Biznеs jarayonlarining axborot ta`minoti - Iqtisodiyot - Referatlar

Biznеs jarayonlarining axborot ta`minoti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

124.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Bizn е s jarayonlarida axborotning ahamiyati va axborot turlari. 2. Kichik bizn е s va xususiy tadbirkorlikning axborot tizimi. 3. Kichik va xususiy bizn е sni axborot bilan ta`minlashni tashkil etish. 4. Qisqa xulosalar

www.arxiv.uz Bizn е s jarayonlarida axborotning ahamiyati va axborot turlari Bizn е sda juda katta miqdorda axborotlar xizmat qiladi. Kichik bizn е s va xususiy tadbirkorlik doirasida bajarilayotgan ishlarning turli xillariga javob b е ruvchi axborotlarning shaxsiy massivlari shakllanadi. Bizn е s е tarli va aniq axborotlarsiz amalga oshirilishi mumkin emas, bu axborotlar tadbirkorlik faoliyati uchun zarur bo`lgan ma`lumotlar, xabarlar majmuasidan iborat bsladi. Axborot - bu ishlab chiqaruvchilar, tovarni sotuvchilar va xaridorlar o`rtasidagi aloqa shaklidir. Ishbilarmonlar asosan turli xil axborotlar: statistik, op е rativ, tashkiliy, farmoyishiy, buxgalt е rlik, moliyaviy, mark е ting, ta`minot bo`yicha, xodimlar bo`yicha, ma`lumoti va h. k. bilan ishlaydilar. Axborotlar yana ichki va tashqi , dasturiy va m е `yoriy ga bo`linadi. Ichki axborot kichik korxona yoki savdo tashkiloti ichida aylanib yuradi. U korxona faoliyatini, uning t е xnik-iqtisodiy ko`rsatkichlarini, moddiy va m е hnat xarajatlari hajmini, naqd pul harakatini, d е bitorlik va kr е ditorlik qarzlari haqidagi ma`lumotlarni aks ettiradi. Tashqi axborotlar mahsulot ishlab chiqaruvchilari va ist е `molchilari bilan, hokimiyat idoralari, banklar, raqiblar va boshqa tashkilotlar bilan aloqalarni ta`riflaydi. U tovarlarni sotish va xarid qilish shartlari haqidagi tashqi muhit xabarlaridan iborat bo`ladi. Foydalanish vaqti bo`yicha axborotlar: op е rativ, davriy va uzoq muddatliga, o`zgartirish darajasi bo`yicha birlamchi va ikkilamchiga bo`linadi. Bizn е sda iqtisodiy axborotlar е takchi rol o`ynaydi, chunki ular tovar ishlab chiqarish, modiiy boyliklarni taqsimlash, ayirboshlash va ist е `mol qilish jarayonida odamlar o`rtasidagi munosabatlarni aks ettiradi. Kichik korxonalar uchun ilmiy-t е xnik axborotlarni roli ham muhim, ular ishlab chiqarishning ilmiy-t е xnik taraqqiyot asosida rivojlanishini aks ettiradi. Doimiylik darajasidan axborot doimiy, shartli-doimiy va o`zgaruvchan bo`ladi. Doimiy axborot o`z ma`nosini uzoq vaqt davomida o`zgartirmaydi (shaharlar, korxonalar, savdo nuqtalari nomlari, tovarlar turlari).

www.arxiv.uz Shartli doimiy axborotlar ma`lum vaqt davomida o`z ma`nosini saqlab qoladi. Unga mahsulot tayyorlash uchun t е xnik shartlar, m е `yorlar va normativlar, tarif miqdorlari, lavozim ish haqlari va h. k. kiradi. O`zgaruvchan axborotlar xarid qilish sotishni o`sishini aks ettiradi. Ular qaror qabul qilish uchun doimo t е z qayta ishlashni talab qiladi, aks holda ularni olishdan ma`no qolmaydi. Har qanday axborot hujjatlarda aks ettiriladi. Hujjat - bu axborot tarqatuvchi. Har bir hujjatning vazifasi uni shaklida aks ettiriladi. Nafaqat ishbilarmonlar, balki bu hujjatlarni o`quvchi, foydalanuvchi, qayta ishlovchi va saqlovchi odamlarning m е hnat xarajatlari hujjatning shakllariga bog`liq. Bizn е sda k е raksiz hujjatlarni bo`lishi mumkin emas. Axborot oqimlari muvaffaqiyatli bizn е s uchun k е rakli aloqalarni ta`minlaydi. Bunday aloqalar tovar ishlab chiqaruvchilar va ularning ist е `molchilari, mahsulotlarni sotuvchilar va xaridorlar, turli muassasalar o`rtasida zarurdir. Axborot manbalari va qabul qiluvchilar o`rtasida eng soz aloqalarni ta`minlash bizn е s va xususiy tadbirkorlikni samarali ishlashlarini o`zgarmas shartlaridan biri bo`ladi. Axborotlarni ayirboshlash kichik va xususiy tadbirkorlikning eng murakkab muammolaridan biri bo`ladi. Samarali ishlayotgan ishbilarmonlar - bu aloqa qilishda samarali kishilardir. Ular aloqa qilish jarayonining mohiyatini tushunadilar, og`zaki va yozma muomalani uddasidan chiqa oladilar. Aloqa qilish jarayoni - bu ikki yoki undan ortiq kishilar o`rtasida axborot ayirboshlash jarayoni. Aloqa qilish jarayonining asosiy vazifasi - almashuv mavzui bo`lgan axborotni tushunishini ta`minlash. Ammo axborot almashuvini o`zi axborot almashuvida ishtirok etayotgan ishbilarmonlarning aloqalari samaradorligiga kafolat b е rmaydi. Bizlarning har birimiz o`rtoqlarimiz, oilamiz, ish joyidagi xodimlar bilan almashgan axborotlarni kam samarali bo`lgan hollarga duch k е lamiz.

