Tizimli tahlil asosida jamlangan axborotnig sharhlash - Informatika va AT - Referatlar

Tizimli tahlil asosida jamlangan axborotnig sharhlash

Yuklangan vaqt:

05.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

21.369140625 KB

Ko'chirib olish

Tizimli tahlil asosida jamlangan axborotnig sharhlash Reja: 1.Tizimli tahlil asosida jamlangan axborotni sharhlash 2. Tizimli tahlilda mos kelmaslik va farklarni topish.

1.Tizimli tahlil asosida jamlangan axborotni sharhlash. Tizimli tahlilni amalga oshirish bunyodkor, mushohadali va ijodkor inson tomonidan amalga oshirilishi natijasida shaxs, jamiyat va davlat hayoti bilan bog’lik bo’lgan masalalar o’rganiladi, bundan shaxs xam, jamiyat xam, davlat xam manfaatdordir. Agar ularning har birini aloxida tizim sifatida o’rganmokchi bo’lsa, bunda jamiyat katta tizim tarzida ishtirok etadi. Bu o’z navbatida, tizim metodologiyasidan xabardor bo’lishni takozo etadi. Tizimlarni ilmiy o’rganishning nazariy va amaliy axamiyati, ularni funksional va strukturaviyligi jixatidan aloxida xossalarini alokadorligining darajasi asosida tasniflashdan iborat. Nazariy nuktai nazar bo’yicha tizimlarning xossaviy alokadorligini aniq belgilariga muvofiq tasniflash mumkin. Mavzu bo’yicha tasniflashning turli tamoyillarini tanlash mumkin, ammo har qanday tasniflash nisbiydir. Tahlil o’tkazish maqsadida muxitdan murakkablik va vazifadorligi bo’yicha aloxida yaxlitlik (tizim) tarzida ayrim xolda o’rganilishi lozim. Masalan, determinantlashgan tizimda extimolli tarkiblarni topish mumkin va unga karshi determinantlashgan tizimni extimolli xususiy xodisa sifatida qabul qilish mumkin. Murakkablik darajasi bo’yicha tizimlar oddiy, murakkab va gipermurakkab kabilarga ajratiladi. Murakkablik belgisini aniqlashdan kelib chikib, ilmiy o’rganish uchun muhim hisoblangan xususiyat, ya’ni ayni bir tizimni turlicha nazariyalar xam yaratilganki, ularni tizimlarni o’rganish metodologiyasi deb kursatish mumkin. Metodologiya bir nechta ma’nolarni anglatadi. Birinchi ma’nosi, bu biron bir fanda, masalan sotsiologiyada tatbik etiladigan tadqiqot usullarining majmui degan ma’noni anglatadi. Ikkinchi ma’nosi, bu ilmiy bilim va dunyo manzarasini o’zgartirishini o’rganish metodi haqidagi ta’limot degan ma’noni anglatadi. Metodologiya, bilim metodlarining nazariy asosi rivojlanib borayotgan fanning extiyojlari takozosi bilan yuzaga kelgan bulib, u tabiat, jamiyat va inson ongining murakkab xodisalarini tugri ob’ektiv talkin etishga, fanning tabiiy alokalarini ochishga imkon beradi.

