Давлат молиявий назорати - Iqtisodiyot - Referatlar

Давлат молиявий назорати

Yuklangan vaqt:

14.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1579.5 KB

Ko'chirib olish

Давлат молиявий назорати Режа: 1. Давлат молиявий назоратининг мазмуни, вазифалари ва аҳамияти. Давлат молиявий назоратининг принциплари 2. Давлат молиявий назоратининг шакллари, турлари ва усуллари 3. Давлат молиявий назоратини амалга оширувчи органлар ва уларнинг вазифалари

Давлат молиявий назоратининг мазмуни, вазифалари ва аҳамияти. Давлат молиявий назоратининг принциплари. Давлат молиявий назоратитегишли давлат ҳокимияти органларининг ҳамда маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органларининг давлат молиявий ресурсларининг шаклланиши, тақсимланиши, мақсадга мувофиқ ва самарали ишлатилиши устидан, шунингдек, давлат ва маҳаллий мулкдан қонуний асосда фойдаланиш устидан назорат қилиш юзасидан молиявий ҳуқуқ нормалари билан тартибга солинадиган мақсадли фаолиятдир. Бу фаолиятнинг асосий мақсади назорат қилинадиган объектлар фаолиятидаги камчиликларни топиш ва мансабдор шахсларни жазолашдан иборат бўлиб қолмасдан, балки бу камчиликларнинг олдини олиш, уларга йўл қўймаслик, огоҳлантиришдан иборатдир. Давлат молиявий назорати бюджет тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг молиявий назорат объектлари томонидан бузилиши ҳолларини аниқлаш, бартараф этиш ва унга йўл қўймаслик мақсадида давлат молиявий назорат органлари томонидан амалга оширилади.

Давлат молиявий назорат органлари давлат молиявий назоратини давлат молиявий назорат органлари ёки ваколатли орган томонидан тасдиқланадиган назорат қилиш йиллик режаларига мувофиқ амалга оширади. Айрим ҳолларда режадан ташқари давлат молиявий назоратини амалга оширишга: Ўзбекистон Республикаси Президентининг ёки Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг: давлат молиявий назорат органига бюджет тўғрисидаги қонун ҳужжатлари бузилганлиги фактлари тўғрисида маълумотлар келиб тушган ҳолларда давлат молиявий назорат органлари раҳбарларининг қарорлари асосида йўл қўйилади. Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва унинг тасарруфидаги ваколатли органлар давлат молиявий назорат органларидир. Давлат бюджетининг ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетларининг даромадлари қисми бўйича давлат молиявий назорати берилган ваколатлар доирасида давлат солиқ хизмати органлари томонидан амалга оширилади. Бизга маълумки, умумдавлат молиявий назорати бутун мамлакат миқёсида тегишли ваколатларга эга бўлган ихтисослашган давлат назорат органлари томонидан амалга оширилади. Umumdavlat m oliyaviy nazorati quyidagi nazorat turlarini qamrab oladi: byudjet nazorati - valyuta nazorati - soliq nazorati - bojxona nazorati - pul muomalasi nazorati

Умумдавлат молиявий назоратининг асосини бюджет назорати ташкил қилади. Бюджет назоратибарча даражадаги бюджетларнинг, давлатнинг бюджетдан ташқари фондларининг шаклланиши, давлат молиявий ресурсларининг қонуний ва мақсадга мувофиқ ишлатилиши устидан назоратни таъминлайди. Назоратнинг бу турини Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги, унинг қошидаги Назорат-тафтиш бошқармаси, Молия вазирлиги Ғазначилиги каби ихтисослашган оператив бошқариш ва назорат органлари амалга оширадилар. Ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар, ижтимоий-сиёсий тангликлар ва молиявийиқтисодий инқирозлар шароитида бюджет назоратининг аҳамияти ўсиб боради ва янгича мазмун касб этади. Бюджет назорати:  давлат молиявий назоратининг муҳим қисми бўлиб, бюджет жараёнида амалга оширилади;

 бош мақсади - бюджет муносабатларининг барча иштирокчилари томонидан бюджет қонунчилигига риоя этилишини назорат қилиш;  бюджет тизими бюджетлари маблағларининг ташкил топиши, тақсимланиши ва фойдаланилишининг қонунийлиги, мақсадга мувофиқлиги ва самарали эканлигини давлат органлари томонидан текшириш тадбирлари тизими сифатида қаралади;  қонунбузарликларнинг олдини олиш, аниқлаш, фош қилиш ва бартараф этиш бўйича чораларни қўллашга, давлат бюджетини шакллантириш ва харажатларни амалга оширишда янги имкониятларни топишга, солиқ- бюджет интизомини яхшилашга йўналтирилган;  ҳукуматнинг ваколатли органлари томонидан Ҳисоб палатаси (Ўзбекистоннинг молиявий назоратни амалга оширувчи олий мустақил органи) ни жалб қилган ҳолда, молия ва солиқ органлари томонидан (ҳукумат ижроия органларининг назорати) амалга оширилади. Бюджет назоратининг вазифалари:  бюджет моддалари ҳажми, таркиби ва мақсадлилиги бўйича тўғри тузилиши ва ижро этилишини таъминлаш;  бюджет маблағлари ҳисобига харажатларни назарда тутувчи ёки бюджетнинг шаклланиши ва ижросига таъсир этувчи давлат органларининг қонун ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари лойиҳалари, давлат дастурлари ва бошқа ҳужжатларнинг молиявий экспертизасини амалга ошириш;  бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи юритилишининг тўғрилиги устидан назорат;  бюджет маблағлари ва бюджетдан ташқари жамғармалар маблағларининг самарали ва мақсадли ишлатилиши устидан назорат;  барча даражадаги бюджетлар ва бюджетдан ташқари жамғармаларга тушумлар тўлиқ ва ўз вақтида келиб тушиши устидан назорат;  бюджет жараёнининг барча босқичларида бюджет ва солиқ интизомига риоя қилиниши устидан назорат;  турли даражадаги бюджетларнинг даромадлар базасини ошириш ва уларнинг харажатлар қисмини камайтириш захираларини аниқлаш;

 бюджетлараро муносабатлар механизмини амалга ошириш устидан назорат;  бюджет ва бюджетдан ташқари жамғармалар маблағлари ҳаракатларининг қонунийлиги ва ўз вақтидалиги устидан назорат;  исрофгарчилик ва молиявий суиистеъмолларни аниқлаш, солиқ имтиёзлари, давлат дотациялари, субвенциялар, трансфертлар ва алоҳида тўловчилар ёки ҳудудларга бошқа турдаги ёрдамларни бериш бўйича ноқонуний қарорларнинг олдини олиш ва айбдор шахсларга тегишли жазо чораларини қўллаш;  бюджет-молия интизомини кучайтириш мақсадида профилактика, ахбороттушунтириш ишлари олиб бориш. Бюджет назорати тизими ўзида қуйидаги элементларни мужассамлаштиради:

Юқорида санаб ўтилган элементлар йиғиндиси бюджет назорати механизмини ташкил этади ва у молия (бюджет) қонунчилигининг норматив- ҳуқуқий ҳужжатлари билан тартибга солинади. Бюджет назоратининг субъектлари ҳокимиятнинг вакиллик органлари (парламент назорати) ҳамда ҳукумат ва давлат бошқаруви (ижро) органлари (маъмурий назорат), Молия вазирлиги, Ғазначилик, ҳудудларнинг молия органлари, бюджет маблағларининг бош тасарруфчилари ва бошқалардир.

