AQSh soliq tizimini tuzilishi - Iqtisodiyot - Referatlar

AQSh soliq tizimini tuzilishi

Yuklangan vaqt:

12.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.5 KB

Ko'chirib olish

AQSh soliq tizimini tuzilishi Reja: 1. AQSh soliq tizimiga tavsif. 2. AQSh soliq tizimining klassifikatsiyasi. 3. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig ’i. 4. AQSh soliq tizimi va O ’zbekiston Respublikasi soliq tizimining solishtirma tahlili.

AQSh soliq tizimiga tavsif. Barcha rivojlangan mamlakatlarning soliq tizimlari ko ’pgina umumiy hususiyatlarga ega va ayni paytda bir-biridan farq qiladi. AQSh soliq tizimini ko ’rib chiqadigan bo’lsak, u ba’zi bir belgilari bilan boshqa bir soliq tizimlaridan ajralib turadi. Jumladan: - mamlakat soliq tizimida juda katta boshqaruv apparatining mavjudligi; - soliq organlari umumiy tuzilishining mamlakat miqyosida qat ’iy markazlashtirishning yo’qligi, mamlakat soliq idoralarining uch darajali; federal, shtat va shahar, (ba’zan ayrim grafliklar darajasidagi tumanlar) va ularning har birining to’liq mustaqilligidir. Hozirgi kunda Amerika Qo ’shma Shtatlari soliq tizimi takomillashgan bo’lib, bunda soliqlar faqatgina byudjetni to’ldirish, ya’ni fiskal funktsiyani bajaribgina qolmay, balki iqtisodiy rivojlanishning asosiy tayanch elementlariga aylanadi. AQSh iqtisodiy siyosatining amalga oshirilishida byudjet vositalarining shakllanishi va harakat qilishi markaziy o ’rinni egallaydi. AQSh moliya tizimining asosiy bo’g’ini bo’lib federal hukumatining byudjet mexanizmi hisoblanadi. Yirik va doimiy tushum harakatiga ega bo ’lgan soliqlar federal byudjetga yo’naltiriladi. Ular daromad va harajatlarning deyarli 70% ini tashkil etadi. Shtat qonun chiqaruvchi organlari federal soliq tizimiga zid bo’lmagan soliq turlarini chiqarishi va bekor qilishi mumkin. O’zini-o’zi boshqarish organlari shu shtat qonunchiligida ruhsat berilgan soliqlarni olishi va yig’ilishi mumkin. Mahalliy boshqaruv organlari o’z navbatida birinchi bo’lib mahalliy soliqlar evaziga ahamiyatiga ega bo’lgan o’z moliyaviy mablag’lari manbalarini yaratishga harakat qilishadi. Oxirgi 10-15 yil davomida AQShda ko’pgina §arbiy Evropa mamlakatlari singari moliya tizimi orqali umumiy fondda yig’ilgan mablag’lar hajmining o’sishi, mahalliy boshqaruv organlarining moliyaviy mablag’lar hajmining tez sur’atlar bilan o’sib borishi kuzatilmoqda, shu bilan bir qatorda harajatlar ham o’sib kelmoqda. Har bir shtat boshqaruv organlari moliyaviy