Ilmiy bilish jarayonida har bir fan konkret tadqiqot ob’ektiga ega bulib, o’zining maxsus usullarini yaratgan. Bunda, usha fanning manfaati, konuniyatlari, asosiy kategoriyalarini amal qilish tartibi asos kilib olngandir. Buni xususiy metodologiya deb kursatish mumkin. Lekin ba’zi bir fanlar bir-biriga yakin bo’lgani uchun ularning tushuncha va konuniyatlari xam bir-biriga yakinday ko’rinadi. Bunda “chegara”ni belgilash ancha murakkab kechadi. Bu jarayonni ijobiy kechishini ta’minlash uchun metodologiyadan foydalanishni takozo etadi. Nazariy jixatdan tahlilni amalga oshirishda (bilishda) xususiylik va umumiylik vazifalarini bajaruvchi usullar mavjud. Shu tarika, ko’pchilik fanlarda kullanadigan usullarga umumiy usul deyiladi. Umumiy usul kullanishi doirasiga kura umumiy, lekin kullanilayotgan masalaga nisbatan o’z vazifasiga ega bo’ladi. Bunga analiz va sintez umumlashtirish va mavxumlashtirish, induksiya va deduksiya, kiyoslash va modellashtir ishn i kursatish maqsadga muvofiqdir. Shunday kilib, tizimli tahlilni bajarish jarayonida ilmiy tadqiqotning xususiy, umumiy va fanlararo usullari mavjud bulib, ular o’zaro bir-biri bilan bog’likdir. Pedagogik faoliyat doirasida tizimli tahlilni amalga oshirish uchun ta’limtarbiya, pedagogik faoliyat, pedagogik jarayon, pedagogik vazifa, pedagogik maqsad, pedagog imidji, ta’lim oluvchining faoliyati, ta’lim usuli va vositalari, ta’limda kullaniladigan texnologiyalar (shu jumladan axborot texnologiyalari) kabi xossalarni funksionalligini inobatga olgan holda tahliliy usullar tanlanishi lozim. Buning uchun ongli harakatlarning ketma-ketligidan (modelidan) foydalanish mumkin. Masalan, kafedra professor-o’qituvchilarining faoliyatini o’rganishni olsak. Bunda, bajarilgan (bajarilishi lozim bo’lgan) o’quv ishlar, ilmiy - uslubiy ishlar, ilmiy - tadqiqot ishlari, tashkiliy - uslubiy ishlar, ma’naviy - ma’rifiy va tarbiyaviy ishlarni o’rganish lozim bo’ladi. Buning uchun: Birinchidan, maqsad shakllantiriladi; Ikkinchidan, vazifalar belgilanadi va ularni bajarish tartibi aniqlanadi; Uchinchidan,mulohaza va munozara yuritiladi; To’rtinchidan, ishlar aniq belgilar (kursatmalar) asosida umumiy va xususiylarga ajratiladi;

Beshinchidan, rejalashtirilgan va bajarilgan ishlar orasida tafovut belgilab olinadi va tashxis amalga oshiriladi. Ya’ni, galdagi ishlar bajariladimi yoki bajarish imokniyati yo’qmi; Oltinchidan, faoliyatning har bir sohasi bo’yicha mushoxada yuritiladi, natijalar kiyoslanadi. Amaliyotda, gohida fark kuzatiladi. Masalan, bajarilgan ilmiy - tadqiqot ishlarining ko’rsatkichi yukori, tashkiliy - uslubiy ishlar past bo’lishi mumkin; Ettinchidan, jamlangan, kiyoslangan barcha axborot yaxlit holatga keltiriladi; Sakkizinchidan, ular ko’rsatilgan me’yor asosida tavsif va sharhlanadi; To’qqizinchidan, xulosa, taklif va tavsiyalar tayyorlanadi; O’ninchidan, faoliyatga oid prognoz variantlari tuziladi va biron bir tahliliy manba shakliga keltiriladi; O’n birinchidan, tayyorlangan tahliliy manba rahbariyatga (buyurtmachiga) uzatiladi. Tahliliy manba, intellektual faoliyatning oliy maxsuli bulib, pedagogik faoliyatning aniq bir sohasiga oid muayyan muammoni o’rganishga bagishlangan bo’lishi mumkin. U aniqlangan muammolarni bartaraf etishda rasmiy jixatdan qudratli vosita hisoblanadi va o’z oldiga kator maqsadlarni kuyadi. Tahliliy manbalar ilmiy ishlardan kator xususiyatlari bilan farqlanadi, ularni quyidagi tartib asosida ko’rsatib utish mumkin: - soddaligi bilan; - bayon tarzining osonligi bilan; - ilmiy tushunchalarning kamrok kullanganligi bilan; - tahlilni amalga oshirish vaqtining chegaralanganligi bilan; - manba xajmining chegaralanganligi bilan; - manbani aniq vazifani bajarishga yo’naltirilganligi bilan. Tahliliy jarayonga ajratilgan vaqtning o’sishi bilan kasbiy xarakterdagi axborotga kuyiladigan talabni amaliyotga tatbiq etishga imkoniyat yaratiladi. Ulardan eng asosiylari quyidagilardir:

- o’z vaqtida; - keng kamrovli; - ishonchli; - xususiy va b. Bular, o’z navbatida, masalan pedagogik faoliyatdagi u yoki bu muammoni xal kilishda resurslar, xukukiy asos, iktisodiy va ijtimoiy okibatlarni inobatga olgan xolda raxabariyat tomonidan qaror chikarishga yordam beradi. Tahliliy manbaning to’liqligi va ishonchliligi turli metrik uslublar yordamida olingan axborot hisobidan shakllantirilgan baza hisoblanadi. Tahliliy manbani tayyorlash jarayonini bir necha bosqichga ajratish mumkin: - tadqiqot vazifasini buyurtmachi/iste’molchidan belgilab olish (vazifa olish); - muammo bilan tanishish (muammoning tarixi, sababi, unga ta’sir kursatgan omillarni aniqlash); - manbani tayyorlash uchun bajariladigan vazifalarni belgilab kuyish; - manbada qo’llanadigan atama va tushunchalarning aniqlash (axborotni tasniflash va tizimlash); - metrik uslublarni belgilab olish va ularning vositasida ma’lumotlarni tuplash (axborot bazasi); - yig’ilgan axborot tahlili (faraz ilgari surish, sabab-oqibat alokadorligini aniqlash, tendensiyalarni belgilash, prognozlash); - asosiy holatlarni bayon etish (matn bilan ishlash); - xulosa va tavsiyalarni aniqlab, ularni amaliyotda sinash; - yakuniy xulosalarni takdim etish (tadqiqot ishini tugatish); - manba bo’yicha soha mutaxassislari bilan maslahatlashish; - manbani rasmiylashtirish va adresatga junatish (vazifani bajarish) va b 23 . Predmetning mohiyatini predmet belgilaydi. Shu sababli tahliliy manbalar namunalarining kontent tahlilini amalga oshirish jarayonida ularning turli tavsiflarini qiyoslab, quyidagi shartli tarkibiy kismlari mavjudligini ko’rsatib o’tish mumkin:

1. Sarlavxa. 2. Mundarija. 3. Annotatsiya/Muxtasar. 4. Kirish. 5. Muammoni aniqlash. 6. Prognoz variantlari. 7. Xulosa va tavsiyalar 8. Qaror variantlari. 9. Ilova. Tahlil, bu avvalo insonning bilimlari asosida vujudga keladigan ijod maxsulidur. Har bir inson tahliliy faoliyat bilan ma’lum bir saviyada shug’ullanishi mumkin. Ammo, pedagogik faoliyat doirasida bu jarayon ancha murakkab kechadi. Chunki, ilmiy, uslubiy, kasbiy, axborotli, vaziyatli, shaxsiy va kasbiy kabi omillar ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli, tahlil faoliyat ko’rinishida uchta mazmunli - yo’nalishli vazifalarni bajarishga qaratilgan bo’ladi deb ko’rsatsak xato qilmagan bo’lamiz. Bular: - metodologik vazifa; - texnologik vazifa; - tashkiliy vazifa. Har bir vazifa funksiyasi jixatidan o’zining to’zulishi va mazmuniga egadir. Tahliliy faoliyat murakkab qarorlar variantini tayyorlash jarayonida tanlangan muammoga tizimli tarzda yondashishni takozo etadi. Buning uchun, birinchidan , ob’ektning joriy holati qanday degan savolga javob topib, ijtimoiy, pedagogik, psixologik diagnostika utkaziladi. Ikkinchidan , ob’ektni ideal holati qanday bo’lishi lozim degan savol kuyiladi, buning uchun ob’ektni to’zulishi, vazifalari, ta’sis etilishdan maqsadi kabilar aniqlanadi. Uchinchidan , ob’ektning joriy holati bilan ideal holati kiyoslanib, mavjud muammolar belgilab olinadi. To’rtinchidan , empirik uslublar asosida ob’ektni istakli holati o’rganiladi, bunda muammolar tasniflanib, guruhlarga ajratiladi. Beshinchida n, ob’ektni joriy, epirik va ideal holatlari kiyosiy tarzda uragilib, uni galdagi holati nazariy jixatdan modellashtiriladi. Oltinchidan , ob’ektni to’liq faoliyatmandligini ta’minlash

