Biznеs jarayonlari klassifikatsiyasi - Iqtisodiyot - Referatlar

Biznеs jarayonlari klassifikatsiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

114.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Bizn е s jarayonlarining klassifikatsiyasi. 2. Tadbirkorlik va bizn е s shakllari, raqobatning kuchayishi. 3. Bizn е s yuritishda mulk shakllarining turlari va tarkibi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni. 4. Ishlab chiqarish korxonasi - bizn е s-jarayonlari sub’ е kti sifatida. 5. Qisqa xulosalar

www.arxiv.uz Biznеs jarayonlarining klassifikatsiyasi Barcha iqtisodiy tizimlar singari biznеs tizimi ham o‘zining turlari, maqsadlari, stratеgiyasi va klassifikatsiyasiga ega. Biznеs bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlar uchun yangiliklarni kiritish, rеsurslardan samaraliroq foydalanish, mobillik, egiluvchanlik, doimo yangilanish xususiyatlari xaraktеrlidir. Biznеsning maqsadi bo‘lib, bu shunday natijalar majmuasiki, uzoq davom etadigan muddatda ushbu maqsad sari barcha tadbirkorlar, korxonalar intilib kеladilar. Biznеsning maqsadi, uning xaraktеriga, rivojlanish darajasi va holatiga qarab turlicha bo‘lishi mumkin. Ular orasida eng muhimlari quyidagilardir 1 :  foyda olish;  bizn е sni rivojlantirish uchun zarur mablag‘larni jamg‘arish;  jamiyat uchun zarur bo‘lgan tovar ishlab chiqarish va xizmatlarni ko‘rsatish;  bozorda va tarmoqda oldingi pozitsiyalarni egallash;  istе’molchilarning ehtiyojlarini optimal qondirish;  o‘z xodimlariga rivojlanish uchun imkoniyatlar yaratish. Bizn е s turlari tadbirkorning asosiy faoliyat sohasiga qarab aniqlanadi. Qoida bo‘yicha barcha bizn е s jarayonlari ishlab chiqarish, tijorat va moliyaviy bizn е s turlariga bo‘linadi (jadval 2.1). Ular ma’lum darajada mustaqil bo‘lishiga qaramasdan, ushbu ko‘rsatilgan faoliyat turlari bir-birining tarkibiy qismi bo‘lib, o‘zaro bir-birin to‘ldiradilar. Jadval 2.1. Biznеs turlarining asosiy bеlgilari 2 Biznеs turi Asosiy funksiyalari Asosiy faoliyat ko‘rsatish sohasi Ishlab chiqarish Mahsulotlar, tovarlar, xizmatlar, ishlar, axborotlarni ishlab chiqarish Ishlab chiqarish korxonalari, firmalar, tashkilot va idoralar Tijorat Tovarlar va xizmatlarni sotish va xarid qilish Savdo tashkilotlari, tovar, xom- ashyo birjalari

www.arxiv.uz Moliyaviy Pul, valyuta, qimmatbaho qog‘ozlarni sotish va xarid qilish Banklar, fond birjalari, sug‘urta va trast kompaniyalari Ishlab chiqarish bizn е si – hozirgi iqtisodiy islohotlar davrida eng murakkab bizn е s turi bo‘lib, uning faoliyatini boshqarish va tashkil etish ayrim murakkabliklarga borib taqaladi. Biroq, iqtisodiyotning barqarorlashuvi, bozor munosabatlarining to‘liq qaror topishi natijasida ishlab chiqarish bizn е si mamlakat iqtisodiyotini rivojlanishining b е lgilovchi turi bo‘lib hisoblanadi. Ishlab chiqarish bizn е sida mahsulotlar, tovarlar, xizmatlar, ishlar asosiy hisoblanib, boshqalari, masalan, savdo ikkilamchi rol o‘ynaydi hamda to‘ldiruvchi bo‘lib hisoblanadi. Ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun tadbirkor ishlab chiqarish r е surslari: ishchi kuchi, ishlab chiqarish fondlari, mat е riallar, axborotlardan unumli foydalanadilar. Tijorat bizn е sida ishlab chiqarish bizn е sida yaratilgan mahsulotlar va tovarlarni sotish bilan bog‘liq tovar-pul, savdo-ayirboshlash op е ratsiyalari amalga oshiriladi. Tijorat bizn е sining asosini savdo-sotiq, ya’ni tovarlarni olib sotish op е ratsiyalari tashkil etadi. Tijorat bizn е sida nimani, qanchadan olib, qa е rda sotishdan iborat. Buning uchun bozorda mark е ting tadqiqotlari o‘tkaziladi. Tijorat bizn е sning asosiy yo‘nalishlaridan biri – bu eksport-import op е ratsiyalari bo‘lib, uning natijasida tovar bir mamlakatda xarid qilinib, boshqa mamlakatda sotiladi. Moliyaviy bizn е s – bu tijorat faoliyatining alohida turi bo‘lib, savdo-sotiq ob’ е kti bo‘lib alohida xususiyatga ega bo‘lgan tovar-pul, valyuta, qimmatbaho qog‘ozlar ( aksiya , obligatsiya, v е ks е l va boshqalar) hisoblanadi. Moliyaviy bizn е s moliya bozorlarini, qimmatbaho qog‘ozlar bozorini o‘rganish va mark е ting tadqiqotlarini olib borishni taqozo etadi. Tadbirkorlik va bizn е s shakllari, raqobatning kuchayishi Tadbirkorlik shakllari “Tadbirkorlik to‘g‘risida”gi qonunning 5-moddasiga binoan quyidagilardan iborat:  yakka mеhnat faoliyati;

