2009-2012 yillarga mo‘ljallangan «Inqirozga qarshi choralar dasturi»ning qabul qilinishi va 2009 yilda yurtimizni - Iqtisodiyot - Referatlar

2009-2012 yillarga mo‘ljallangan «Inqirozga qarshi choralar dasturi»ning qabul qilinishi va 2009 yilda yurtimizni

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

26.6572265625 KB

Ko'chirib olish

2009-2012 yillarga mo‘ljallangan «Inqirozga qarshi choralar dasturi»ning qabul qilinishi va 2009 yilda yurtimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari mavzusini o‘rganishning metodik yo‘llari Prezident o‘z kitobida ta’kidlaganidek, iqtisodiyotimizning jahon xo‘jalik va moliyaviy-iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuv jarayoni tobora chuqurlashib borayotganini inobatga oladigan bo‘lsak, jahon moliyaviy inqirozi O‘zbekistonga ham salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Mavzuni o‘rganish jarayonida o‘qituvchi jonkuyar xalqimizning fidokorona mehnati va amalga oshirilgan tadbirlar evaziga 2008 yilda iqtisodiyotimizning nafaqat barqaror faoliyat ko‘rsatishiga, balki uning yuqori o‘sish sur’atlarini izchil ta’minlash erishganligimiz masalasiga o‘quvchilar diqqatini qaratadi va iqtisodiyotimizdagi hozirgi holat kitobda keng tahlil etilganligini eslatadi va ko‘rgazmali vositalardan foydalanadi (3-jadval). Jumladan, 2008 yilda yalpi ichki mahsulotning o‘sish sur’atlari 9 foizni, sanoatda 12,7 foizni, jumladan, iste’mol tovarlari ishlab chiqarishda 17,7 foizni tashkil etdi, xizmat ko‘rsatish hajmi 21,3 foizga o‘sdi. Iqtisodiyotning boshqa muhim tarmoqlari ham barqaror sur’atlar bilan rivojlandi: qurilish - 8,3 foiz, transportda yuk va yo‘lovchi tashish hajmi - 10,2 foiz, savdo sohasi - 7,2 foizga o‘sdi. Kishloq xo‘jaligida 4,5 foiz o‘sishga erishilib, 3 million 410 ming tonna paxta xom ashyosi tayyorlandi, 6 million 330 ming tonna g‘alla, shu jumladan, 6 million 145 ming tonna bug‘doy yetishtirildi. Kitobda respublikamizda ish haqining ortib borishi masalasiga ham alohida e’tibor qaratilgan. 2008 yilda o‘rtacha ish haqi budjet tashkilotlarida 1,5 barobardan ziyod, butun iqtisodiyot bo‘yicha esa 1,4 barobar oshdi. Natijada o‘rtacha ish haqi miqdori 300 AQSH dollaridan ortiq bo‘ldi. Aholining real daromadlari esa yil davomida jon boshiga 23 foiz ko‘paydi. 2009 yilni oladigan bo‘lsak, o‘rtacha ish haqi miqdoridi budjet sohasida va shunga mos ravishda xo‘jalik yurituvchi subyektlarda ham 1,4 barobar oshirish ko‘zda tutilmoqda. Inflyatsiyaning o‘sish ko‘rsatkichini 7-9 foiz darajasida saqdab turish mo‘ljallanmoqsa. Kitobda tashqi bozor haqida ham so‘z yuritilib, tashqi bozor konyunkturasining yomonlashuviga qaramasdan, 2008 yilda tashqi savdo aylanmasi 21,4 foizga oshdi, ayni vaqtda tovarlar va xizmatlar