Бюджет назорати объектларига солиқ-бюджет соҳаси ва бюджет жараёнигина эмас, балки бозор муносабатлари субъектларининг молиявий- хўжалик фаолияти жараёни ҳам тўлиқ киради. Бюджет назорати предметига қуйидагилар киради: бюджет жараёнининг барча босқичлари; бюджетга солиқ ва бошқа мажбурий тўловларнинг тушиши; бюджетдан ташқари жамғармаларга ажратмалар; солиқлар бўйича ҳисоб-китоблар; бухгалтерия (молиявий) ҳисоби ва ҳисоботи; мақсадли бюджет жамғармалари; дотациялар; субвенциялар; ссудалар; трансфертлар; товар-моддий бойликларини айирбошлаш ва текинга бериш; божхона қиймати ва бошқалар. Давлат молиявий назоратини ўтказишнинг қонунийлиги ва мустақиллиги, шунингдек давлат молиявий назорати натижаларининг ишончлилиги ва холислиги давлат молиявий назоратининг принципларидир. 1-расм. Давлат молиявий назоратининг принциплари Davlat moliyaviy nazorati ning printsiplari Davlat moliyaviy nazorati ning ishonchliligi Davlat moliyaviy nazorati ning qonuniyligi Davlat moliyaviy nazorati ning mustaqilligi Davlat moliyaviy nazorati ning xolisligi

Молиявий фаолиятнинг ажралмас қисми ҳисобланган бюджет назоратига қонунийлик, режалилик, тизимлилик, узлуксизлик, самаралилик, ошкоралик, мустақиллик, объективлик ва лаёқатлилик принциплари хосдир. Қонунийлик принципи Конституция билан белгиланган бўлиб, давлат ва унинг барча органлари (шу жумладан назорат органлари) қонунга мувофиқ фаолият юритишини, жамият ва фуқарорларнинг манфаатлари ҳимоя қилинишиини таъминлашини назарда тутади ва пул маблағлари жамғармаларининг яратилиши, тақсимланиши ва улардан фойдаланиш жараёни молия ва бюджет қонунчилиги нормалари билан муфассал тартибга солинишида намоён бўлади. Режалилик принципи давлатнинг молиявий фаолияти молия-режа ҳужжатлари (давлат бюджети, маҳаллий бюджетлар, давлатнинг бюджетдан ташқари жамғармалари бюджетлари, бюджет ташкилотлари сметалари, давлат корхоналарининг даромадлар ва харажатлар баланси) тизимига асосланганини англатади, уларни тузиш, тасдиқлаш, ижро этиш тартиби тегишли норматив ҳужжатлар билан белгиланади. Тизимлилик принципи назорат тадбирларини ўтказишда назорат объек- тининг барча томонлари ва унинг ўзаро алоқалари вертикал ва горизонтал бошқарув тизимлари бўйича кўриб чиқилишини назарда тутади. Узлуксизлик принципи барча назорат объектлари (бошқариладиган тизим) назорат субъектлари (тизимни бошқарувчилар) томонидан доимий равишда амалга ошириладиган дастлабки оператив ва даврий назорат, уларнинг фаолиятлари шартлари ва хусусиятларидан келиб чиқиб белгиланган муддатларда назорат остида бўлишини англатади. Бу режалар ва вазифаларнинг бажарилиши устидан доимий кузатишни, белгиланган кўрсаткичлардан оғишлар аниқланганда фаолиятга тузатишлар киритиш чоралари кўрилишини таъминлайди. Назоратнинг самаралилиги принципи молия-хўжалик фаолиятидаги меъёрдан оғишларни ва уларнинг сабабларини ўз вақтида ва тўлиқ аниқлашда, шунингдек юз берган салбий ҳолатларни тезкорлик билан

бартараф этиш ва этказилган моддий зарарни ўз вақтида қоплашда намоён бўлади. Ошкоралик принципи жамият эътиборига оммавий ахборот агентлиги орқали турли молиявий-режа ҳужжатлари лойиҳаларини, уларнинг ижроси бўйича берилган ҳисоботларни, молиявий фаолиятни текшириш ва тафтиш қилиш натижалари мазмунини этказишда намоён бўлади. Мустақиллик принципи назорат қилувчи органнинг молиявий мустақиллигини, назорат органлари раҳбарларининг ваколат муддатлари парламентникига нисбатан узунлигини, уларнинг мақоми Конституция билан белгиланганлигини кўрсатади. Объективлик ва лаёқатлилик (компетентлик) принципи назорат натижалари, текширилган фактларнинг мазмуни қонунлар, йўриқномалар ва мансабдор шахсларнинг фаолиятини назорат қилишни тартибга солувчи бошқарув органларининг фармойишлари билан солиштириш асосида тўғри, тўлиқ ва объектив тушунтирилишини назарда тутади. Бу принцип назоратчи-тафтишчилар касбий маҳоратининг юқорилигини ва улар амалдаги қонун ҳужжатларига тўлиқ риоя қилишларини тақозо этади. 14 Hindistonda Moliyaviy mablag’lar ustidan Qonuniy Nazorat organi tomonidan olib boriladi. Hindistonda qonuniy nazorat instrumentlari bo’lib:  Budjetni tasdiqlash orqali nazorat qilish  Audit orqali nazorat qilish  Parlament qo’mitalari orqali nazorat qilish Demokratiya amal qiladigan mamlakatlarda qonun chiqaruvchi hokimiyat soliqlarni to’plashda hukumatga huquq beradigan qonuniy vakil hisoblanadi.