mablag’larning tushumi va taqsimlanishini nazorat qiladi va asosiy manbasini ta’minlaydi. 1943 yilda AQSh soliq tizimiga ish haqidan olinadigan daromad solig ’i kiritildi (hozirda ham amalda). 1986 yilda AQSh Prezidenti Ronald Reygen boshchiligida soliq islohoti o ’tkazildi va bir nechta o’zgarishlar ro’y berdi. Ushbu islohotda hukumat quyidagi masalalar ko ’rib chiqildi: 1. Daromad (foyda) solig ’i stavkalari va imtiyozlarini kamaytirish. 2. Deffitsitni yo ’qotish uchun davlat harajatlarini kamaytirish. 3. Soliq qonunchiligini qayta ko ’rib chiqish. 4. Pul-kredit siyosatini olib borish. O ’tkazilgan soliq islohoti ijobiy natijaga erishdi, ya’ni unga ko’ra ba’zi soliq stavkalari pasaytirildi, imtiyozlar qisqartirildi hamda ba’zi soliqlar joriy etildi. Jumladan: savdo-sotiq solig’i, kredit chiptalari, univermag xaridi chiptalari, qarzni to’lash uchun foizlar to’lovlari va boshqa yig’imlar joriy etildi. 1999 yilda ijtimoiy ta ’minot, xalq ta’limi, sog’liqni-saqlash, yo’l qurilishi va politsiya apparatini ta’minlash uchun mahalliy va shtat moliyaviy mablag’laridan 70-90%, atrof muhitni muhofaza qilish, tabiiy boyliklarni asrash, fuqorolik va uy- joy qurilishiga 40%ga yaqin mablag’ ajratildi. AQSh soliq tizimining klassifikatsiyasi. AQSh soliq tizimi uch darajali bo ’lib, ular: federal, shtat va shahar soliqlariga bo’linadi. AQSh moliya tizimining asosiy bo ’g’ini federal, hukumatning byudjet mexanizmi hisoblanadi. Yirik va doimiy tushumga ega bo’lgan soliqlar federal byudjetga yo’naltiriladi. AQShning 70% daromad va harajatlari federal byudjet hissasiga to’g’ri keladi. Federal byudjet daromadlarining asosiy qismini to ’g’ri soliqlar tashkil etadi. Shtat va mahalliy hukumat byudjetlariga egri soliqlar ko’proq tushadi.

Federal byudjetda jismoniy shaxslar daromad solig ’ida keyin ikkinchi o’rinda (byudjetdagi salmog’i bo’yicha) ijtiomiy sug’urta ajratmalari kiradi. Bu ajratmalar ish beruvchi va ishchi o’rtasida teng 2 ga bo’linadi. Yig’im stavkasi har yilgi byudjet tizimiga qarab o’zgaradi. Stavka ish haqi fondining bir qismiga nisbatan qo’llaniladi. Bu yig’im aniq yo’nalish va maqsadga ega. Korporatsiya birinchi 50000 $ daromadidan-15% stavkada, keyingi 250000 $ uchun-25% stavkada, qolgan qismiga 34% qo ’llaniladi. Bundan tashqari 335000$ dan oshgan daromadga 5% qo’shimcha yig’im ham olinadi. Bu turdagi bosqichlar kichik va o ’rta korxonalar uchun qo’llaniladi. Korporatsiya daromadiga soliqni shuningdek shtatlar byudjetiga ham undiriladi. Odatda stavkalar o ’zgarmas bo’ladi. Eng yuqori stavka Ayova shtatida 12%, Konnektikutda 11,5%, Kolumbiya okrugida 10,25%, Missisipida 3-5% va Yutada- 5% stavka amal qiladi. Korporatsiya daromadiga soliq imtiyozlari juda ko ’p. Sof foydadan shtat va mahalliy (soliqlar) daromad soliqlari chegiriladi, o’z mulki hisoblangan qimmatli qog’ozlardan kompaniyalardan olgan 100% dividend, soliqqa tortiladigan mahalliy kompaniyalardan dividendining 70-80% i, mahalliy hukumat va shtatlar qimmatli qog’ozlari bo’yicha foizlar, ijtimoiy ajratmalar ham chegiriladi, ilmiy-izlanish, konstruktorlik faoliyatiga imtiyozlar qo’llaniladi. Agarda korporatsiya energiyaning muqobil variantidan foydalansa unga imtiyoz beriladi, ya ’ni korporatsiyaning quyosh yoki havo energiyalaridan foydalanuvchi moslamasiga 50% li «soliq kredit» beriladi. Korporatsiya aktivlarining narxi ko ’tarilishi, agar u sotuvga qo’yilmasa korporatsiya foydasiga kirmaydi. Korporatsiya kapital aktivlarini sotishdan olingan daromad solig ’i ham umumiy daromad soliq stavkasida soliqqa tortiladi, soliq stavkasi-34%. Operatsiyada korporatsiya zarar ko’rsa, zarar summasi soliqqa tortiladigan daromaddan chegirilmaydi.