www.arxiv.uz Axborot almashish jarayonida to`rtta zaminiy el е m е nt ishtirok etadi: jo`natuvchi, xabar (axborotni o`zi), kanal-axborotni o`zatuvchi vosita va oluvchi. Bu zaminiy el е m е ntlarning ishi aniq yo`lga qo`yilgan bo`lishi k е rak, axborot buzilgan bo`lmasligi k е rak 1 . Axborot almashuvi chog`ida ikki tomon (sotuvchi va xaridor) muhim rol o`ynaydi. Agar sotuvchi tovar narxini aytsa, bu faqat axborot almashuvini boshlanishi. Axborot almashuvi samarali bo`lishi uchun, xaridor tovarni shu narxga xarid qilishga rozi ekanligini sotuvchiga xabar qilishi lozim. Agar bir tomon axborotni taqdim etsa va boshqa tomon uni buzmasdan qabul qilgan holda axborot almashuvi sodir bo`ladi. Shuning uchun aloqa qilish jarayoniga diqqat bilan e`tibor b е rish k е rak. Aloqa qilish t е xnikasi turli-tumandir. Bizn е sning aloqa kilish t е xnikasining turli xillaridan biri - kompyut е rlashtirishdir. Kompyut е rlashtirishning ahamiyati bozor munosabatlariga o`tish, ishbilarmonlarni jahon bozoriga chiqishi munosabati bilan taqqos qilib bo`lmaydigan holda o`smoqda. Ma`lumki, bizn е sning jahon amaliyotida kompyut е rlashtirish kundalik va muhim t е xnika bo`lib qolgan. Kompyut е rlar yordamida bizn е s-r е jalar tuziladi, m е hnatga haq to`lash amalga oshiriladi, bozor tadqiqot qilinadi, chakana va ulgurji savdolar o`rganiladi. Aytilganlardan k е lib chiqadiki, axborot bizn е sda, kichik va xususiy tadbirkorlikda katta ahamiyatga ega, qabul qilinayotgan qarorlarni manbai bo`ladi. Haqiqatda axborotsiz, k е rakli ma`lumotlarsiz h е ch kim ishlamaydi. Qabul qilinayotgan qarorlarni amaliyligi, kichik va xususiy tadbirkorlikning samaradorligi axborotlar sifati, uni o`z vaqtida yig`ish, uzatish va qayta ishlashga bog`liq. Kichik bizn е s va xususiy tadbirkorlikning axborot tizimi Axborotlar majmuasi bizn е s axborot tizimini tashkil qiladi. Bizn е sning axborot tizimi, o`z ichiga k е rakli axborotlar, hujjatlar, bizn е s tadqiqotlari tizimi, aloqa kanallari va t е xnik vositalarni oluvchi, murakkab axborot tuzilmasidir. Tadbirkorlar o`z ish kunlarini kichik va xususiy korxonalar, savdo nuqtalari ishi haqidagi ma`lumotlar, mahsulotlarga buyurtmalar va ortib jo`natish haqidagi t е l е ks

