Bozor segmentatsiyasi va xaridorlar turlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Bozor segmentatsiyasi va xaridorlar turlari

Yuklangan vaqt:

22.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52.9423828125 KB

Ko'chirib olish

Bozor segmentatsiyasi va xaridorlar turlari Reja: 1. Tadbirkorlik faoliyatida bozor segmentatsiyasining ahamiyati. 2. Bozor segmentatsiyasining xususiyatlari. 3. Bozorni segmentlashni tashkil etish. 4. Bozordagi maqsadli segmentni tanlash.

1. Tadbirkorlik faoliyatida bozor segmentatsiyasining ahamiyati Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkorlik bozorni guruhlarga bo’lib o’rganishi muhim ahamiyat kasb etadi. Iste’molchilarning mahsulotlarni tanlash va sotib olishdagi xulq-atvorlari, talabi va tovarlarga nisbatan munosabatidagi xususiyatlariga qarab, guruhlarga ajratishni bozor segmentatsiyasi deyiladi. Tadbirkorlik faoliyati amaliyotida ushbu segmentlarni o’rganish asosan quyidagi uch tarkibiy qismga bo’linadi: – bozor segmentatsiyasi; – iste’molchi talabini o’rganish; – qondirilmagan ehtiyojlarni aniqlash. Bozor segmentatsiyasi iste’molchilar talabni qondirishga tabaqalashgan holda yondoshishga, tovarlarning turi, sifati va miqdoriga ko’ra har xil talab qo’yadigan iste’molchilarni guruhlarga ajratishda turli mezonlar qo’llashga asoslanadi, ya’ni bozor bir jinsli hodisa tarzida emas, balki alohida segmentlar majmui tarzida, har bir segment doirasida alohida o’ziga xos bir talab namoyon bo’ladigan hodisa tarzida olib qaraladi. Bozordagi iste’molchilarning tovarlarga bo’lgan talablari turli xil bo’lib, har bir iste’molchining o’ziga xos didi mavjuddir. Iste’molchilarning talabi, xohishi, ehtiyoji, hayoti, turmush tarzi, tovar sotib olishdagi xulq-atvori haqidagi ma’lumotlar marketing tadbirlarini ishlab chiqishda va amalga oshirishda tadbirkorning imkoniyatlarini vujudga keltiradi, ya’ni bozor segmentatsiyasi iste’molchilarning talabiga muvofiq mahsulotlarni taklif etilishini ta’minlaydi. Iste’molchilarni segmentlarga ajratish jarayonlarini tanlashda tovarlar yoki xizmatlarning turiga, shuningdek, tadbirkorning bozorda hal qilmoqchi bo’lgan faoliyatiga bog’liq. Shunga ko’ra hozirgi kunda bozorni segmentlarga ajratishning umumiy shakllari to’laqonli mavjud emas. Jahon amaliyotida tovarlar bozorini tadqiq etish jarayonida ikki turdagi mezonlar qabul qilinadi. Birinchisi, iste’molchilarning daromadi, yoshi, jinsi, turar manzilgohi, oilaning hayot davri, kasbi, turmush tarzi va shunga o’xshash umumiy belgilarni hisobga oladi. Ikkinchi, ijtimoiy guruhlarning qadriyatlari tizimi yoki ularning marketing strategiyasining, masalan, yangi mahsulot, yangi sotish tizimi kabi vositalariga ko’rsatadigan qiziqishlari asosida olib boradi. Umuman amaliyotda birinchi usul ko’proq qo’llaniladi, ikkinchi usulni qo’llash qo’shimcha qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi, chunki ijtimoiy sotsiologiya va psixologiya sohalarida bevosita tadqiqot olib borish yo’li bilan maxsus hisobkitob ishlarini amalga oshirish talab etiladi. Tadbirkorning bozorni segmentlashdan asosiy maqsadi bozordagi iste’molchilarning xatti-harakatlarini o’rganib, ularning darajasini va kelajakdagi ehtiyoj talablarini tasavvur qilishdan iborat. Hozirgi raqobatda yutib chiqishning asosiy sharti yangi, yuqori sifatli tovar va kompleks servis texnika xizmatlarini hamda samarali sotish usullarini qo’llashdan iborat bo’lib qoldi.