Давлат молиявий назоратининг шакллари, турлари ва усуллари. Бизга маълумки, молиявий назоратнинг дастлабки, жорий ва сўнгги назорат каби шакллари мавжуд. Бюджет назоратини ташкил этиш жараёни ҳам назоратнинг ана шу шакллари орқали амалга оширилади. Дастлабки молиявий назораттурли даражадаги бюджетлар лойҳаларини тузиш, кўриб чиқиш, тасдиқлаш; даромад ва харажатлар сметаси, бюджет билан боғлиқ қонун лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш жараёнида амалга ошириладиган назорат шаклидир. У моддий ва молиявий ресурсларни норационал ишлатилишининг олдини олишга хизмат қилади. Дастлабки назорат чоғида қўшимча маблағларни жалб қилиш имкониятлари, кўзда тутилган харажатларнинг асосланмаганлиги аниқланиши мумкин. Назоратнинг бу шакли хўжалик операцияларининг бюджет йилининг бошланишидан олдиноқ қонунлар ва меъёрий хужжатлар талаблари бузилишининг олдини олади. Масалан, молия органлари ҳар бюджет йилининг биринчи чорагида барча бюджет ташкилотларининг харажатлар сметаларининг тўғри тузилиши, тасдиқланиши ва ўз вақтида молялаштирувчи органга этказилиши устидан дастлабки назоратни ўтказадилар1. Умуман, амалдаги қонунчиликка асосан, бюджет маблағларини ишлатиш юзасидан олиб бориладиган операциялар устидан дастлабки ва жорий назорат бугунги кунда Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги, унинг жойлардаги ҳудудий бўлинмалари, Молия вазирлиги Ғазначилиги (давлат бюджетининг ғазна ижросини амалга ошириш чоғида) органларига юклатилган. Жорий бюджет назоратиоперацияларни амалга ошириш чоғида, ссудалар ва бюджет субсидияларини ажратиш пайтида, ажратилаётган молиявий маблағларнинг режавий кўрсаткичларга мувофиқлигини аниқлашда амалга оширилади. Назоратнинг бу шакли молиялаштирувчи органлар томонидан ажратилган ва сарфланаётган маблағларнинг ўзлаштириб олинишини, суъистеъмол қилиш ҳолатларининг олдини олади, молиявий интизомга риоя

қилишни, пуллик ҳисоб-китобларнинг ўз вақтида амалга оширилишини таъминлайди. Бунда бухгалтерия ҳизматлари фаолияти алоҳида аҳамиятга эга. Яхши йўлга қўйилган жорий назорат бюджет ресурсларини иқтисод қилиш имконини беради. Сўнгги назоратҳисобот даври ва бюджет йили тугагандан сўнг амалга оширилади. Сўнгги назорат ҳисобот йилида бюджет маблағларининг ишлатилиши, режавий кўрсаткичларнинг бажарилиши, харажатлар сметасининг бажарилиши, бюджет лимитлари ва нормативларига риоя қилинганлиги, бухгалтерия ҳисоби ва якуний молиявий натижаларни таҳлил ва тафтиш қилиш асосида ўтказилади. Кўп ҳолларда сўнгги назорат натижалари кейинги молиявий давр учун дастлабки назоратга замин яратади. Давлат молиявий назорати тафтиш, текшириш (шу жумладан бюджет тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг аввалги тафтишда ёки текширишда аниқланган бузилиши ҳолларини бартараф этиш юзасидан назорат тартибидаги текшириш) ва ўрганиш шаклида амалга оширилади. Давлат молиявий назоратининг турлари қуйидаги: дастлабки назорат — молиявий операциялар бажарилгунига қадар ғазначилик бўлинмалари ва молия органлари томонидан амалга ошириладиган; жорий назорат — молиявий операциялар бажарилиши жараёнида ғазначилик бўлинмалари, молия органлари ва давлат солиқ хизмати органлари томонидан амалга ошириладиган; якуний назорат — молиявий операциялар бажарилганидан сўнг давлат молиявий назорат органлари томонидан амалга ошириладиган назоратлардир.

2-расм. Давлат молиявий назоратининг турлари Давлат молиявий назоратининг усуллари қуйидагилардир: ҳужжатларни текшириш ҳажмига қараб: ёппасига назорат — текширилаётган давр учун барча бухгалтерия, молия, статистика, банк ҳужжатлари ва бошқа ҳужжатларни назорат қилиш; танлов асосидаги назорат — муайян давр учун бухгалтерия, молия, статистика, банк ҳужжатлари ва бошқа ҳужжатларнинг айрим қисмларини назорат қилиш; назоратнинг мақсадга йўналтирилганлиги ва предметига қараб: комплекс назорат — молиявий назорат объектининг муайян давр учун молиявий-хўжалик фаолиятининг барча йўналишларини назорат қилиш; мавзули назорат — молиявий назорат объектининг муайян давр учун айрим масалалар бўйича фаолиятини назорат қилиш; Davlat moliyaviy nazoratining turlari quyidagicha: dastlabki nazorat — moliyaviy operatsiyalar bajarilguniga qadar g’aznachilik bo’linmalari va moliya organlari tomonidan amalga oshiriladigan; joriy nazorat — moliyaviy operatsiyalar bajarilishi jarayonida g’aznachilik bo’linmalari, moliya organlari va davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshirilad igan; yakuniy nazorat — moliyaviy operatsiyalar bajarilganidan so’ng davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan amalga oshiriladigan nazoratlardir.

муқобил назорат — операциялар ягоналиги билан ўзаро боғлиқ бўлган ва турли молиявий назорат объектларида турган ҳужжатларни солиштиришни ўз ичига олган текшириш. Штатнинг шаҳарлар устидан бошқаруви чегараланмаган. 1996 йил Декабрида Флорида Штати Маями шаҳри бюджети ва молияси устидан 5 йиллик Штат Назорати Доскасини тузди чунки шаҳар ўз бюджет тизимини бошқара олмади. Ундан ташқари шаҳар бир неча сиёсий муамоларга дуч келди масалам ҳокимни сайлаш, ҳоким ўз жойини эгаллагандан кейин ҳам бир неча ой давомида муаммоларга дуч келди. 2002 йилда шаҳар одатий молиявий асосни қўйишда ҳато қилиб $32 миллионлик облигацияларни қайтадан сотувга қўйиб улар устидан фойда олиш мақсадида сотишга эришди. Улар олдин катта фойдага сотилганди. 2011 йилда Пенсилваниядаги Гаррисбург шаҳри керак бўлмаган чиқиндиларни ёқ қилувчи аппаратларини сотиб олиш учун 65 миллион ишлатиб ўзи банкрот бўлганини эълон қилди. Штат ҳокимияти шаҳар олдинги ишларини давом эттириши учун унинг назоратини қўлга олди. Алабамадаги Жефферсон окуруги 2011 йилда америка тарихидаги энг катта касодга учраган шаҳар сифатида шубҳали фарқларни ўшириб юборди. Муаммода $3 миллиард эга бўлган мажбурий қарзларни тўлашда омадсизликка дуч келинди. Детройид ҳам 2011 йилда штатнинг қарамўгида қолди. Мичиган шаҳарнинг молиявий ва ҳизматлар назоратини амалга ошириш ва бошқариш учун унинг бошқарувини қўлга олди. Қонуний назоратни амалга оширишда қонун чиқарувчи ҳокимят томонидан қуйидагича амалга оширилади: Конституциявий таъминот Ҳиндистон конституцияси қонуний назорат қилиш учун асос бўлиб хизмат қилади. Парламентда келиб чиқадиган Молиявий харажатлар ва пул билан бўглиқ харажатларни кўрсатадиган 109 ва 117- моддаларни таминланишига оид ва Иккала палата томонидан бирор ўзгариш билан ёки ўзгаришсиз харажат тасдиқланмаса бу харажат Парламентдан ўтди деб