eksporti 28,7 foizga ortdi. Tashqi savdo munosabatlarimiz geografiyasi, avvalo, rivojlanib borayotgan Osiyo qit’asi bozorlari bilan savdo aylanmasining o‘sishi hisobiga sifat jihatidan o‘zgarmoqda. Jahon iqtisodiy inqirozi davom etayotgan hozirgi sharoitda bunday o‘zgarish muhim ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlab, Prezident bugungi kunda eksport asosan xom ashyo yetkazib berishdan iborat bo‘lib, dunyo bozoridagi narx-navo o‘yinlariga haddan tashqari bog‘lanib qolayotgani ayrim mamlakatlarda valyuta tushumlarini kamaytiradigan, moliyaviy barqarorlikning yomonlashuviga olib keladigan, iqtisodiyotni izdan chiqaradigan jiddiy faktorga aylanmokda. O‘qituvchi kitobda investitsiyalar to‘g‘risida alohida so‘z yuritilganligi o‘quvchilar fikrini qaratadi. Mamlakatimizda tarkibiy o‘zgarishlarni izchil amalga oshirishda qulay investitsiya muhitining yaratilgani asosiy omil bo‘lib kelmoqda. 2008 yilda iqtisodiyotni rivojlantirish uchun barcha moliyaviy manbalar hisobidan 6,4 milliard AQSH dollari miqdorida investitsiya jalb etildi. Bu 2007 yil bilan taqqoslaganda, 28,3 foizga ko‘p bo‘lib, yalpi ichki mahsulotga nisbatan investitsiyalar hajmi 23 foiz-ni tashkil etdi. O‘zlashtirilgan barcha investitsiyalarning 50 foizga yaqini ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlashga yo‘naltirilganini ta’kidlash darkor. O‘zlashtirilgan barcha investitsiyalarning qariyb 54 foizini korxonalar va aholi mablag‘lari tashkil etadi. Iqtisodiyotimizda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish va uni modernizatsiya qilish borasida strategik muhim rol o‘ynaydigan loyihalarni amalga oshirish, birinchi navbatda, ishlab chiqarish infratuzilmasini shakllantirishda 2006 yilda tashkil etilgan, bugungi kunda 3 milliard 200 million AQSH dollaridan ortiq nizom jamg‘armasiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot fondi faoliyatiga katta ahamiyat berilmoqda. Yaqin istiqbolda ushbu Fond aktivlarini 5 milliard dollarga yetkazish ko‘zda tutilmoqda. O‘tgan ikki yil mobaynida o‘nlab yirik sanoat va infratuzilma inshootlarini moliyalashtirish va hamkorlikda moliyalashtirish uchun Fond tomonidan 550 million AQSH dollaridan ziyod miqdorda kreditlar ajratildi (4-jadval). Mamlakatimiz bo‘yicha investitsiya dasturlarini amalga oshirish natijasida qariyb 250 milliard so‘mlik asosiy fondga ega bo‘lgan jami 423 ta obyekt, jumladan, oziq-ovqat sanoatida 145 ta, qurilish materiallari sanoatida 118 ta, yengil va to‘qimachilik sanoatida 65 ta,

qishloq va o‘rmon xo‘jaligi sohasida 58 ta, kimyo va neft-kimyo sanoatida 13 ta, farmatsevtika tarmog‘ida 8 ta obyekt ishga tushirildi. Davlat siyosatida ijtimoiy soha obyektlarini qurish va foydalanishga topshirish masalalariga ustuvor ahamiyat berilishi natijasida 113 ming 200 o‘quvchiga mo‘ljallangan 169 ta kasb-hunar kolleji va 14 ming 700 o‘rinli 23 ta akademik litsey qurildi va rekonstruksiya qilindi. Shu bilan birga, 69 ta yangi maktab barpo etildi va 582 ta maktab kapital rekonstruksiya qilindi. Shular qatorida 184 ta bolalar sporti inshooti, 26 ta qishloq vrachlik punkti va 7 million 240 ming kvadrat metr turarjoy binolari va boshqa obyektlar qurildi. O‘qituvchi o‘quvchilarga Prezident o‘z kitobida qishloq xo‘jaligi sohasiga to‘xtalib, 2008 yilda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining samaradorligini yanada oshirish prinsipial muhim ahamiyatga ega ekanini, fermer xo‘jaliklariga ajratilayotgan yer maydonlarini optimallashtirish borasida zarur ishlar amalga oshirilganligini yozadi, deb uqtiradi. Har yili fermer xo‘jaliklarini qo‘llab-quvvatlash uchun katta miqdorda moddiy resurs va mablag‘lar ajratilmoqda. Faqat o‘tgan 2008 yilning o‘zida qishloq xo‘jalik mahsulotlarining eng muhim turlarini yetishtirish uchun 1 trillion so‘m, jumladan, paxta tayyorlashga - 800 milliard so‘m, g‘alla yetishtirishga 200 milliard so‘m mablag‘ avans tariqasida berildi. 2009 yilda ushbu maqsadlar uchun 1 trillion 200 milliard so‘m yo‘naltiriladi. Davlatimiz tomonidan ko‘rsatilayotgan ana shunday e’tibor va amaliy yordam tufayli 2008 yilda fermer xo‘jaliklarining paxta yetishtirishdagi ulushi 99,1 foizni, g‘alla tayyorlashda esa 79,2 foizni tashkil qildi. Yer maydonlarini to‘liq inventarizatsiyadan o‘tkazish va fermer xo‘jaliklari faoliyatini tanqidiy baholash asosida ularning yer maydonlarini optimallashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. Ana shu ishlar natijasida fermer xo‘jaliklari uchun ajratilgan yer maydonlari bugungi kunda paxtachilik va g‘allachilikda o‘rtacha 37 gektardan 93,7 gektargacha ko‘paydi yoki 2,5 barobardan ziyod oshdi. Bu ko‘rsatkich sabzavotchilikda - 10 gektardan 24,7 gektargacha yoki 2,5 barobar, chorvachi-likda esa 154 gektardan 164,5 gektargacha ko‘paydi. O‘quvchi-yoshlar yurtimizda tadbirkorlik uchun qulay imkoniyatlar yaratilgani to‘g‘risida yetarli tushunchaga ega bo‘lishlari