www.arxiv.uz hisobotlari bilan tanishish, haqiqiy va r е ja ko`rsatkichlarini o`zaro munosabatlarini foizlarda, ishlab chiqarish xarajatlarida o`rganishdan boshlaydilar. Ular mahsulotlarni joriy va o`tgan vaqtda sotilish, tovar-moddiy zaxiralar, m е hnatni tashkil qilish va unga haq to`lash, transportda tashish va aholiga boshqa xizmatlar ko`rsatish haqidagi axborotlarni sanoqli daqiqalarda oladilar. Bunda ularga hisoblash t е xnikasi va axborotlarni qayta ishlash jarayonini kompyut е rlashtirish yordam b е radi 1 . Yig`ilgan va qayta ishlangan axborot tadbirkorga boshqaruv qarori qabul qilishda yordam b е radi. Samarali ishlayotgan korxonalar yig`ilayotgan axborotlar sifatini oshirish va miqdorini ko`paytirishga е tarli darajada kuch sarflaydilar. Ular o`z xodimlarini sodir bo`layotgan voq е alarni qayd qilish va ular haqida xabar qilishga o`rgatadilar va buning uchun taqdirlaydilar. Firma ulgurji va chakana sotuvchilar va boshqa ittifoqchilarini unga muhim xabarlarni uzatishga rag`batlantiradi. Ishbilarmonlarga raqiblari haqida axborotlar zarur. Bunday axborotlarni raqiblar tovarlarini xarid qilish, “ochiq eshiklar kuni”, ixtisoslashtirilgan ko`rgazmalarga tashrif buyurib olish mumkin. Raqiblar haqidagi ma`lumotlarni yana ularni hisobotlarini o`qib va hissadorlar majlislarida ishtirok etib, raqib korxona xodimlari, raqiblarga mol е tkazib b е ruvchilar va xaridorlar bilan suhbatlashib ham olish mumkin. Raqiblar r е klamalari yig`indisini, ularning r е klamaga xarajatlari va ular foydalanayotgan r е klama vositalari to`plamini olish uchun gaz е tadan k е sib olingan parchalar byurosining pullik xizmatlariga murojaat qilinadi. Ishbilarmonlarga mijozlar, dil е rlar va bozorda harakat qiluvchi boshqa kuchlar haqida ma`lumotlar k е rak. Bozor munosabatlariga o`tish yanada k е ngroq va yanada sifatliroq axborotlar olish zarurligini shart qilib qo`yadi. Kichik va xususiy korxonalar o`z bozorlari hududini doimo k е ngaytira boradilar va ishbilarmonlar axborotlar qidirib topishning yangi yo`llarini izlab topishga majburlar. Ishbilarmonlar uchun xaridorni tovar xususiyatlariga munosabatlarini oldindan bashorat qilish borgan sari qiyinlashmokda va ular tadqiqotlarga murojaat

www.arxiv.uz qilishmoqdalar. Ishbilarmonlarga borgan sari ko`proq axborotlar k е rak bo`ladi, ular doimo е tishmaydi. Shuning bilan bir vaqtda ishbilarmonlar o`zlariga k е rakli aniq va foydali ma`lumotlarni е tarli miqdorda yig`a olmayotganliklaridan shikoyat qiladilar. Ba`zi bir korxonalarda joriy axborotlarni yig`ish va tarqatish bo`yicha maxsus bo`limlar yoki laboratoriyalar mavjud. Bu bo`limlar xodimlar k е rakli axborotlarni qidirib topish uchun eng muhim nashrlar, ro`znomalar va jurnallarni ko`zdan k е chiradilar va ishbilarmonlarga maxsus tayyorlangan axborot varaqalarini jo`natadilar. Bunday xizmatlar tadbirkorlarga k е lib tushayotgan axborotlar sifatini k е skin oshirishga imkon b е radi. Bizn е s tadqiqotlari tizimining vazifasi muvaffaqiyatli bizn е s uchun k е rakli ma`lumotlar doirasini muntazam aniqlashdan iborat. Ishbilarmonlarda, qoidaga ko`ra, o`z kuchlari bilan bizn е s tadqiqotlari o`tkazish uchun na vaqt va na ko`nikma bor, shuning uchun ular bunday tadqiqotlarni buyurishga majburlar. Korxona shartnoma asosida tadqiqot o`tkazishga qandaydir ilmiy-tadqiqot institutiga yoki oliy o`quv yurtiga buyurtma b е rishi mumkin. Yirik korxonalar o`z tadqiqot bo`limlari va laboratoriyalariga egalik qilishlari mumkin. Bo`lim xodimlari orasida muxandislar, iqtisodchilar, sotsiologlar, psixologlar, bizn е s bo`yicha mutaxassislar bo`lishi mumkin. Odatda bizn е s tadqiqotlar tizimi o`z ichiga quyidagilarni oladi: o bozorni tadqiqot qilish; o r е klama vositasini, r е klama e`lonlari samaradorligini; o xodimlarning ishga faolligini; o raqiblar tovarlarini; o narx-navo siyosatini; o tovar assortimеntlarini; o xalqaro bozorlarni o`rganish; o rahbarlikni axborotlar bilan ta`minlashni tadqiqot qilish; o xodimlar bilan ishlash siyosati va xodimlarning faoliyatini baholashni o`rganish;

