«Банк фаолиятлари таҳлили» фанининг предмети ва иқтисодиётни эркинлаштириш шароитидаги вазифалари - Iqtisodiyot - Referatlar

«Банк фаолиятлари таҳлили» фанининг предмети ва иқтисодиётни эркинлаштириш шароитидаги вазифалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

179 KB

Ko'chirib olish

«Банк фаолиятлари та ҳ лили» фанининг предмети ва и қ тисодиётни эркинлаштириш шароитидаги вазифалари Режа: 1. Ўзбекистонда банклар тизими ва тижорат банклари а ҳ амияти. 2. «Банк фаолиятлари та ҳ лили» фанининг предмети ва объектлари. 3. Та ҳ лилнинг турлари, усуллари ва бозор муносабатлари шароитидаги вазифалари. 4. Тижорат банкларида мижозларга хисобвара љ лар очиш тартиби.

1. Ўзбекистонда банклар тизими ва тижорат банклари а ҳ амияти Банклар қ адимги муассасалардан бўлиб, дастлаб пулларни (тангаларни) са қ лаб берувчи хазиначи сифатида пайдо бўлган. Олтин тангаларни, пулларни Европада қ адимги черков муассасалари са қ лаб берган. Қ ейинчалик бундай са қ ланиб турган бўш пул мабла ғ ларини унга му ҳ тож бўлганларга фоиз билан (даромад олиб) қ айтариб олинадиган яъни ссуда операциялари, ҳ амда турли мамлакат, ша ҳ арлар тангаларини айрибошлаш бўйича э ҳ тиёж ту ғ улгани учун, алмаштириб бериш аперациялари амалга ошира бошланган. Шу боисдан италянча (Ваксо) «Банк» сўзидан яъни айирбошловчининг олдидаги стол маъносини англатувчи муассаса пайдо бўлган. Аста–секинлик билан и қ тисодий муносабатлар ривожланиши билан банклар кўрсатадиган хизмат турлари (пулларни са қ лаш, айирбошлаш, ҳ исоб – китобларни амалга ошириш, ссуда бериш ва ҳ оказолар) кўпайиб, банклар, и қ тисодиётнинг му ҳ им субъектларига айланиб қ олди. Ҳ озирги пайтда барча ривожланган мамлакатларда икки по ғ онали банк тизими қ абул қ илинган. Ўзбекистонда ҳ ам жа ҳ онда қ абул қ илинган икки по ғ онали банк тизими ташкил қ илинган бўлиб; биринчи по ғ онали банк Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ҳ исобланади. Иккинчи по ғ онали банкларга турли мулк асосида тузилган тижорат банклари киради. Ўзбекистон Республикаси Марказий банки Давлат банки ҳ исобланиб, фаолиятини 1995 йил 21 декабрда қ абул қ илинган «Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тў ғ рисида»ги қ онун асосида юритади. Республика Марказий банки банкларнинг банки – барча тижорат банклари фаолиятлари устидан назорат олиб боради.

Ўзбекистон Республикаси Марказий банки юридик шахс сифатида и қ тисодий жи ҳ атдан муста қ ил (мабла ғ ва ресурслари – давлат бюджетидан ажратилиб, ташкил этилган бўлса ҳ ам), ўз харажатларини фаолиятидан олган даромадлари ҳ исобидан қ оплаб, фойда олади. Республика Марказий банки фа қ ат Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисига ҳ исобот беради. Олий мажлис Ўзбекистон Республикаси Президентининг тавсиясига биноан Марказий банк бош қ аруви раисини тайинлайди ва лавозимидан озод қ илади. Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг асосий вазифалари ( Қонунда кўрсатилган ) пул – кредит сиёсатини, эмиссия ва пул муомаласи жараёнларини олиб бориб, миллий пулнинг бар қарорлигини таъминлашдир. Тижорат банклари ўз фаолиятларини Ўзбекистон Республикасининг 1996 йил 25 апрелда қабул қилинган «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги қонунга асосан юритадилар. Бу қонуннинг I – моддасида «Банк – тижорат ташкилоти бўлиб, банк фаолияти деб ҳисобланадиган қуйидаги фаолият турлари мажмуини амалга оширадиган юридик шахсдир: - юридик ва жисмоний шахслардан омонатлар қабул қилиш ҳамда қабул қилинган маблағлардан таваккал қилиб кредит бериш ёки инвестициялаш учун фойдаланиш; - тўловларни амалга ошириш. Албатта тижорат банклари фаолиятлари корхоналар фаолиятидан умуман фарқ қилади. Ишлаб чиқариш корхоналари тегишли хомашё ва материаллар харид қилиб, тайёр махсулотлар ишлаб чиқариб, уларни сотиш билан шуғуллансалар. Тижорат банклари юридик ва жисмоний шахслардан омонатларни йиғиб олиб, уларни пулга муҳтожларга ссуда сифатида (қайтариб бериш шарти билан) бериш билан шуғулланади. Ҳозирги пайтда Республикамизда 35 тадан кўпроқ тижорат банклари, жойларда уларнинг жуда кўп бошқармалари, бўлимлари, мини–банклари бўлиб Республикабанк тизимининг иккинчи поғонасини ташкил этади. Тижорат банклари турли мулк шаклига асосланган. Уларнинг кўплари акционерлик жамиятлари кўринишида ташкил этилган