2. Bozor segmentatsiyasining xususiyatlari Bozorni segmentlash, bozor muhitini o’rganishning asosiy usulidir. Bozor segmenti – bu iste’molchilar, tovarlar, raqobatchilarning shunday ajratilgan qismiki, ular uchun umumiy xususiyatlar xosdir. Bozorni to’g’ri segmentlash, segmentlangan bozorni har xil ehtiyojlarga qat’iy rioya qilingan holda kamroq xarajatlar qilish maqsadida amalga oshiriladi. Iste’molchilarning bozordagi munosabatlarini tabaqalashtiradigan asosiy omil daromad hisoblanadi. Iqtisodi rivojlangan mamlakatlarda daromad bo’yicha segmentlashning uch guruhidan foydalaniladi: – birinchi guruh, yuqori daromadga ega bo’lgan iste’molchilar. Ushbu guruh iste’molchilari yuqori sifatli va oliy navli tovarlarni sotib oladilar; – ikkinchi guruh, mamlakatdagi o’rtacha daromadga ega bo’ladigan iste’molchilaridir, ushbu guruhdagilarning soni ko’pchilikni tashkil qiladi va bozordagi mahsulotlarning asosiy xaridorlari shular hisoblanadi; – uchinchi guruh kam daromad oladigan iste’molchilardan iborat bo’ladi. Ushbu guruh vakillari ijtimoiy ta’minotning turli ko’rinishlaridan foydalanishlari ham mumkin va asosiy daromadlarini ehtiyojlarini qondirishga sarflaydilar. Jahon amaliyotida bozorni segmentlashning yosh mezonidan ham foydalaniladi. Hozirgi vaqtlarda bozorning eng avjlangan qismiga aylanib borayotgan yoshlar xuddi ana shu mezonga asoslangan va bu yoshlar bozorda o’z ishtiroklari uchun faoliyat olib borayotgan tadbirkorlar diqqat markazida turadi. Bozorni segmentlash jarayonida jinsga ko’ra guruhlash ham bozorni tabiiy ravishda segmentatsiyalashning omili hisoblanadi. Misol uchun, ayollarning erkaklarga nisbatan boshqacha ehtiyojlari mavjudligi, ular marketing strategiyasi vositalariga ham turlicha munosabatda bo’ladilar, shu jumladan, bozorda ayollar sektori ajralib turadi, kiyim-kechak, poyabzal, kosmetika bozorlarida bu sektorning o’rni, ayniqsa, katta hisoblanadi. Bozor muhitini o’rganish jarayonida yana e’tibor beriladigan omil bu makon omili hisoblanadi. Bozordagi iste’molchilarning xulqi, xatti-harakatlari muayyan hududlar (viloyatlar, shaharlar, sanoat markazi, shuningdek, tumanlar)ga mansub bo’lishini ko’rsatadigan ta’sir o’rganiladi. Viloyatlar o’rtasidagi ijtimoiy-iqtisodiy farqlarning mavjudligi va jamg’arilgan resurslar, shuningdek, ishchi kuchi resurslari bilan bog’langan urbanizatsiya jarayonlariga ta’sir ko’rsatadigan tegishli asosiy fondlar bilan belgilanadi. Ushbu farqlarni keltirib chiqaradigan omilga – fan va san’at markazlarining mavjudligi va ularning kengayib borishi hisoblanadi. Marketing tadqiqotlari jarayonida ushbu jihatlardan tashqari yana oila hayoti davri deb atalmish hodisaga asoslanadigan segmentlash ham mavjud, ya’ni sikl bosqichlariga qarab oilada o’ziga xos ehtiyojlar va daromad hajmi vujudga keladi.

