит бериш, ана шу компаниялар назарида туради. Туркия аҳолиси 50 млн. нафарини ташкил этади. Бу ерда қишлоқ хўжалигининг асосий тармоғи деҳқончилик ҳисобланади. Мамлакатда 22 млн. га ер ҳайдалиб экилади. Дон экинлари майдони 15 млн. га, ҳосилдорлиги 20,4га ц/ . Пахта 724 минг гектар ерга экилади. Меванинг 38 фоизини, пахтанинг 22 фоизи, сабзавотнинг 13 фоизи экспорт қилинади. Маълумки, АҚШ қитъаси ғўзанинг ер юзида энг кенг тарқалган гошпиум Хирзутум нави ватани ҳисобланади. Бутун ер куррасидаги пахта етиштириладиган 33 млн. гектарнинг 30 млн. гектарига ғўзанинг ушбу мансуб тур навларини экилади. АҚШда бозор коньюктураси ва об-хаво шароитларига қараб йилига 2150- 2850 минг тонна пахта етиштирилади. Пахтани жаҳон бозорида сотишда, энг аввало, унинг ранги, тола узунлиги, пишиш муддати, узилганда чўзилиш, нисбий узилиш оғирлиги, ифлосланганлик даражаси ҳисобга олинади. Ана шу белгилар асосида пахта 7 та навга бўлинади. Шунда 11 баллга эга бўлган тола-элита, 41 балл олган тола ўртача, 71 балл олган тола ёмон ҳисобланади. 10

Агар тола ўртачадан юқори баҳоланиб, 31, 21, 11 баллга эга бўлса, у ҳолда бундай тола қимматроқ туради ва бунда жаҳон бозорида ўртача қийматига қўшимча коэффициент қўшилади. Агар 51, 61, 71 баллдан юқорироқ бўлса, аксинча, ўртача қийматдан пасайиши юз беради. Ҳар бир той тола «Скинлаби» фирмасининг асбоби ёрдамида пахта маркентингининг юқоридаги кўрсатиб ўтилган 7 та белгиси бўйича текширилади. Толани классификациялаш натижалари пахта заводига жўнатилиб, ҳар 1 та тойга ёпиштирилади. Фермер толанинг қаердалигини ва қандай баҳоланганлигини билади. У харидор топгандан сўнг, унга фалон рақамлик шунча той ортиб бериш кераклигини омбор хизматчисига қўнғироқ қилиб айтиб қўйса, кифоя. АҚШдаги пахта заводалари катта бўлмайди. Пахта тозалаш машиналарининг унумдорлиги соатига 10-15 той (ёки 2-3 тонна). Завод қошида 11 минг тойдан иборат тайёр маҳсулот сақланадиган 3 та катта омбор бор, умумий сиғими 6-7 минг тонна бўлган бу омборлар 600 фермерга хизмат қила олиш қурбига эга. Пахта АҚШда 14 штатида етиштирилади, Ўзбекистон Республикаси жаҳонда пахта етиштириш бўйича тўртинчи ўринда туради. Хорижий мамлакатлар билан савдо алоқасидан тушган даромаднинг 80 фоизи пахта ҳисобига олинади. Халқаро иқтисодий алоқалар ва уларнинг ривожланиши Ўзбекистон 70 дан ортиқ мамлакат томонидан олиниб, улар билан дипломатик алоқалар ўрнатган. Тошкент шаҳрида 50 дан ортиқ мамлакатнинг ўз элчихоналари бор. Ўзбекистонда етиштирлган маҳсулотларнинг 80 фоизи экспорт маҳсулотлари бўлиб, Россия, Украина, Белоруссия, Туркия, Бельгия, Буюк Британия, 11