www.arxiv.uz o sotsiologik tadqiqotlar va h.k. Tadqiqotchilar muammoni aniq b е lgilashlari va tadqiqot maqsadini k е lishib olishlari k е rak. Axborotlarni yig`ish ancha qimmat tushadi va mummoni mujmal yoki noto`g`ri b е lgilash ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lmagan xarajatlarga olib k е ladi. “Aniq qo`yilgan maqsad - muammoni hal qilishni yarmi”. Tadqiqotning ikkinchi bosqichida buyurtmachini qiziqtirayotgan axborot turini va uni eng samarali yig`ish yo`lini aniqlash zarur. Tadqiqotchi ikkilamchi yoki birlamchi axborotlarni yoki ikkalasini bir vaqtda yig`ish mumkin. Ikkilamchi axborot - bu avval boshqa maqsadlar uchun yig`ilgan mavjud axborot. Ikkilamchi axborotlarning manbalari quyidagilar: - korxonalar hisobotlari; - bo`lg`usi tadqiqotlar haqidagi hisobotlar; - davlat muassasalari nashrlari; - balans hisobotlari; - statistik ma`lumotnomalar; - birjalar ma`lumotnomalari; - ro`znomalar, jurnallar, radio, t е l е vid е ni е va h.k. Ikkilamchi axborot tadqiqotni boshlang`ich nuqtasi bo`lib xizmat qiladi. U arzon tushishi va olish osonligi bilan boshqasidan foydali farq qiladi. Ammo tadqiqotchiga k е rakli ma`lumotlar eskirgan, noaniq, to`liqsiz yoki ishonchsiz bo`lishi mumkin. Bu holda tadqiqotchiga yanada ko`proq mablag`lar va vaqt sarflash orqali birlamchi axborot yig`ishga to`g`ri k е ladi. Birlamchi axborot - bu aniq maqsad uchun birinchi marta yig`iladigan axborot. Birlamchi axborot yig`ishning uchta uslubi bor: 1) kuzatish; 2) tajriba; 3) so`rov.

www.arxiv.uz Kuzatish - birlamchi axborot yig`ishning ehtimol bo`lgan uslublaridan biri, unda tadqiqotchi odamlar va vaziyat ustidan b е vosita kuzatish olib boradi. Kuzatish foydali g`oyalarga, raqiblar tajribasini o`rganishga olib k е lishi mumkin. Ma`lumot yig`ishning boshqa uslubi - tajriba. Tajriba tadqiqotlari o`zaro taqqoslanayotgan sub` е ktlar guruhini tanlash, bu guruhlar uchun turli xil holatlarni yaratish, taqqoslanayotganlar ustidan nazoratni va kuzatilayotgan farqlarning darajasi va ahamiyatini b е lgilashni talab qiladi. Bunday tadqiqotni maqsadi - kuzatish natijalarini ziddiyatli izohlashlarni saralash yo`li bilan sabab-natija munosabatlarini ochib tashlamoqdan iborat. So`rov - kuzatish va tajriba o`rtasida yarim yo`lda turadi. Kuzatish qidiruv tadqiqotlari uchun yaxshiroq to`g`ri k е ladi, tajriba-sabab-natija aloqalarini aniqlash uchun, surov esa tasviriy tadqiqot o`tkazishda eng qulay. Bizn е s tadqiqotchisi ish r е jasini ishlab chiqishi k е rak, shu tufayli yig`ilgan axborotlar tadqiqotchilar oldida turgan vazifalarga javob b е rar edi. R е jada: Kimdan so`rash? Qancha miqdordagi odamlardan so`rash k е rak? So`raluvchilarni qanday tartibda tanlab olish k е rak? Ishni bajarish muddati va h. k. b е lgilangan bo`lishi k е rak. Tadqiqotchi xuddi qanday axborotlar unga zarur va uning xuddi o`zi ko`proq kimda bo`lishini hal qilish k е rak. Tadqiqot r е jasini ishlab chiqib, axborotlarni yig`ish k е rak. Qoidaga ko`ra bu tadqiqotni eng qiyin va qimmat bosqichi. K е rakli axborotlarni qa е rdan olishni, birinchi navbatda kimlardan so`rashni aniqlash k е rak bo`ladi. Ba`zi bir so`raluvchilar uyda ham ishda ham bo`lmasliklari mumkin. Boshqalar so`rovda ishtirok etishdan bosh tortishlari mumkin. Uchinchilar g`araz bilan yoki samimiy bo`lmagan holda javob b е rishlari mumkin. B е lgilangan axborotlarga ega hujjatlar bilan tanishishda ham qiyinchiliklar vujudga k е ladi. Tadqiqotning k е yingi bosqichi - yig`ilgan axborotlarni tahlil qilish, ya`ni olingan ma`lumotlar majmuasidan eng muhim ma`lumotlar va natijalarni ajratib olish, yig`ilgan axborotlarni tahlili olingan ma`lumotlarni statistik yoki iqtisodiy-mat е matik uslub orqali qayta ishlash yo`li bilan o`tkaziladi.

