Бошқарув персонали меҳнатини ташкил этиш - Iqtisodiyot - Referatlar

Бошқарув персонали меҳнатини ташкил этиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

193.5 KB

Ko'chirib olish

Бош қ арув персонали меҳна ти ни ташкил эт иш Режа : 1. Бошқарув ме ҳ натининг тавсифи ва б ош қ арув кадрлари 2. Бошқарув персонали ме ҳ натини ташкил этишнинг мо ҳ ияти, ма қ садлари ва вазифалари З. Ра ҳ барнинг иш вақти ва ундан фойдаланиш

1. Бошқарув ме ҳ натининг тавсифи ва б ош қ арув кадрлари Мамлакатда р ў й бера ё тган и қ тисодий исло ҳо тлар бош қ ари ш шакллари ва усулларини такомиллаштириш со ҳ асидаги жиддий ишла р билан биргаликда олиб борилмо қ да. Бу ҳол ишлаб чи қ аришнинг барча даражалари ва б ўғ инларида уни ташкил этиш ва бошқаришдаги сифат ў згаришларини амалга оширишни талаб қ илади. 90 . Бош қ арув ме ҳ нати деганда , ташкилотда бош қ арув вазифасини бажариш со ҳ асидаги ме ҳ нат фаолияти тури тушунилади, унинг вазифаси ме ҳ нат жамоасининг ў з олдида турган вазифаларни ҳ ал қ илишга доир ани қ ма қ садга қ аратилган ва мувофи қ лаштирилган фаолиятини таъминлашдир. Бош қ арув ме ҳ натининг объекти - бу ме ҳ натни сарфлаш со ҳ аси - ташкилот, таркибий б ў линмадир. Бош қ арув ме ҳ натининг предмети - объектнинг ҳ олати ҳ а қ идаги ва унинг фаолият к ў рсатиши ҳамда ривожланишидаги зарур ў згаришлари т ўғ рисидаги ахборот. Бош қ арув ме ҳ натининг ма ҳ сули - объектнинг талаб қ илинган режимда фаолият к ў рсатишини таъминлаш учун зарур б ў лган бош қ арув қарорлари ва амалий ҳаракатлари. Фаолиятнинг барча со ҳ аларига бош қ арув таъсири ишлаб чи қ ариш жамоаси аъзолари ор қ али амалга оширилгани сабабли жонли меҳнатни бош қ ариш, яъни барча жамоа аъзоларининг ма қ садга мувофи қ фаолиятини бош қ ариш устувор а ҳ амиятга эга б ў лади. Биро қ, шуни ҳ исобга олиш керакки, бош қ арув таъсирларининг т ў ларо қ натижаларига фа қ ат уларнинг жонли ме ҳ натга эмас, балки жонсиз меҳнатга ҳ ам тар қ алиши билангина эришилади, чунки ишлаб чи қ ариш бу ҳ ар икки томонни бир-бирига бирлаштиради. Бунда й ё ндашув , айни қ са ҳ озирги кунда долзарбдир, чунки бозор и қ тисоди ё тининг ривожланиши билан йирик корхона ва бирлашмаларнинг айрим таркибий б ў линмалари муста қ ил корхоналар га, жамоа эса ў з и х ти ё рида мавжуд б ў лган ишлаб чи қ ариш воситаларининг х ў жалик субъектига айланиши мумкин.

Бош қ арув ме ҳ натининг мазмуни - муайян объектга та т би қ этганда бош қ арув вазифаларининг таркиби билан белгиланади. Улар жумласига қ уйидагиларни киритиш мумкин: ма қ садлар ва режалаштиришни ани қ лаш, ижрони ташкил этиш, ижрочилар фаолиятини мувофи қ лаштириш ва ра ғ батлантириш, ижрони ҳ исобга олиш ва назорат қ илиш. Ҳ ар бир вазифа бош қ ариладиган объектга бош қ арув таъсири ў тказишнинг муайян шакли ва усулини акс эттиради, бу эса тегишли бош қ арув услуби ва усулларини назарда тутади. Бошқарув жара ё нида бажариладиган вазифага қ араб бош қ арув персоналининг уч тоифаси: ра ҳ барлар, мутахассислар ва бош қ а хизматчилар тоифалари ажратиб к ў рсатилади. Бош қ арув персоналининг ажратиб к ў рсатилган гуру ҳ ларидан ҳ ар бирига улар ме ҳ натининг мазмуни, а қ лий фаолият характери ва жамоа фаолияти натижаларига таъсир қилиши ну қ таи назаридан ў зига хос х усусиятлар хосдир. Ташкилотлар ва таркибий б ў линмаларнинг ра ҳ барлари - бошқарув аппарати фаолиятининг барча энг муҳим масалалари юзасидан қ арорлар қ абул қ иладилар. Уларнинг лавозим вазифалари доирасига кадрларни танлаш ва жой-жойига қў йиш, ижрочилар ишини, ишлаб чи қ ариш б ўғ инлари ва бошқарув б ў линмалари фаолиятини мувофи қ лаштириш киради. Уларнинг асосий вазифаси - ишлаб чи қ ариш жамоасининг самарали ме ҳ нат қ илишини таъминлашдир. 91. Ра ҳ бар ме ҳ натининг мо ҳ ияти , бош қ арув тизимининг фаолият к ў рсатиши ва ривожланиши жара ё нига умумий ра ҳ барлик қ илишни таъминлашдан иборатдир. Шартли равишда ра ҳ бар ме ҳ натининг учта таркибий қ исмини ажратиб к ў рсатиш мумкин: ишлаб чи қ ариш, ижтимоий- и қ тисодий ва ташкилий-бош қ арув меҳнати. Ра ҳ бар ме ҳ натининг ў зига хос томони шундан иборатки, ишлаб чи қ ариш, и қ тисодий, техникавий ва ижтимоий вазифаларни у асосан ташкилий жиҳатдан ҳ ал қ илади, мазкур вазифаларни ҳ ал қ илиши лозим б ў лган ходимларга таъсир к ў рсатади.