хисобланилмайдиган вазиятни кўрсатувчи 108 ва 109 –моддаларга оид бўлган ҳодисаларни 107- модда ўзида акс эттиради. 109 –модда штатлар кенгашида таништирилмаган пул харажатларини ўзида ифода этади. 112- моддада эса Президент ўз навбатида ҳар молия йилига масул бўлиб мўлжалланган Ҳиндистоннинг даромад ва харажатлари тўғрисидаги баёнет Парламентга тақдим этади. 113- модданинг ҳар қисмига кўра харажатларга оид бўлган башоратлар Парламентда тан олинмайди. Бюджет тасдиғи Презедент молия йилига масул бўлиб, йиллик Молиявий баёнет сифатида қараладиган Ҳиндистон давлатининг олдинги йил учун мўлжалланган даромад ва харажатлар тўғрисидаги баёнотни тасдиқлашидан олдин Президент тақдим қилади. Парламент маҳаллий пулдан ташқари пулларни сақлайди. Умумий муҳокама давомида имтиёзли маблағлар беришдаги талаб ҳам муҳокама қилинади. Харажатлар Парламент томонидан ўзгартириш киритиш ёки киритишсиз тасдиқланади. Харажатлар Парламент томонидан тасдиқланмаса у кучга кирмайди. C )Аудит томонидан назорат Ҳиндистон конституциясига кўра назоратчи ва аудитор Парламент томонидан тайинланадиган бирлашма ва ташкилотларнинг бухгалтериясига оид ишлар билан шуғулланади. Парламент назоратчи ва аудиторларни бурчлари хизмат вазифаларига оид 1971-йилда қабул қилинган йўриқномага кўра чиқарилди. Унга 1976-йилда ўзгартириш ва қўшимчалар киритилади. Ушбу йўриқномага кўра давлат даражасида аудит олдидан бухгалтерияни ажратиш ҳамда назоратчи ва аудиторларга хисоботлар тайёрлашда янгилликлар яратишдан иборат бўлди. Давлат молиявий назоратини амалга оширувчи органлар ва уларнинг вазифалари.

Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси Давлат молиявий назоратида қуйидагиларни амалга оширади:  макроиқтисодий кўрсаткичларни, бюджет-солиқ ва пул-кредит  параметрларини шакллантириш жараёнларини, уларнинг қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқлигига риоя этилишини тизимли ўрганиш;  бюджет тизими бюджетларининг даромадларини шакллантириш ва маблағлари сарфланишини умумий, моддалар бўйича, тармоқлар ҳамда ҳудудлар кесимида назорат қилиш ва текшириш;  давлат мақсадли дастурлари амалга оширилишининг тўлиқлиги ва самарадорлигини баҳолаш;  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ва Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг банк ҳисобварақларидаги маблағларининг қонуний шакллантирилганлигини, мақсадли ҳамда самарали сарфланганлигини назорат қилиш ва текшириш;  Ўзбекистон Республикасининг республика бюджети ва Қорақалпоғистон  Республикаси бюджети, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маҳаллий бюджетлари ўртасида мақбул нисбатга эришишга доир таклифларни таҳлил қилиш ҳамда баҳолаш;  давлат активлари шакллантирилишини, улардан самарали ва мақсадли фойдаланилишини текшириш;  даромад келтирувчи тармоқлар корхоналари фаолиятини бюджет тизими бюджетларига қўшимча тушумлар захираларини аниқлашга йўналтирилган тарзда таҳлил ва назорат қилиш;  Ўзбекистон Республикасининг Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги Давлат эҳтиёжлари учун харид қилинадиган қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари учун ҳисоб- китоблар жамғармаси, Қишлоқларни қишлоқ хўжалик техникаси билан таъминлашни давлат томонидан рағбатлантириш жамғармаси ва белгиланган тартибда ташкил этилган бошқа жамғармаларнинг маблағлари тушуми ва

даромадларининг шакллантирилиши, уларнинг маблағларидан мақсадли ва самарали фойдаланилиши юзасидан таҳлил ва назорат қилиш;  валюта, экспорт ва импорт операциялари ўтказишнинг қонунийлигини, шунингдек бюджет тизими бюджетларига товарлар (ишлар, хизматлар) экспорти ва импортидан мажбурий тўловлар бўйича маблағлар тушумини назорат қилиш;  мамлакат олтин-валюта захираларининг ўрни қайта тўлдирилиши ва улар билан амалга ошириладиган операциялар устидан назорат қилиш;  ички ва ташқи активларни бошқариш бўйича ҳисоботлар ва баланс ҳисоб-китобларини таҳлил қилиш, маблағлар ва олтин-валюта захираларини чет эл банкларига ва бошқа банкларга жойлаштириш ҳамда қайта жойлаштиришнинг асосли ва самарали эканлигини назорат қилиш;  давлат қарзини бошқариш самарадорлигини таҳлил қилиш, унга ўз вақтида хизмат кўрсатилиши устидан назорат қилиш, Ўзбекистон Республикаси номидан ёки унинг кафолати остида жалб қилинган чет эл кредитлари маблағларидан самарали фойдаланиш масалалари бўйича предметли текширувлар ташкил этиш;  давлат мулки реализация қилиниши билан боғлиқ масалаларни таҳлил қилиш ва улар бўйича назоратни таъминлаш;  бюджет тизими бюджетлари маблағларидан мақсадли ва самарали фойдаланилиши устидан назорат қилишга доир вазифалар молия органлари, шу жумладан ғазначилик бўлинмалари томонидан бажарилиши самарадорлигини таҳлил қилиш;  давлат мулки улуши бўлган корхоналарнинг молия-хўжалик фаолиятини дивидендлар тўғри ҳисобланиши ва тўланиши юзасидан текшириш. Ички назорат қуйидаги мақсадларга эришиш учун амалга оширилади: -бюджетнинг тасдиқланган параметрлари (лимитлар) доирасида ижро этилишига доир маълумотларни йиғиш таҳлил қилиш, ҳулосалар чиқариш;

-бюджет ташкилотлари томонидан амалга оширилиши мумкин бўлган суустеъмолчилик ҳолатлари ҳақида ўз вақтида огоҳлантириш ва олдини олиш. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Қорақалпоғистон Респбликаси Молия вазирлиги, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларининг молия бошқармалари, туманлар ва шаҳарлар ҳокимликларининг молия бўлимлари ўз ваколатлари доирасида:  қуйи турувчи молия органлари томонидан бюджет тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижросининг таъминланиши устидан;  ижтимоий нафақалар ва кам таъминланган оилаларга моддий ёрдам тайинланиши ҳамда ўз вақтида тўланиши устидан;  бюджет ташкилотлари ва бюджет маблағлари олувчилар томонидан сметаштат интизомига риоя этилишининг таъминланиши устидан;  аксиз солиғи тўғри ҳисобланиши ва ўз вақтида тўланиши устидан;  аксиз тўланадиган айрим турдаги товарларнинг аксиз маркалари билан тўлиқ тамғаланиши ва олинган аксиз маркалари сонининг ишлаб чиқарилаётган маҳсулот ҳажмига мувофиқлиги устидан;  бюджет ташкилотлари томонидан бюджет ҳисобини юритиш ва молиявий ҳисоботни тузишнинг, шунингдек қуйи турувчи ҳудудий молия органлари томонидан бюджет ҳисоботини тузишнинг тўғрилиги устидан давлат молиявий назоратини амалга оширади. Ҳиндистон ҳукумати молия вазирлиги мамлакатнинг молиявий ва иқтисодий масалаларига маъсул ҳисобланади. У ресурслар айланиши ва давлат харажатларини назоратига ҳам маъсул ҳисобланади. Барча ҳукумат вазирликлари ичида молия вазирлиги энг муҳим орган ҳисобланади. Мустақилликкача бўлган даврда 1810- йилда алоҳида молия департаменти Британия колонияси томонидан ташкил қилинган. Унинг бўлимлари учта ҳисобланиб улар қуйидагилар:

бўлимлардан иборат бўлиб 1947-йилда молия вазирлиги сифатида қайтадан номланган. Мустақил Ҳиндистоннинг биринчи бюджети 1947-йил 26ноябрда ўша пайтдаги молия вазири Четтй томонидан тақдим қилинган. Молия вазирлиги иқтисодий масалар, харажатлар, даромадлар, молиявий хизматлар, инвестиция ва ижтимоий маблағлар бошқаруви каби бўлиммалардан иборат. А) Иқтисодий масалар департаменти таркибидаги бўлимларнинг вазифалари қуйидагилар: Моддий ёрдам бугалтерия ва аудит бўлими Бу бўлим турли агентликлар ва кредит бўлимлари томонидан тақдим қилинган қарзлар грантлар учун фондларнинг пасайишини мувофиқлаштиришга масул ҳисобланади. Шунингдек бу бўлим турли хизмат кўрсатувчиларнинг даврий харажатларини кафолатлайди, ташқи ёрдамлар ҳисобини юритади, экспортни қўллаб қувватлашда текширувни амалга оширади ва кредит бўлимларини бошқарув малумотлари билан таминлайди Бошқарув ва мувофиқлаштириш бўлими Бу бўлим қуйидагиларга маъсул: Шу департаментнинг ишчилари ва офицерларига алоқадор админстратив ва пенция масалари Департаментнинг ишчи жамоаси учун фарованлик масалалари Moliya vazirligi bo’limlari iqtisodiy masalalar bo’yicha Xarajatlar bo’yicha Daromadlar bo’yicha

Маҳаллий тренинг дастурлари ва ташкилий масалаларга алоқадор административ масалалар Субординатив идоралар ва Иқтисодий масалалар департаментидаги ҳукуматнинг рамзий сиёсатининг амалга оширилишини назорат қилиш Протокол вазифалари Департаментга нисбатан оммавий шикоятлар Марказий регистрация  Умумий админстратив масалалар Икки тарафлама кооперация бўлими Бу бўлим катта саккизлик давлатлари (яъни Америка Қўшма Штатлари, Англия, Франция, Италия, Канада, Япония, Германия ва Россия федерацияси) дан икки тарафлама ривожланиш ёрдами билан шуғулланади ва унга алоқадор сиёсатни юритади. Бу бўлим шунингдек, турли халқаро агентликлар томонидан таклиф қилинган тўрт хафтагача бўлган қисқа муддатли барча хорижий трейнинг курсларини ташкиллаштиради. бюджет таснифи Бюджет таснифи Темирйўллар, шунингдек грантларга бўлган ортиқча талаб ва грантларни оширишга бўлган талаблардан кўра парламент марказий ҳукумат бюджетини тасдиқлаш ва тайёрлаш учун маъсулдир. Бюджет, унга қўшимча ва давлат даромадларини ошиши ва бирлашган ҳудудлар ҳам президент бошчилигида бу таснифга мос келади. Бундан ташқари, бу тасниф жамоа мажбурияти, Марказий Ҳукумат бозор ижараси ва Марказий Ҳукумат томонидан ижарага бериш шарт- шароитларини тузатиш, маъмурият фоиз ставкасини тузатиш ва Марказий Ҳукумат ҳолатида соатдан фойдаланиш керак. Бу тасниф, шунингдек, тасниф Миллий Жамғарма Ташкилоти ва Кичик Жамғариш Тизимига, мажбуриятларига, хизмат тури ва сифатига, Ҳиндистон Аудиторлик хизматига, бухгалтерия фаолиятига боғлиқ бўлган масалалар билан шуғулланади, шунингдек, Миллий ҳимоя фонди, Темирйўл шартномавий комитети ва марказий йўл фонди билан бюджет таснифини боғлиқлиги тўғрисида хам шуғулланади. Бюджет таснифи шунингдек,

фискал сиёсат бошқарувчиларига боғлиқ функциялар (ФСББ) ва бюджет бошқаруви 2003-йилда тузилган акт, 2012йилда тузатилган ва қоидалар келтирилиб ўтилган. Ғазначилик бўлинмалари давлат молиявий назоратини:  бюджет ташкилотларининг ва бюджет маблағлари олувчиларнинг товарларни этказиб берувчилар (ишларни бажарувчилар, хизматлар кўрсатувчилар) билан Давлат бюджети ва давлат мақсадли жамғармалари бюджетлари маблағлари ҳисобига тузилган шартномаларини харажатлар сметаларида кўрсатилган суммалар доирасида ҳамда белгиланган мақсадларга мувофиқ тузилганлиги устидан назорат қилиш асосида мажбурий рўйхатдан ўтказиш;  харажатлар сметаларида ва рўйхатдан ўтказилган шартномаларда назарда тутилган суммалар доирасида бюджет ташкилотлари ва бюджет маблағлари олувчилар номидан ҳамда уларнинг топшириғи бўйича товарларни (ишларни, хизматларни) этказиб берувчиларнинг ҳисобварақларига тўловларни бевосита амалга ошириш орқали тўлов интизомига риоя этилишини таъминлаш йўли билан амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Назорат-тафтиш бош бошқармаси ва унинг ҳудудий бўлинмалари: бюджет ва смета-штат интизомига риоя қилиниши; бюджет тизими бюджетларининг харажатлари ижроси; бюджет тизими бюджетларининг маблағлари ҳисобидан тўловларни амалга оширишнинг навбатлилиги, муддатларига риоя этилиши ва тўлиқлиги;  давлат инвестиция дастурларини амалга ошириш учун марказлаштирилган манбалардан ажратиладиган маблағлардан мақсадли фойдаланилиши;  Ўзбекистон Республикасининг чет элдаги дипломатик муассасалари томонидан чет эл валютасидаги маблағлардан тўғри ва мақсадли