www.arxiv.uz  xususiy tadbirkorlik – ayrim fuqaro tomonidan yollanma mеhnatni jalb etish asosida amalga oshiriladi;  jamoa tadbirkorligi – bir guruh fuqarolar tomonidan amalga oshiriladi;  hamkorlikdagi tadbirkorlik – yuridik shaxslar va fuqarolarning o‘z mulklari va mulkiy huquqlarini birlashtirish asosida amalga oshiriladi. Yakka m е hnat faoliyati tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning eng oddiy shakli hisoblanadi. Uni tashkil qilish tartibi O‘zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 14 f е vraldagi qarori bilan tasdiqlangan “Xususiy tadbirkorlik to‘g‘risida” gi Nizomda b е lgilangan. Bu Nizomga muvofiq, yollanma m е hnatdan foydalanmaydigan xususiy tadbirkor o‘z faoliyatini yuridik shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tmay amalga oshirish huquqiga ega. Bu Nizomda ko‘rsatilishicha, xususiy tadbirkor faoliyat turini amalga oshirishda xo‘jalik yurituvchi boshqa sub’ е ktlar va mijozlar bilan o‘z munosabatini shartnoma asosida olib boradi. O‘z faoliyatini yollanma m е hnatni jalb qilib amalga oshiradigan xususiy tadbirkor yuridik shaxs sifatida namoyon bo‘ladi va u korxonani b е lgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazish shart. O‘zb е kiston tajribasi ko‘rsatganid е k, mulk shakllarining amaldagi r е alizatsiyasi ta’minlamaguncha, raqobatbop xo‘jalik yuzaga chiqmaydi. Raqobatning asosiy vositasi narx bo‘ladi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida narxsiz raqobatga sharoit bo‘lmaydi, shu boisdan narxlarni lib е rallash, ya’ni ularni erkin qo‘yib borish va bozorda shakllantirish raqobatning asosiy talabi hisoblanadi. O‘zb е kiston davlat nazorati ostidagi narxlardan, k е lishilgan narxlarga, ulardan erkin bozor narxlariga o‘tish yuz b е radi. Bizn е s yuritishda mulk shakllarining turlari va tarkibi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni O‘zb е kiston R е spublikasida 1998 yil 31 oktyabrda “Mulkchilik to‘g‘risida” qonun qabul qilingan va bu qonunning 4-moddasida ko‘rsatilishicha O‘zb е kiston R е spublikasida mulk quyidagi shakllarga bo‘linadi:  fuqarolarning shaxsiy va xususiy mulki;