Ра ҳ бар ме ҳ натининг х усусияти шу билан белгиланадики, у бош қ арувнинг му ҳ им функциясини - ра ҳ барлик функциясини амалга оширади, бунда бош қ арув тизими унинг айрим б ўғ инларини мувофи қ лаштириш й ў ли билан ягона бутун қ илиб бирлаштириш вазифасини ҳ ал этади. Жамоанинг етакчиси б ў лган ра ҳ барга замонавий қ арашнинг ў зига хос х усусияти шундан иборатки, у ташкилотдаги изчил ў згаришларнинг асосий ташаббускори сифатида инновацион ташкилий маданиятнинг ташувчиси сифатида намо ё н б ў лади. Ҳ озирги замон раҳбарининг энг му ҳ им х усусиятлари: касбий омилкорлик, ў з ортидан жамоани эргаштира олиш қ обилияти, яхши психологик и қ лимни вужудга келтириш ва қў ллаб- қувватлашдан иборатдир. Бош қ арув персоналида ажратиб к ў рсатиладиган иккинчи гуру ҳ - мутахассислар б ў либ, улар бош қ арувга доир қ арорлар тай ё рлаш ва ишла б чи қ иш функциясини бажарадилар. Булар и х тисослашган ходимлар б ў либ, ишлаб чи қ ариш жара ё нини берилган ва қ т ё ки орали қ мобайнида тавсифловчи ахборотни қ айта ишлаш ва та ҳ лил қ илишни таъминлайдилар. Улар аналитик маълумотлар асосида ишлаб чи қ ариш ё ки бош қ ариш характеридаги айрим функционал масалаларни ҳ ал қ илиш вариантларини ишлаб чи қ ишни таъминлайдилар. Бошқарув мутахассислари бош қ арув функциялари ва уларнинг касбий тай ё ргарлиги ну қ таи назаридан таснифланади. Мутахассислар гуру ҳ ига му ҳ андислар, и қ тисодчилар, му ҳ осиблар (бухгалтерлар), юристлар ва шу кабилар киради. Ра ҳ барлар ва мутахассисларнинг фаолиятини таъминлаш билан бо ғ ли қ б ў лган хилма-хил ишларни бажарувчи ходимлар «бош қ а хизматчилар» тоифасига киради. Улар одатда бош қ арувга доир айрим тадбирлар б ў йича гуру ҳ ларга б ў линади лар . Улар таркибига котиблар, матн к ў чирувчилар, техниклар, лаборантлар ва бош қ а шахслар киради. Уларнинг асосий вазифаси - ра ҳ барлар ва мутахассисларга бош қ арувга доир қ арорлар ишлаб

чи қ иш ва амалга оширишда ахборот хизмати к ў рсатишни амалга оширишдан иборат. Ҳ озирги ва қ тда ишлаб чи қ аришнинг самарадорлиги к ў п жи ҳ атдан ташкилотни бош қ арувчи персоналнинг кундалик ишлари самарадорлиги билан белгиланади. Ў з навбатида бош қ арув персонали фаолиятининг самарадорлиги унинг ме ҳ натини о қ илона ташкил этиш билан таъминланади. Ишлаб чи қ ариш жамоасида бош қ арув персонали ме ҳ натини ташкил этишни такомиллаштириш: а) жамоани бош қ аришдаги ме ҳ нат та қ симоти шаклларини ў рганиш ва та ҳ лил қилишга; б) иш ўринларини ташкил этишга ; в) ишларни бажариш усулларига ; г) техника воситаларидан ва меҳнатни илмий асосда ташкил этиш (МИТ)нинг бошқа таркибий қ исмларидан фойдаланишга асосланади. Ра ҳ бар ме ҳ натини ташкил этиш аппаратдаги бош қ арувнинг барча жара ё нларини ташкил этиш билан чамбарчас бо ғ ли қ б ў либ, умуман бош қ аришни муваффа қ иятли таъминлашга жиддий равишда таъсир к ў рсатади. 14.2. Бошқарув персонали ме ҳ натини ташкил этишнинг мо ҳ ияти, ма қ садлари ва вазифалари 92 . Ра ҳ бар ва мутахассис ишининг ма қ садлари ва мазмуни умуман ходимнинг ў зини ҳ ам ташкил этиш ну қ таи назаридан олиб қ аралиши керак. Агар ходим фаолиятининг ма қ садлари ноани қ белгиланган б ў лса ё ки у мазкур ма қ садларни яхши тасаввур этмаса, у ҳ олда самарали ишлаш учун шарт-шароитлар мавжуд эмаслиги ҳ а қ ида гапириш мумкин. Ра ҳ барнинг, мутахассиснинг самарали фаолиятига тай ё рлиги шахснинг билимлари, малакалари, к ў никмалари ва шахсий фазилатлари билан белгиланади. А қ лий ме ҳ натни о қ илона ташкил этиш, унинг самарадорлигини ошириш учун қ улай шарт-шароитлар яратиш вазифалари ҳ озирги ва қ тда ало ҳ ида му ҳ им а ҳ амият касб этади. Ҳ ар қ андай со ҳ адаги а қ лий ме ҳ нат

фикрлаш ме ҳ натидан таш қ ари соф ташкилий, техник элементларни ҳ ам ў з ичига олади, уларнинг муайян қисми к ў пгина касблар учун умумий ҳ исобланади. Демак, ходимнинг шахсий ме ҳ натини ташкил этиш муаммоларини ишни ташкил этиш, фойдаланилган усуллар, тамойиллар ну қ таи назаридан ў рганиш мумкин. Шахс ме ҳ натини ташкил этишнинг иккинчи томони кундалик иш тажрибасида бош қ арув персонали татби қ этадиган шахсни нг иш техникаси, техникавий воситалар и дир. 93 . Ходимнинг шахсий ме ҳ натини фан ва ил ғ ор тажриба юту қ ларидан фойдаланишга, техникавий воситаларни татби қ этишга асосланган ҳ олда ташкил этишни, лавозим вазифаларини бажариш жараёнида ходим билан фойдаланиладиган техника воситалари ў ртасида ў заро таъсир к ў рсатиш энг яхши тарзда ў рнатиш имконини берадиган билим со ҳ алари персонал менежменти дейилади. Персонал менежментининг илмий асосини бош қ арув фаолияти тажрибасида т ў планган ҳамда бош қ арув персонали ме ҳ нат фаолиятини ташкил этиш тамойиллари, усуллари тарзида та қ дим этилган шахсий ме ҳ натни ташкил этиш т ўғ рисидаги бутун билимлар мажмуи ташкил этади. Персонал менежменти фан сифатида ра ҳ бар лар , мутахассислар ва бош қ а хизматчилар нинг самарали ме ҳ нати омиллари ва шартларини намо ё н қ илади. Ана шу асосда назария ишлаб чи қ илади, унинг мазмуни бошқариш жара ё нида кишилар о қ илона фаолиятининг тамойиллари , шакллари ва усуллари ҳ исобланади . Биро қ, шуни эсда тутиш зарурки, ра ҳ бар, мутахассиснинг ме ҳ нати фа қ ат объекти в жи ҳ атдан шарт б ў либ қ олмасдан, шу билан бирга у ташаббускор ижодий х усусиятга ҳ ам эгадир. Шу муносабат билан уларнинг ме ҳ натини ташкил этиш, бир томондан, муайя н қ онуниятларга, тамойилларга , қ оидаларга б ў йсунганлиги ҳ а қ ида, иккинчи томонда н бу қ оидалар қ арор топган ишлаб чи қ ариш вазиятини ҳ исобга олган ҳ олда татби қ этилиш даражасини ани қ лаш учун ижодий мушо ҳ ада қ илиб к ў рилишини талаб этиши ҳ а қ ида гапириш мумкин. Бу ердаги тегишли тамойиллар ва