фойдаланилиши;  пенциялар ва нафақалар тўғри тайинланиши, ҳисобланиши ва ўз вақтида тўланиши;  тиббий-меҳнат эксперт комиссияларининг фаолияти;  бюджет ссудалари ва кредит линияларидан мақсадли фойдаланилиши;  Ўзбекистон Республикаси томонидан ёки унинг кафолати остида жалб қилинган кредитлардан (қарзлардан) мақсадли фойдаланилиши;  инсонпарварлик ёрдами ва техник кўмаклашиш маблағларидан  мақсадли фойдаланилиши;  давлат харидлари бўйича тендер (танлов) савдоларининг тўғри ўтказилиши устидан давлат молиявий назоратини амалга оширади. Бюджет ташкилотларини назорат қилиш режалари давлат молиявий назорат органлари томонидан тасдиқланади. Давлат молиявий назорат органлари молиявий назорат объекти мансабдор шахсларининг ҳаракатларида жиноят аломатлари бўлган ҳуқуқбузарликлар аниқланган тақдирда назорат материалларини ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга топширади. Молиявий назорат объекти мансабдор шахсларига нисбатан маъмурий ҳуқуқбузарликларга доир материаллар судларга ёки тегишли ваколатли давлат органларига топширилади. Ҳиндистоннинг назоратчи бош аудитори. А) Келиб чиқиши Бухгалтерия ва аудит тажрибалари Ҳиндларга тарихий даврлардан маълумдир. Каутилянинг Аршастра асари Маурян даврларидаги бухгалтерия ва аудит фаолияти жараёнлари ва механизмларини яққол ёритиб берувчи давлат арбоблари ҳақидаги тарихий китобдир. Мукерж Гуптанинг фикрига кўра бошқарувчилар муккамал ва тартибли тизимларни жорий қилишган яъни ҳозирги бош ҳисобчи лавозимига ўхшаш тарзда бухгалтерия ташкилотини алоҳида вазифаларга жойлаштириб чиққан ва даврлар мобайнида аудитда ҳисоб-китобнинг амалий тажрибалари сақланиб келган. Гупта сулоласи даврида Мауря намоёндалари даврида

бўлгани сингари ҳисоб китоблар сақланиб қолган ва даврлар мобайнида аудитга ва маъқуллангани топширилган, кейинчалик, ҳисоб бошқармаси вакили ва вазирлар кенгашида ўз ҳаракатлари учун жавобгар ҳозирги бош ҳисобчига тўғри келувчи кенг равишда талқин қилинганда Патюоарика деб номланувчи сўздан фойдаланиш юзага келди. Ўрта асрларда деҳлида Мушриф ва Мустафилар салтанати бухгалтерияга ва аудитга жавобгар бўлишган. Муҳгал бошқарувчилари даромадларни йиғиш ва аудиторлик ишларини олиб боришга ўз диққатларини қаратишган. Вазир ёки Девон Муҳгал даврида молия бошқармаси вакили сифатида фаолият юритган. Шунга қарамай бухгалтериянинг ва аудитнинг янги замонавий тизимларини Ҳиндистон ҳудудида амалиётга жорий қилиниши Британлар ҳукмронлиги даврига бориб тақалади. Қироличанинг 1858 йилдаги ҳисобчиларни таёрлаш ва якка тартибдаги аудиторларни тайилш тоғрисидаги қарори Ҳиндистон бош ҳисобчилари идорасида янги лавозимни вужудга келтирди. 1860 йилда бухгалтерия ва аудиторлик вазифалари бирлаштирилди ва бош аудитор сингари бош ҳисобчи ҳам қайта шакллантирилди. 1919 йилги Ҳиндистон ҳукумат қонуни бош аудиторга юқори давлат мақоми берди ва 1935 йилдаги қонунга кўра 166 дан 171 чи моддагача бош аудитор идорасини кучайтиришга қаратилган. 1950 йил Ҳиндистон конституцияси мустақиллигидан сўнг бош аудитор бош назоратчи аудитор деб қайта номланди. (Б) БНА нинг конституциявий ўрни БНА нинг вазифалари Ҳиндистон конституцияси ва мустақил конститутсавий ташкилот томонидан белгиланади. БНА қонун ҳужжатлари орқали рухсат этилган ҳар бир ҳаракатга кетган ҳар бир сарф меъёри устидан назорат қилувчи шахсдир. Конституция БНА мустқиллигини кафолатлайди ва ҳеч кимга ён босмасдан, қўрқмасдан, меҳр оқибат қилмасдан молиявий бирдамликни, одамларни қизиқишини қонунан ҳимоя қилиш ва қонун билан мутаносиблигига кўмаклаш вазифаларини талаб қилади. БНА нинг ўрни Ҳиндистон конституциясининнг 5 қисми ва 5 бўлимида 148 моддада келтириб ўтилган.

Ҳиндисотн назоратчи ва бош аудитори президент томонидан унинг қўли ва муҳри асосида маълум муддатга тайинланади ва идорадаги ўзини тутиши ва фаолияти юзасидан фақатгина олий суд томонидан ўз лавозимидан четлатилиши мумкин. Назоратчи ва бош аудитор этиб тайинланган ҳар бир шахс, ишга киришдан аввал президентдан аввал кимнидир ўз вакили сифатида аниқлайди ва тавсия этади ва шу шахс 3- тартибга мувофиқ бу шахс розилик билдиради ва қасамёд қилади. Бош аудитор ва азоратчининг хизматининг ойлик маоши ва бошқа шарт- шароитлар қоунун орқали Парламент томонидан белгилаб берилиши мумкун ва ўзлари хоҳлагунча иккинчи тартиб бўйича белгиланади. Шуни инобатга олиш керакки, на Бош аудиторнинг ойлиги на назоратчиининг ойлиги ишни тарк этиш, пенцияга, ёш нуқтаи назаридан нафақага чиқиш юзасидан келишувдан кейин унинг камчиликларидан фарқланмайди. Бош аудитор ёки назоратчи ишни тўхтатгандан сўнг Ҳиндистон ҳукуматда ёки бошқа давлат ҳукумат идораларида ортиқ фаолиятини давом эттира олмайди. Бу қонун ёки парламент томонидан яратилган қонунларнинг амал қилиниши масаласи, шахсларнинг Ҳинд аудиторлик ташкилотида ёки бухгалтерия бошқармасида хизмат қилиш шарт-шароитлари ва Бош аудиторнинг ва назоратчининг бошқарув вазифалари назоратчи ва бош аудитор билан суриштирув ишлари олиб борилгандан сўнг президент қоидалари асосида кўрсатиб берилади. Назортчи бош аудитор идорасининг бошқарув харажатлари ойликлар, мукофот пуллари ва нафақа тўловлари ёки шахснинг идорадаги хизмати Ҳиндистон барқарор фонди томонидан тўланади. ( C ) Назоратчининг ва бош аудиторнинг бурч ва вазифалари Назоратчи ва бош аудитор парламент томонидан чиқарилган қонунлар асосида давлат ҳисоб органлари ва ҳисоб бирлашмаси ёки бошқа давлат органлари билан алоқада ўз бурч ва вазифаларини бажаради бу конституция