uchun kitobda ko‘rsatilgandek, 2008 yilda mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi barqaror rivojlanganligini o‘qituvchi tasdiqlaydi. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning soliq yukini yanada kamaytirish, mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to‘lovining 10 foizdan 8 foizga, 2009 yildan boshlab esa 7 foizga tushirilishi, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i stavkalarining kamaytirilishi takomillashtirilishi tadbirkorlik, kichik va xususiy biznesni izchil rivojlantirish uchun kuchli rag‘batlantiruvchi omillar yaratdi. Natijada so‘nggi olti yil mobaynida faoliyat yuritayotgan kichik biznes subyektlari soni 1,9 barobar ko‘paydi va 2008 yili qariyb 400 mingtani tashkil etdi. 2008 yil mobaynida yurtimizda 661 mingga yaqin, jumladan, kichik biznes sohasida 374 mingta, xizmat ko‘rsatish va servis sohasida —qariyb 220 mingta, kasanachilik hisobidan esa — 97 ming 800 ta yangi ish o‘rni yaratildi. Albatta, ish o‘rinlari sonini ko‘paytirishda xizmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirish va kengaytirish muhim o‘rin tutadi. 2008 yili aloqa, axborotlashtirish, moliya, bank, transport xizmati ko‘rsatish, maishiy texnika va avtomobillarni ta’mirlash sohalari ancha yuqori sur’atlar bilan rivojlandi. So‘nggi to‘rt yil mobaynida yiliga o‘rtacha 50 foiz o‘sishni ta’minlayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida xizmat ko‘rsatish jadal rivojlanayotganini alohida ta’kidlash lozim. Natijada xizmat ko‘rsatish sohasining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2007 yildagi 42,5 foizdan 2008 yilda 45,3 foizga o‘sdi. O‘qituvchi kitobda chorvachilikni rivojlantirish va shu yo‘l bilan qishloq aholisini ish bilan ta’minlash masalasiga alohida e’tibor qaratilganini ta’kidlaydi. Mamlakatimizda qoramollarni aholiga va fermer xo‘jaliklariga kimoshdi savdolari orqali sotish, ularga maqsadli va imtiyozli kreditlar berish, veterinariya xizmati ko‘rsatishning sifati va hajmini oshirish, ozuqa bilan ta’minlash bo‘yicha samarali mexanizmlar yaratilgan. Chorvachilikni rivojlantirish dasturining ijrosi doirasida 2008 yili kimoshdi savdolarida 20 ming 300 bosh qoramol sotildi. 2009 yilda yana 24 ming 600 bosh qoramol sotilishi ko‘zda tutilmoqda. Agar 2007 yilda qoramol sotib olish uchun 42,5 milliard so‘mlik imtiyozli kreditlar ajratilgan bo‘lsa, 2008 yilda bu raqam 48 milliard 200 million so‘mni tashkil etdi. Ma’lumki, mamlakatimizda kam ta’minlangan oilalarni bepul sigir ajratish yo‘li bilan qo‘llab-quvvatlashga alohida e’tibor qaratilmoqda.

2006 yiddan 2008 yilga qadar ana shunday oilalar uchun 103 mingdan ziyod qoramol berildi. Natijada 2009 yilning 1 yanvarigacha shaxsiy yordamchi va dehqon xo‘jaliklarida qoramol boquvchi sifatida ro‘yxatga olingan fuqarolarning umumiy soni 1 million 100 mingdan ko‘proqni tashkil etdi. Shulardan 54 ming kishiga yangi mehnat daftarchasi berildi, 111 ming fuqaroning esa mavjud mehnat daftarchasiga ish staji tegishli tartibda qayd etildi. Prezident ushbu kitobida respublikamizda bank-moliya tizimidagi ahvolni tahlil qilib berganligi masalasini o‘quvchilarga keng tushuntiradi. Jahon iqtisodiy inqirozi kuchayib borayotgan hozirgi sharoitda bank-moliya tizimi faoliyatini mustahkamlash va sifat jihatidan yaxshilash alohida muhim ahamiyat kasb etadi. Shu nuqtai nazardan, bank-moliya tizimi rivoji bilan bog‘liq masalalarga qisqacha to‘xtalib o‘tish maqsadga muvofiqdir. Faqat 2008 yilning o‘zida «O‘zsanoatqurilishbank», «Asakabank», «Paxtabank», «G‘allabank» kabi yetakchi banklarning kapitallashuv daraja-sini oshirish bo‘yicha qator muhim qarorlar qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti-ning kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyalashning asosiy kredit markazlaridan biri bo‘lgan «Mikrokreditbank»ning nizom jamg‘armasini ko‘paytirishga oid farmoni qabul qilingani ham shu yo‘ldagi amaliy qadam bo‘ldi. Natijada mamlakatimiz banklarining jami kapitali, qo‘shimcha resurslarni jalb etish hisobidan, 2007 yil bilan taqqoslaganda 40 foizga ko‘paydi. Bu ko‘rsatkich 2010 yilgacha bo‘lgan davrda ikki barobar oshadi. Ayni paytda banklarimizning umumiy aktivlari hajmi aholi va yuridik shaxslarning hisob raqamlaridagi mablag‘lardan ikki barobardan ham ko‘pdir. Bu esa ushbu mablag‘larni ishonchli himoya qilish hamda ularga o‘z vaqtida va to‘la hajmda xizmat ko‘rsatishni kafolatlaydi. Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoniga binoan fuqarolarning banklar depozitlaridagi omonatlari, ularning miqdoridan qat’i nazar, davlat tomonidan to‘la kafolatlanadi. Hozirgi vaqtda respublikamiz bank tizimining umumiy joriy likvidligi dollar hisobida 1,5 milliard dollardan ortiqdir. Bu tashqi nodavlat qarzlar bo‘yicha to‘lanishi kerak bo‘lgan to‘lovlar hajmidan 10 barobar ko‘pdir. Bu esa bizda likvidlik, ya’ni to‘lovlarga qodirlik darajasi bo‘yicha muammo yo‘q, deb aytish uchun asos beradi. Hozirgi sharoitda 2009 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturimizning eng ustuvor vazifalarini belgilab olishda jahon iqtisodiy