қ оидалар фақат ра ҳ барнинг, мутахассиснинг ў зига хос иш усл у би, ў з ме ҳ натини ташкил этиш к ў никма ва малакалари, усулларини такомиллаштириш устида ишлаши учун фа қ ат бошланғич ну қ та б ў либ хизмат қ илади. Қ абул қ илинган таърифдан келиб чи қ иб, персонал менежменти қ уйидаги ў заро бо ғ ланган масалаларни илмий асосланган ҳ олда ҳ ал қ илишни ў з ичига олади:  бош қ арув аппаратидаги ме ҳ натни ташкил этиш (ме ҳ нат та қ симоти, ме ҳ натни мазмунига к ў ра тартибга солиш, ме ҳ натни ва қ ти б ў йича тартибга солиш), тизимлар ва иш усулларини танлаш;  ша х сий ме ҳ натни ташкил этишнинг ў зига хос муаммолари (иш ва қ тини режалаштириш ва та қ симлаш, ташриф буюрувчилар о қ имини бош қ ариш, ў зига хос иш услуби, ё зишмаларни о қ илона юритиш ва ҳ .к.) ;  иш ў ринларини ташкил этиш ва жи ҳ озлаш;  ҳ исоблаш ва ташкилий техника воситаларидан фойдаланишни ташкил этиш. Та қ дим этилган масалалар р ў йхати бу со ҳ адаги вазифалар таркибини ва ишлар й ў налишини белгилаб беради. Бош қ арув персонали ме ҳ нат жара ё нларини ташкил этиш зарур техникавий воситаларни ҳ исобга олган ҳолда персонал зиммасига юкланган вазифаларни бажаришнинг о қ илона тизимлар ва усулларини лойи ҳ алаш ва жорий қилишдан иборатдир. Бош қ арув персонали ме ҳ натини т ашкил этиш ме ҳ натни мазмунига ва ва қ тига к ў ра тартибга солишнинг муайян даражасини назарда тутади. Бу нарса ходимларнинг лавозим вазифаларини бажариш ва қ тидаги, бошқарув қ арорларини қ абул қ илиш ҳамда амалга ошириш чо ғ идаги зарур тартиб ва уюш қ о қ ликни таъминлайди . Ме ҳ натни тартибга солиш ме ҳ натни ташкил этишга хос б ў лган объектив қ онуниятларга асосланган муайян қ оидалар, й ў ри қ номалар, нормативларни белгилаш ва уларга қ атъий риоя қ илинишини билдиради.

Шу нарса ани қ ки, агар ра ҳ бар ва унинг қў л остидаги кишилар замонавий иш усуллари ва й ў лларини эгалламаган б ў лсалар, жамоада самарали ишлашни й ў лга қў йиш қ ийин б ў лади. Эскириб қ олган иш усуллари ва самарасиз иш услуби мазкур жамоани бош қ арув тизимининг энг заиф б ўғ инига айлантириб қў яди. Персонал менежмент и масалалари орасида иш ва қ тини режалаштириш ва та қ симлаш, шунингдек , бош қ арув персонали ша х сий ме ҳ натини ташкил этиш муаммолари му ҳ им а ҳ амиятга эгадир, ҳар бир ходимнинг ало ҳ ида иш услуби бошқарув аппарати самарали ишлашининг му ҳ им шарти ҳ исобланади. 94 . Ра ҳ барнинг, мутахассиснинг ме ҳ натини режалаштириш муайян ва қ т учун иш режаларини тузиб чи қ иш шаклида ё ки ани қ иш ва тадбирларни бажариш режаларини шакллантириш й ў ли билан амалга оширилади. Иш тартибини белгилаш чо ғ ида ра ҳ бар ва мутахассис ме ҳ натининг таркибий қисмини ҳ исобга олувчи нарса қ уйидагилардир: ма қ саднинг қў йилиши (ма қ садни ани қ лаш, вазиятни та ҳ лил қ илиш, ма қ садни ифодалаш); ишнинг режалаштирилиши, қў йилган ма қ садни амалга оширишга тай ё ргарлик к ў риш, иш ва қ тини о қ илона та қ симлаш ва ундан фойдаланиш, ҳ ал қ илинадиган вазифаларни ижро этиш муддатларини Қиска ртириш й ў лларини излаш; бажарилиши лозим б ў лган вазифалар, тадбирларнинг уст у ворлигини белгилаш, назорат қ илиш функцияларини амалга ошириш, топшири қ ларнинг бажарилиш жара ё ни ҳ а қ идаги маълумотларни та ҳ лил қ илиш, қў йилган ма қ садларга эришилишини назорат қ илиш; ахборот ва коммуникация кенгашларини ташкил этиш ва ў тказиш корреспонденциялар и ни о қ илона юритиш, ташрифчилар о қ имини бош қ ариш. Ишларнинг х усусияти ва мазмунини аниқ лаштириш ҳамда тавсифлаштириш қарор топа ё тган вазиятни ҳ исобга олиш билан оператив равишда ани қ қарорлар ишлаб чи қ иш ва амалга ошириш жара ё нларини режалаштириш асосида амалга оширилади.

А қ лий ме ҳ нат кишилар и одатда ў з иш ў ринларини о қ илона ташкил этишга етарли даражада эътибор беришмайди. Биро қ, шуни эсда тутиш керакки, барча тоифадаги мутахассислар ме ҳ натининг самарадорлиги улар фаолиятининг х усусияти ва шарт-шароитларидан қ атъи назар к ў п жи ҳ атдан иш ў рнини ташкил этиш ва жи ҳ озлашга бо ғ ли қ б ў лади. А қ лий ме ҳ нат билан банд б ў лган кишининг иш ў рни бинонинг бир қ исмидан иборат б ў либ, бу ерда ме ҳ нат фаолияти р ў й беради ва бу жой бажариладиган ишларнинг мазмунига мувофи қ равишда зарур ме ҳ нат воситалари билан жиҳозланган б ў лади. Иш ў рнини такомиллаштириш вазифаси уни ишнинг ў зига хос х усусиятига қ араб барча зарур нарсалар билан жи ҳ озланишини, зарур жи ҳ озларни о қ илона жойлаштиришни, шинам иш шароитлари яратишни , таш қ и му ҳ итдаги но қ улай омилларнинг инсонга зарарли таъсир и олдини олишни қ амраб олади. Ҳ озирги ва қ тда ра ҳ бар ва мутахассислар иш ва қ тининг 40-60 фоизи бирмунча камро қ малакага эга б ў лган мутахассислар бажарадиган вазифаларни адо этишга сарфланмо қ да. К ў п ва қ т зарур ахборотни, маълумот ва ҳ ужжатларни излашга кетмо қ да. Бош қ арув персоналининг иши такомиллаштиришга му ҳ тождир. Бу биринчи навбатда , ра ҳ барлар ва мутахассисларнинг кундалик фаолиятида ҳ исоблаш техникаси ва ташкилий техника воситаларидан кенг фойдаланиш йўли билан эски операцияларни автоматлаштиришдан иборат б ў лиши лозим. Бажариладиган вазифаларни автоматлар зиммасига юклаш иш ва қ тининг камида 15%ни тежаш имконини беради. Ра ҳ барлар, мутахассислар ва бошқа хизматчиларнинг ме ҳ натини комплекс автоматлаштириш замонавий ахборот технологияларини жорий қ илиш асосида амалга оширилиши зарур. Бу ҳол ташкилотдаги барча ахборот жара ё нларининг автоматлаштирилишини к ў п даражада оширишни таъминлайди.