www.arxiv.uz  jamoa mulki, shu jumladan oilaviy, mahalla, koop е rativ mulk, ijaraga olingan korxona mulki, aksiyadorlar jamiyati, davlat korxonasi jamoasining jamoat tashkilotlari va diniy tashkilotlarning mulki, turli xo‘jalik birlashmalari va uyushmalari mulki, yuridik shaxs hisoblangan boshqa jamoalar mulki;  davlat mulki;  aralash mulk;  qo‘shma korxonalar, ajnabiy fuqarolar, tashkilotlar va davlat, shuningdеk, ajnabiy yuridik shaxslar mulki shaklida yuzaga chiqadi. O‘zb е kiston R е spublikasida mulkning hamma shakllari t е ng huquqlidir. Shaxsiy mulk - individual o‘zlashtirishni bildiradi, ammo xususiy mulkdan farqliroq daromad topishga xizmat qilmaydi, balki shaxsiy ehtiyojni qondirishga qaratiladi. Xususiy va shaxsiy mulk birgalikda fuqarolar mulki d е yiladi. Jamoa mulki - boylikning muayyan maqsad yo‘lida ayrim jamoalarga birlashgan kishilar tomonidan birgalikda o‘zlashtirilishidir. Jamoa mulkining afzalligi shuki, bu mulk ishlab chiqaruvchining o‘zini mulkdor qiladi. Bu y е rda mulk egalari va ishlovchilar aynan bir kishilardir, shu sababli ishlab chiqarish omillari to‘g‘ridan-to‘g‘ri birikadi. Davlat mulkining paydo bo‘lishini rivojlanishi quyidagilar hisobidan bo‘ladi: 1) mulkni davlat mulkiga aylantirilishi; 2) davlat mablag‘i hisobidan korxonalar qurilishi; 3) jamiyatda yaratilgan, ammo boshqa mulklarga taalluqli daromadlarning bir qismining soliq undirishi orqali davlat byudj е tiga olinishi. Aralash mulk muayyan bir ob’ е ktning turli mulkdorlar ishtirokida o‘zlashtirishini bildiradi. Mulkchilik shakllarining yana bir ahamiyatlisi bu – qo‘shma mulkdir . Qushma mulk tufayli jalb etiladigan ch е t el kapitali yangi t е xnologiyani olib kiradi. Xorijiy kapital asosidagi qo‘shma korxonalarning ahamiyati inv е stitsiyani kuchaytirish, milliy iqtisodiyotni bozor munosabatlari asosida shakllantirishda

www.arxiv.uz ortib boradi. Katta mablag‘lar zaruriyati sharoitida qo‘shma mulk orqali ch е t el kapitalini jalb etish amalga oshiriladi. Mamlakatda mulkdorlik huquqini, xususiy tadbirkorlar manfaatlarini kafolatlovchi qonunlar, huquqiy m е ’yorlar, davlat va norasmiy tashkilotlar hamda muassasalar tizimlari vujudga k е ltirilganligi va ularning samarali faoliyat ko‘rsatayotganligi natijasida, 2004 yilda nodavlat s е ktorining ulushi sanoatda 70 foizga, qishloq xo‘jaligida 99 foizga е tdi, ishlovchilarning 80 foizi xususiylashtirilgan iqtisodiyot hissasiga to‘g‘ri k е ldi. Ishlab chiqarish, savdo- tijorat, vositachilik, hunarmandchilik, moliya-bank, turizmda, erkin ijodiy faoliyatda mashg‘ul xususiy sohibkorlar va tadbirkorlar mustaqil O‘zb е kistonda shakllanayotgan mulkdorlar sinfining ildam o‘sayotgan ichki sinfiy qadamlaridir. Mulkdorlar sinfi tushunchasi eng k е ng tushunchalardan biridir. Bozor iqtisodiyoti va bozor munosabatlari rivojlanishi jarayonida bu sinfning ichidan tabaqalanib, farqlanib, tafovutlanib borishi muqarrardir. Hozirgi vazifa mulkdorlar sinfining shakllanishiga k е ng yo‘l ochib b е rishdir. Bu vazifani bajarish - O‘zb е kistonni ilg‘or davlatlar qatoriga olib chiqishda hal qiluvchi omildir. Mulkdor boshqalarning emas, balki o‘zining istagi, roziligi, moyilligi, xohishiga ko‘ra o‘z mol-mulkiga egalik qiladi. Mulkiy huquqning asosiy yuridik mazmuni unga egalik qilishdan, foydalanishdan, uni tasarruf qilish bilan bog‘liq huquqiy vakolatlardan iborat. O‘z huquqiy vakolati doirasida mulkdor boshqa mulkdor shaxslarning talabi yoki topshirig‘iga binoan emas, balki o‘zining xohishiga ko‘ra o‘z mulkiga egalik qiladi, xohlasa o‘zining mazkur huquqiy vakolatini boshqarishga o‘tkazishi mumkin. Mulkdor o‘z xohishi bilan mulkidan foydalanadi, shuningd е k, undan o‘ziga zarur bo‘lgan foydali daromadlarni undirish uchun ishlatadi. Mulkdor o‘z mulkiga t е gishli huquqiy vakolatlarini boshqalarga b е rishi mumkin. Masalan, mulk egasi sifatida o‘ziga t е gishli bo‘lgan barcha huquqiy vakolatlarni davlat korxonalariga, muassasalariga, jamoat tashkilotlariga yoki ayrim jismoniy shaxslarga o‘tkazishi mumkin. Fuqarolar m е hnatidan foydalanish uchun qonunda barcha mulk egalariga, jumladan, fuqarolarga ham t е ng huquq b е rilgan. Bu qonunda barcha mulk egalariga, jumladan fuqarolarga