амал қилишдан аввал, вакил қилиб тайинланган шахс ҳисоб бирлашмаси ва давлат ҳисоб бошқармаси билан боғланган тарзда Ҳиндистон ҳисоб бошқармаси ва вилоятлар бошқармаларида бош аудитор томонидан тан олиниши биланоқ зудлик билан бу каби бурч ва вазифаларни амалга оширади. Ҳисоб бирлашмаси ва давлат ҳисоб бошқармаси президент томонидан назоратчи ва бош аудиторнинг таклифи асосида фаолият юритади. (1) Аудиторлик ҳисоботлари. Назоратчи ва Ҳиндистон бош аудиторнинг ҳисоб бирлашмасига оид ҳисоботлари президентга кўриб чиқиши учун топширилади ва пресидент уни парламентнинг ҳар бир палатасига топширади. БНА нинг мажбурият ва ваколатлари Ҳинситоннинг ҳокимликлари ва вилоятлар ҳисобварақалари билан алоқадорликда Конситуция ижроси бошланишидан олдин БНА айрим мажбуриятларни ва ваколатли фаолиятларни Уюшма, Давлат ва бошқа давлат ваколатли органлари ҳисоб рақамлари билан алоқадорликда амалга оширади ва қабул қилинган ҳар қандай қонун Парламент назорати остида ёки унинг ёрдамида тайинланади ва БНА айрим мажбуриятларни ва ваколатли фаолиятларни Уюшма, Давлат ҳисоботлари билан алоқадорликда Ҳиндистоннинг Умумий Аудиторликидан фойдаланган ҳолда амалга оширади. Аудиторлик баёноти Ҳиндистоннинг Молия ва Умумий Аудиторлики Уюшма ҳисоб рақамларига тегишли баёнотларни Президентга тақдим этади, Президент баёнотларни Парламент Уйига тақдим этишга тайёрлайди. Ҳиндистоннинг Молия ва Умумий Аудиторлиги мамлакат ҳисоб рақамларига тегишли баёнотларни мамлакат губернаторига тақдим этади. Мамлакат губернатори баёнотларни мамлакат қонун чиқарувчи органига тақдим этишга тайёрлайди. БНА мажбуриятлари, ваколатлари ва сервис ҳизматидаги ҳолати. 1971йилдагига 1976,1984,1987ва 1994 йилларда ўзгартиришлар киритилган.

Ҳиндистоннинг Молиявий ва аудиторлик ишлари бўйича функцияси Ҳиндистоннинг конситуциясининг асосан 149 дан 151 гача бўлган бўлимида келтириб ўтилган. 149 чи бўлимда Ҳинситоннинг ҳокимликлари ва вилоятлар ҳисобварақалари билан алоқадорликда Конситуция бошланишидан олдин БНА айрим мажбуриятларни ва ваколатли фаолиятларни Уюшма, Давлат ва бошқа давлат ваколатли органлари ҳисоботлари билан алоқадорликда амалга оширади ва қабул қилинган ҳар қандай қонун Парламент назорати остида ёки унинг ёрдамида тайинланади ва БНА айрим мажбуриятларни ва ваколатли фаолиятларни Уюшма, Давлат ҳисоботлари билан алоқадорликда Ҳиндистоннинг Умумий Аудиторликидан фойдаланган ҳолда амалга оширади. Бу ўтиш дастурлари мобайнида, Молия ва Умумий Аудиторлик(БНА) ўзининг мажбуриятлари ва ваколатли фаолиятларини 1936 йил Ҳиндистон ҳукумати томонидан қабул қилинган (Аудит ва ҳисобварақалар) буйруқ, асосида уюшган ва штат ҳисоботлари билан мувофиқликда бажаришни давом эттиради. Бу буйруқ 1936-йил Ҳиндистон ҳукумати томонидан қабул қилинган (Аудит ва ҳисобварақалар) буйруқ, 1971 йилдан Молиявий ва Умумий Аудиторлик (мажбурият, ваколат ва сервис ҳолати) қонуни сифатида Парламентта тасдиқланди. 1971 йил 15 декабрда кучга киритилди ва 1976,1984,1987, 1994 йил унга ўзгартиришлар киритилди. Бу қарорнинг негизи конситуциянинг 148(3) ва 149 бўлимида бериб ўтилган. Унга кўра (а) БНА сервиси соҳасида ишловчилар учун ойлик маош ва бошқа имкониятлар ва (б) БНА нинг мажбуриятлари ва ваколатлари, Уюшма, Давлат ва бошқа давлат ваколатли органлари ҳисоботлари ва аудиторлик ҳисоботлари билан алоқадорликда тайинланиши келтириб ўтилган. Давлатнинг бошқа қонунлари БНА нинг ёки вакилларининг мажбуриятларини белгиламайди ва уларнинг ваколатларини тақсимламайди. Шу билан бирга БНА нинг мажбурият ва ваколатларини Парламент чиқарган қонунлар асосида тайинланади, Давлатнинг қонун чиқарувчи органи томонидан бу қонунларга

қисқартириш ва ўзгартириш киритилиши мумкин эмас. Э) БНА нинг ҳисоб рақамлар билан боғлиқликдаги мажбуриятлари: Қонуннинг 10 дан 12 бўлимигача Молия ва Умумий Аудиторлик(БНА)нинг Уюшма, Давлат ва Уюшган Территориялар қонун чиқарувчи органлар билан алоқадорликда ҳисоботларни тўплаш мажбуриятларини очиб беради. Бу 10 бўлимнинг (1) қисмида бўлган биринчи эҳтёт чораси президентнинг БНА га у билан маслаҳатдан сўнг, фармойиш орқали, қуйдагича кўрсатиш мумкин: (iii) Уюшма ҳисоб рақамлари (бир марта ёки босқичма-босқич бир неча буйруқлар бериш орқали), (iv) маълум бир сервис ҳисоботлари ёки Уюшма идоралари ҳисоботларини тўплаш масъулияти бўлганидан, ёрдам бериш ваколатига эга. (v) Бу 10 бўлимнинг қисмида бўлган иккинчи эҳтёт чораси мамлакат губернаторининг БНА га, президентнинг биринчи мақуллаши ва БНА билан маслаҳатдан сўнг, фармойиш орқали, қуйдаги (vi) Мамлакат ҳисоботлари (бир марта ёки босқичма-босқич бир неча буйруқлар бериш орқали), маълум бир сервис ҳисоботлари ёки Мамлакат идоралари ҳисоботларини тўплаш масъулияти бўлганидан, ёрдам бериш ваколатига эга. Президентнинг БНА га у билан маслаҳатдан сўнг, фармойиш орқали, ҳар қандай тоифадаги ва ўзига хос ҳисоботларни сақлаш масъулияти бўлганидан, ёрдам бериш ваколатига эга. Президент 1978-йил 20-июнда назоратчи ва аудиторларни 1977-1988 йиллардан бошлаб ҳукуматнинг молиявий ҳисоботиларини тайёрлаш маъсулиятини камайтириш бўйича қарор қабул қилди. C&АГ ҳам Президентнинг 1989-йил 10апрелда ишлаб чиқилган қарорига кўра 1988- 1989-йиллардан бошлаб Пондичеррй ҳудудлари бирлашмасининг мақсадлари учун йиллик кирим ва чиқим ҳисоботларини тегишли қоидалар асосида ҳар йили намойиш қилиш тайёргарликлари маъсулиятидан озод қилинди.