Бош қ арув аппарати ходимлари ме ҳ натини ташкил этиш мураккаб ва к ў п қ иррали жара ё ндир. Ҳ ар қ андай ходим учун бугунги кунда энг му ҳ им муаммо иш ва қ тидан о қ илона фойдаланиш ҳ исобланади. Шунинг учун ҳ ам бош қ арув ме ҳ натини илмий асосда ташкил этишнинг бошлан ғ ич бос қ ичи бош қ арув аппарати ходимларининг иш ва қ тидан фойдаланишни ў рганишдир. Иш ва қ тидан фойдаланишни ў рганиш унинг бекор сарф б ў лишини аниқлаш, унинг сабабларини билиб олиш, ишларни бажаришнинг янги шакл ва усулларини ишлаб чи қ иш имконини беради. 14.З. Ра ҳ барнинг иш вақти ва ундан фойдаланиш 95. Ва қ т танқислиги - бу ҳ ар хил даражадаги ра ҳ барлар ва мутахассисларни ҳ аммадан к ў про қ ташвишлантирадиган муаммолардан биридир, чунки улар учун ва қ т омили одатда ҳ ал қ илувчи роль ў йнайди. Ва қ т шундай бир ресурс ҳ исобланадики, ҳ ар бир ра ҳ бар унга баравар ми қ дорда эга б ў лади. Шунинг учун ҳ ам ҳ ар бир ра ҳ бар ва мутахассис учун асосий муаммо унинг қ анча ва қ тга эга эканлиги эмас, балки ў зи эга б ў лган уш бу ва қ тдан қ андай фойдаланишдадир. Ва қ т - бу шундай но ё б ресурски, уни пул сингари жам ғ ариб б ў лмайди. У бизнинг мавжудлигимизнинг энг мослашмайдиган элементидир. Ва қ т - омили бу шундай бир ресурски, у ра ҳ барга қ анчалик қ имматга тушса, мазкур ва қ тдан у шунчалик самарали фойдаланишга ҳаракат қ илади. Баъзан ра ҳ барга унинг ў зида бор билим ва қ обилиятдан к ў про ғ и талаб қ илинмайди. У фа қ ат ў зининг ишдаги малакаларини такомилла ш тириб бориши , камчиликларга бар ҳ ам бериши ва аввало ва қ тдан самарасиз фойдаланишга, унинг бекор сарф этилишига бар ҳ ам бериши талаб қ илинади. Ра ҳ бар меҳнатининг самарадорлиги у сарфлаган ша х сий ме ҳ нат натижалари билан у бошчилик қ ила ё тган хизмат (б ў линма) ходимлари ме ҳ нати натижаларининг мос келиши ў лчовидир. Бунда қўй илган вазифалар албатта , бажарилган б ў лиши лозим. Амалда ҳ ар бир ра ҳ бар ў з

б ў линмасининг иши натижаларини ани қ билади. Ра ҳ барнинг бу натижаларга қ андай қ илиб эришилди, унинг ҳ иссаси қ андай, у қ андай ша х сий ме ҳ нат сарфлаган, деган саволларга жавоб бериш и қ ийинро қ дир. Сиз қ андай ишлаяпсиз? қў йилган вазифаларни ҳ ал қ илиш учун сиз қ анча ва қ т сарфладингиз? Булар шундай саволларки, ра ҳ бар буларга жавоб олишидан олдин ў з ме ҳ нат к ў никмаларини ва иш усулларини яхшилаши лозим. Амалда барча ра ҳ барлар ва мутахассислар иш ва қ ти сарфларини ҳ исобга олиб бориш зарурлигини эътироф қ иладилар. Лекин тажриб а да камдан-кам ра ҳ барлар бу масалани ў злари учун ҳ ал қ иладилар, бу эса баъзи бир салбий о қ ибатларга: ишда ш о шилишга, чарчашга, ме ҳ натнинг кам асосланишига, ишдаги режасизликка олиб келади. Иш ва қ тини сарфлашнинг ҳ исобга олиб борилмаслиги , ра ҳ барлар ишида ва мутахассислар фаолиятида кенг та т би қ этилмай келишига сабаб шуки, бу борада ҳ али к ў никма мавжуд эмас. Мазкур масалага доир ма х сус адаби ё тларда асосий муаммо жорий ишларни ё зиб бориш техникасидан иборатлиги ба ё н қ илинган. Ра ҳ бар ва мутахассиснинг иш ва қ тини оқилона ташкил этиш и бажариладиган барча ишларни ҳ исобга олиб боришни, ў зининг иш ва қ тини мунтазам назорат қ илиб боришни, иш ва қ тини сарфлаш тузилмасини ў рганишни талаб қ илади. Бу эса иш ва қ тидан фойдаланишни , ша х сий ишнинг асосли режаларини тузиб чи қ ишни та ҳ лил қ илиш имконини беради. Иш ва қ тидан фойдаланишни ҳ исобга олмасдан ва уни та ҳ лил қ илмасдан туриб ра ҳ бар ва мутахассиснинг тузиб чи ққ ан ша х сий иш режалари реал шароитдан ажралиб қ олган б ў лади. Ра ҳ барлар ва мутахассислар сарфлайдиган иш ва қ ти тузилиши ва меҳнат мазмунини ў рганиб чи қ иш учун қ уйидаги усуллардан фойдаланиш мумкин:  анкета ор қ али ва о ғ заки савол-жавоблар қ илиш;  иш ва қ тини суратга олиш .

Анкета орқали ва о ғ заки савол-жавоблар қ илиш ме ҳ натни ташкил этиш ва иш ва қ тидан фойдаланишнинг мавжуд ҳ олатини ў рганиш учун ў тказилади . Ш унингдек ра ҳ барлар ва мутахассисларнинг ме ҳ нат самарадорлигини оширишга ва иш шароитини яхшилашга имкон берадиган ма х сус тадбирлар ў тказиш ҳ а қ идаги муло ҳ азалар и ни ў рганиш учун амалга оширилади. 96. Иш ва қ тини суратга олиш (ИВС) м ў лжалланган кузатишлар даври мобайнида ва қ т сарфлари тузилишини белгилаш учун татби қ этилади. ИВС да иш ва қ ти сарфларини ў рганиш истисносиз барча ва қ т сарфларини уларнинг ҳ а қ и қ ий изчиллиги тартибида кузатиш ва ў лчаш й ў ли билан амалга оширилади. Иш ва қ тини суратга олиш иккита асосий белги - кузатиладиган объектлар ва кузатишларни ў тказиш ҳамда ишлов бериш усуллари билан ажралиб туради. Жамоага раҳбарлик вазифалари б ў йича иш ва қ ти сарфлари қ уйидагича гуру ҳ ланиши мумкин: режалаштириш, ташкил этиш, мувофи қ лаштириш, ра ғ батлантириш ва назорат қ илиш . Иш шакллари б ў йича ва қ т сарфларини қ уйидаги гуру ҳ ларга ажратиш мумкин: кенгашлар ў тказиш, кенгашлар ва учрашувларда қ атнашиш; лавозим вазифаларини бажариш билан бо ғ ли қ б ў лган ишлар; мактублар билан ишлаш; ходимлар билан ало ҳ ида су ҳ батлар ў тказиш; телефонда с ў злашиш ва бош қ алар. Бош қ арув тадбирларини бажариш усулларига бо ғ ли қ равишда қ уйидагича гуру ҳ ларни ажратиш мумкин: ташкилий-маъмурий, аналитик - конструкторлик ва ахборот-техникавий тадбирлар. Ҳ ар бир ра ҳ бар ё ки мутахассис иш ва қ тини сарфлашни ало ҳ ида таснифлашни та ҳ лил қ илиш жара ё нида ў зининг кундалик ишида резервларни қ идириб топиш учун ҳ ар томонлама ахборот олиш имконига эга б ў лади. Масалан, турли таснифлаш белгиларидан фойдаланиб, ва қ тнинг ҳ а қ и қ ий сарфини таснифловчи жадвалларни шакллантириш тавсия