inqirozining ta’siri va oqibatlarini yetarlicha to‘liq hisobga olish juda muhim. Dunyoning nufuzli ekspertlari tomonidan bildirilayotgan fikrlarga ko‘ra, bu inqiroz 2009 yilda va 2010 yilda ham davom etishi va ehtimol yanada chuqurlashishi kutilmoqda (5-jadval). Mavzuning eng qiziqarli qismlaridan hisoblangan mamlakatimizda jahon iqtisodiy inqirozining salbiy oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha 2009-2012 yillarga mo‘ljallab qabul qilingan Inqirozga qarshi choralar dasturi to‘g‘risidagi masalalarga o‘qituvchi chuqur e’tibor beradi. Bugungi kunda mamlakatimizni, avvalo, iqtisodiyotimizni isloh etish, erkinlashtirish va modernizatsiya qilish, uning tarkibiy tuzilishini diversifikatsiya qilish borasida amalga oshirilayotgan, har tomonlama asosli va chuqur o‘ylangan siyosat bizni inqirozlar va boshqa tah- didlarning salbiy ta’siridan himoya qiladigan kuchli to‘siq va ishonchli himoya vositasini yaratdi. Integratsiyalashgan global iqtisodiy makonning uzviy bir qismi sifatida O‘zbekiston jahon iqtisodiy inqirozining tobora kuchayib borayotgan salbiy oqibatlarini his etayotganini yaxshi tasavvur qilamiz. Hozirgi kunda jahon iqtisodiy inqirozi oqibatlarining oldini olish va ularni bartaraf etish bo‘yicha Inqirozga qarshi choralar dasturi tasdiqlanib, tarmoqlar va hududlar bo‘yicha aniq ijrochilarga yetkazildi. Inqirozga qarshi choralar dasturining konkret bo‘limlari — belgilangan kompleks chora-tadbirlar quyidagi asosiy vazifalarni hal etishga qaratilgan: - Korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlashni yanada jadallashtirish, zamonaviy, moslashuvchan texnologiyalarni keng joriy etish; - Joriy konyunktura keskin yomonlashib borayotgan hozirgi sharoitda eksportga mahsulot chiqaradigan korxonalarning tashqi bozorlarda raqobatdosh bo‘lishini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha konkret chora-tadbirlarni amalga oshirish; -aylanma mablag‘larini to‘ldirish uchun korxonalarga Markaziy bank qayta moliyalash stavkasining 70 foizidan ortiq bo‘lmagan stavkalarda 12 oygacha bo‘lgan muddatga imtiyozli kreditlar berish; -tayyor mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, xorijiy investitsiya ishtirokida tash-kil etilgan korxonalarni budjetga barcha turdagi soliq va to‘lovlardan —ozod qilish muddatini 2012 yilgacha uzaytirish;