16-chizma. Bozor segmentatsiyasi turlari. Makrosegmentlash – davlatlararo, mintaqalar bo’yicha, hududlar va bozor hududlari bo’yicha iste’molchilarni segmentlarga ajratish. Mikrosegmentlash – bitta mamlakat doirasida iste’molchilarni guruhlarga bo’lib, ularning talablarini o’rganib borish va segmentlarga ajratish tushuniladi. Keng segmentatsiya – iste’molchilarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda ularni katta guruhlarga bo’lib segmentlash jarayoni tushuniladi. Tor segmentatsiya – iste’molchilarni dastavval kichik guruhlarga bo’lib o’rganiladi, ularning ehtiyojlarini to’liq darajada qoplash choralari ko’rilgandan keyin esa tadbirkor ushbu bozorga qanchalik moslashganiga qarab katta guruhlarga o’tishi ham mumkin. Oraliq segmentlash – marketing tadqiqotlarining dastlabki bosqichi hisoblanadi. Bozor muhitini yaxshiroq segmentlash imkoniyatiga ega bo’lishi mumkin. Yakuniy segmentlash – bozor tahlilining yakunlovchi bosqichi hisoblanib, tadbirkor bozorda o’zining aniq segmentiga ega bo’lgan holat tushuniladi. Xaridorlarning xususiyatlari. Zamonaviy marketing – iste’molchining tabaqalashgan talabiga asoslanadi. Xaridorlarning talabi to’rtta asosiy marketing omilini o’z ichiga oladi, ya’ni tovar, narx, tovarlarni taqsimlash usullari va sotishlar orqali amalga oshirilib, u quyidagi chizmada aks ettirilgan. Marke Boshqa Xaridorlarnin XaridorlBozo r segmentatsiyasi Segmentatsiyaning tavsifiy jihati Iste’molchilar manfaatlari jihatidan Makrosegmentatsiya Iste’molchilarni iste’mol tovarlariga bo‘lgan ehtiyojlarini segmentlash Mikrosegmentatsiya Itse’molchilarni ishlab chiqarish texnik tovarlarga bo‘lgan ehtiyojlarini segmentlash Keng segmentatsiya Iste’molchilarni tovar turi bo‘yicha segmentalash mentatsiya Tor seg Oraliq s egmentlash Yakuniy segmentlash

ting omillari omillar g fikri arning tovarga nisbatan munosabat i Tovar Iqtisodiy Xarid orning tavsifi Sotib olish jarayon ining qarori Tovar tanlash Narx Marka va assortimen t tanlash Taqsi mlash usullari Ilmiy- texnika Diler tanlash Sotish ni rag’batla ntirish Siyosiym adaniy Sotib olish vaqtini va obyektini tanlash 17-chizma. Xaridorlar talabini o’rganish chizmasi. Xaridorlar tavsifi Xaridorlarning madaniy saviyasi – ma’lumot saviyasi, umumiy madaniyati. Ijtimoiy ahvoli – ijtimoiy ahvoli yakka iste’mol tovarlariga nisbatan manfaati, iste’molchilarning hayot tarzi, shaxsiy sifati tovarga bo’lgan ta’sirlanishi. Ijtimoiy tartib omillari – xaridorlarning oilaviy ahvoli, ijtimoiy va madaniy muhiti, oila turi – yosh oila, o’rta yosh, keksa oilalar. Shaxsiy tartibdagi omillar – xaridorlar shaxsiy omillar ta’siri ostida shakllanadi, xaridorlarning o’zgarishi. Psixologik omillar – fiziologik talablar, xavfsizlik, ijtimoiy talablar, ahamiyatli bo’lish talabi, o’zi to’g’risida fikr yuritish. 3. Bozorni segmentlashni tashkil etish Bozorni segmentlash xususiyatlari turli yo’llar bilan amalga oshirilishi mumkin. Bozorni segmentlashning asosiy tamoyili quyidagilardan iborat: 1. Ijtimoiy-iqtisodiy va demografik xususiyatlar, daromad va bilimdarajasi, mashg’ulot turi, ijtimoiy guruh. 2. Etnik guruh – millati. 3. Demografik guruh – yoshi, jinsi, dini, oila a’zolari soni. 4. Hayot tarzi – hayotiy faolligi, qiziqishlari, darajasi va demografiyasi.