бўлиб, дастлаб таъсисчилар томонидан устав фондига қўшилган ҳиссадан ресурслари мавжуд бўлган. Бундай банкларга: Пахтабанк, Савдогарбанк, Алоқабанк, Ўзсаноатқурилишбанк, Ипак йўли банки, Тадбиркорбанк, Туронбанк каби банклар киради. Бундай банкларнинг олий органи акциядорларнинг умумий йиғилиши ҳисобланади. Банкнинг бошқарувини директорлар кенгаши амалга оширади. Банк блшқаруви ва унинг раиси банк фаолиятини амалга оширади ва бевосита раҳбарлик қилади. Устав фондининг асосий қисмини ташкил этган – давлат тижорат банклари ҳам мавжуд. Уларга ташқи иқтисодий фаолият Миллий банки, Халқ банки мисол бўлаолади. Устав фондининг асосий қисмини хусусий шахслар маблағларидан ташкил этилган, «Алп–Жамол банк», «Олимбанк» каби акциядорлик тижорат банклари ҳам мавжуд. Шунингдек, чет эл сармояси шерикчилигида ташкил этилган Ўт- банк, Траст – банк, УзДЕОбанк каби банклар бор. Тижорат банклари ҳозирги пайтда иқтисодиёт тармоқ корхоналари ўртасида, корхоналар ва аҳоли ўртасидаги иқтисодий муносабатларни амалда оширишда муҳим воситачи бўғин бўлиб қолди. Республика Президенти, Хукуматимиз тижорат банклари фаолиятини тартибга солиш ривожлантириш бўйича жуда кўп меъёрий хужжатлар қабул қилдилар, ҳамда уларни амалга оширишни назорат қилиб бормоқдалар. Бу борада «Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида» (1995йил 21 декабрь); «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида» (1996йил 25 апрел) Қонунлари; Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Хусусий тижорат банкларини ташкил қилишни рағбатлантириш чора – тадбирлари тўғрисида»ги, «Акциядорлик тижорат банклари фаолиятларини такомиллаштириш чора – тадбирлари тўғрисида»ги (1998йил 2 октябр) «Банк тизимини янада эрекинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора – тадбирлар тўғрисида»ги (Халқ сўзи, 2000йил 21 март) фармонлари, Республика Вазирлар Маҳкамасининг бирқанча қарорлари қабул қилинди.

1.2. «Банк фаолиятлари таҳлили» фанининг предмети ва объектлари Фаннинг предмети деганда шу фан нимани ўрганиши тушунилади (фан – ўрганади, ҳам ўргатади). Фаннинг предмети – фаннинг номида акс этиб турубди. Демак умумий қилиб айтганда «Банк фаолиятлари таҳлили» фанининг предмети бўлиб, банклар фаолиятлари натижасида содир бўлган (бўладиган) иқтисодий кўрсаткичларнинг (маълумки иқтисодий кўрсаткичлар иқтисодий воқеа – ҳодисалар натижаси ифодаси ҳисобланади) ҳолати ва ўзгаришини ўрганиш экан. Банк фаолиятлари турли – туман. Ҳозирги бозор иқтисодиёти шароитида жуда кўп фаолият турлари бўйича мижозларга хизмат кўрсатади. Бундай хизматларни амалга ошириш учун банклар керакли моддий, молиявий ва меҳнат ресурсларига эга бўлади. Моддий ресурслар деганда асосий Тижорат банкларининг мулк асоси бўйича гуру ҳ ланиши Акционер – тижорат банклари (таъсисчилар мулки) Хусусий тижорат банклариДавлат – аралаш мулкига асосланган Ўз–ташқи фаолият миллий банки Хал қ банки бошқа банклар Пахтабанк Ғаллабанк Туронбанк Алоқабанк Савдогарб анк к ва бошқалар Ўктамбанк Олимбанк Алп-Жамол банк Парвинабанк ва бошқалар ЎзДЕОбан к Трастбанк Ўт -банк ва бошқаларҚўшма тижорат банклар

воситалар: турли хил асбоб – ускуналар, ҳозирги замон компьютерларини тушуниш лозим. Банклар бундай асосий воситалардан қандай фойдаланаётганлиги, уларнинг ҳолати таҳлил қилиниши лозим. Банклар турли ҳисоб – китобларни амалга оширади, омонатлар қабул қилади, мижозларга кредитлар беради, шу вақтнинг ўзида кассасидан нақд пуллар, чет эл валюталари, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ҳисоб варағида пул маблағлари бўлиши мумкин. Албатта бундай маблағларнинг ҳолати, ҳаракати (ўзгариши), ҳамда қандай фойдаланилаётганлиги таҳлил қилиниши лозим. Банкларда зарур мутахассислик билимини эгаллаган ходимлар ишлайди. Лекин ходимлар сони, уларнинг ўзгариши, меҳнатнинг ташкил этилиши вақти – вақти таҳлил қилиниб турилиши лозим бўлади. Тижорат банклари мижозларга хизмат қилиш борасида турли харажатлар қилади, мижозларга берган кредитлардан фоизлар, хизматидан бошқа даромадлар олади. Демак банкларнинг даромад ва харажатлари ҳам таҳлил қилиб турилиши керак. Барча хўжалик юритувчи субъектлар каби, бозор муносабатлари шароитида тижорат банклари ҳам эркин рақобатда фаолият юритади. Рақобатда синмаслик учун фаолият натижаларини (фойдами ёки зарар), ҳамда ликвидлигини таҳлил қилиб бориш лозим бўлади. Таҳлил сўзи грекча бўлиб, бўлакларга бўлиш, қисмларга ажратиш маносини англатар экан. Иқтисодий таҳлилда ҳам кўрсаткичларда ифодаланган воқеа – ҳодисалар ҳолати, ўзгариши бўлакларга бўлиниб, таркибий ҳамда қандай омиллар таъсир қилганлиги ўрганилади. Тижорат банкларида бўлаётган барча операциялар тегишли хужжатлар билан расмийлаштирилади, улар кейинчалик бухгалтерия счетларида акс этирилади ва баланс, ҳамда ҳисоботларда кўрсатилади.Албатта булар бухгалтерия ҳисоби фанининг объекти ҳисобланади. Лекин таҳлилда бухгалтерия хужжатлари, баланс ва ҳисоботларда кўрсатилган маълумотлардан фойдаланилади. Тижорат банклари фаолиятларининг асосий кўрсаткичларини режалаштирадилар. Таҳлилда бу кўрсаткичларнинг ҳақиқий миқдори режа ёки белгиланган нормативлар билан таққосланиб ўрганилади, ўзгаришлари аниқланади.