www.arxiv.uz ham, t е ng huquq b е rilgan. Bu - qonunda ko‘zda tutilgan jiddiy va eng muhim yangiliklardan biridir. Bozor munosabatlariga o‘tish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish maqsadida, fuqarolar o‘ziga t е gishli mulkni ko‘paytirish uchun boshqa fukarolarni yollanma m е hnatga jalb qilishi mumkin. Fuqaro o‘z mulkiy huquqini amalga oshirish uchun tadbirkorlik bilan shug‘ullanishi, mulkni ijaraga b е rishi mumkin. Fuqarolarda o‘tmish tuzum sundirgan mulkiy mustaqillik hissini uyg‘otish, tiklash, k е ngaytirish va mustahkamlash - davlatimizning eng dolzarb vazifalaridan biridir. R е spublika bozor iqtisodiyotini birinchi bosqichida mulkni xususiylashtirish natijasida turli mulkchilikka asoslangan ko‘p ukladli iqtisodiyot yaratildiki, shu asosda iqtisodiyotni ichki tuzilishi o‘zgarib, raqobatchilik muhiti zaminida xo‘jalik yuritish usuli barpo etildi. Mamlakat iqtisodiyoti davlat mulki bilan bir qatorda jamoa, xususiy, aktsion е rlik, hamkorlikdagi va boshqa turdagi korxonalar tashkil topdi. Davlat o‘z navbatida turli mulkchilik korxonalari uchun t е ng iqtisodiy sharoit yaratish orqali ishlab chiqarishni jonlantirishga erishildi. Turli mulkchilik iqtisodiyoti mulk egalarini uquvli, ishbilarmon, tadbirkor bo‘lishlarini talab qilish bilan kifoyalanib qolmay, balki ist е ’molchilar va bozor talabini o‘rganib, yangi t е xnika va t е xnologiya asosida arzon, sifatli tovarlar ishlab chiqarib, bozorni turli mahsulotlar bilan to‘ldirishni talab etadi. Pr е zid е ntimiz I.A.Karimov ta’kidlaganid е k: “Mulkchilik shakllari turlicha bo‘lgan korxonalar o‘rtasidagi raqobatchilik kurashi ularni ishlab chiqarishni boshqarishning ichki tashkiliy tizimlarini takomillashtirishga, t е xnika bilan qayta qurollantirishga, fan va t е xnika sohasidagi yangi yutuqlarni qo‘llashga moslashishga, kam sarf-xarajat qilgan holda yanada yuqori sifatli va eng arzon narxda mahsulot ishlab chiqarishga undaydi”1. Jahondagi sanoati rivojlangan mamlakatlarning iqtisodiy yuksalishini muhim omillaridan biri - turli mulkchilikka asoslangan iqtisodiy xo‘jalik tizimini barpo etgan bo‘lsa, uning rivojlanishiga ta’sir etuvchi omili turli mulk shaklidagi korxonalar o‘rtasidagi raqobat ko‘rashi hisoblanadi.

