Boshqaruv vakolatlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Boshqaruv vakolatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66 KB

Ko'chirib olish

Boshqaruv vakolatlari Reja: 1. Vakolat va uning zarurati. 2. Boshqaruv vakolatlarining turlari. 3. Murosaga keltiruvchi apparatlarning mohiyati.

Tayanch so’z va iboralar: Vakolat. Vakolatnoma. Vakolatxona. Umumiy va funksional ma’suliyat. Boshqaruv vakolatlarining turlari. Maslahat beruvchi apparat. 1. Vakolat va uning zarurati O’zbek tilining izohli lo’g’atida vakolat tushunchasi quyidagicha berilgan: * Vakolat -bu biror shaxs, muassasa, tashkilot, davlat va shu kabilar nomidan ish qilish uchun berilgan huquq. Masalan, xalq noyibi o’zining yuksak vakolatini saylovchilardan oladi. * Vakolat -vakolati bor, vakillik huquqiga ega bo’lgan sub’ekt. Masalan, vakolatli muassasa, tashkilotlar bo’lmasa, xalq demokratiyasining bo’lishi mumkin emas. * Vakolatnoma -vakillik huquqini beruvchi hujjat, ishonch qog’ozi, tilxat. * Vakolatxona -biror davlat tomonidan o’zga yerda ta’sis etilgan va uning manfaatlarini ko’zlab ish ko’radigan muassasa. Masalan, O’zbekistonning chet eldagi muxtor vakolatxonasi. Boshqaruv tizimida rahbarlar tomonidan o’z qo’li ostidagi xodimlarga o’zi javobgar bo’lgan vazifalarni hal etish yoki ishlarni amalga oshirish huquqini berib qo’yishi boshqaruv vakolatlari deb yuritiladi. Vakolar – bu vakillik huquqi bo’lsa, ma’suliyat bu biror ish, xatti-harakat oqibati, natijasi uchun bo’lgan javobgarlikdir. Demak, vakolatni ma’suliyat bilan adashtirmaslik kerak, chunki vakolatlar boshqa odamlar ishini boshqarish huquqini nazarda tutadi. Ma’suliyat qanchalik yuqori bo’lsa, uni ta’minlash mexanizmi ham shunchalik yuqori bo’ladi. Odatda ikki turdagi ma’suliyatni ajratishadi:  umumiy ma’suliyat;  funksional ma’suliyat(23-chizma).

Umumiy ma’suliyat – bu korxonaning boshqaruv faoliyatini ta’minlovchi shat-sharoitlarni yaratish bo’yicha ma’suliyatlar majmuasidir. Masalan, kadrlarni tayyorlash, joy-joyiga qo’yish, hujjatlarni tayyorlashva hokazo. Bu ishlarni odatda korxona rahbari bajaradi va shularga ma’suldir. Funksional ma’suliyat – bu aniq ishlarni bajarish bilan bog’liq bo’lib, bu odatda bajaruvchilarga yuklanadigan ma’suliyatdir. Boshqaruv ma’suliyati – qabul qilingan qarori, xatti – harakatioqibatlari, natijasiuchun hisobot berish demak Umumiy ma’suliyat (rahbar) Zarur ish sharoitini yaratish uchun ma’sul Funksional ma’suliyat (ijrochi) Aniq natija uchun ma’sul

23-chizma. Boshqaruv ma’suliyatlari . Boshqaruv vakolati va ma’suliyati bir-biri bilan hamohang bo’lishi kerak. Aks holda korxona va uning xodimlari uchun kutilmagan noxushliklar paydo bo’lishi hech gap emas. Masalan, topshirilgan vakolatning ma’suliyatdan baland bo’lishi ma’muriy beboshlikka, dabdababozlikka yo’l ochadi. Chunki bunday sharoitda rahbarlarni xatti-harakati jazolanmasdan qolishi mumkin. Buning teskarisi esa, ya’ni ma’suliyatning vakolatdan baland kelishi holatlari faol harakatni shol(falaj) qilishgacha olib keladi. Chunki bunday sharoitda kishilar o’zlariga noxush holatlarni tug’dirib qo’yishlaridan xavotirda bo’lib, ortiqcha harakat qilishdan o’zlarini tiyadilar. Shu sababli vakolat bilan ma’suliyatning munosibligi boshqarishning har bir bo’g’inidagi rahbar va xodimlar uchun o’ta zarurdir. Shundagina korxona faoliyati bir moromda taraqqiy etishi mumkin. Bu nisbatlarni quyidagicha tasvirlash mumkin(24-chizma). Darhaqiqat korxonadagi mavjud va paydo bo’ladigan muammolarning barchasini faqat bitta rahbarning o’zi yechishga qodir emas. Yumushlarning ko’plagi, rahbar vaqtining yetishmasligi, muammolarning turli-tumanligi tufayli ularni bajarish uchun malakali shaxslar qarorlarini zrurligi kabilar lavozimli shaxslarga vakolat berish zaruriyatini tug’diradi (25-chizma). < > =Vakolat VakolatVakolat Ma’suliyat Ma’suliyat Ma’suliyat Ma’muriy o’zboshimchalikka yo’l qo’yiladi Boshqaruv faoliyatini falajlikka olib boradi Boshqaruvni bir maromda borishini ta’minlash