Албатта таҳлил қилинган ҳар бир кўрсаткич, объектлар тўғрисида хулосалар чиқарилади. Бу кўрсаткич ҳақиқий бажарилиши нима сабабдан режадан кўп ёки кам, қандай омиллар таъсир қилган, бу кўрсаткичларни яхшилаш имкониятлари нималардан иборат ва ҳоказо. Демак, таҳлил маълумотлари тижорат банк барча бўлим ходимларига айниқса раҳбарларга жуда зарур ҳисобланади. Таҳлил макон ва замонда мунтазам олиб борилиши лозим. Таҳлил вақт (замон) нуқтаи назаридан оператив, жорий ва истиқболли (келажакли) бўлади. Оператив таҳлилда маълумотлар воқеа, ҳодисалар содир бўлаётган вақтда (замонда) олинади. Тижорат банки мутахассислари операцияларни амалга ошириш пайтида дарҳол таҳлил қилиб кўриши лозим. Айниқса оператив таҳлил пул маблағлари ҳаракатида, ҳисоб – китобларни амалга оширишда, қимматли қоғозлар бозори операцияларида жуда ҳам керак. Жорий таҳлил маълум муддатдан кейин (ҳафта, ўн кун, бир ой ва шу кабилар) ўтказилади. Тижорат банклари берилган кредитларнинг қайтарилишини, банк ликвидлигини, фаолият натижаларини ва шу каби кўрсаткичларни жорий таҳлил қилиб борадилар. Ҳар бир банк келаси йилга режалар тузади. Бу режа кўрсаткичларни тузиш учун кўрсаткичларнинг жорий ҳолатини таҳлил қилиб, уларни келаси йилда қанчалик ўстириш (кўпайтириш) имкониятлари борлигини аниқлашлари лозим. Таҳлил макон нуқтаи назаридан банкнинг ҳамма бўлимларида олиб борилиши лозим. Банк раҳбарияти ходимларнинг, бўлим ходимларининг функционал вазифаларини белгилаб, кимлар қачон, қандай кўрсаткичларни таҳлил қилишлари ва раҳбариятга нималарни тақдим қилишларини кўрсатишлари лозим. Банк фаолиятлари таҳлилида уларнинг ўзига хос хусусиятлари шундаки, жуда кўп тижорат банкларининг жойларда бошқармалари, филиаллари, бўлимлари ва мини–банклари мавжуд. Мисол учун, Республика акциядорлик – тижорат банки «Пахтабанк»нинг 2003 йилда 13та вилоят бошқармаси,183 – та филиал ва 229та банк шахобчалари бўлган. Шунинг учун ҳам таҳлил пастдан (банк шаҳобчаларидан бошлаб) юқори ташкилотгача бўлиши лозим. Айниқса банк вилоят бошқармалари, Республика банк ташкилотларида солиштирма (айрим адабиётларда таққослама) таҳлилга катта имконият бор. Вилоят бошқармалари туман филиаллари кўрсаткичларини таққослаб, қайси филиал

кўрсаткичлари жуда юқори, қайси филиал кўрсаткичлари жуда паст эканлигини аниқлаб, уларнинг сабабларини, омиллар тасирини ўрганиб, кўрсаткичларни янада яхшилаш бўйича чора – тадбирлар белгилаши мумкин. Умуман таҳлилни ўз вақтида ўтказиб, тўғри хулосалар асосида банк фаолияти бошқарилса, бундай банклар яхши натижаларга, юқори кўрсаткичларга эришиши аниқ. Банк фаолиятлари кўрсаткичларини таҳлил қилиш учун керакли маълумотлар бўлиши лозим. Бу маълумотлар турли ахборот манбаларидан олинади. Қаердан, қандай маълумотлар кераклиги таҳлилнинг мавзуси, мақсади ва вазифасига боғлиқ. Умуман банклар фаолиятини таҳлил қилиш учун режа, норматив (белгиланган), стратегик маълумотлардан ташқари бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи, статистик ҳисобот, аудиторлик текшируви, акциядорлар йиғилиши баёнлари ва шу кабилар зарур бўлади. Бухгалтерия ҳисоботларидан: - Баланс ҳисоботи; - фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисобот; - пул маблағларининг харакати баланс ҳисоботи; - акциядорлик сармоясидаги ўзгаришлар тўғрисидаги ҳисоботлардан жуда кўп маълумотлар олиш мумкин. Таҳлил қилинаётган маълумотларнинг таққосланувчанлик, ишончлиликва тезда олинишга катта аҳамият бериш зарур. 1.3. Та ҳлилнинг турлари, усуллари ва бозор муносабатлари шароитидаги вазифалари Иқтисодий адабиётларда таҳлилнинг турларини турли белгиларибўйича гуруҳлаб берадилар. Албатта таҳлилни турларга ажратганда унинг мазмунига аҳамият бериш зарур. Таҳлилни шундай белги бўйича турларга ажратганда бирор мазмун ифода этадими йўқми. Лекин кўпгина, адабиётларда таҳлилни мазмуни бўйича, таҳлил қилинаётган даври бўйича, қаерда ўтказилиши (макон) бўйича, тармоқлар бўйича, ҳисоб тизими ва бошқарув объектига қараб турларга бўлишади. Таҳлил мазмуни бўйича: глобал, локал ва тематик турларга бўлинади.