Президентнинг 27-июнь 1989- йилдаги қарори ва Гао штати Губернатори томонидан ишлаб чиқилган қарорга мувофиқ у ҳам 1988-1989-йиллардан бошлаб Гао штати мақсадлари учун йиллик кирим ва чиқим ҳисоботлари ва тегишли қоидалар асосида ҳар йили тақдим этиш жавобгарликларидан озод қилинди.Юқоридаги ҳужжатларга мувофиқ Бош ауидитор ва назоратчи молиявий ҳисоботларни тайёрлаш мажбуриятидан озод қилинганлиги ҳақида қайд этилган лекин у Президент Губернатор Администратор олдида Парламент Штат қонунчилиги асосида ҳисобот топширишга жавобгар ҳисобланади. Президентнинг илгари қабул қилинган Бош аудитор ва назоратчи тўғрисидаги қарорига асосан бош аудитор ва назоратчи штатларнинг молиявий ҳисоботларини тайёрлаш маъсулиятидан озод қилиниши талаб этилган. Бош аудитор ва назоратчи мажбурияти билан боғлиқ актнинг 12 бўлими бўйича улар ҳукумат бирлашмасига, штат ҳукуматига ва ҳудудий бирлашмага молиявий ҳисобот тайёрлашда қонун чиқарувчи органлар билан маълумот бериш ва ёрдам беришга маъсулдир.

Ф) БНАнинг аудит билан боғлиқ вазифаси актнинг 13,21,23 ва 24 бўлимларини ўз ичига олади. Актнинг 13 бўлими БНА даги вазифаси Ҳиндистоннинг жамланма фондидан, ҳар бир штат ва ҳар бир қонун чиқаувчи органларга эга бўлган ҳудудий бирлашмалардан ажратиладиган харажатларни аудит қилиш ва ҳисоботларда кўрсатилган маблағларни қонуний асосда ва мурожаат этилган хизмат ёки мақсадлар учун тўғри тақсимланганлиги ва ҳукумат бошқарувига харажатларни мос келишини аниқлашдир. Ҳисоботларнинг аниқ ва тўлиқ текширилиши тўлов далиллари ва воучер ҳақийқийлигида намоён бўлади. Фонд таъминоти аудитининг мақсади ҳисоботларда кўрсатилган маблағларни қонуний асосда тўланган ёки мурожаат қилинган хизмат ёки мақсадлар тўғри тақсимланганига ишонч ҳосил қилиш ҳисобланади. arajatlar auditi quyidagilarni o’z ichiga oladi: doimiy audit fond ta’minoti auditi mulk auditi tizimlar auditi samaradorlik - mahsuldorlik auditi

Ҳукумат бирлашмаларининг, штат ҳукуматларининг ва ҳудудий бирлашма ҳокимятларининг ўзлаштирма ҳисоботлари тегишли ҳукуматлар томонидан тузилади ва сақланади. Назоратчи ва бош аудитор томонидан кўриб чиқилади ва аудит қилинади. Қолган штат ҳукуматларининг ўзлаштирма ҳисоботлари юқорида қайд этилган ҳисоботлар ёрдамида назоратчи ва бош аудитор томонидан тузилади ва сақланади. Бу аудит жараёнида харажатларнинг ҳукумат бошқарувига мос келишида намоян бўлади (Доимий аудит). Аудит мулкни ижро этиш ҳаракатини ҳам текширади ва мулк харажатларидаги ҳалоллик, иқтисодий ва қонунчилик белгилари, харажатлар сабаблари, йўқотишлар, беҳуда ва фойдасиз харажатлар тўгрисидаги мулоҳазалар ва уларни расмоийлаштирилишини кўриб чиқади (Мулк аудити). Самарадорлик ва маҳсулдорлик аудити ривожлантириш дастурларининг бажарилиш самарадорлиги ва жараёнини ҳар томонлама баҳолаш ҳисобланади. Бу аудит қай даражада ва баҳолаш ва солиқ юкини аниқлашда уриниб кўрилади, ижтимоий ва иқтисодий мақсадлар кўриб чиқилади, эришилиши керак бўлган нарх даражаси; бўлим ёки агентлик қай даражада ўзининг молиявий мажбуриятларини бажарябди ва уларнинг иқтисодий фаолияти дастурга мувофиқ амалга оширилганлигига ишонч ҳосил қилиш. Тизимли аудитда ташкилот ва тизимлар бошқариш, ҳисоб бериш, ҳисоблаш ва ички назорат таҳлил қилинади ва сифат стандартлари ва ижро этиш баҳоланади. А c тнинг 13 бўлимида назоратчи ва бош аудитор бирлашманинг, штатларнинг ва қонун чиқарувчи органларга рга ҳудудий бирлашманинг барча операциялари аудитлаши ҳамда тасодифий фондлар ва ижтимоий ҳисобларга боғлиқ ва савдо ишлаб чиқариш, фойда, йўқотишлар ҳисоботлари ва баланс варақаси, бошқа қўшимча ҳисоботлар бирлашмалар, штат ёки ҳудудий бирлашма бўлинмаларида сақланиши ва аудитланиши қайд этилган. 13 бўлимда назоратчи ва аудитор тамонидан аудит қилинган ҳисоботлар,

операциялар, харажатлар ҳақида ҳисоб бериш ҳам назоратчи, аудитор вазифаси ҳисобланади.

Адабиётлар: 1. Маликов Т., Хайдаров Н. Бюджет (тизими, тузилмаси, жараёни). Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод-молия, ТМИ-2008, 98б. 2. Срожиддинова З.Х. Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими. Т.: «инфоCОМ.УЗ». 2010. 500 б. 3. Каримова З.Х., Джамалов Х.Н., Исламқулов А.Х. Бюджет тизими. Ўқув қўлланма. “ВОРИС-НАШРИЁТ”. 2012. 208 б. 4. О. Ғайбуллаэв, У. Ўроқов. Ўзбекистон Республикасида бюджет тизими ва жараёни: Ўқув қўлланма. Тошкент: Бактриа пресс, 2015, 168 б. 5. Публиc будгетинг сйстемс / Роберт Лее, Роналд Жоҳнсон, анд Пҳилип Жойcэ.9тҳ эд. 2013.- 656 пагес 6. Макаранд А. Паитҳанкар. Публиc Будгетинг тҳеорй анд праcтиcэ. C реатеСпа c э Индепендент Публишинг Платформ (4 Жун. 2016) УСА

O'xshashlar

Стандартлаштиришдаги давлат назорати

Маркетинг назорати

Молиявий таҳлил

Молиявий назорат

Молиявий бошкариш