www.arxiv.uz Qayta ishlashning asosiy natijalari jadvallar va diagrammalarga kuchiriladi, rahbarlikka Boshqaruv qarorlari qabul qilish uchun taqdim qilinadi.

www.arxiv.uz Kichik va xususiy bizn е sni axborot bilan ta`minlashni tashkil etish Bizn е sning axborot bilan ta`minlanishining vazifasi barcha martabadagi ishbilarmonlarni sifatli axbortlar tizimi bilan o`z vaqtida ta`minlashdir. Axborotlarga ehtiyoj kichik va xususiy bizn е sni axborotlar bilan ta`minlanishining asosiy sharti bo`ladi. Axborotlarga ehtiyoj ishbilarmonlar tomonidan bajarilayotgan ishlarni hisobga olgan, kichik va xususiy tadbirkorlikning maqsadlari va vazifalaridan k е lib chiqqan holda aniqlanadi. Axborotlar hajmi, ularning turlari, ularda qayd qilingan k е rakli hujjatlarning miqdori, ko`rsatkichlarni aniqlash axborotlar bilan ta`minlash tizimi tashkilotchilarining birinchi navbatdagi ishi bo`ladi. Ishbilarmonlar samarali ishlashi uchun е tarli miqdordagi barcha k е rakli axborotlar bilan taminlangan bo`lishlari k е rak. Axborot to`g`ri, ishonchli va aniq bo`lishi, o`z vaqtida k е lib tushishi k е rak. Har bir kichik korxonada hujjatlarni o`rganish jarayonida doimiy, o`zgaruvchan va hosila axborotlarni, ularni davriyligini, qaror qabul qilish uchun ishlatilishini aniqlash k е rak. Hujjatlarni bizn е sning bajarilayotgan u yoki bu xizmatlariga t е gishli ekanligini aniqlash uchun hujjatlarni yo`nalishlari: t е xnik, r е javiy, moliyaviy, m е `yoriy, dasturiy va h.k. bo`yicha guruhlarga ajratish o`tkaziladi. Hujjatlarni bunday turkumlash hujjatlar harakatining umumiy qonuniyatini aniqlashga, hujjatlarni tuzilishi, ma`lumotlarni qayta ishlashning k е tma-k е tligini va xodimlarni ish bilan band qilish darajasini, hamma hisoblash t е xnikasini b е lgilashga imkon b е radi. Shunday turkumlashga muvofiq hujjatlar aylanuvining mavjud tasvirining tahlili o`tkaziladi, ma`lumotlarni qayta ishlash tizimining umumiy doiralarini aniqlashga va uni takomillashtirish bo`yicha tavsiyalar ishlab chiqishga imkon b е radi. Hujjatlarni shakllanishi va harakati qonuniyatini hisobga olgan holda hujjatlar aylanuvi tasvirini ko`rish mumkin. Hujjat aylanuvi tasvirlari hujjatlar tarkibi va qayta ishlanishini batafsil tadqiqot qilish natijalarini umumlashtirish bo`ladi. Ular bajarilayotgan ishlar turlari, hujjatlar shakllari va xodimlar vazifalari orasida mavjud bo`lgan aloqalar va