ТАҲЛИЛ Та ҳлил қилинаётган даври бўйича оператив (тезкор), жорий ва истиқболли таҳлил турларига бўлинади. ТАҲЛИЛ ЎРГАНИЛАЁТГАН ДАВРИ БЎЙИЧА И қтисодий таҳлил қаерда ўтказилиши (макон) нуқтаи назаридан ички ва ташқи таҳлилга бўлинади. таҳлил қилинаётган субъект кўрсаткичлари тўлиқ ва батафсил таҳлил қилинади таҳлил қилинаётган субъектнинг алоҳида қисми, бўлими таҳлил қилинади воқеа,ходисалар содир бўлаётган даврда ўтказилади, оғзаки, ёзма равишда бўлади, маълумотлар ҳ амма вакт ҳ ам тўпланавермайди маълум муддатда (ҳафта,ун кун,бир ой) ўтказилади.глобал локал тематик субъектнинг бирор жараёнлари, мавзулари таҳлил қилинади. оператив тезкор жорий истиқболли и келгуси давр учун фаолият кўрсаткичлар режасини тузиш учун ўтказилади

Таҳлил қаерда ўтказилишига қараб Та ҳлил ҳисоб тизими ва бошқарув объектига қараб бошқарув ва молиявий таҳлилларга бўлинади Таҳлил И қтисодий таҳлил турларидан ташқари, шакллари ҳам мавжудлигини и.ф.д., профессор М.Қ. Пардаев «Иқтисодий таҳлил назарияси» (Самарқанд, «Зарафшон», 2001) дарслигида ёритган. Унда иқтисодий таҳлилнинг комплекс, омилли ва функционал – қиймат таҳлили (фқт) шаклларининг мазмунини тушинтирган (ўша дарслик – 181бет). Комплекс тахлилда хўжалик фаолияти барча корхона ходимлари ўтказади фаолият кўрсаткичлари тўлиқ ёки қисман таҳлил қилиниши мумкин фақат молиявий ҳисобот маълумотлари асосида ўтказилади айрим кўпрсаткичлар сир сақланиши мумкин асосан корхонанинг молиявий ҳолатига баҳо берилади меҳнатнинг ташкил š илиниши этилиши Моддий ресурслардан фойдаланиш молиявий натижалар харажатлар ва шу каби кўрсаткичлар таҳлили молиявий ресурслар молиявий борқарорлик ва шу каби кўрсаткичлар таҳлилиички таҳлил ташқи таҳлил ташки фойдаланувчилар: таъсисчилар; солиқ идоралари ва бошқалар ўтказади бошқарув таҳлили молиявий таҳлил пул маблағлари ҳаракати

соҳалари (масалан, банкнинг кредит бериш фаолияти, қимматбаҳо қоғозлар бозоридаги фаолияти ва шу кабилар) фаолият кўрсаткичлари таҳлил қилиниб, фаолиятга умумий баҳо бериш учун комплекс кўрсаткич аниқланади ва умумий баҳо берилади. Омилли таҳлил кўрсаткичга таъсир қилувчи омиллар чуқур ўрганилади ва уларнинг таъсир натижалари аниқланади. Кўрсаткичга салбий таъсир қилган омиллар таъсирини камайтириш чоралари кўрилиб, кўрсаткични яхшилаш чоралари белгиланади. Адабиётларда таҳлилнинг шакллари сифатида солиштирма (қиёсий) таҳлил ҳам кўрсатиб ўтилган. Бундай таҳлилда ўхшаш хўжалик фаолиятлари кўрсаткичлари солиштирилиб (қиёсланиб) кўрилса (масалан, бир вилоятнинг икки бир хил туманида жойлашган «Пахтабанк» филиалларида фойданинг шаклланишини солиштириш) натижада қайсида кўрсаткич яхши эканлиги ва унинг сабаблари аниқланиши мумкин. Ф.Қ.Т. асосан фаолият бошланмасдан, ҳали асосан бўлажак режани тузиш учун қўлланади. Бу таҳлилда воқеа – ходисаларнинг аниқ ра š амларда ифодаланган миқдорлари эмас, балки мантиқий эвристик усулларданм фойдаланади. Таҳлилда ўрганилаётган кўрсаткичнинг мазмун – моҳиятига қараб турли усулларни қўллаб, таққосланаётган кўрсаткичлар ўртасидаги фарқлар ва бу фарқларни келтириб чиқарган омиллар аниқланади. Статистикада қўлланадиган гуруҳлаш, иқтисодий индекслар усуллари, қайта ҳисоблаш, занжирли алмаштириш усуллари, баланс (мувозанат) усуллари шулар жумласига киради. Бу усуллар моҳияти махсус иқтисодий таҳлилга бағишланган адабиётларда тўлиқ баён қилинган. Хусусан, профессор М.Қ. Пардаевнинг «Иқтисодий таҳлил назарияси» дарслигида жуда кенг мисоллар билан баён қилинган. Ҳозирги замон компъютерларидан фойдаланган ҳолда математик дастур тузиб, корреляция, регрессия, матрицалар усулларида жуда тез муддатда кўп омилли кўрсаткичларни таҳлил қилиш имконияти мавжуд. Бундай имкониятдан фойдаланиб, кўрсаткичнинг бўлғуси миқдорини (омиллар- параметларини белгилаб) аниқлаш мумкин. Бу математик моделларни кўрсаткичлар бўйича бизнес – режа тузишда фойдаланса бўлади. Бозор муносабатлари фаолият кўрсаткичларини мунтазам таҳлил қилишни тақоза этади. Шунинг учун ҳам таҳлилнинг