Франция, Индонезия, АҚШ, Финландия, Швейцария мамлакатларига жўнатилади. Республика Ўзбекситон – Теджен – Серакс темир йўли қуришига ўз ҳиссасини қўшган. У Трансосиё магистрали Покистон билан Туркия ўртасида алоқани яхшилашга кўмаклашади. Маълумки, жаҳондаги қишлоқ хўжалик маҳсулотлари экспортининг 60 фоизи ривожланган мамлакатлар ҳиссасига тўғри келмоқда. Ўзбекистон Россиядан олган ёғоч ва қоғоз маҳсулотлари ҳисобига бу турдаги маҳсулотларга бўлган эҳтиёжини тўлиқ қондиради. Ўзбекистон Республикасининг Саноат-қурилиш вазирлиги ва Туркиянинг «Темпа сабанчи» фирмаси ҳамкорликда ишлаб 2 та заводни ишга туширишган. Сув иншоотларини қуриш давлат комитети «Акренал» Ўзбекситонда қўриқ ва бўз ерларда пахта қайта ишлаш корхоналарини қуриб ишга туширди. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда 2000 дан ортиқ хар хил ҳамкорлик корхоналари бирлашиб, турли маҳсулотлар ишлаб чиқармоқда. Бунга « Coca - Cola », “ Pepsi - Cola ” (АҚШ), “ Rank - Kserox ” (Англия), “ Mersedez - Benz ” (Германия), “ Burelv ” (Туркия) мисол бўла олади. Халқаро иқтисодий алоқалар, қишлоқ хўжалиги бўйича кенг равишда ривожланиши мумкин. Ривожланган мамлакатларда ташқи иқтисодий алоқаларда импорт аграр протекционизм асосида жорий этилади. Протекционизм йирик фермерлар томонидан капитални тўплашда муҳим роль ўйнайди, айниқса монополистик капитални ривожлантиради (майда хўжаликлар емирилади). 1957 йилда Европадаги айрим мамлакатлар томонидан ташкил топган Европа Иқтисодий Ҳамкорлиги (ЕИҲ), Франция, ГФР, Италия, Бельгия, Нидерландия, Люксембург, Дания, Ирландия мамлакатлар ўртасидаги савдо масаласини ривожлантириш учун ўрнатилган айрим чегараларни очиб бериш имкониятини туғдиради: умумий бож хизмати тарифи белгиланди, маҳсулотларга белгиланадиган баҳоларни бошқариш ишлари келишиб олинган. 12

70 - йилларда ЕИҲ мамлакатлар аграр сиёсатини қайтадан кўриб чиқиб, қишлоқ хўжалик маҳсулотларига фермерлар томонидан ўрнатиладиган баҳо сиёсатига эътибор қаратдилар. Ривожланаётган мамлакатлар хам 1960 йилда ўз хамкорлигини ташкил этганлар. Унга 11 та мамлакат аъзо бўлиб кирган. Уларни асосий вазифаси ривожланган мамлакатлар томонидан ривожланаётган мамлакатларга иқтисодий босимга қарши зарба беришдан иборат. Мисол тариқасида, англо- голланд концерни «Юнилевер» асос бўла олади. Африка мамлакатларида йирик мой берувчи плантацияларга эга бу концерн бу турдаги мой маҳсулоти бўйича савдо алоқалари, компанияни қайта ишлаш масалалари билан шуғулланган. Европада «Юнилевер» концернига қарашли 150 та корхона мавжуд. Улар мой ва кимёвий моддалар ишлаб чиқариш билан банд. 13

Адабиётлар рўйхати : 1. «Мулкчилик тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг қонуни. Ўзбекистон Республикаси:қонунлар ва фармонлар.-Т.: Ўзбекистон,1992йил, 2. «Давлат тасаруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни.-Т.: Ўзбекистон 1992 йил. 3. «Тадбиркорлик тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни.-Т.: Ўзбекистон 1992 йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси.-Т.: Қишлоқ хўжалигида ислоҳатларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меъёрий ҳужжатлар тўплами. Шарқ наштиёти.1998 йил. 5. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Фермер хўжалиги тўғрисида».Т.:2004 йил 24 август (Янги таҳрири). 6. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Деҳқон хўжалиги тўғрисида».Т.:1998 йил 7. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Қишлоқ хўжалик кооперативи(ширкат хўжалиги) хўжалиги тўғрисида».Т.:1998 йил 8. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Қишлоқ хўжалик корхоналарни санация қилиш тўғрисида».Т.:1998 йил 9. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида».-Т.:1998 йил 10. Каримов И. А. «Қонунларимиз деҳқон манфатига хизмат қилсин.-Т.: «Ўзбекистон» 1998 йи 11. И.А.Каримов «Қишлоқ хўжалиги тараққиёти - тўкин хаёт манбаи». Олий мажлиснинг X сессиясидаги нутқ. 1997 й. (ўзбек ва рус тилларида) Т.: Ўзбекистон, 1998. 14

O'xshashlar

Халқаро иқтисодий интеграция

Меҳмонхона ва туристик комплекслар хўжалиги техникавий таъминоти ва эксплуатацияси

Товарларни стандартлаш стандартлашнинг илмий техникавий асослари.

Халкаро иктисодий муносабатларни ривожланишида молиянинг роли

Жахон кишлок хўжалиги фанининг предмети, услуби ва вазифалари