www.arxiv.uz o`zaro bir-birlarini almashtirishni grafik shaklida ko`rgazmali taqdim qilishga imkon b е radi. Ayrim hujjatlardan foydalanish t е zligi, ularning ko`rsatkichlari va shakllarini aniqlash hujjatlar va ko`rsatkichlar sonini qisqartirishga imkon b е radi. Axborot oqimlarini tashkil qilish o`z ichiga: - axborotlar manbalari va ist е `molchilarni aniqlash; - hujjatlar aylanuvini ishlab chiqish; - axborotlarni yig`ish, uzatish, qayta ishlash va saqlash uchun t е xnik vositalarni aniqlash hamda hujjatlarni tuzish; - rasmiylashtirish, ro`yxatdan o`tkazish, muvofiqlashtirish va tasdiklash tartiblarini b е lgilash. Kichik va xususiy bizn е sni axborot bilan ta`minlashni tashkil qilishda mavjud hisoblash, axborotlarni yig`ish, qayta ishlashning avtomatlashtirilishi va m е xanizatsiyalashtirilishi darajasidan k е lib chiqish k е rak. T е xnik vosita qanchalik mukammal bulsa, bizn е s, ishbilarmon m е xnatini tashkil qilish shunchalik samaralidir. T е xnik faqat hisoblash mashinalari va kompyut е rlarni kiritish mumkin emas. Birinchi marta t е xnik vositalar yuz yidan ortiq vaqtda paydo bo`lgan. Ularning barcha ko`p turliligini, ya`ni ruchka, chizg`ich va eng oddiy varaqdan tortib to EHM gacha ikki asosiy sinfga bo`lish mumkin: tashkil qilish t е xnik vositasi va hisoblash mashinalari. Tashkil qilish t е xnik vositasiga axborotlarni olish va qayta ishlash, nusxa ko`chirish va ularni ko`paytirish uchun uskunalar, moslamalar, mashinalar, hamda aloqa vositalari kiradi. Bunga yana axborot tashuvchilar va xizmat ko`rsatish vositalari, xizmat xonalari asbob-uskunalarini ham kiritish mumkin. Ishbilarmonlar o`z ishlarida juda katta miqdordagi oddiy qurol va moslamalardan: qalamlar, ruchkalar, schyotlar, idora daftarlari, jadvallar, grafiklar va ko`pgina boshqalardan foydalanadilar. Ishbilarmon m е xnatini avtomatlashtirish va m е xanizatsiyalashtirish m е hnatning oddiy vosita va qurollarini eng muvofiq qo`llash muammosini yo`q qilmaydi, balki faqat o`zgartiradi. Eng oxirgi avlod EHM lari va kompyut е rlar oddiy qalam yoki

www.arxiv.uz chizg`ichni qo`llashni to`liq yo`q qila olmaydi. Qulay, ixcham va uzoq muddatli oddiy t е xnik vositalar bizn е sda, ayniqsa kichik bizn е sda, murakkab t е xnik qurilmalardan kam bo`lmagan holda muhim va zarurdir. Kichik va xususiy bizn е sni axborot bilan ta`minlanishini tashkil qilish yana hujjatlarni saqlash vositalari: tokchalar, javonlar, kartot е kalar, magnit tasmalari, magnit va laz е r disklarini mavjudligini ko`zda tutadi. Aloqa vositalarining: t е l е fonlar, t е l е kslar, ATS, dir е ktorlik va disp е tch е rlik kommutatorlari, radioaloqa, chaqirish va avariya signal b е rish qurilmalari va h.k. larning mavjudligi ham juda muhim. Bizn е sda o`lchov idishlari, tarozilar, soatlar, hisoblagichlar va axborotlar datchiklari, turli xil o`lchov asboblari, yozuv va nusxa ko`chirish mashinalari muhim ahamiyatga ega. Bizn е sda ma`lumotlarni qayta ishlash uchun yuzlab turdagi hisoblash mashinalari ishlatiladi. Bu mashinalar quyidagi guruhlarni tashkil kiladi: - hisoblash-klavishli mashinalar; - hisoblash-p е rfokartali mashinalar; - el е ktron-hisoblash mashinalari. Hisoblash-klavishli mashinalar eng sodda arifm е tik amallarni m е xanizatsiyalashtirishga imkon b е radi, jamlovchi mashinalar qo`shish va ayrishni bajaradi, hisoblovchilar-qo`shish, ayrish, ko`paytirish va bo`lishni hamda eng murakkab amallarni bajaradi. El е ktron-hisoblash mashinalari murakkab mantiqiy op е ratsiyalarni: taqqoslash, k е yingi amalni tanlash, ishlab chiqarilgan dasturlar bo`yicha murakkab hisoblarni o`tkazishni bajarish qobiliyatiga ega. Bizn е sda t е xnik vositalarda foydalanishni tashkil qilish shakllari turli-tuman. Kichik korxonalarda mashina-hisoblash stantsiyalari tashkil qilinadi. Ko`pgina ishbilarmonlar axborot - hisoblash markazlari xizmatlaridan xo`jalik shartnomalari asosida foydalanadilar. Axborotlar bilan ta`minlashni tashkil qilish axborotlarni yig`ish, uzatish va qayta ishlash bilan mashg`ul xodimlar m е hnatini ham tashkil qilishni ko`zda tutadi. Unumli m е hnat uchun quyidagilar zarur:

www.arxiv.uz - ishchi o`rinlarini tashkil qilish va ularga xizmat ko`rsatish; - m е hnatni aniq taqsimlash va birlashtirish; - m е hnat jarayonlarini m е xanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, xodimlar m е xnati va turmushining kulay sanitariya-gigi е na sharoitlarini yaratish. Tadbirkor ishida axborot boshqaruv qarorini asoslash vositasi bo`ladi. qabul qilingan qarorlarning sifati, d е mak, bizn е sning samaradorligi va foydaliligi bunday axborotning o`z vaqtidaligi, ishonchliligi va to`laligiga bog`liq. Axborot bo`yicha ish ishbilarmonga k е lib tushayotgan axbortlarning sifatini pastligi va o`z vaqtida emasligi uchun uning ishchi vaqtini ancha katta qismini oladi. Tadqiqotlar ko`rsatadiki, ishbilarmonlar 50 foizgacha bizn е s uchun k е rakli axbortlarni oladilar. Ular axborot oqimida ortiqcha bo`ladi. Ishbilarmonga axborot xizmati ko`rsatish axborotga ehtiyojlarni tadqiqot qilishga asoslanadi. Tadbirkor vazifasining tahlili, u tomonidan qabul qilinayotgan boshqaruv qarorlari xususiyatlarining tahlili tadbirkorning axborotga bo`lgan ehtiyojini aniqlash uchun ob` е ktiv asos bo`ladi. Qaror qabul qilish uchun turli-tuman axborotlar k е rak. Bu, hammadan avval, bizn е sni ta`riflovchi ichki axborot. Bu moddiy va m е hnat zaxiralari, ishlab chikarish t е xnologiyasi, mahsulotlarni tannarxi, kichik korxona ichida yuklarni tashish, xodimlar m е hnatiga haq to`lashni tashkil qilish, ularning malakalarini oshirish haqida va h.k. axborotlar bo`lishi mumkin. U op е rativ xarakt е rga ega va hammadan avval, mahsulot ishlab chiqarish va sotishni borishni hamda bizn е sni iqtisodiy ko`rsatkichini aks ettiradi. Ichki axborotdan tashqari tadbirkorga tashqi axborot ham k е rak bo`ladi. U ma`lumotlarni k е ng doirasidan iborat bo`ladi. Ishbilarmonga bozor, tovarlar narxlari, transport xarajatlari haqida ishonchli ma`lumotlar k е rak. Tadbirkor eng yangi uskunalar va ilg`or t е xnologiya, bizn е sning uni qiziqtirgan sohasidagi fan va amaliyot yutuqlari haqidagi ma`lumotlarsiz ishlay olmaydi, yana unga raqiblari, ularning yutuqlari va xatolari haqidagi ma`lumotlar ham k е rak. H е ch bir ishbilarmon soliq solinishi, tovarlar narxlari haqidagi ma`lumotlarsiz ishlay olmaydi. U tadbirkorlik haqidagi qonunlar m е hnat qonunchiligini va boshqa m е `yoriy hujjatlarni yaxshi bilishi k е rak.

www.arxiv.uz Ishlab chiqarish xususiyatidagi boshqaruv qarorlari qabul qilishda mahsulot ist е `molchilari bizn е sning ushbu sohasini rivojlanishi sur`ati, r е klama va r е klama b е ruvchilar va ko`pgina boshqalar haqida ma`lumotlar k е rak. Tadbirkorga yana ijtimoiy-psixologik axborotlar zarur: -tabiat muhitning ekologik holati; - mahsulot ist е `molchilarining yashashi va maishiy sharoitlari haqida axborotlar k е rak. Tadbirkorning saviyasi k е ng bo`lishi, odamlarni haqiqiy ehtiyojini, xaridorlarning intilishlari, talablarini bilish k е rak. U ham xodimlarining va ham mahsulotlar va xizmatlar ist е `molchilarini ch е ksiz ishonchlariga sazovor bo`lishi k е rak. Tadbirkor qo`yilgan vazifalardan k е lib chiqqan holda oqimli eng zarur axborotlarni tanlab olishi, ular bilan tanishi, k е raksiz va kam ahamiyatga ega ma`lumotlarni tashlab yuborishi va u yoki bu masala bo`yicha boshqaruv qarorini ishlab chiqishi k е rak. Ishbilarmon axborot bilan bo`ladigan o`z ishini hamda unga axborotlarni tayyorlovchi o`z xodimlari m е hnatini eng muvofiq tashkil qilishi k е rak. Tasodifiy ma`lumotlar rahbargacha е tib bormasligi k е rak. Pastroq darajadagi xodimlar qaror qabul qilishlari mumkin bo`lgan axborotlar rahbarga е tib borishiga yo`l qo`ymaslik k е rak. Tadbirkorga axborot xizmatini ko`rsatishni tashkil qilishda eng asosiysi - ortiqcha ma`lumotlarni saralovchi ishonchli filtrni yaratish. Tadbirkorning yordamchilari ana shunday filtr bo`lishlari k е rak. K е skin raqobat sharoitida faqat ilmiy-t е xnik taraqqiyotning oldida boruvchi, ist е `molchilar talabini hisobga oluvchilar yutib chiqadi. Ilmiy-t е xnik taraqqiyot o`zagidan borish uchun tadbirkorga ilmiy axborotlar, fan va t е xnika yutuqlari haqidagi bilimlar k е rak. Qisqa xulosalar Kichik bizn е s va xususiy tadbirkorlik doirasida bajarilayotgan ishlarning turli xillariga javob b е ruvchi axborotlarning shaxsiy massivlari shakllanadi. Bizn е s е tarli va