аҳамияти ортиб бормоқда. Тижорат банклари фаолияти таҳлилининг асосий вазифалари š уйидагилар: - мижозларга кредит бериш ва қайтарилишини мунтазам ўрганиш; - банк активларининг жойланиши ва самарадорлигини таҳлил қилиш; - мавжуд молиявий ресурслардан самарали фойдаланишни ўрганиш; - банк бизнес – режа ва келгуси стратегиясини ишлаб чиқиш учун тегишли таҳлил ахборотлари билан таъминлаш; - банк ликвидлиги, тўловга қобилиятлиги ва молиявий барқарорлигини таъминлаш учун, уларни таҳлил қилиб бориш; - банк даромадларини кўпайтириш, рентабеллигини кўтариш чора тадбирларини ишлаб чиқариш ва шу кабилар. 1.4. Тижорат банкларида мижозларга хисобвара љ лар очиш тартиби Корхоналар исоб-китобларни амалга ошириш учун олаган тижорат банкларида исобвара љ лар (исоб-китоб счетлари) очиши лозим. Корхоналарнинг банкларда исобвара љ лар очиш ва уни юритиш тартиби Њ збекистон Республикаси Марказий банки 1998 йил 22 август тасди љ лаган “ Њ збекистон Республикаси банкларида очиладиган банк исобвара љ лари т њ рисида й њ ри љ нома”да белгиланган. Ушбу й њ ри љ номада исобвара љ - мижоз исобвара ига хизмат к њ рсатиш шартномаси тузиш ор љ али тижорат банки мижоз (исобвара љ эгаси) исобвара ига келиб тушган мабла ларини љ абул љ илиш ва шу исобвара љљ а киритиш, мижознинг исобвара идаги мабла ларни тегишли жойларга њ тказиш (бериш) амда исобвара љ юзасидан бош љ а операциялар бажариш т њ  рисидаги фармойишларини амалга ошириш вазифасини њ з зиммасига олиш натижасида тижорат банки ва мижоз њ ртасида вужудга келадиган у љ у љ ий муносабатларни белгилайди. Мижозларга банкда исобвара љ ларнинг љњ йидаги турлари очилиши мумкин:

- талаб љ илиб олингунча са љ ланадиган депозит исобвара љ лари; - жамарма депозит исобвара љ лари; - муддатли депозит исобвара љ лари; - депозит исобвара љ ларининг бош љ а турлари; - љ арз исобвара љ лари. Талаб љ илиб олунгунча са љ ланадиган депозит исобвара љ лари мулкчилик шаклидан катъий назар жисмоний ва юридик шахсларга очилади. Шу жумладан, бюджет муассасаларига хам Республика еки махаллий бюджет исобидан ажратиладиган мабла ларнинг исобини юритиш учун шундай исобвара љ лар очилади. Жам арма ва муддатли депозит исобвара љ лари хам юридик ва жисмоний шахсларга очилади. К арз исобвара љ лари Њ збекистон Республикаси худудида  њ жалик юрутувчи субъектлар ва жисмоний шахсларга банкдан љ ис љ а, њ рта ва узо љ муддатга кредит олганда очилади. Корхоналар банкда исобвара љ очиш учун љњ йидаги хужжатларни та љ дим этади: - исобвара љ очиш т њ  рисида ариза (05411010- шакли); - таъсис хужжатларининг нотариус тасдиклаган нусхалари; - давлат руйхатидан њ тказилгани т њ  рисидаги хужжат, бу хужжат фа љ ат љ онунда к њ зда тутилган олларда та љ дим этилади; - имзолар ва мур изи намуналари туширилган вара љ ча (карточка - 0505411011 - шакли); - агар исобвара љ эгаси соли љљ а тортиш субъекти б њ лса, соли љ т њ ловчи р њ ат номери берилганлиги т њ  рисидаги билдиришнома; - агар исобвара љ чет эл валютасида очилаетган б њ лса, Њ збекистон Республикаси таш љ и и љ тисодий ало љ алар вазирлигида руйхатдан њ тказилгани т њ  рисидаги гувономанинг нотариус тасдилаган нусхаси;