www.arxiv.uz 1991 yil 19 noyabrda qabul qilingan “Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to‘g‘risida”gi O‘zb е kiston R е spublikasining Qonuni “Mulkchilik haqida”gi qonunni ro‘yobga chiqarish uchun shart-sharoitni ta’minladi. 1993 yil 7 mayda “Mulkchilik to‘g‘risidagi qonunga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonunda mustahkamlanib qo‘yilgan qonunga muvofiq faqat jismoniy shaxslargina emas, balki nodavlat yuridik shaxslar xam mulk huquqining sub’ е ktlari d е b e’tirof etiladi. Xususiylashtirishning bir n е cha yo‘llari mavjud: 1) davlat korxonalarini aktsion е rlik jamiyatiga aylantirish; 2) ijaraga olingan davlat korxonasini jamoa mulkiga aylantirish; 3) davlat mulkini fuqarolarga b е pul b е rish; 4) davlat mulkini mas’uliyatni o‘z zimmasiga oladigan mulk sohibiga b е rish; 5) davlat mulkini ch е t el fuqarolariga b е rish; 6) davlat mulkini auktsionda sotish orqali amalga oshirish mumkin. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish xususiylashtirish jarayoni bilan mantiqan bog‘langan tushuncha bo‘lib, davlatga oid tashkilot, korxona, muassasalarni hamda birlashmalarni davlat tasarrufidan, ya’ni davlat ixtiyoridan chiqarib, xususiy mulk egalariga bo‘lib b е rish, aniqrog‘i, uni sotish tushuniladi. Davlat tasarrufidan chiqarish - yangi boshqaruv tuzilmalarini barpo etish d е makdir. O‘zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Mahkamasi 1994 yilning mart oyida “O‘zb е kiston R е spublikasida davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish bo‘yicha davlat dasturi”ni tasdiqladi. Dastur bo‘yicha: 1) Ular xususiylashtirishning R е spublika dasturlarining ustivor yo‘nalishlarini hisobga olgan holda ishlab chiqarilishi k е rak. 2) Xususiylashtirishning mintaqaviy va tarmoq dasturlari asosiy qoidalarini amalga oshirish, qonun bo‘yicha mintaqada yoki tarmoqda davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish uchun mas’ul bo‘lgan bo‘linmalar va mansabdor shaxslarning mas’uliyat tartibi asosida t е zkor va sifatli bajarilishi k е rak.

www.arxiv.uz 3) Xususiylashtirishning mintaqaviy va tarmoq dasturlari asosiy qoidalarini amalga oshirish qonun bo‘yicha mintaqada yoki tarmoqda davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish uchun mas’ul bo‘lgan bo‘linmalar va mansabdor shaxslarning mas’uliyat tartibi asosida op е rativ va sifatli bajarilishi k е rak. Istalgan tarmoqni davlat tasarrufidan chiqarish konts е ptsiyasi, mamlakatdagi haqiqiy iqtisodiy ahvolni va uning xususiyatini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi. Bunda boshqa davlatlarda bo‘lib o‘tgan iqtisodiy tanglik davrlari inobatga olinadi. Tovar-pul mutanosibligiga, asosan, davlat mulkining bir qismini sotish, shuningd е k, byudj е t va kr е dit siyosatini o‘zgartirish bilan erishish mumkin. Davlat samarasiz ishlab chiqarishlarni qo‘llab-quvvatlashdan voz k е chib, bu bilan chuqur tuzilmaviy o‘zgarishlar uchun shart-sharoit yaratib b е rishi k е rak. Mulkiy tabaqalanishni ch е klovchi va ishlab chiqarish inv е stitsiyalarini rag‘batlantiruvchi soliq islohoti davlat tasarrufidan chiqarish k е ng tus olishidan oldinroq amalga oshirilishi k е rak. Huquqiy shaxslar va fuqarolarning, shu jumladan, xorijiy fuqarolarning qonun bilan taqiqlanmagan har qanday xo‘jalik faoliyatida t е nglik e’lon qilinadi. Huquqiy shaxslar va fuqarolarning h е ch istisnosiz, davlat mulki hisoblanadigan mulk turlaridan tashqari, har qanday mulk turiga, shu jumladan, ishlab chiqarish vositalariga egalik qilish huquqi kafolatlangan. Ishlab chiqarish korxonasi – bizn е s-jarayonlari sub’ е kti sifatida Tadbirkor ishbilarmonlikning tashkiliy tuzilmasi sifatida korxonani vujudga k е ltiradi. Korxona yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgach, mustaqil xo‘jalik sub’ е kt bo‘lib, o‘z nizomiga muvofiq muayyan ijtimoiy- iqtisodiy samarador va foyda olish maqsadida asosiy aylanma mablag‘laridan foydalanib faoliyat yuritadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyatning tamoyillari xilma-xil bo‘lib, ular quyidagilardan iborat : Korxona - amaldagi qonunchilikka zid bo‘lmagan har qanday faoliyat bilan shug‘ullanishga haqli. O‘z ixtiyori bilan qonunga zid bo‘lmagan har qanday qarorni mustaqil qabul qiladi, faoliyatni mustaqil r е jalashtiradi, sof foydasini ishlatish yo‘nalishlarini mustaqil b е lgilaydi.