Aktsiz yig ’imlari federal byudjetda kichik ulushni egallaydi, daromadliligi kam. Federal aktsiz yig’imlari alkagol va tamaki mahsulotlaridan, yo’l va havo transportida yuk tashishdan olinadi. Aktsiz yig ’imlari orasida yo’l va havo transporti yig’imlaridan kelgan daromad oxirgi yillar mobaynida ko’payishi kuzatilgan, oxirgi 10 yilda alkogolga yig’im turlari stavkalari oshmagan. Oxirgi uch yilda bir qancha o ’zgarishlar ro’y berdi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i davlat byudjetida 635 mlrd. $ga oshdi. Ijtimoiy sug’urta ajratmalar 429 mlrd. $ yoki 17,9% ga oshdi. Korporatsiyalar daromadiga soliq esa 102 mlrd. $ yoki 4,7% ga kamaydi. Aktsiz yig’imlari esa 14 mlrd.ga, ya’ni 41,2% ga oshdi. Bu asosan byudjet taqchilligi tufayli pivoga, vinoga, tamaki mahsulotlariga yig’im stavkalarining ikki marta oshirilishi, qimmatbaho avtomobillar, shaxsiy samolyotga 10% li stavkalarda yig’im joriy etilishi hisobiga ro’y berdi. Merosga qoldiriladigan va sovg ’a qilinadigan mulkka soliq hajmi byudjet daromadlarida 133 mlrd. $ bo’ldi. Bunda 10000 $ gacha mulk bu soliqdan ozod etilgan. Bu soliq progressiv shaklida mulk qiymatining oshishiga qarab 18-50% stavkada undiriladi. Agar meros 2,5 mlrd. $ dan oshsa 50 % li stavka asosida undiriladi. Shtat soliqlari . Har bir shtat byudjeti federal byudjetga bog ’liq, lekin ular o’z soliq tizimiga ega. Shtatlar byudjetinng asosiy qismini jismoniy shaxslardan va korporatsiyalar daromadidan soliq egallaydi. Shtat qonun chiqaruvchi organlari federal soliq tizimiga zid bo ’lmagan soliq turlarini chiqarishi mumkin. O’z-o’zini boshqarish organlari esa shu shtat qonunchiligidan ruhsat berilgan soliqlar olishi va yig’ishi mumkin. Ayova shtatida - 12 %, Konnektikutda - 11,5 %, Kolumbiyada - 10,25 %, Missisipida - 3-5 % larni tashkil etadi.

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig ’i. Federal byudjetni asosiy qismini tashkil qiluvchi jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig ’i quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Barcha daromadlar quyidagilardan tashkil topgan: • ish haqi; • tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar; • nafaqa va pul yordami; • belgilangan summadan yuqori bo’lgan daromadlar; • qimmatbaho qog’ozlardan olingan daromadlar va boshqalar. Mol-mulk va qimmatbaho qog ’ozlarni sotishdan kelgan daromadlar maxsus soliq bilan yoki shaxsiy daromad tarkibida soliqqa tortiladi. Bu holda jami yalpi daromaddan ish harajatlari chegirib tashlanadi. Bu harajatlar tarkibiga quyidagilar kiritiladi: - kapital aktivlarini sotib olish harajatlari; - er maydoni; - ishlab-chiqarish qurollari va uskunalari; - joriy ishlab-chiqarish harajatlari. Bu harajatlar faqat tadbirkorlardan emas, balki erkin kasb egalarini olgan daromadlaridan chegiriladi. Harajatlar chiqarib tashlangandan so ’ng soliq to’lovchining daromadi hosil bo’ladi. Soliqqa tortilmaydigan daromad hamma uchun imtiyoz bo’lib hisoblanadi va soliqqa tortilmaydigan minimumdan tashqari nafaqalar fondi badallari, shtat hukumatiga to’lanadigan badallar, mahalliy soliqlar, shtat va mahalliy boshqaruv organlarining hukumati chiqargan qimmatli qog’ozlar foizlari, aliment summalari, tabiiy xizmat harajatlari chegirib tashlandi. Soliq to ’lagunga qadar daromadni aniqlash uchun quyidagilarni topish lozim:1) YaD-IchX=SD bu erda: YaD-yalpi daromad; IChX-ishlab chiqarish harajatlari; SD-sof daromad. 2) SD-ShSI-STM=STD bu erda:

ShSI-shaxsiy soliq imtiyozlari; STM-soliqqa tortimaydigan minimum; STD- soliq to ’lagungacha daromad. 3) farzandlar soni (summada) STD iqtisodiy ahvoli (summada) x%=S oilaviy sharoit (st-na) bu erda: %-oxirgi natijani foiz stavkasi; S-soliq miqdori 1-jadval Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig ’ini hisoblashda oilaviy sharoitining ta’siri 1-jadval Soliqqa tortiladigan daromad Soliq stavkasi % 0-40100 0-20500 0-24000 0-32150 0-32150 15 401010-96300 20501-48450 24001-58150 32151-83050 32151-83050 28 96301-147700 48451-73850 58151-92130 83051-134500 83051-134500 31 147701-263750 73851-131875 9213-263750 134501-263750 134501-263750 36 263750 va undan yuqori 131875 va undan yuqori 263750 va undan yuqori 263750 va undan yuqori 263750 va undan yuqori 39,6 Daromadni hisoblash 3 bosqichda amalga oshiriladi. - Yalpi daromad (tushum)-ish haqi, peniya, qimmatbaxo qog ’ozlardan olingan daromad, stipendiya, renta to’lovlari, ko’chmas mulk ajratmalari. - Aniqlangan daromad - jismoniy shaxslarga berilgan imtiyozlar, ishlab- chiqarish yoki savdo imtiyozlari, qimmatli qog ’ozlar savdosidan olingan daromad, avans to’lovlari, pensiya ajratmalari, ishsizlik ajratmalari kiradi. - Soliqqa tortiladigan daromad. Daromad solig ’ini hisoblashda ijtimoiy ta’minot harajatlari, tabiiy ofatlardan yo’qotishlar (agar daromadning 10% idan oshsagina hisobga olinadi), tibbiyot maqsadida qilingan harajatlar (aniqlangan daromadning 7,5 %igacha), tajriba harajatlari, malaka oshirish harajatlari, xizmat safarlari harajatlari. Ushbu harajatlar

daromad solig’ini hisoblashda daromaddan chegirib tashlanadi (ushbu imtiyozlar yalpi daromadning 50 % igacha bo’lishi mumkin). Yuqorida jadvaldagi ma ’lumotlarga ko’ra, soliqni to’lash daromadlar darajasiga qarab 15 % dan 39,6 % gacha progressiv soliq stavkalari asosida hiso- kitob qilinadi. Ko’rib o’tganimizdek AQShda oila ahvoliga nihoyatda katta e’tibor beriladi. Soliqqa tortiladigan daromad oilani oilaviy birgalikdagi daromadiga, yoki oilaviy alohidalikka egami, yakka soliq to’lovchimi, to’laydigan shaxs oila boshlig’imi, shunga qarab guruhlarga ajratilgan. Bu erda birinchi navbatda oilaviy sharoit qaysi guruhga mos kelishi aniqlab olinadi va olingan daromadning darajasiga qarab soliqqa tortiladi. Xuddi shu jihatlari bilan jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i boshqa davlatlarnikidan tubdan farq qiladi. AQSh soliq tizimi va O ’zbekiston Respublikasi soliq tizimining solishtirma tahlili. O ’zbekiston Respublikasi soliq tizimi 2 pog’onali: 1. Umumdavlat soliqlari 2. Mahalliy soliqlar va yig ’imlar. Yuqorida ko ’rganimizdek AQSh soliq tizimi uch pog’onali, ya’ni: 1. Federal soliqlari; 2. Shtat soliqlari; 3. Shahar soliqlari. Respublikamiz umumdavlat soliqlariga asosan doimiy tushumga ega bo ’lgan va byudjedga muhim o’rin tutadigan soliqlar yo’naltiriladi. Bularga: jismoniy shaxslar daromadiga soliq, yuridik shaxs daromadiga soliq, aktsiz solig’i, QQS, davlat boji, bojxona boji va boshqa soliqlar kiradi. AQSh federal byudjet soliqlarida esa asosan to ’g’ri soliqlar hissasi ko’proq to’g’ri keladi. Ikki davlat uchun o ’xshashlik jihati har ikkala byudjetga ham muhim ahamiyatga molik bo’lgan soliqlar yo’naltiriladi. Farqli jihati esa O’zbekiston Respublikasi soliq tizimida hozirgi kunda egri soliqlar hissasi ko’proq, shu sababli