- агар мазкур фаолият тури билан лицензия асосида шуулланадиган б њ лса, лицензиянинг нотариус тасди љ лаган нусхаси. Бюджет муассасалари талаб љ илиб олингунча са љ ланадиган депозит исобвара љ лар очиш учун банкга ариза (0505411010 - шакли) билан, соли љ т њ ловчига руйхат номери берилгани т њ  рисидаги билдиришнома амда имзолар ва мур изи намуналари туширилган карточка топширадилар. Имзолар ва мур изи намуналари туширилган карточка 2-нусхада тузилиб, нотариус еки ю љ ори ташкилот томонидан тасди љ ланган б њ лиши лозим. Бунда биринчи имзо у љ у љ и исобвара љ очтираетган ташкилот рабарига еки ваколат берилган мансабдор шахсларга берилади. Иккинчи имзо у љ у љ и бош бухгалтерга ва тегишли ваколат олган шахсларга берилади. Штатида иккинчи имзо у љ у љ и берилиши мумкин б њ лган шахслар б њ лмаган юридик шахсларнинг исобвара љ лари б њ йича банкка фа љ ат исобвара љ эгасининг имзоси намунаси љњ йилган карточка топширилади. исобвара  љ даги битта б њ лсада имзо њ згарган еки љњ шилган олларда янги карточка т њ л азилади ва банкка топширилади. Жисмоний шахслар исобвара љ очиш учун шахсини тасди љ ловчи хужжат (паспорт, ту илганлик т њ  рисида гувохнома ва шу кабилар) ва имзо намунаси љњ йилган карточка топширади. Жисмоний шахсларга жам арма еки муддатли депозит исобвара лар очилаетганда, депозит шартлари билан таништирилади ва бу т њ  рида њ з љњ ли билан езиб, имзо чектирилади. Мижозларнинг исобвара љ лари Њ збекистон Республикаси банк депозиторлари миллий ахборот базаси (БДМАБ) электрон р њ йатга олиш дафтарида љ айд этилиши шарт. Бунда мижозга идентификатор бериш амда БДМАБдаги бирламчи исобвара љ ни Њ збекистон Республикаси Марказий банки 1996 йил 3 октябрда тасди љ лаган ва Давлат соли љ љњ митаси билан келишилган № 263 “ Њ збекистон Республикаси

банк депозитлари миллий ахборот базаси т њ рисидаги Низом” га мувофи љ БДМАБ га мижоз т њ  рисидаги маълумотлар та љ дим этилади. Мижоз - юридик щахс р њ йатга олинган амда имзолар намуналари карточкасида к њ рсатилган жой шу юридик шахснинг манзили исобланади. Юридик шахс ма љ омини олмаган мижозлар паспорт пропискасига мувофи љ яшайдиган жой ёки фаолият олиб бориладиган жойда бино ажратган мулкдор манзили исобланади. Юридик шахснинг у р њ йхатга олинган жойда биринчи маротаба очилган талаб љ илиб олингунча са љ ланадиган дипозит исобвара и унинг асосий исобвара и исобланади. Юридик шахслар банк хизматлари к њ рсатиш т њ  рисида банк билан шартнома тузади. Шартномада банк ва мижоз мажбуриятлари ва жавобгарликлари, банк хизмати учун а љ т њ лаш тартиби ва ми љ дори к њ рсатилади (иловага љ аранг). Мижозларнинг банклардаги дипозит исобвара љ ларида са љ ланаётган мабла лари банкларнинг мижозлардан љ арздорлигини билдиради ва банклар бухгалтерия исоби счетлар режасида II “Пассивлар” б њ лимидаги љњ йидаги счетларда исобга олиб борилади : 20202 - Хукумат ва мааллий хокимиятларнинг талаб љ илиб олингунча депозитлари; 20206 - Хусусий шахслар талаб љ илиб олингунча депозитлари; 20208 - Хусусий корхоналарининг (фирмаларнинг) талаб љ илиб олингунча депозитлари ; 20210 - Давлат корхоналарининг талаб љ илиб олингунча депозитлари; 20212 - Жамоа институтларининг талаб љ илиб олингунча депозитлари; 20214- Књ шма корхоналарнинг талаб љ илиб олингунча депозитлари;

20216 - Банкдан таш љ ари молиявий институтлар ва бош љ а муассасаларнинг талаб љ илиб олингунча депозитлари ; 20296 - Бош љ а талаб љ илиб олингунча депозитлари ; Худди шу тарздаги биринчи тартибли: 20400 - Жамарма депозитлари; 20600 - Муддатли депозитлар каби счетлар бор. Банкларда мижоз хисоб вара љ ларини юритиш тартиби. Банкларда мижозларга очилган ар бир депозит исоб вара љ лар 20 хонали сондан иборат хос ра љ амлар (кодлар) билан белгиланади. Бунда исоб вара љ ларининг хос ра љ амлари љњ йидагиларни билдиради : 1-5 Хонадаги сонлар - банклар счетлар режаси б њ йича баланс исобвара љ ра љ ами. 6-8 - “ - валюта исобвара и ра љ ами (V) 9 - - “ - назорат калити (К) 10-17 - “ - мижознинг БДМАБ да р њ йхатдан њ тказиш номери (S)18-20 - мижоз депозит исобвара ининг номери (N). МИСОЛЛАР: Саноат љ урилиш банки Самар љ анд б њ лимида мижозларга очилган исобвара љ лар коди (шифри) љњ йидагича : № 20202000100308754001 № 17 автокорхона № 20208000400463510001 “Хаит” хусусий фирмаси № 20208000500463441002 “Блок” кооперативи № 20210000200308506001 Зармитон олтин казиб олиш давлат корхонаси № 20210000200308576001 № 2509 автокалоннаси № 20208000100308683001 “Рустам - Д” Хусусий фирмаси (Зарафшон № 82 1998 йил 18 июль газетасидан олинди.) Ю љ оридаги белгиларни тушинтиришлар б њ йича, “Хаит” хусусий фирмаси исобвара љ номерига