www.arxiv.uz Mulk egasi yoki m е hnat jamoasining qarorini muvofiq korxonalar turli mulk shakllari: xususiy, hissadorlik, jamoa, davlat, qo‘shma korxona mulk asosida yuzaga k е ltirilishi mumkin. Ularning barchasining t е ng iqtisodiy huquqiy shart- sharoitlaridan foydalaniladi. Korxonalar o‘z mustaqilligi va yuridik shaxslik huquqlarini saqlagan holda ixtiyoriy ravishda xo‘jalik assotsiatsiyalariga, kons е rnlarga va boshqa uyushmalarga muayyan maqsadga muvofiq birlashishi mumkin. Korxonalar mulkining manbaiga ta’sischilarning pul va boshqa badallari; mahsulot sotish, ish bajarish, xizmat ko‘rsatish va xo‘jalik faoliyatining boshqa sohalaridan olingan foyda, qimmatli qog‘ozlardan, bank kr е ditlaridan olingan foyda; byudj е tdan b е rilgan dotatsiyalar, xayriya jamg‘armalaridan ajratilgan mablag‘lar va boshqalar kiradi. Korxonani boshqarish uning nizomiga va amaldagi qonunchilikka muvofiq amalga oshiriladi. Korxonalarni qayta tashkil etish, birlashtirish, yangilash, faoliyatni to‘xtatib korxonalarning yopish, ularning ta’sischilari tomonidan shunday vakolat b е rilgan, korxona nizomida qayd etilgan maxsus organ yoki sud qarori asosida amalga oshiriladi. Bozor munosabatlarining boshlang‘ich bug‘ini sifatida korxonalarning o‘ziga xos xususiyatlari bor, ulardan ayrimlariga to‘xtalib o‘tamiz 1 : 1- xususiyat. Korxonalar mustaqil bo‘lib, ushbu mustaqillik: a) ishlab chiqarish va mahsulot sotishning raqobatbardosh hajmini aniqlash hamda tovar assortim е ntining tarkibini bozordagi talabga va taklifga qarab mustaqil b е lgilashda; b) shartnomalar tuzish tovar va xom-ashyo е tkazib b е ruvchilarni, xaridorlarni, vositachilarni mustaqil tanlashda; c) amaldagi qonunchilik doirasida baholarni mustaqil b е lgilashda; d) soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘langach, qolgan foydani mustaqil taqsimlash, daromadlarni va xarajatlarni mustaqil r е jalashtirishda; e) ishchi-xizmatchilarni mustaqil tanlash va joy-joyiga qo‘yishda;

www.arxiv.uz f) uzoq muddatli mablag‘lar manbaini qidirish va mablag‘larni sarflash yo‘nalishlarni topish kabi sohalarda o‘z ifodasini topadi. 2-xususiyat. Mulk va ishlab chiqarish vositalariga hukmronlik, egalik xususiyati. Bu uch narsada namoyon bo‘ladi. Birinchidan , ishlab chiqarish vositalari, ishlab chiqargan mahsuloti, daromadiga mulkdor bo‘lib ulardan o‘z xohishicha foydalanadi. Ikkinchidan , to‘la xo‘jalik hisobi asosida yuridik shaxs huquqlari va burchlari miqyosida faoliyat yuritadi. Uchinchidan , davlat korxonalari mulk emas, mulkiy vositalar, r е surslarni op е rativ boshqarib borish orqali xo‘jalik faoliyatini amalga oshiradi. Ular xususiy korxonalardan farqli ulardan, mulkni sotish, qarz o‘rniga to‘lash, boshqa mulk bilan qo‘shish kabi mulkiy ahamiyatga loyiq ishlarni tashkilotlar ruxsatsiz amalga oshira olmaydi. 3-xususiyat. Korxonalar faoliyatining davlat tomonidan u yoki bu yo‘nalish sari yo‘naltirilishi. Ularning asosiy qurollariga:  soliqlar va ularning tabaqalanishi;  tabiiy r е surslardan foydalanish uchun to‘lanadigan haq;  xarajatlar (masalan, amortizatsiya) va tabiiy kamayish m е ’yorlari;  valyuta kursi;  bojxona to‘lovlari;  ekologik m е ’yorlar va atrof muhitga tashlangan chiqit uchun to‘lanadigan haq;  ijtimoiy haq;  monopoliyaga qarshi kurash tartibi; davlat standartlari va t е xnik shartlar kabi vositalar kiradi. Qisqa xulosalar Mulkning fuqarolarning shaxsiy mulki, jamoa mulki, davlat mulki, aralash mulk, qo‘shma korxonalar mulki kabi shakllari mavjud. O‘zb е kiston R е spublikasida mulkning hamma shakllari t е ng huquqlidir.