24-chizma. Vakolat va ma’suliyat nisbatlari. 25-chizma. Boshqaruv vakolatlarini berish zarurati. Vakolat berish bilan rahbar, bir tomondan ikkinchi darajali ishlardan o’zini ozod etsa, ikkinchi tomondan qabul qilinganqarorlar ijrosini ta’minlash joyini yaqinlashtiradi. Boshqarishning u yoki bu bo’g’iniga topshiriladigan vakolat miqyosi yechiladigan muammolarning:  murakkabligiga;  muhimligiga;  turli-tumanligi kabi omillarga bog’liq. Qanchalik shu jihatlar mavjud bo’lsa, shunchalik vakolat miqyosi, ko’lami kengayadi. 1. Boshqaruv vakolatlarining turlari Boshqarish jarayonidagi funksiyalarning turli-tumanligi, muhim va nomuhimligi vakolatlarning ham shularga mos ravishda turlicha bo’lishini taqazo etdi (26-chizma).Ishlab chiqarish miqyosini o’sishi Yakka boshqaruv imkoniyatining yo’qligi Boshqaruv vakolatlarini tarkibiy qismlarga ajratish zarurligi Yuqoridan pastga qarab qo’l ostidagilarga vakolatlarni taqsimlash Boshqaruv vakolatlari Farmoyishli vakolat Idoraviy vakolatlarBir yo’nalis hdagi vakolat lar Funksio nal vakolat lar Tavsiyali vakolat lar Muvofiq lashtiruv chi vakolat lar Hisob va nazorat qilish bo’yicha vakolat lar Murosa ga keltiruvc hi vakolat lar

26-chizma. Boshqaruv vakolatlari va ularning turlari. Farmoyishli vakolatning mohiyati shundan iboratki, bu vakolatga ega bo’lgan shaxs kimga taalluqli bo’lsa o’shalarning ijro etishi uchun zarur bo’lgan qarorlarni qabul qilishga haqlidir. Bu vakolatlar ikki turga bo’linadi:  chiziqli vakolatlar;  funksional vakolatlar. Chiziqli vakolat turlarining eng asosiysi bo’lib, tashkilotlarning ierarxik tuzilishining paydo bo’lishi bilaniq vujudga kelgan. U yakka hokimlik tarzda rahbarlik qilishga, ya’ni qonun doirasida:  buyruq va farmoyishlar berishga;  barcha masalalar bo’yicha qarorlar qabul qilishga asoslangan. Chiziqli vakolatli rahbarni odatda, chiziqli rahbar deb ataladi. Funksional vakolatlar, odatda bilvosita aloqa sharoitida amalga oshiriladi. Bunda vakolatlar ma’lum doirada cheklangan bo’ladi. Chunki har bir boshqaruv bo’g’inidagi rahbarga muayyan funksiyalar biriqtirib qo’yiladi. Masalan, biri marketingni, ikkinchisi ishlab chiqarishni, uchinchisi esa moliyani boshqarish bilan shug’ullanadi. Idoraviy vakolatlarni korxonalardagi funksiyalarning murakkablashib, ubilan bog’liq bo’lgan boshqarish jarayonining qiyinlashib borishi vujudga keladi. 13.3. Murosaga keltiruvchi apparatlarning mohiyati Maslahat beruvchi apparat . Bir yo’nalishdagi rahbar biror-bir muammoga duch kelib uning yechimi uchun mahsus malakaga ega bo’lgan mutaxasislarga zaruriyat tug’ilsa, bunday hollarda korxona qoshida vaqtinchalik yoki doimiy faoliyat ko’rsatuvchi mahsus maslahat beruvchi apparat tuziladi. Xizmat qiluvchi apparat . Bu apparatning asosiy vazifasi rahbariyatga o’z vakolati doirasida xizmat qilishdan iborat. Bunday apparatg akadrlar bo’limi misol bo’la oladi. Unga quyidagi vakolatlar beriladi:  xodimlarning shaxsiy xujjatlarini yurgizish;