5. Geografik omillar – shahar, qishloq joyi, iqtisodiy rivojlanganyoki rivojlanayotgan mamlakatlar. 6. Psixologik omillar – xarid motivlari, o’rganishlari yoki tanlovlarining individual xususiyatlari. Bozor segmentlari bevosita iste’molchilar, vositachi iste’molchilar va pirovard foydalanuvchiga mos ravishda amalga oshiriladi. Iste’mol bozori va texnik-ishlab chiqarish maqsadidagi mahsulot bozorlarini segmentlash, iste’molchining sifat, baho, reklama, tovar harakati shartlarini saqlash haqidagi fikrlari asosida amalga oshirilishi mumkin. Bozorning tovar bo’yicha segmentlanishi raqobatchilar uchun sirli bo’lgan tovar ishlab chiqarish va uni tarqatish, bu sohadagi raqobatchilar faoliyati va kuchli tomonlarining sonini aniqlash imkoniyatini kompaniya va firmalarga beradi. Bozor tovarlar bo’yicha segmentlanganda, shu tovar foydalanuvchilarning guruhi, ularning yo’nalishlari, foydalanish maqsadlari, nisbatan ahamiyatli tomonlarini aniqlash imkonini beradi. Marketing faoliyatida bozorni segmentlashning geografik, demografik, ijtimoiy- iqtisodiy, psixologik va xarid qilishdagi xulq-atvorlaridagi belgilarga qarab guruhlarga bo’linishimiz mumkin. Demografik ko’rsatkichlar iste’mol buyumlariga bo’lgan ehtiyojlarning shakllanishiga ta’sir etadigan faoliyatlardan hisoblanadi. Chunki, iste’molchilarning yoshi o’zgarishi bilan tovarlarga munosabati o’zgaradi. Marketingni boshqarishda alohida e’tibor berilayotgan segmentlash belgisi bo’lib – bu iste’molchini sotib olish jarayonidagi madaniyati va xulqatvoridagi belgilari hisoblanadi. Bozor muhitini segmentlashni quyidagi chizmada ko’rishimiz mumkin. Segmentlash turlari Tavsiflash shartlari I.Geografik Mintaqa Osiyo, Yevropa, Amerika, Afrika, Avstraliya. Davlat O’zbekiston, Yaponiya, Daniya, Italiya, Germaniya, ... Hudud Orolbo’yi, Vodiy, Qashqadaryo vohasi, ... Shahar Toshkent, Samarqand, Buxoro, Qo’qon, Shahrisabz, ... Aholi zichligi Joylardagi aholining zichligi jihatidan (1 kishi/km, kv) Iqlim Tropik, tog’li, yaylov, cho’l, ... II. Demografik Iste’molchilar yoshi 3–6 yoshlilar, 6–11 yoshli, 12–19 yoshli, 20–24 yoshli, 35–49 yoshli,

50–64 yoshli va 65 yoshdan oshganlar. Jinsi Erkak, ayol. Oila soni 1–2 kishi, 3–4 kishi, 5 kishi va undan ko’plari. Oilaning hayot davri bosqichi Yosh oila farzandsiz, bolalari o’qiydi va ishlaydigan oilalar, qarigan ota – ona farzandlari bilan yashaydi, ... III. Ijtimoiy -iqtisodiy Mashg’uloti bo’yicha Aqliy mehnat xodimi, mutaxassis, xizmatchi, ishchi, tadbirkor, ... Ma’lumoti Oliy, tugallanmagan oliy, o’rta maxsus, o’rta, ... Diniy e’tiqodi Musulmon, xristian, katolik, protestant, budda, ... Millati O’zbek, ingliz, yapon, nemis, rus, ... Daromadi 5440 so’m, 10000 so’m, 15000 so’m, 20000 so’m, 25000 so’m, ... Tadbirkorlikd a ishchilar soni 5 kishigacha, 10 kishigacha, 20 kishigacha, 75 kishigacha, 100 kishigacha, 1000 kishigacha, ... Tadbirkorni yillik tovar aylanish bo’yicha 100 ming so’m, 200 ming so’m, 400 ming so’m, 500 ming so’m, 700 ming so’m, 900 ming so’m, 1 mln so’m, 10 mln so’m, 100 mln so’m, ... Iste’mol tovarlari narxining darajasi Past, o’rta, yuqori, ... Hamkorlik harakati Sotish bo’yicha hamkorlar qidirish, ishlab chiqarish va tijorat va hokazolar. 18-chizma. Xaridorlarni segmentlash chizmasi. Filipp Kotler o’zining marketingga oid kitobida bir qancha belgilarni ko’rsatib o’tadi va ular quyidagilardan iborat: 1. Mahsulotlarni iste’molchilar tomonidan sotib olish sabablariga ko’ra. 2. Iste’molchilarning sotib olishdan ko’radigan manfaatiga muvofiqkeladigan jihatlari, ya’ni sifati, xizmat ko’rsatish turlari.