(кодига) љњ лланадиган б њ лсак, љњ йидаги к њ ринишда б њ лади: G G G G G V V V K S S S S S S S S N N N 2 0 2 0 8 0 0 0 1 0 0 1 6 3 5 1 0 0 0 1 Äåìàê, áó íîìåð (êîä) ìàçìóíèäàí òóøèíèø ìóìêèíêè: áó èñîáâàðàš 20208 (1-5 õîíàëè ñîí)- õóñóñèé ôèðìà òàëàá šèëèá îëèíãóí÷à äрîçèò èñîáâàðàè; 000 (6-8 õîíàëè ñîíëàð) - áó ôèðìàíèíã âàëþòà èñîáâàðà è (ñ÷åòè) éœšëèãèíè áèëäèðàäè; 1 (9 - õîíàäàãè ñîí) - íàçîðàò êàëèòè; 00163510 (10-17 õîíàäàãè ñîíëàð) - áó ôèðìà ÁÄÌÀÁ äà øó íîìåðäà šàéä šèëèíãàí (ðœéõàòãà îëèíãàí) ëèãèíè áèëäèðàäè; 001 (18-20 õîíàäàãè ñîíëàð) - ôèðìàíèíã äрîçèò èñîáâàðà èíèíã íîìåðè. Áàð÷à îïåðàöèÿëàð òåãèøëè õóææàòëàðáèëàí ðàñìèéëàøòèðèëàäè âà óëàð ìèæîçëàðíèíã äрîçèò èñîáâàîàšëàðèãà åçèá áîðèëàäè. Áàíêëàðãà õóææàòëàðíèíã šàáóë šèëèíèøè âà óëàðíèíã ðàñìèéëàøòèðèëèøè êóíèãà - îïåðàöèîí êóí äиèëàäè. Îïåðàöèîí êóí äàâðèäà šàáóë šèëèíãàí õóææàòëàð œøà êóíè , áó äàâðäàí êиèí (êå÷ðîš) šàáóë šèëèíãàí õóææàòëàð êåëàñè èø êóíèäà ðàñìèéëàøòèðèëàäè âà ìèæîçëàðíèíã òåãèøëè èñîáâàðàšëàðèãà åçèëàäè. Áàíê îïåðàöèÿëàðè áåëãèëàíãàí øàêëäàãè õóææàòëàð áèëàí ðàñìèéëàøòèðèëàäè. Äрîçèò èñîáâàðàšäàãè ìàáëà ëàð èñîáâàðàš ýãàñèíèíã ôàðìîéèøèãà àñîñàí áîøšàëàðãà œòêàçèëàäè. Ôàðìîéèøëàð òœëîâ òîïøèðèšíîìàñè, òœëîâ òàëàáíîìàñè, èíêàññà òîïøèðèšíîìàñè , èñîá ÷åêëàðè âà øó êàáè õóææàòëàð àñîñèäà àìàëãà îøèðèëàäè. Áàíêëàð ìèæîçëàðíèíã èñîáâàðàšëàðèäàí ôàšàò ìàæáóðèé êó÷ãà ýãà áœëãàí îïåðàöèÿëàðíèíã õóææàòëàðèíè èñîáâàðàš ýíãàñèíèíã ôàðìîéèøèñèç áàæàðàäè. Áóíäàé õóææàòëàðãà ñóäíèíã èæðî âàðàšàëàðè , íàòàðèóñíèíã èæðî åçóâëàðè ,

áþäæåòãà òœëàíèøè ëîçèì áœëãàí ñîëèš âà áîøšà òœëîâëàð õóææàòëàðè êèðàäè. Áàíêëàð àð êóíè åêè ìèæîç áèëàí êåëèøèëãàí ìóääàòëàðäà óëàðíèíã äрîçèò èñîáâàðàšëàðèäàí êœ÷èðìàëàð áåðèá òóðàäè. Áóíäà èñîáâàðàšíèíã õîñ ðàšàìè, ñàíà, áîøëàíè÷ šîëäèš ñóììàñè, äàâð ìîáàéíèäà êèðèì šèëèíãàí âà òœëàíãàí (÷èšèì) ìàáëà ëàð ñóììàëàðè àìäà äàâð îõèðèäàãè šîëäèš åçèëãàí áœëàäè. Ìèæîçãà èñîáâàðàš êœ÷èðìàñè áèëàí áèðãàëèêäà îïåðàöèÿëàðíè òàñäèšëîâ÷è õóææàòëàð àì šœøèá áåðèëàäè. Áàíêëàðäà áóõãàëòåðèÿ èñîáè êîìïüþòåðëàðäà àâòîìàòëàøòèðèëãàí òàðçäà þðèòèëãàíëèãè ñàáàáëè ìèæîçëàðíèíã èñîáâàðàšëàðèäàí êœ÷èðìàëàð êîìïüþòåðëàðäà òóçèëàäè. Øóíèíã ó÷óí àì êœ÷èðìàëàðäà ìàòí åçóâëàðè áœëìàñäàí , îïåðàöèÿëàð êîäëàðè áåðèëãàí. Áàíêëàðíèíã ìèæîçëàð èñîáâàðàšëàðèäà áœëãàí îïåðàöèÿëàðèäàí êœ÷èðìà šœéèäàãè êœðèíèøäà áœëàäè. (00279) Ñàìàðšàíä “ Ïàõòàáàíê” áœëèìè “Óìèä” õóñóñèé ôèðìàñè 20208000100205040001 Äàòà 05.03.980 îñò. íà íà÷. äíÿ. ïàññèâ. 120000,00 îñò. íà êîíåö äíÿ. ïàññèâ ¹ Íîìåð ñ÷åòà äîêóì åíò ÂÎ ÌÔÎ îáîðîò Äåáåò îáîðîò Êðåäèò 1. 202100007003420370 01 160000, 00 2. 234020009001000012 53 29 00279 12000,00 3. 234020006001000011 88 30 00279 9600,00 4. 202960000001000130 02 31 00279 24000,00 5. 200003000421035001 32 00279 132000,0 0