 ishga qabul qilish uchun potensial kadrlarni izlash va tekshirish;  bir yo’nalishdagi rahbarga nomzodlarni tavsiya qilish va hokazo. Shaxsiy apparat – bu xizmat ko’rsatuvchi apparatlarning bir ko’rinishi bo’lib,bu rahbarning shaxsiy yordamchisi, yo kotibi yoki referendi bo’lishi mukin. Uning vazifasi rahbar nimani talab qilsa uni bajarishdir. Bu shaxslar hech qanday vakolatga ega bo’lmaydila . Ular faqat rahbar nomidan va uning topshirig’i bilan ish tutadilar. Tavsiyali vakolatlar – faqat tavsiya xarakteriga ega. Bu vakolatga ega bo’lgan shaxslar rahbarlarga yoki bajaruvchilarga u yoki bu murakkab masalalar yechimi bo’yicha o’z takliflarini, zaruriyat tug’ilgam hollarda beradilar. Rahbar takliflarni qabul qilishi yoki e’tiborsiz qoldirishi ham mumkin. Muvofiqlashtiruvchi vakolatlar hamkorlikda qarorlarni ishlab chiqish bilan bog’liq. Odatda, bunday vakolatga korxonada murakkab yoki baxsli muammolar vujudga kelib ularni yechish zarurati tug’ilgan hollarda eftiyoj tug’ildi. Hisob va nazorat qilish vakolatiga ega bo’lgan shaxs yoki guruhlar tekshirilayotgan ob’ekt bo’yicha ularning rahbarlaridan barcha zarur ma’lumotlarni talab qilishga haqlidirlar. Tekshiruv asosida tayyorlangan materiallarni o’zlarining xulosalari bilan birga yuqori bo’g’inga taqdim etish hisob va nazorat qilish vakolatiga ega bo’lganlarning asosiy vazifasidir. Murosaga keltiruvchi vakolatlarning mohiyati shundan iboratki, shu huquqga ega bo’lgan shaxs qabul qilinayotgan qarorlarga nisbatan dahldorlik darajasiga qarab albatta o’z fikrini bildiradi. Buni u ham chiziqli, ham funksional vakolatlar doirasida bajaradi. Bunday vakolatlar:  ehtiyotkorlikka da’vat etuvchi va  muhosara qiluvchi vakolatlar ko’rinishida bo’lishi mumkin. Ehtiyotkorlikka da’vat etuvchi vakolatga ega bo’lgan shaxs, masalan, yurist rahbar qabul qilgan qarorlarning qonun va o’rnatilgan tartiblarga mos tushishi va tushmasligini tekshiradi va undagi kamchilik va qonuni buzganligini aytib, uni to’g’rilashga undaydi. Agar rahbar haqqoniyligini isbotlasa-yu, yurist bu

bilan qoniqmasa, u holda rahbarning zimmasida mazkur qonunbuzarlikning oqibati saqlanib qoladi. Muhosara qilish vakolatiga bosh buhgalter ega bo’ladi. Uning roziligisiz, imzosisiz biror-bir pul mablag’I bilan bog’liq bo’lgan qaror qabul qilinmaydi. O’z – o’zini tekshirish uchun savollar . 1. Vakolat nima? 2. Vakolatnomani mohiyati nimada? 3. Vakolatnomaning vazifasi qanday? 4. Vakolatga ma’suliyatning qanday aloqasi bor? 5. Ma’suliyatning qanday turlari bor? 6. Boshqarish ma’suliyati nimadan iborat? 7. Boshqaruv vakolatlari berish zarurati nimada? 8. Boshqaruv vakolatlarining qanday turlarini bilasiz? 9. Funksional va idoraviy vakolatlari bir-biridan farqi nimada? 10. Maslahat beruvchi apparat qanday apparat? 11. Xizmat qiluvchi apparat qanday apparat?

O'xshashlar

Boshqaruv usullari

Xududiy boshqaruv

Boshqaruv qarorlari

Boshqaruv qarorlari

Boshqaruv samaradorligi