3. Iste’molchilarning foydalanish darajasiga qarab: foydalanmaydigan; oldin foydalangan; doimiy foydalanuvchi; yangi foydalanuvchi; endi foydalanmoqchi bo’lgan; tovarlarga bo’lgan munosabatga qarab. 4. Bozordagi maqsadli segmentni tanlash Kichik tadbirkorlik faoliyatini olib borish jarayonida marketingni boshqarish asosan iste’molchilarni segmentga bo’lish, haqiqiy mijozlarni tanlashga yordam beradi. Tadbirkor iste’molchilarni segmentlarga bo’lishni yaxshi o’rganib chiqqandan so’ng, tadbirkor oldida bozorni tanlash vazifasi turadi. Tadbirkor marketing tadqiqotlari jarayonida bozorni tanlashning quyidagi to’rt uslubidan foydalanishi mumkin: 1. Umumlashtirilgan marketing. 2. Tabaqalashtirilgan marketing. 3. Markazlashgan marketing. 4. Diversifikatsiya. Umumlashtirilgan marketing – bozorni hamma segmentlar uchun yagona umumiy tadbirlarni ishlab chiqish va uni amalga oshirish tushuniladi. Ushbu marketing strategiyasidan, asosan, juda mashhur bo’lgan tovar markasiga ega bo’lgan tadbirkorlar foydalanishadi. Bunda tadbirkor bozorga bir tovar va bir xil marketing tadbirlari bilan chiqadi. Bu standartlashgan marketingning o’ziga xos kamchiligi va afzalligi mavjud. Tabaqalashgan marketingda – tovar va marketing tadbirlari ayrim bozor segmentlariga tabaqalashtirilgan bo’ladi. Bu marketing strategiyasidan, asosan, ommaviy iste’mol buyumlari ishlab chiqaradigan tadbirkorlar foydalanadi. Marketing strategiyasi yirik sarmoyaga ega bo’lgan firmalarga katta daromad keltiradi. Chunki bunda bozorni bir necha asosiy segmentlari qamrab olinib, realizatsiya hajmi kattaligini ta’minlaydi. Markazlashgan marketing – bitta bozor segmenti uchun tovar ishlab chiqarilgandagina foydalaniladi. Diversifikatsiya – marketing strategiyalarining eng zamonaviy uslublaridan hisoblanadi, bunda bir necha tarmoqlarga bir-ikki segmentlar uchun tovar, marketing tadbirlarini ishlab chiqish va amalga oshirishdan iborat bo’ladi. Yuqoridagi marketing strategiyalarini tanlash jarayonida quyidagi omillar nazarda tutiladi: • tovarning turi; • tadbirkorlik faoliyatining o’lchami; • bozordagi o’rni; • sarmoyalari; • bozordagi raqobatchilarining o’rni; • tovar markasining mashhurligi.

Tayanch so’zlar: bozorni va sotishni tadqiq etish, sotish miqdori, ishlab chiqarish vositalari bozori, iste’mol tovarlari bozori, daromadni tavsiflovchi ko’rsatkichlar, erkin bozor munosabatlari, marketingning bozor tamoyillari, bozor konyunkturasi, bozorni segmentlash, asosiy raqobatchi-lar, geografik belgilar, demografik ko’rsatkichlar, markazlashgan marke-ting, marketing izlanishlari, ishlab chiqaruvchilar bozori, iste’molchilar bozori. Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. “O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishyo’lida”. – T.: O’zbekiston, 1995. 2. I.A. Karimov. “O’zbekiston-bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xosyo’li”. – T.: O’zbekiston, 1996. 3. J.J. Jalolov. Marketing. O’quv qo’llanma. – T.: 1999. 4. B.Yu. Xodiyev, A.A. Qobulov, S.T. Ishmurodov, M.O. Xadayev, M.S. Yusupov, Sh.A. Meliboyev. «Kichik tadbirkorlikda marketing» (o’quv-amaliy qo’llanma) –T.: YEH TEMPUS dasturi «Matador-2000» loyihasi, 2004.

O'xshashlar

Bozor tushunchasi va turlari

Bozorni kompleks o‘rganish

Monopoliya va bozor modellari

Bozor iqtisodiyoti

Marketing nuqtai-nazaridan bozorni o’ziga xos xususiyatini o’rganish