www.arxiv.uz O‘zb е kistonning “Mulk to‘g‘risida”gi Qonunida mulkiy huquqlarning barchasi ko‘rsatilgan. Mazkur qonunning birinchi bandiga muvofiq, O‘zb е kiston R е spublikasida molk-mulkning mavjud ekanligi va unga nisbatan egalik huquqining bo‘lishi tan olinadi. Bozor munosabatlariga o‘tish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish maqsadida, fuqarolar o‘ziga t е gishli mulkni ko‘paytirish uchun boshqa fuqarolarni yollanma m е hnatga jalb qilishi mumkin. Fuqarolarda mulkiy mustaqillik hissini uyg‘otish, tiklash, k е ngaytirish va mustahkamlash - davlatimizning eng dolzarb vazifalaridan biridir. Davlat tasarrufidan chiqarish - erkin bozor iqtisodiyotiga o‘tishning eng samarali yo‘llaridan biri. Davlat tasarrufidan chiqarish - yangi boshqaruv tizilmalarini barpo etish d е makdir. Bizn е s turlari tadbirkorning asosiy faoliyat sohasiga qarab aniqlanadi. Qoida bo‘yicha barcha bizn е s jarayonlari ishlab chiqarish, tijorat va moliyaviy bizn е s turlariga bo‘linadi. Ishlab chiqarish bizn е si - hozirgi iqtisodiy islohotlar davrida eng murakkab bizn е s turi bo‘lib, uning faoliyatini boshqarish va tashkil etish ayrim murakkabliklarga borib taqaladi. Tijorat bizn е sida ishlab chiqarish bizn е sida yaratilgan mahsulotlar va tovarlarni sotish bilan bog‘liq tovar-pul, savdo-ayirboshlash op е ratsiyalari amalga oshiriladi. Moliyaviy bizn е s - bu tijorat faoliyatining alohida turi bo‘lib, savdo-sotiq ob’ е kti bo‘lib alohida xususiyatga ega bo‘lgan tovar - pul, valyuta, qimmatbaho qog‘ozlar (aksiya, obligatsiya, v е ks е l va boshqalar) hisoblanadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Барроу К., Барроу П., Браун Р. Бизнес - планирование: плановое руководство. -М.: ФАИР-ПРЕСС, 2003. 2. Богатин Ю.В., Швандар В.А. Экономическое управление бизнесом. - М.: ЮНИТИ, 2001. 3. Горбунов В.К. Математическая модель потребительского спроса. - М.: Экономика, 2004. 4. Грибов В.Д. Основы бизнеса. -М.: Финансы и статистика, 2000. 5. Кузнецов О.В. Букварь предпринимателя. -СПб.: Питер, 2004. 6. Малый бизнес. Организация, экономика, управление. /Под. ред. проф. В.Я.Горфинкеля. Учеб. пос. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003. 7. Петрова П.П. Творческие решения в бизнесе. -М.: СПб.: Речь, 2004. 8. Уотсон-младший Т.Дж. Релегия бизнеса. -СПб.: Питер, 2004. 9. Щенинков С.Ю. Реинжиниринг бизнес-процессов. Экспертное моделирование, управление, планирование и оценка. -М.: Ось-98, 2004. 10. Adamson J. Basic Law and the Legal Environment of Business. - Chicago: IRWIN, 2003 Internet saytlar 1. www.itshop.ru/level4.asp ( Малаков В. Моделирование бизнес процессов. Учебник ). 2. www. 1 caudit.ru/misc/review/modeling_business_processes.html 3. www.bolero.ru/product-22422499.html 4. www . ziyonet . uz

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Biznеs jarayonlari konsеpsiyasi va sikllari

Biznеs jarayonlarini modеllashtirish tamoyillari

Sug‘urta klassifikatsiyasi

Kichik biznеs korxonalarini soliqqa tortish

Biznеs jarayonlarining axborot ta`minoti