-banklar kreditlari bo‘yicha to‘lov muddati o‘tgan va joriy qarzlar miqdorini qayta ko‘rib chiqish, budjetga to‘lanadigan to‘lovlarning penyasidan kechish va boshqa muhim imtiyoz va preferensiyalar berish. - qat’iy tejamkorlik tizimini joriy etish, ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot tannarxini kamaytirishni rag‘batlantirish hisobidan korxonalarning raqobatdoshligini oshirish. 2008 yili xo‘jalik yurituvchi subyektlarning mahsulot tannarxini kamida 20 foiz tushirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish borasidagi takliflari ma’qullangandi. - Elektroenergetika tizimini modernizatsiya qilish, energiya iste’molini kamaytirish va energiya tejashning samarali tizimini joriy etish choralarini amalga oshirish. Jahon bozorida talab pasayib borayotgan bir sharoitda, ichki bozorda talabni rag‘batlantirish orqali mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlarini saqlab qolishda g‘oyat muhim ahamiyatga ega. Inqirozga qarshi choralar dasturining mazmun-mohiyati va asosiy vazifalariga baho berish asnosida jahon iqtisodi inqirozining oqibatlarini bartaraf etish, bank-moliya tizimini mustahkamlash, real iqtisodiyot korxo-nalariga yordam ko‘rsatish, yangi ish o‘rinlari yaratish va aholini ijtimoiy himoya qilish kabi chora-tadbirlarni amalga oshirishga e’tibor qaratish bilan birga, biz ertangi kunimizni, kelajagimizni aslo unutmasligimiz zarurligi haqida bormoqda. Mavzuni o‘rganishdagi yana bir qiziqarli joyi taraqqiyotimizning inqirozdan keyingi davri haqida chuqur o‘ylashimiz, bu borada uzoq muddatga mo‘ljallangan dastur ishlab chiqish haqida bosh qotirish kerakligi haqida so‘z yuritiladi. Bu dastur iqtisodiyotimizning asosiy tarmoqlarini modernizatsiya qilish va texnik yangilash, mamlakatimizning yangi marralarni egallashi uchun kuchli turtki beradigan va jahon bozorida raqobatdoshligini ta’minlaydigan zamonaviy innovatsion texnologiyalarni joriy qilish bo‘yicha maqsadli loyihalarni o‘zida mujassam etishi darkor. Yuqorida zikr etilgan vazifalarni o‘quvchilar ongiga singdirar ekan, o‘qituvchi 2009 yilgi iqtisodiy dasturimizning ikkinchi eng muhim ustuvor yo‘nalishi boshlangan tarkibiy o‘zgarishlarni va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish jarayonlarini davom ettirishdir, deb ta’kidlaydi (7- jadval). Bu yo‘nalish bugun ham o‘z dolzarbligi va ahamiyatini yo‘qotmagan, keyingi yillarda ham yo‘qotmaydi. Nega deganda, biz

iqtisodiyotimiz va mamlakatimizning jahon maydonidagi raqobatdoshligini aynan ana shu o‘ta muhim, o‘zak vazifani bajarish orqaligina ta’minlay olamiz. Buning ustiga, qanchalik g‘ayritabiiy tuyulmasin, jahon iqgisodiy inqirozi ishlab chiqarishni muntazam yangilab, modernizatsiya qilib borish zaruratini kun tartibiga yanada o‘tkir qilib qo‘ymoqda va buning uchun bor kuch-imkoniyatimiz va resurslarimizni safarbar etishni talab qilmoqda. Faqat bitta misol. Bugun Toshkent, Navoiy va Tollimarjondagi 3 ta issiqlik elektr stansiyasida mavjud bo‘lgan tejamkorligi past gaz qurilmalari o‘rniga zamonaviy bug‘-gaz qurilmalarini barpo etish loyihalari ustida ish olib borilmoqda. 2009 yildagi iqtisodiy dasturning navbatdagi eng muhim ustuvor vazifalaridan biri - qishloqda turmush darajasini yuksaltirishga, qishloqlarimiz qiyofasini o‘zgartirishga qaratilgan uzoq muddatli va bir- biri bilan chambarchas bog‘liq keng ko‘lamli chora-tadbirlarni amalga oshirish, ijtimoiy soha va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirishni jadallashtirish, mulkdorning, tadbirkorlik va kichik biznesning maqomi, o‘rni va ahamiyatini tubdan qayta ko‘rib chiqish, fermer xo‘jaliklari rivojini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashdan iborat ekanligiga o‘quvchilar diqqatini qaratadi (8-jadval). 2009 yili tasdiqlangan «Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili» Davlat dasturida bu xujjatning mazmun-mohiyati, eng muhim yo‘nalishlari, konkret parametrlari va moliyaviy manbalari aniq belgilab qo‘yilganini o‘quvchilarga tushuntiradi. Qishloqlarimiz qiyofasini, qishloqda hayot sifatini, ishlab chiqarish munosabatlarining mazmun-mohiyatini o‘zgartirishga, agrosanoat majmuida olib borilayotgan islohotlarni chuqurlashtirishga, qishloq aholisining ijtimoiy-siyosiy va madaniy saviyasini, ongi va fuqarolik mas’uliyatini oshirishga qaratilgan, ushbu davlat dasturini bajarishga kirishar ekanmiz, 2009 yildagi bosh vazifamiz uni amalga oshirish bo‘yicha istiqboldagi barcha ishlarni mustahkam tashkiliy asosga qo‘yishdan iboratdir. Mazkur dastur ijrosi bilan bog‘liq qonunchilik va normativ- huquqiy bazani yanada takomillashtirish va mustahkamlash, yangi qonunlar qabul qilish, tegishli qonun hujjatlariga, Yer kodeksiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish zarur. Qishloqsa ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirish, suv resurslaridan oqilona foydalanishni tartibga solish va sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash masalalariga alohida e’tibor qaratish lozim.