egri soliqlar ham umumdavlat soliqlarida muhim ahamiyatga ega, AQSh federal byudjetida esa egri soliqlar deyarli yo’q, chunki mamlakat byudjetida egri soliqlarning hissasi kam bo’lib AQSh federal byudjetiga jismoniy shaxslar daromad solig’idan keyin ikkinchi o’rinda (byudjetdagi salmog’i bo’yicha) ijtimoiy sug’urta ajratmalari va korporatsiyalar daromadiga soliq kiradi. AQShda korporatsiya byudjetiga soliqlarni federal byudjetdan tashqari shtat soliqlari tarkibiga ham kiritiladi. Hozir bu soliqning stavkasi - 34 %, Respublikamizda esa - 24 %(2002 yilda). Respublikamiz soliq tizimining ikkinchi pog ’onasi mahalliy soliqlar va yig’imlardir. Mahalliy soliqlar mahalliy hukumatlar bajaradigan vazifalariga qarab belgilanib, ularga doimiy va to ’liq biriktirib berilgan. Mahalliy hukumatlar asosan ijtimoiy masalalarni: maktab, sog’liqni saqlash, madaniyat, maorif, shaharlar va qishloqlar obodonchiligi kabi vazifalarni bajaradi. Ammo Respublikamiz hududida mahalliy soliqlar xarajatlarni 30-40 % ini qoplaydi, holos. Mahalliy byudjetini (soliqlarning) muhim xususiyati shundaki, ular faqat shu hududning byudjetiga tushadi. Boshqa byudjetlarga ajratmalar berilmaydi. AQSh mahalliy soliqlari asosan: ijtimoiy ta ’minot, yo’l qurilishi, sog’liqni- saqlash, xalq ta’limi mahalliy soliqlarga kiradi. Respublikamiz mahalliy soliqlariga esa: mol-mulk solig’i, er solig’i, reklama solig’i, yagona soliq va boshqa yig’imlar ham kiradi. Amerika Qo ’shma Shtatlarida qimmatli qog’ozlar bozori ancha rivojlangan va bu tizimdan ham juda katta daromad olish imkoniyati mavjudligi tufayli mamlakat byudjetiga ushbu operatsiyalardan ham ma’lum miqdorda soliq tushumlari tushadi. Respublikamiz hududida esa aksincha, ya ’ni qimmatli qog’ozlar bozori hali to’liq shakllanmaganligi sababli ham soliq tushumlari kam. Respublikamiz soliq tizimida ham yanada bu bozorni rivojlantirish maqsadida ushbu operatsiyalardan, ya’ni qimmatli qog’ozlar operatsiyasidan daromad oluvchi huquqiy shaxslarga soliqlardan imtiyoz berilgan.