этилади. Ф ормулалардан фойдаланган ҳ олда , ҳ ар бир иш турига қ анча фоиз ва қ т кетишини ва унинг умумий натижаларга нисбатан салмо ғ ини белгилаб чи қ иш мумкин. Бош қ аришга доир турли тадбирларни бажариш ва қ тида сарф этиладиган иш ва қ ти 14.1 -жадвалда келтирилган. 14.1 - жадвал Бош қ арув тадбирларини бажаришда иш ва қ ти сарфларининг тузилиши Тадбирлар тури Умумий сарфларга нисбатан иш ва қ ти сарфлари ра ҳ барлар Мутахассис -лар бошқа хизматчилар Ташкилий-маъмурий 40 15 - Таҳлилий 15 10 20 Амалий -конструктив 15 15 - Ахборот-техникавий 30 60 80 Бош қ аришга доир тадбирларни бажариш ва қ тида иш ва қ ти сарфларининг нисбати бош қ арув фаолиятининг х усусияти ва услубини акс эттиради. Чунончи, ахборот-техникавий тадбирларни бажаришга иш ва қ тининг к ў про қ сарфланиши бош қ арув тажрибасида ҳ исоблаш техникаси ва ташкилий техника воситаларидан етарли фойдаланилмаганидан далолат беради. Ра ҳ барлар ва мутахассислар нинг ташкилий маъмурий тадбирларни бажаришга иш ва қ тини к ў про қ сарфлаганликлари бош қ ариладиган ва бош қ арадиган тизимларнинг бар қ арор фаолият к ў рсатмаслигидан, бош қ арувдаги камчиликлардан гуво ҳ лик беради. Сарфлар тузилиши ҳ а қ идаги маълумотлардан фойдаланиб, иш ва қ ти ҳ ақиқий сарфларини режалаштириладиган сарфларга мос келишини та ҳ лил қ илиш, шунингдек , белгиланган ма қ садларга эришиш мумкинлиги ну қ таи

назаридан иш ва қ тининг бекор сарф б ў лишини ҳ ам ани қ лаш мумкин. Шу й ў л билан мутаносибликни ани қ лаш қ ийин эмас , унда ва қ т зарур ахборот олишга, топшири қ ларни та қ симлаш ва ваколатларни топширишга, кенгашлар ў тказиш, телефонда сўзлашишга тасниф қ илинмайдиган бош қ а масалаларга сарф этилиши ани қ к ў ринади. Ра ҳ бар ё ки мутахассис қ арор топган амали ё т билан ё ки такрорланиб турадиган вазифаларни ҳ ал қ илиш билан бо ғ ли қ иш турларидан ҳ ар бирига қ анча ва қ т сарфлашини, қ анча ва қ тни бир галги вазифаларни, ну қ ул маъмурий ишларни адо этиш учун сарф этишини ани қ лаш мумкин. 97. Иш ва қ тидан фойдаланишни тад қ и қ қ илиш натижаларини та ҳ лил этиш жара ё нида бир қ анча саволларга жавоб олиш мумкинки, улар қ уйида келтирилган. А) Ма х сус ажратилган ишларни бажаришга қ анча ва қ т сарф этилади ? Бунинг учун кунлар бўйича ва бутун кузатишлар даври учун энг му ҳ им ишларни бажаришга сарф этиладиган ва қ тни ҳ исоблаб чи қ иш мумкин. Ажратиб к ў рсатилган энг му ҳ им вазифалар пировард ё ки орали қ иш натижалари учун му ҳ им б ў лиши ё ки ра ҳ барнинг (мутахассиснинг) ало ҳ ида назоратида туриши мумкин. Б) Иш қ аерда бажарилган ? Бу саволга олинган жавоб ра ҳ барнинг, мутахассиснинг қ аерда туриб ишни бажарганига қ араб ва қ тнинг ми қ дор жи ҳ атидан сарфланишини к ў рсатади. В) Синала ё тган киши ишда ким билан бо ғ ланган ? Мазкур савол ра ҳ барнинг асосий фаолият жара ё нида ҳам, ундан таш қ арида ҳ ам ўзаро муносабатларини тавсифлаб беради. Айни бир ва қ тда ў заро муносабатлар қ андай амалга оширилиши: телефон ор қ алими, ша х сий алоқалар воситасидами ёх уд воситачи ор қ алими эканлигини ани қ лаш фойдалидир. Г) Иш ва қ ти қ андай шаклланади ? Иш куни ва қ т жи ҳ атидан узо қ давом этмайдиган б ў лаклардан ташкил топадими ё ки илгаридан режалаштирилган функ ц ионал қ исмлардан иборат б ў ладими?

Д) Ишнинг бажарилиши қ андай харажатлар билан бо ғ ли қ ? Агар иложи б ў лса, ва қ т сарфларининг та ҳ лил қ илина ё тган ишларнинг бажарилиши ва қ т и даги молиявий ё ки бош қ а харажатларга мувофи қ келиши та ҳ лил этилади. Е) Ра ҳ барнинг, мутахассиснинг ва қ тини ким банд қ илади ? Иш ва қ ти сарфлари кимга бо ғ ли қ б ў лса, шунга мувофи қ қ айд қ илинган вақт та ҳ лил қ илинади. Бу ерда ра ҳ барнинг, мутахассиснинг ў зи иш ва қ тидан фойдаланишни қ ай даражада ани қ лашини белгилаш ва бош қ а кишиларнинг ва қ тдан фойдаланишдаги улуши қ андайлигини белгилаш му ҳ имдир. Ё) Ра ҳ бар, мутахассис ҳ афтанинг қ айси кунлари ва қ айси ва қ тда қў йилган ма қ садга эриша олма й ди ? Бу хилдаги та ҳ лилни ў тказишда иш куни тартиби , ва қ т фондини та қ симлаш билан бо ғ ли қ айрим му ҳ им масалалар ҳ а қ ида гап боради (т ў ли қ манзарани ани қ лаш ҳ а қ ида эмас). Фаолият турларини янада батафсилро қ та ҳ лил қ илиш ва тад қ и қ қ илина ё тган ҳ ар бир кун мобайнидаги ва қ т сарфларини билиш учун бажарилган ишлардан ҳ ар бирига қ уйидаги мезонлар б ў йича ба ҳ о бериш зарур:  ишнинг бажарилиши зарурлиги;  уни бажаришга сарфланган ва қ т ў зини о қ ладими?  ишни бажариш учун ва қ т орали ғ и онгли равишда ани қ ланганми ? Тад қ и қ қ илина ё тган даврдаги тегишли кун ишларидан ҳ ар бири ана шу мезонлар б ў йича та ҳ лил қ илинади. Та ҳ лил этиш ва қ тида мазкур иш мезонга т ўғ ри келиш-келмаслиги ани қ ланади, ана шунга қ араб « ҳ а» ё ки «й ўқ » деган жавоб берилади. Тегишли ишларнинг умумий давом этиши ани қ ланади. Мезонлардан ҳ ар бири б ў йича «й ўқ » жавоби олинган ишларнинг давомийлиги ани қ ланади. Агар та ҳ лил натижасида шундай б ў либ чи қ са, яъни ра ҳ барнинг, мутахассиснинг фаолиятида 10% дан к ў про ғ и шарт эмас б ў лса, у ҳ олда улар ў зларининг кундалик ишларида му ҳ им томонларни белгилашда катта муаммоларга дуч келади, деб х улоса чи қ ариш мумкин.