Dasturda belgilangan vazifalar orasida qishloqlarimizda hayot sifatini tubdan yuksaltirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish prinsipial muhim va hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Buning uchun qishloq aholi punktlarini me’moriy jihatdan loyihalashtirish va qurish ishlarini tashkil etish tizimini tubdan qayta ko‘rib chiqish lozim. Dasturning asosiy vazifasi - qishloqda sanoat ishlab chiqarishi va qurilishni jadal rivojlantirish, meva-sabzavot va chorva mahsulotlarini qayta ishlash bo‘yicha zamonaviy texnika hamda texnologiyalar bilan jihozlangan ixcham korxonalarni tashkil etish chora-tadbirlarini amalga oshirishdan iborat. 2008—2012 yillarda sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash davlat dasturida ko‘zda tutilgan chora-tadbirlar tizimining izchil amalga oshirilishiga — ya’ni ekin maydonlarining meliorativ ahvolini yaxshilash, faoliyat ko‘rsatayotgan irrigatsiya-melioratsiya obyektlarining tegishli texnik holatini ta’minlash, ixtisoslashgan suv xo‘jaligi, qurilish va ekspluatatsiya tashkilotlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ularni zamonaviy texnika bilan jihozlash masalalariga alohida e’tibor qaratish darkor. O‘qituvchi dars jarayonida 2009 yilda xizmat ko‘rsatish va kichik biznes sohasini aholi bandligini ta’minlash va hayot darajasini oshirishning eng muhim omili sifatida yanada jadal rivojlantirish ustuvor vazifa bo‘lib belgilangani haqida Prezident so‘zlarini o‘quvchilarga tushuntiradi (9-jadval). Kichik biznesning ixcham va harakatchanligi, bozor konyunkturasi o‘zgarishlari va iste’molchilar ehtiyojlariga nisbatan tez moslasha olishi uni jahon iqtisodiy inqirozi davrida yangi ish o‘rinlarini yaratish va aholi daromadini oshirish borasida eng qulay va maqbul vositaga aylantiradi. Chunki kichik biznes yangi-yangi ish o‘rinlarini yaratib, bizning sharoitimizda ish bilan band aholi daromadining 70 foizdan ortig‘ini tashkil etmoqda. Shu sababli Inqirozga qarshi choralar dasturida kichik biznesni rivojlantirishni rag‘batlantirishga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu chora-tadbirlar soliq va kredit imtiyozlari bilan bir qatorda, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay biznes muhitini yaratish maqsadida institutsional islohotlarni yanada chuqurlashtirishni ham o‘z ichiga oladi.

Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va aholi bandligini oshirishning muhim omili sifatida ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani yanada rivojlantirish masalasini Prezident navbatdagi eng ustuvor vazifalardan biri deb hisoblaydi (10-jadval). Infratuzilmani rivojlantirish yangi korxonalarni joylashtirish va butun iqtisodiyotni taraqqiy ettirish uchun zarur qulay shart-sharoitlar yaratadi, mamlakatimizning boy mineral-xom ashyo resurslarini o‘zlashtirish im-koniyatlarini kengaytiradi. Ishlab chiqarish infratuzilmasi, avvalambor, avtomobil va temir yo‘llarning rivojlangan tizimi, ularning samarali faoliyati ishlab chiqarishdagi umumiy xarajatlarni kamaytirishning muhim sharti va omilidir. Ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, aholini toza ichimlik suvi, energiya bilan ta’minlash, ijtimoiy soha obyektlarini barpo etish, pirovard natijada aholi-ning turmush darajasini oshirishga xizmat qiladi. Infratuzilmani rivojlantirish ko‘p mehnat talab qiladigan keng ko‘lamli soha hisoblanadi. Bu yangi ish o‘rinlarini tashkil etish, aholining, ayniqsa, yoshlarning ish bilan bandligini ta’minlash, odamlarning daromadi va farovonligini oshirish imkonini beradi. Prezidentning fikricha, bank ishini yanada takomillashtirish, aholi va xo‘jalik yurituvchi subyektlarning bo‘sh mablag‘larini tijorat banklari depozitlariga jalb qilishni rag‘batlantirish ishlari ham 2009 yilda ustuvor vazifa bo‘lib qoladi (11-jadval). Bank tizimini rivojlantirish va mustahkamlash masalasi doimo e’tiborimiz markazida bo‘lib kelmoqda va bu o‘zining ijobiy natijalarini bermoqda. Aynan banklar, ta’bir joiz bo‘lsa, butun iqtisodiyotimizni oziqlantirib turadigan qon tomirlari hisoblanadi, mamlakatimizning moliyaviy-iqtisodiy barqarorligi ko‘p jihatdan ularning samarali faoliyatiga bog‘liq. Birinchi navbatda, banklar, ularning muassislari kapitallashuv darajasini oshirish bo‘yicha boshlangan ishlarni oxiriga yetkazishi, o‘z nizom jamg‘armasi miqdorini belgilangan ko‘rsatkichlarga olib chiqishi lozim. Bugungi kunda banklarda omonatlarning ko‘payishiga, ularning bank tizimiga jalb etilishiga nimalar to‘sqinlik qilayotganini har tomonlama chuqur tahlil qilish va bu borada qo‘shimcha chora-tadbirlar ko‘rish kerak. Bu o‘rinda gap aholi va xo‘jalik yurituvchi subyektlarning bo‘sh mablag‘larini bank sektoriga jalb qilishda ta’sirchan va uzoq muddatli rag‘batlantirish omillarini tashkil etish, iqtisodiyotning real