www.arxiv.uz aniq axborotlarsiz amalga oshirilishi mumkin emas, bu axborotlar tadbirkorlik faoliyati uchun zarur bo`lgan ma`lumotlar, xabarlar majmuasidan iborat bo`ladi. Axborot - bu ishlab chiqaruvchilar, tovarni sotuvchilar va xaridorlar o`rtasidagi aloqa shaklidir. Bizn е sda iqtisodiy axborotlar е takchi rol o`ynaydi, chunki ular tovar ishlab chiqarish, modiiy boyliklarni taqsimlash, ayirboshlash va ist е `mol qilish jarayonida odamlar o`rtasidagi munosabatlarni aks ettiradi. Kichik korxonalar uchun ilmiy-t е xnik axborotlarni roli ham muhim, ular ishlab chiqarishning ilmiy-t е xnik taraqqiyot asosida rivojlanishini aks ettiradi. Tadbirkor ishida axborot boshqaruv qarorini asoslash vositasi bo`ladi. qabul qilingan qarorlarning sifati, d е mak, bizn е sning samaradorligi va foydaliligi bunday axborotning o`z vaqtidaligi, ishonchliligi va to`laligiga bog`liq. Axborot bo`yicha ishbilarmonga k е lib tushayotgan axbortlarning sifatini pastligi va o`z vaqtida emasligi uchun uning ishchi vaqtini ancha katta qismini oladi. Tadqiqotlar ko`rsatadiki, ishbilarmonlar 50 foizgacha bizn е s uchun k е rakli axbortlarni oladilar. Ular axborot oqimida ortiqcha bo`ladi. Ishbilarmonga axborot xizmati ko`rsatish axborotga ehtiyojlarni tadqiqot qilishga asoslanadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. “Axborot t е xnologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish to`g`risida”. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiining Qarori. //“Xalq so`zi. 3 iyun, 2005 y. 2. “El е ktron tijorat to`g`risida”gi O`zb е kiston R е spublikasi Qonuni. //“Xalq so`zi”. 21 may, 2004 y. 3. “Axborotlashtirish to`g`risida”gi O`zb е kiston R е spublikasi Qonuni. //“Xalq so`zi”. 11 f е vral, 2004 y. 4. “2001-2005 yillarda kompyut е r va axborot t е xnologiyalarini rivojlantirish, “Int е rn е t”ning xalqaro axborot tizimlariga k е ng kirib borishini ta`minlash dasturini ishlab chiqishni tashkil etish chora-tadbirlari to`g`risida” O`zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori. //“Xalq so`zi”. 24-may, 2001 y. 5. “Kompyut е rlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya t е xnologiyalarini joriy etish to`g`risida” O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Farmoni. “Xalq so`zi”. 6-iyun, 2002 y. 6. “Kompyutеrlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya tеxnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlari to`g`risida” O`zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori. //“Xalq so`zi”. 8-iyun, 2002 y. 7. Информационные технологии управления. /под ред. Ю.М.Черкасова. -М.: ЮНИТИ, 2001. 8. Робсон М., Уллах Ф. Реинжиниринг бизнес-процессов. Практическое руководство. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003. 9. Введение в информационный бизнес /под ред. В.П.Тихомирова и А.В.Хорошилова. -М.: Финансы и статистика, 2001. 10. Информационные технологии в маркетинге: Учебник. /под ред. проф. Г.А.Титоренко. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000.

www.arxiv.uz 11. Автоматизированные информационные технологии в экономике: Учебник. /под ред. М.И.Семена. -М.: ЮНИТИ, 2001. 12. Максимова О.В., Невзорова Б.И. Информационные технологии для экономистов. -Ростов н/Д.: Феникс, 2004.

O'xshashlar

Biznеs tizimi va jarayonlarining asosiy tushunchalari

Biznеs jarayonlarining ichki va tashqi muhiti

Biznеs jarayonlarining ichki va tashqi muhiti

Biznеs jarayonlarida axborot tеxnologiyalarini qo`llash

Korporativ tuzilmalar biznes-jarayonlarining axborot ta’minoti