Агар 10% дан к ў про қ ҳ олатда ва қ т сарфи каттаро қ бўлса, ра ҳ бар, мутахассис ме ҳ натни ташкил этиш масалаларига (техникавий усуллар, ички интизом ва ҳоказо) эътибор беришлари керак б ў лади. Агар 10% дан к ў про қ ҳ олатда ишларнинг бажарилиши ма қ садга мувофи қ эмас, деб топилса, у ҳ олда ра ҳ бар, мутахассиснинг ди ққ ат-эътибори иш куни мобайнида ва қ т сарфлашни режалаштириш муаммосига қ аратилиши лозим. Агар 10% дан к ў про қ ҳ олатда ишни бажариш пайти тасодифан белгиланган б ў лса, у ҳ олда ра ҳ бар, мутахассис кун учун режалар тузишда қ ийинчилик сезади. Кузатишларнинг бутун даври мобайнида ва қ тнинг умумий сарфларини та ҳ лил қ илишни «кузатишлар даври учун иш ва қ ти сарфларини та ҳ лил қ илиш» ма х сус шакл идан фойдаланган ҳ олда ў тказиш ма қ садга мувофи қ дир. Шу нарса я ққ ол маълум б ў ладики, ра ҳ бар, мутахассис ишининг самарадорлиги иш ва қ тидан о қ илона фойдаланиш ва иш ва қ ти фондининг о қ илона тузилиши билан белгиланган. Ме ҳ нат ва вақт сарфларини тан қ идий та ҳ лил қ илиш ва қ т резервларини нг борлигини к ў рсатадики, улар ташкилий камчиликлардан далолат беради. Чунончи , ишларни бажариш учун ва қ т сарфлари ў рта ҳисобда 15,5% Қиска риши мумкин, бу ва қ тнинг бекор сарф бўлишини Қиска ртириш ва мавжуд камчиликларни й ўқ отиш ҳ исобига б ў лади. Кузатишлар даври мобайнида иш ва қ тининг яширин бекор сарф этиши ани қ ланди, бунда муа й ян ишни бажариш учун керак б ў ладиган орти қ ча ва қ т сарфланган. Бунга ю қ ори ташкилотлар томонидан вазифалар беришдаги ноани қ ликлар сабаб б ў лади. 98. Иш ва қ ти бюджетини та ҳ лил қ илганда шуни ҳ исобга олиш керакки, фойдаланилган маълумотлар ҳ амиша ҳ ам унинг сифати ҳ а қ ида ишончли х улосалар чи қ ариш имконини беравермайди. Ра ҳ бар (мутахассис) ў з ва қ тини сарфлаш тар т иби ва ў з ишининг сифатини тан қ идий та ҳ лил қ илиб чи қ иши лозим, токи ў зига хос б ў лган иш услуби ҳ а қ ида т ўғ ри х улоса

чи қ арсин. Мазкур масалада ташкилотнинг ў зига хос х усусияти, бош қ аришнинг муайян даражаси ва ра ҳ бар ё ки мутахассис олдида турган вазифалар ҳ ал қ илувчи роль ў йнаши ни назарда тутиш керак. Тад қ и қ от натижасида олинган маълумотлар ва уларни та ҳ лил қ илиш иш ва қ тидан фойдаланиш т ўғ рисида тегишли х улосалар чи қ ариш имконини беради. Шундай қ илиб, тадқи қ от натижаларини та ҳ лил қ илиш ва улар юзасидан қ арорлар қ абул қ илиш ягона мажмуани ташкил этадики, уни ра ҳ бар ё ки мутахассис кузатиш даври тамом б ў лгандан кейин бажаришлари зарур б ў лади. Иш ва қ тидан фойдаланишга умумий ба ҳ о б ериш ў зига иш ва қ тини тақсимлашни ундан фойдаланиш самарадорлиги ну қ таи назаридан ба ҳ о беришни қ амраб олади. Ва қ т сарфидан фойдаланишнинг натижадорлигини ба ҳ олаш учун Кэ коэффициентини та т би қ этиш мумкин . У фойдали иш ва қ тининг (И) у мумий ва қ т фондига (Ф), шу жумладан , ва қ тни бекор сарфлашга нисбати сифатида ҳ исоблаб чи қ арилади: Ра ҳ барнинг, мутахассиснинг ҳ ар турли ишлар билан бандлиги ну қ таи назаридан иш ва қ ти сарфларидан фойдаланишнинг о қ илоналик даражасини ҳ а қ и қ ий сарфланган ва қ тни режали бюджетда белгиланган режали сарфлар билан қ иёслаш й ў ли орқали ани қ лаш мумкин. Та ҳ лил қ илишнинг якунловчи бос қ ичида ра ҳ бар ё ки мутахассиснинг иш ва қ тидан о қ илона фойдаланишига х ала қ ит берувчи сабабларни ани қ лаш мақсадга мувофи қ дир. Ишларнинг мазкур бос қ ичи муваффа қи я т ли бажарилишига « х алал бериш омиллари» деган ишчи жадвал ё рдам беради . Б у жадвалда самарали ме ҳ нат қ илишга халал берадиган барча ички ва таш қ и ё ки режалаштирилган меҳнат жара ё нини бузадиган т ў си қ лар қайд этилиши зарур. Бундай х алал бериш омилларига бажариладиган иш билан бо ғ ли қ б ў лмаган телефонда с ў злашишлар, иш ва қ тидаги ша х сий ало қ алар, кутишга сарф этилган ва қ т ва шу кабиларни киритиш мумкин.

« Х алал бериш омиллари» жадвалини тўлдиришда шуни эсдан чи қ армаслик керакки, унда фа қ ат таш қ и т ў си қ лар ни эмас, шунингдек , ра ҳ бар ё ки мутахассис ўз ме ҳ нат жара ё нини бузишга й ў л қў йгандаги ички т ў си қ ларни ҳ ам қ айд этиш зарур. Бу маълумотлар зарарли одатларни ва ра ҳ бар ё ки матухассис ў з ишида татби қ этадиган ва тез-тез такрорланиб турадиган камчиликларни ҳ ам ани қ лаш имконини беради. Ра ҳ барлар ва мутахассислар иш тажрибасида тез-тез учраб турадиган «ва қ тни талон-торож қ илувчилар» р ў й х ати 14.2 -жадвалда келтирилади. Бу ерда , шунингдек , иш ва қ тининг бекор сарф б ў лиш сабаблари ва улар дан х алос б ўлиш учун маслаҳатлар ҳ ам берилади. Биро қ шуни эсда тутиш керакки, «ва қ тни талон-торож қилувчилар» нинг ҳ амма си бир хил б ў лади, улар га бар ҳ ам бериш юзасидан қ абул қ илинадиган қ арорлар ҳ ар бир ра ҳ барда ва мутахассисда турлича б ў лиши мумкин. Тад қ и қ от натижасида олинган маълумотлар ва ў тказилган та ҳ лил раҳбар, мутахассиснинг иш ва қ тидан о қ илона фойдаланиш соҳасида амалий таклифларни ишлаб чи қ ишни ва иш ва қ ти бекор сарф б ў лиш ининг асосий сабабларини тугатишни таъминлаш лозим . Олинган таҳлилий маълумотлар ва билимларни кундалик тажрибада қў ллаш лозим, токи ра ҳ бар ё ки мутахассис ў з ишида муста ҳ камлайдиган ижобий томонларни жорий қ илсин ва ў тказилган та ҳ лил натижасида ани қ ланган салбий х усусиятларга бар ҳ ам берсин. 14.2 - жадвал Х алал бериш омиллари Х алал бериш турлари Иш ва қ тининг бекор сарфланиши э ҳ тимол тутилган сабаби Бар ҳ ам бериш чоралари Режалаштиришнин г й ўқ лиги қў йилган ма қ садга эришишга эмас, балки ҳ аракатга эътибор Иш куни режасини тузиш Иш ва қ ти кундалигидан фойдаланиш .