Amerika Qo ’shma Shtatlarida kompaniyalar va korporatsiyalarning soliq bazasidan ilmiy-tadqiqotchilik va tajriba-konstruktorlik ishlariga harajatlar butunlay, uskunalarni zamonaviylashtirishga harajatlar qisman chiqarib tashlanishi mumkin. Uncha katta bo’lmagan kompaniyalarga, ya’ni kichik biznesga maxsus imtiyozlar beriladi. Masalan, Amerika Qo’shma Shtatlarida yillik daromadi 75 ming dollargacha bo’lgan kompaniyalarga yil davomida qiymati 10 ming dollargacha bo ’lgan (kompaniyalarga yil davomida) yangi uskunani to’liq hisobdan chiqarish huquqi beriladi. Kichik biznes uchun Amerikada, shuningdek, foyda solig’i uchun imtiyozli progressiv stavkalar belgilangan. Respublikamiz misolida ko ’radigan bo’lsak, hozirgi kunda xususiy tadbirkorlik va kichik biznes uchun juda ahamiyatga molik ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan 1998 yil 9-apreldagi I.A.Karimov qaroriga muvofiq kichik biznes va mikrofirmalarning yangi me’zonlari ishlab chiqildi. Unga ko’ra korxonalar ishchilar soni quyidagicha belgilandi: ■ sanoat sohasida - 40 kishigacha; ■ ishlab chiqarish sohasida - 20 kishigacha; ■ noishlab chiqarish sohasida - 10 kishigacha qilib belgilandi. Soliq stavkalari tabaqalashtirilgan tartibda belgilandi, ya’ni: - noishlab chiqarish sohalari uchun - 25 %; - sanoat va ishlab chiqarish uchun - 10 %; - qishloq xo ’jaligi korxonalari uchun - 5 % qilib belgilandi. Ikki davlatning yana bir e ’tiborga molik bo’lgan soliq va soliqsiz to’lovlaridan biri bu bojxona bojlaridir. Amerika Qo’shma shtatlarida iqtisodiyot ancha rivojlanganligi sababli mamlakat ichki bozori o’z ishlab chiqargan mahsulotlari bilan ta’minlangan. Shu qatori eksport ham yaxshi yo’lga qo’yilgan. Shu sababli ham mamlakatga import qiluvchi tovarlar uchun bojxonada rasmiylashtirish uchun bojxona va davlat bojlari nisbatan yuqori emas. Respublikamizda esa ishlab chiqarish hali to ’liq rivojlanmaganligi sababli o’z ichki bozoridagi ishlab chiqarilgan mahsulotlarni himoya qilish va ishlab chiqarishni yanada rivojlantirish maqsadida chetdan kelayotgan import tovarlar

uchun soliqlar va bojlar yuqori stavkada qo’llaniladi. Aktsiz solig’i (aktsiz markalari) mahsulotni ikki barobar narxga ko’tarilishiga olib keladi.

Adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. «O’zbekiston buyuk kelajak sari» Toshkent. «O’zbekiston» 1998 y. 2. I.A. Karimov. «O’zbekiston iqtisodiy isloxatlarni chuqurlashtirish yo’lida» Toshkent. «O’zbekiston» 1998 y. 3. I.A. Karimov. «O’zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolini asosiy tamoyillari» Toshkent. «O’zbekiston» 1999y. 4. I.A. Karimov. «O’zbekiston XIX asr bo’sag’asida: xavsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» Toshkent. «O’zbekiston» 2000 y. 5. Volkov A.M. «Shvetsiya sotsialnaya- ekonomicheskaya model» M.; Misl 2000 g. 6. Eydxovn «Niderlandi obzor nalogovoy sistemi» mejdunarodniy tsentr menedjmenta obshchestva 1999 g. 7. S. Alimboev va boshqa. Soliqlar. O ’quv qo’llanma.-T., 2000 8. T. Malikov. Soliqlar va soliqqa tortishning dolzarb masalalari.-T., Akademiya, 2002. 9. Nalogi i nologooblojenie v Rossiyskiya Federatsii (Uchebnik dlya VUZ ov ). –M., Knijniy mir, 1999. 10. L. Xvan Soliq huquqi.-T., Konsaudit inform, 2001

O'xshashlar

Buyuk Britaniya soliq tizimini tuzilishi

Kanada mamlakati soliq tizimini tuzilishi

Markaziy Osiyo davlatlarida soliq tizimini tuzilishi

Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi mamlakatlarida soliq tizimini tuzilishi

Fransiya soliq tizimining tuzilishi