Áó åðäà, ìèæîçëàðíèíã áàíêäàãè äрîçèò èñîáâàðàšëàðè ïàññèâ ñ÷åò áœëãàíëèãè ñàáàáëè (÷óíêè ìèæîçíèíã èñîáâàðàèäà ñàšëàíàåòãàí ìàáëà ãà áàíê ìèæîçäàí šàðçäîð) , äåáåò îïåðàöèÿëàð ìèæîçíèíã èñîáâàðà èäàí òóðëè êîðõîíàëàðãà êœ÷èðèëãàí (êàìàéãàí) , êðåäèò îáîðîò ýñà ìèæîçíèíã èñîáâàðà èãà êåëèá òóøãàí (šàáóë šèëèíãàí) ìàáëà ëàð ñóììàñèíè áèëäèðàäè. Ìèæîçíèíã áàíêäàãè èñîáâàðà èãà šàéñè êîðõîíàëàðäàí ìàáëà ëàð êåëèá òóøãàíëèãè , àìäà èñîáâàðàšäàí êèìëàðãà , šàåðëàðãà ìàáëà  êœ÷èðèëãàíëèãèíè , êœ÷èðìàãà èëîâà šèëèá áåðèëàäèãàí õóææàòëàðäàí (òœëîâ òîïøèðèšíîìàñè, ïóë òîïøèðèø îðäåðè âà øó êàáèëàí) àíèšëàíàäè. «Банк фаолиятлари та ҳ лили фанининг предмети ва и қ тисодиётни эркинлаштириш шароитидаги вазифалари» мавзуси бўйича таянч иборалар Банк тизими, икки поғонали, Республика Марказий банки, тижорат банклари, акционер тижорат банклари, хусусий тижорат банклари, предмет ва объектлар, таҳлил турлари, тезкор, жорий ва истиқболли таҳлил, глобал, локал ва тематик таҳлил; бошқарув ва молиявий таҳлил; комплекс, қиёсий (солиштирма) ва функционал – қиймат таҳлили; таҳлил вазифалари. «Банк фаолиятлари та ҳ лили фанининг предмети ва и қ тисодиётни эркинлаштириш шароитидаги вазифалари» мавзуси бўйича ўз – ўзини назорат қилиш ва муҳокама саволлари 1. Узбекистонда банк тизимининг шаклланиши. 2. Икки поғонали банк тизими ва унинг моҳияти 3. «Банк фаолиятлари таҳлили» фанининг предмет ва объектлари. 4. Банклар фаолияти таҳлилининг ўзига хос хусусиятлари. 5. Таҳлилнинг турлари ва усуллари 6. Таҳлилнинг ахборот манбалари. 7. Комплекс таҳлил моҳияти. 8. Функционал – қиймат таҳлили моҳияти. 9. Бозор муносабатлари шароитида таҳлилнинг асосий вазифалари.

Фойдланиш учун тавсия этилган àäàáè¸òëàð 1. “Œçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè” “Ìàðêàçèé áàíêè ò ¢ðèñèäà”ãè šîíóí.-Ò., Œçáåêèñòîí, 1996. 2. “Œçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áàíêëàð ôàîëèÿòè ò ¢ðèñèäà”ãè šîíóí.- Ò., Œçáåêèñòîí, 1996.

3. Êàðèìîâ È.À. Œçáåêèñòîí èšòèñîäèé èñëîàòëàðíè ÷óšóðëàøòèðèø é¢ëèäà.- Ò., Œçáåêèñòîí, 1995. 4. Œçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Ìàðêàçèé áàíêèíèíã ìåú¸ðèé  óææàòëàð ò¢ïëàìè. 2002.2003 5. Œçáåêèñòîí áàíê òèçèìèíè èñëî  šèëèø âà ýðêèíëàøòèðèø á¢éè÷à šîíóí÷èëèê óææàòëàðè. 2002. 2003 6. Àáäóëëàåâà Ø. Áàíê èøè. Œšóâ š¢ëëàíìà. -Ò., Ìîëèÿ, 2003. 7. Àáäóëëàåâà Ø. Áàíê ðèñêëàðè âà êðåäèòëàø. -Ò., Ìîëèÿ, 2002. 8. Áàíêîâñêîå äåëî: Óïðàâëåíèå è òåõíîëîãèÿ: Ó÷åá. Ïîñ. Äëÿ ÂÓÇîâ. Ïîä ðåä. ïðîô. À.Í. Òîâàùåâà. - Ì., Þíèòè-Äàíà, 2001. 9. Ìàñëå÷åíêîâ Þ.Ñ. Ôèíàíñîâûé ìåíåäæìåíò â êîììåð÷åñêîì áàíêå. -Ì., ÞÍÈÒÈ, 1996. 10. Òàâàñèåâ À.Ì. Áàíêîâñêîå äåëî: óïðàâëåíåíèå è òåõíîëîãèÿ. Ó÷åá. Ïîñ. - Ì., Äåëî, 2001. 11. Õóäàéáåðäèåâ Ó. Òèæîðàò áàíêëàðèäà ìèæîçëàðãà äåïîçèò èñîá âàðàšëàð î÷èø âà óëàðíè þðèòèø òàðòèáè. Ñàìàðšàíä, ÑàìÊÈ, 1999. www . ziyonet . uz www . nur . uz

O'xshashlar

«Банк фаолиятлари даромадларининг таҳлили»

«Банк фаолиятлари харажатларининг таҳлили»

Банк фаолиятлари молиявий натижалари таќлили

Туризмни режалаштириш фанининг предмети ва вазифалари

Савдо тадбиркорлиги фанининг предмети ва вазифалари