sektoriga kredit ajratishni ko‘paygirish uchun banklarning imkoniyatini kengaytirish haqida bormoqda. Inqirozga qarshi choralar dasturida ko‘zda tutilgan tadbirlarni izchillik bilan amalga oshirish jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining tahdid va xatarlariga munosib qarshi turish, uning iqtisodiyotimizga salbiy ta’sirining oldini olish imkonini beradi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida Prezident asarini o‘rganish jarayonida o‘quvchilarni mazkur kitob va boshqa o‘quv materiallari bilan birga xilma-xil ijtimoiy-siyosiy adabiyot, ilmiy va ilmiy-ommabop maqolalar, shuningdek, gazeta-jurnal materiallari hamda ko‘rgazmali vositalardan foydalanishga o‘rgatib borish lozim. Kitobni o‘rganish jarayonida ko‘rsatmalilik metodining quyidagi turlaridan foydalanish mumkin: tasvirlash, namoyish etish, ekskursiya. Ko‘rsatmali vositalardan foydalanish va ularni namoyish etish hamda ekskursiya o‘quvchilarning o‘quv materiallarini aniq obrazlar vositasida bevosita idrok qilishlarini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Namoyish etish metodi o‘qituvchi tomonidan bayon qilinayotgan ilmiy-nazariy bilimlarning o‘quvchilar tomonidan puxta o‘zlashtirilishi uchun ularning sezgi organlari - eshitish, ko‘rish, hid va ta’m bilish, teri sezgilarining bir obyektga alohida-alohida yoki bir necha sezgi a’zolarini bir yo‘la safarbar qilishga imkon beradi. Ko‘rgazmali vositalar uslubi, o‘quvchilarga namoyish etiladigan qo‘llanmalar, xarita, plakat, doskadagi chizma va rasmlar, allomalarning surati va boshqalarni ko‘rsatishni nazarda tutadi. Namoyish kilish uslubi, odatda, qurilma, asboblar, tajribalar, turli tipdagi preparatlarni namoyish qilish bilan bog‘liq. Namoyish qilish uslubiga, shuningdek, diafilm, kinofilm ko‘rsatishni ham kiritishgan. Ko‘rgazmali uslublarni qo‘llashda quyidagi usullardan foydalaniladi: ko‘rsatish, yaxshi ko‘rinishni ta’minlash, o‘tkazilgan ko‘rsatuv, namoyish va iakozolar natijalarini muhokama qilish. Keyingi yillarda amaliyot-ko‘rgazma uslubi bir qator yangi vositalar bilan boyidi. Plastmassa qoplamali ancha rangdor jo‘g‘rofiy xaritalar, tarix, biologaya, adabiyotdan illyustrativ albomlar yaratildi. O‘qitish amaliyotiga shaffof plyonkada tayrlangan rasm, chizmalarni sinfni qorong‘ulashtirmasdan ko‘rsatuvchi LETI apparati, kodoskoplar va kompyuterlar kirib keldi. Darslarda vatman qog‘oziga keng flamasterlar yordamida chizilgan, o‘rganilayotgan narsa va iodisaning