бериш Иш куни давомида ишни бажариш устувор й ў налишларининг й ўқ лиги Ишларни нг шошилинчлигига қ араб эмас, балки м у ҳ имлигига қ араб бажариш Танглик шароитида бошқариш Айрим ишни бажаришга ажратилган вақтга ҳ а қ и қ ий ба ҳ о бермаслик Муаммога қараб й ў л тутиш Иш ва қ ти сарфлашни реал режалаштириш Мавжуд имкониятларга амал қ илиш Одатдаги ишлар ва «кундалик юмушлар» Ваколатни бировга юклай билмаслик. Режалаштиришнинг й ўқ лиги. Ички интизомнинг й ўқ лиги Ваколатларни бировга юклаш жара ё нидан фойдаланиш. Ма қ сад қў йинг ва унга эришишга интилинг. Бош қ а ходимларга берилган ишга қў шилманг 99 . Ра ҳ бар (мутахассис) нинг самарали фаолиятга тай ё ргарлиги к ў п жи ҳ атдан унинг кундалик иши билан белгиланади. Ра ҳ барлик услуби ва ра ҳ бар ишининг самарадорлигини таъминлаш учун иш ва қ тидан о қ илона фойдаланиш ҳ ал қ илувчи а ҳ амиятга эгадир. Раҳбар учун ў з ва қ тини бош қ аришнинг самарали тизимини яратишдаги му ҳ им қ адам фаолият ма қ садларини ани қ лашдан иборатдир. Фаолият ма қ садлари ҳ ам Қиска муддатга, ҳ ам узо қ муддатга м ў лжалланган б ў лиши мумкин. Ма қ садлар асосида бош қ ариш қў шимча куч- ғ айрат сарфлаш билан бо ғ ли қ эмас, чунки улар режалаштириш жара ё нларига асосланади, унда белгиланган ҳ аракатлар ёки тадбирларнинг бажарилиш муддатлари к ў рсатилган б ў лади.

Ра ҳ бар томонидан белгиланган мақсадлар нинг амалга оширилиши зарур б ў лган ҳ аракатларни белгилаб қ олмасдан, шу билан бирга уларнинг ижросини ҳам ра ғ батлантиради. Ра ҳ бар учун ма қ садни ани қ лаб олиш ҳ аракатлантирувчи куч сифатида таъсир қ илади, ма қ садга эришилгандан кейингина бу кучнинг қ уввати с ў нади. Ра ҳ бар белгилаши лозим б ў лган ма қ садлар қ уйидагича б ў лиши керак:  ҳ а қ и қ ий ва ани қ б ў лиши;  фаолиятни амалга оширишга эмас, балки муайян натижага эришишга қ аратилган б ў лиши;  ва қ т жиҳатидан ани қ муддат билан ў лчанадиган ва чекланадиган б ў лиши. Ма қ садларни ани қ лаш - бу фа қ ат бошлан ғ ич бос қ ичдир. Ма қ садни уни амалга ошириш юзасидан ҳаракат режасига айлантириш керак. Мавжуд ма қ сад ва вазифаларнинг му ҳ имлик даражасини ани қ лаш ҳ амда улардан қ айсилари ҳ аммадан к ў ра му ҳ имро қ , қ айсиларини ҳ ал этишни эса т ў хтатиб туриш мумкинлигини белгилаб олиш зарур. Муҳимлик даражасини ани қ лаш вазифасини муваффа қ иятли ҳ ал қ илиш ра ҳ барнинг иши самарали б ў лишига кучли таъсир қилади. Ра ҳ бар ў з ма қ садига эришишининг му ҳ им шарти унинг ў з иш вақтини ана шу ма қ садларга олиб келадиган тадбирларни амалга оширишга сарфлашдан иборатдир. К ў пгина ра ҳ барларни тасодифлар «бош қ аради». Уларда ва қ тни режалаштиришда қ арорлар қ абул қ илиш учун ани қ база й ўқ б ў лади. Улар ҳ аракатининг изчиллиги к ў пинча таш қ и омиллар билан бош қ арилади. Бунинг му ҳ им сабаблари , қ арорлар қ абул қ илиш учун яхши ташкил этилган базанинг й ўқ лиги, шунингдек , қў йилган ма қс адларга эришиш истаги билан камро қ бо ғ ланган ва қ тни режалаштириш одатидир. Ра ҳ барнинг ҳ ар куни ў з иш ва қ тида қ андай қ илиб ма қ садга мувофи қ ро қ фойдаланиш т ўғ рисида қ арорлар қ абул қ илишига т ўғ ри келади. Шунинг учун ҳ ам иш ва қ тини режалаштириш ва кутилган натижаларни узвий равишда бо ғ лай олиш анча му ҳ имдир.

Ра ҳ барнинг ва қ тни режалаштириш даврларини жорий этиши умуман вазиятга ани қ ба ҳ о беришига имкон ту ғ диради, асосий нарсани ажратишига ё рдам беради ва ижро этиш даражасини оширади. Ра ҳ бар иш ва қ тини режалаштиришда иложи борича яхширо қ натижаларга эришмоғи учун у «режалаштириш даврлари»: кун, ҳ афта, ой, йил деган тушунчалардан фойдаланиши зарур. Режалаштиришнинг ҳ ар бир даври ало ҳ ида қ араб чи қ илиши керак. Шунинг учун ҳ ам , ҳар бир давр учун ало ҳ ида режага эга б ў лиш маъ қ ул ҳ исобланади. Ра ҳ бар ҳ ар бир даврнинг режасини ишлаб чиқишда қ уйидаги саволларга жавоб бериши зарур: мазкур даврнинг асосий ма қ сади нимадан иборат? У ў з ихти ё рида қ анча ва қ тга эга? Даврнинг асосий вазифалари қандай навбат билан бажарилиши лозим? қ андай тай ё ргарлик тадбирлари бажарилиши зарур ? Режалаштириш даврлари ичида ра ҳ бар учун энг му ҳ ими кун ҳ исобланади. Кунни режалаштириш ў зига берилган ва қ т мобайнидаги муайян ҳаракатларни белгилаб олишни ў з ичига олади ва фа қ ат ма қ садни, истакни ё ки муддаоларни ани қ лаш билан ч егараланмайди. Режалаштиришнинг бош қ а даврларига та т би қ ан эса бундай б ў лмайди. Кунлик режалаштириш бугунги кун билан яшаш учун шарт-шароит яратади. Кунлик режа шу бугун амалга оширилиши лозим б ў лган барча ишларнинг жамидан иборат б ў лади ва ра ҳ барга иш ва қ тидан самарали фойдаланиш учун имкон яратади. Кунлик режа ишнинг пировард ма қ садларини уларнинг а ҳ амиятига қ араб белгилаб беради. Бунда режа асосан аввалги кун о х ирида ё ки режалаштирила ё тган кун бошида шаклланади. Ҳафталик режани ишлаб чи қ ишда мазкур ҳафтанинг пировард ма қ садларини ани қ лаш ва уларнинг а ҳ амиятига қ араб зарур ишларни белгилаб чи қ иш тавсия этилади. Режалаштирила ё тган ҳ афтанинг бутун хилма-хил ишларини шартли равишда қ уйидаги учта гуру ҳ билан та қ дим этиш мумкин:

 пировард ма қ садга эришиш ну қ таи назаридан зарур (му ҳ им ва шошилинч) ишлар;  муҳим ишлар, лекин улар шошилинч эмас, уларни бажаришга шу ҳ афтада ва қ т қ олса , шунда киришилади;  унчалик мураккаб ва шошилинч б ў лмаган ишлар, агар шу ҳ афтада ва қ т қ олса, бу ишлар бажарилади. Ҳ афталик режалаштириш жара ё нида илгари белгиланган ало қ аларни ани қ лаш ва уларни амалга ошириш усулларини белгилаб чи қ иш тавсия этилади. Иш ҳ афтаси тамом б ў лгандан кейин ҳ афталик ва қ тдан фойдаланиш режасига ва эришилган пировард натижаларга ба ҳ о бериш зарур б ў лади. Йиллик режалаштиришнинг му ҳ им б ўғ ини фаолиятнинг зарур й ў налишларини белгилаб чи қ ишдир. Ана шу му ҳ им натижалар асосида ра ҳ бар шахсий фаолият режасини ва шу йил учун м ў лжалланган бюджетни ишлаб чи қ иши лозим. С ў нгра , ра ҳ барнинг ихти ё рида б ў лган ва қ т кал е ндар ь иш режасида ало ҳ идалаштирилади ва у иложи борича ани қ б ў лиши зарур. Ма қ сад ва вазифалар белгилаб олингач, ра ҳ бар ижронинг боришини назорат қ илиш қ андай амалга оширилиши масаласини ҳ ал этиши лозим. Бунда ма қ садга эришиш учун зарур б ў лган тад б ир л ар эмас, балки айнан ма қ саднинг ў зи ва уни амалга ошириш назорат қ илинишини эсда тутиш керак . Фаолият натижаларини назорат қ илиш пайтида назоратни амалга ошириш усулига ало ҳ ида эътибор қ аратиш зарур. Топшири қ ларнинг бажарилишини ва ва қ тдан фойдаланишни назорат қ илиш якка тартибда режалаштириш тизимида о х ирги банд ҳ исобланади. Режаларнинг бажарилишини назорат қ илиш ра ҳ барга ў з ишини та ҳ лил қ илиш ва уни такомиллаштириш й ў лларини ани қ лаш учун зарур ахборот олиш имконини беради. Назорат қ илиш тадбирларининг мавжудлиги ра ҳ барга режалаштиришнинг турли даврларига та т би қ ан иш ва қ тидан фойдаланишни режалаштириш қ анчалик муваффа қ иятли б ў лга н лигини ани қ лаш ва ў з

имкониятлари, чекланишлари ва иш ва қ тидан фойдаланиш т ўғ рисида янада асослиро қ ахборот олишига имкон ту ғ диради. Қиска хулосалар. Бошқарув меҳнати- бу бошқарув вазифасини бажариш соҳасида меҳнат фаолияти бўлиб, унинг асосий вазифаси меҳнат жамоасининг ўз олдида турган вазифаларни ҳал қилишга доир аниқ мақсадга қаратилган ва мувофиқлаштирилган фаолиятини таъминлашдир. Бошқарув меҳнатнинг объекти- бу меҳнатни сарфлаш соҳаси, яъни корхона, ташкилот, таркибий бўлинмадир. Бошқарув персоналининг уч тоифаси мавжуд: раҳбарлар, мутахассислар, бошқа хизматчилар. Раҳбарлар- ишлаб чиқариш жамоасининг самарали меҳнат қилишини таъминлаш юзасидан ташкилот бошқарувига доир муҳим масалалар бўйича қарорлар қабул қиладилар. Мутахассислар- бошқарувга доир қарорлар тайёрлаш ва ишлаб чиқиш функциясини бажарувчи ходимлар (персонал)дир. Бошқа хизматчилар- раҳбар ва мутахассисларга бошқарувга доир қарорлар ишлаб чиқиш ҳамда амалга оширишда ахборот хизмати кўрсатувчи ходимлар (персонали)дир. Персонал менежменти- ходимнинг шахсий меҳнатини фан ва илғор тажриба ютуқларидан фойдаланишга, техникавий воситаларни татбиқ этишга асосланган ҳолда ташкил қилишни, лавозим вазифаларини бажариш жараёнида ходим билан фойдаланиладиган техника воситалари ўртасида ўзаро таъсир кўрсатиш энг яхши тарзда ўрнатиш имконини берадиган билимлар соҳасидир. Бажариладиган ишлар хусусияти бўйича раҳбарнинг иш вақти сарфларини қуйидагича таснифлаш мумкин: хизмат-алоқа ишлари, фармойиш бериш, мувофиқлаштириш, назорат-баҳо бериш, якка тартибдаги, ижодий, ёрдамчи ишлар, дам олиш ва шахсий эҳтиёжлар.

Асосий адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: «Ўзбекистон», 1992. 2. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни - Т.: «Ўзбекистон», 1998. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида»ги қонуни. (янги таҳрир)- Т.: «Адолат», 1998 4. Ўзбекистон Республикасининг «Корхоналар тўғрисида»ги қонуни. -Т.: «Адолат», 1992 5. Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат кодекси- Т.: «Адолат», 1996

6. Ўзбекистон Республикасининг «Кадрлар ни тайёрлаш миллий дастури». Тошкент, 1998 1. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари».-Т.: «Ўзбекистон». 1997. 7. И.А.Каримов «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида». «Тошкент», «Ўзбекистон», 1996. 8. И.А.Каримов. «Амир Темур фахримиз, ғуруримиз». Т.: «Халқ сўзи» газетаси 1996 йил 26 октябр. 9. И.А.Каримов «Юксак малакали мутахассислар - тараққиёт омили» - Т.: «Ўзбекистон», 1995. 10. www.ziyonet.uz 11. www.nur.uz

O'xshashlar

Бошқарув тизимида менежерлар фаолиятини ташкил этиш

Бошқарув тизимида менежерлар фаолиятини ташкил этиш

Овқатланиш корхоналарида ходимлар меҳнатини ташкил этишнинг меъёрлари

Менежментни ташкил этиш

Бошқарув қарорларини асослаш, қабул қилиш ва уларнинг бажарилишини ташкил этиш жараёнларининг тахлили