tadrijini birin-ketin ochib berish imkonini beruvchi chizma va suratlar qo‘llanila boshlandi. O‘quv kinosini qo‘llash uslubi ta’lim amaliyotida odatdagi hodisa bo‘lib qoldi. Asosiy o‘quv filmlarining ro‘yxati o‘quv dasturlariga kiritilgan. Bu esa o‘qituvchining film tanlashini ancha osonlashtiradi. O‘quv jarayonida filmlardan foydalanishga tayyorlanishda o‘kituvchi uni oldindan ko‘rishi, namoyish qilish davomida o‘quvchilar oldiga qo‘yiladigan asosiy savollarni tuzishi, darsning tegishli lahzasida ko‘rsatiladigan parchalarni, savollarini tuzishi, alohida parchalarni ajratishi lozim. Nihoyat, film bo‘yicha yakuniy suhbat rejasini belgilashi kerak. Hozirgi kunda ko‘plab umumta’lim maktablari o‘qitishning zamonaviy texnik vositalari bilan ta’minlangan. Shuningdek o‘quv teleko‘rsatuvlari ham olib borilmoqda. Respublika televideniyesining bo‘lajak ko‘rsatuvlar dasturi matbuotda e’lon qilinadi, malaka oshirish institutlarida ularni videoga tushirib olib, ko‘paytirib, o‘qituvchilarga yetkazib beriladi. Ta’limning ko‘rgazmali uslublarining o‘ziga xos xususiyati shundaki, ular so‘z bilan ifodalash uslubi bilan u yoki bu darajada uyg‘unlashib ketadi. So‘z va ko‘rgazmalilikning chambarchas bog‘liqligi shundaki, obyektiv borliqdagi qonuniyatlar amaliyotda birgalikda qo‘llanishini taqozo etadi. Prezident kitobini o‘rganishda o‘qitishning texnik vositalaridan foydalanish kitobdagi asosiy materiallarni o‘quvchilar tomonidan chuqur o‘zlashtirilishiga yordam beradi. Ikkinchi mavzuni o‘rganishda qo‘llaniladigan uslublar bilimlarni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab yuqorida ta’kidlanganidek, so‘z orqali ifodalash, ko‘rgazmali va amaliyga bo‘linadi. Ta’lim mazmunini o‘zlashtirishda o‘quvchilarning bilim faoliyatiga munosib ravishda quyidagi uslublar: tushuntirish- illyustrativ, reproduktiv, muammoli bayon, xususiy qidirish yoki evristik hamda yarim tadqiqot uslublari qo‘llanilishi mumkin. Asarni o‘rganishni tashkil qilish va amalga oshirish jarayoni materialni uzatish, qabul qilish, anglash, esda saqlash va amalda qo‘llay olish kabi bilim, ko‘nikma,malakalarni nazarda tutadi. Kitobning birinchi mavzusida aytilganidek, o‘qituvchi hikoya, ma’ruza, suhbat va boshqalarni qo‘llashda o‘qituvchi so‘z vositasida o‘quv materialini bayon qiladi, tushuntiradi, o‘quvchi esa tinglash, eslab qolish orqali uni faol qabul qiladi.

O‘qituvchi qo‘llaydigan hikoya uslubining bir necha turi mavjud bo‘lib, hikoya-muqaddima, hikoya-bayon, hikoya-xulosa. Birinchisining maqsadi-o‘quvchilarni suhbat orqali asardagi asosiy materiallarni o‘rganishga va yangi bilimni qabul qilishga tayyorlaydi. Ma’ruza - bilimni so‘z bilan ifodalash uslublaridan biri sifatida berilldigan bilimlarni og‘zaki bayon qilishni ko‘zda tutib, o‘z hajmining kattaligi, mantiqiy qurilishi, obrazli isbotlash va umumlashtirishning murakkabligi bilan hikoyadan ajralib turadi. Ma’ruza davomida beriladigan bilimni og‘zaki bayon qilish, uzoq vaqt davomida o‘quvchilarning diqqatini tutib turish hamda ularning fikrlarini faollashtirish, dalillash, isbotlash, tasniflash, ta’riflar berish, tizimga keltirish, umumlashtirish kabi pedagogik usullardan foydalaniladi. Ma’ruza rejasini aniq o‘ylash va uni texnologiyalashtirish zarur. Reja bandlarining barchasida, ularning har birining maqsad, yakun va xulosalarini izchil bayon qilishda mantiqiy uyg‘unlik bo‘lmog‘i kerak. Ma’ruza shunday sur’atda o‘qiladiki, o‘quvchilar uning muhim joyla rini yoza olsinlar. Shuning uchun ham o‘qituvchi ma’ruzaning yozib olinadigan joylarini aniq ajratishi, zarur bo‘lsa yozib olishlarini yengillashtirish uchun takrorlashi lozim. Ma’ruza zerikarli bo‘lmasligi uchun hamda o‘quvchilarning fikrini faollashtirish maqsadida ma’ruza davomida muammoli vaziyatni shakllantirish yaxshi pedagogik samara beradi. Kitobni o‘rganish jarayonida o‘qituvchi “Fikriy hujum”, “Yalpi fikriy hujum”, “Fikrlarning shiddatli hujumi”, “6x6x6 metodi”, “Aqliy hujum”, “Klaster”, “Qarorlar shajarasi”, “5-ortiqcha metodi”, “Rasmlarni to‘g‘ri joylashtir”, “Bilaman. Bilishni xoxlayman. Bilib oldim” kabi metodlarni qo‘llaydi va dars ishlanmalarini shu yangi pedagogik texnologiyalar asosida tuzishni tavsiya etamiz.

O'xshashlar

Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlariga xizmat ко rsatuvchi bozor infratuzilmalari

Ishsizlikning vujudga kelishi va uni bartaraf etish yo‘llari

O’zbekistonda agrar islohotlarning mohiyati, bosqichlari va asosiy yo’nalishlari

Жаҳон молиявий – иқтисодий инқироз shаrоitidа tоvаr ishlаb chiqаrish bоshqаruv оb’екti sifаtidа

Auditorlik xulosasi va uning tarkibi