uchun lozim bo’lgan barcha resurslar inobatga olingan xolda, uning navbatdagi holati prognozlashtiriladi. 2.Tizimli tahlilda mos kelmaslik va farqlarni topish. Faoliyat doirasida tizimli tahlilni amalga oshirish uchun muammo turini ajrata olish lozim bo’ladi. Muammo turini aniq identifikatsiyalash, tayyorlanadigan tahliliy manbaning amaliyligini, ya’ni ijtimoiy kiymatini ta’minlashga xizmat qiladi (muammoni tadkik etish maqsadida tahlilchimutaxassisdan nima talab kilinadi?). Buning uchun, muammoni tabaqalashtira olish talab etiladi (garchi bu sof ilmiy metodologik axamiyat kasb etsa-da). Nazariya va amaliy tajribadan kelib chiqqan holda muammoni yo’naltirilganligi bo’yicha amaliy xarakterdagi muammolar va aksincha, to’liq nazariy xarakterdagi muammolarga ajratish mumkin. Bu ikkala muammoning turli jihatlarini qamrab oluvchi muammolar ham borki, ularni quyidagicha ko’rsatib o’tsak maqsadga muvofiqdir: 1) Muammoning universallik darajasi . O’zida xususiy muammolarni mujassamlashtirgan umumiy darajadagi muammolar mavjud. Masalan, siyosiy boshqaruvda qo’llaniladigan usul o’zida xususiy muammolarni qamrab oladi (kadrlar, jamoa va lobbi guruhlar shular jumlasidandir). 2) Muammoni hal etishning vaqt jihatidan tezlik darajasi. Birinchi navbatdan bajaradigan, ikkinchi navbatda bajaradigan, keyinchalik bajaradigan va b. 3) Muammoning strukturaviy jixatlari . Bunda muammo fakat bitta soha doirasida vujudga kelganligi, ikki yoki undan ortik soha doirasida ifodalanganligi nazarda tutiladi. Tizimli alokadorlikning tasnifi nomli chizmada kursatilganidek, har bir tizimli alokadorlik funksionalligi bo’yicha aloxida urin tutadi. Ularni quyidagi kismlar kurinishida ko’rsatib utish mumkin: • birinchi qism, tizimda retseptorlar bulib, ular tashki va ichki muxit xamda turli manbalardan pedagogik faoliyat, pedagogik jarayon, pedagog shaxsi, ta’lim

oluvchilar, ta’limli manbalarlardan to’xtovsiz axborot oqimlarini kelib tushishini nazarda tutadi; • ikkinchi qismda, ma’lumotlarni qayta ishlash deb nomlanib, bunda, olingan ma’lumotlar pedagogik faoliyat manfaatidan kelib chiqqan holda tahlil etiladi va optimallashtiriladi. Ya’ni, ideal holat bilan qiyoslantiriladi; • uchinchi qismda qarorlar qabul qilish, ya’ni prognoz va qarorlar variantlar saralanib markazga uzatiladi. Ularni amalga oshirish uchun tayyor qarorlar va takliflar amalga oshirish qismida, effektorlarga uzatiladi. Ya’ni, ijrochilar nafaqat qarorlarni bajaradilar, balki qarorlarni amalga oshirish natijalari haqida tizimni xabardor qiladilar. Shu tariqa tizimning kirishiga teskari aloqa signal uzatiladi Bu o’rinda, entropiya (lot. o’zgarish) holatini ham inobatga olish lozim bo’ladi. Negaki, tizim faoliyatini ta’minlashda tasodifiy ob’ektning mavhum me’yorlarini xam inobatga olish maqsadga muvofiq. Tizimli aloqadorlikning tasnifidan kelib chiqqan holda tizimni jamiyatning boshqa tizimlaridan farqi quyidagilar bilan ajralib turadi: birinchidan, tizim doirasida qabul qilinadigan qarorlar ta’lim muassasalari hamda faoliyat bilan shug’ullanuvchilar uchun majburiy ta’sir kuchiga ega bo’ladi; ikkinchidan, tizim, jamiyatning ijtimoiy-iktisodiy- madaniy- siyosiy tizimlari bilan uzviy va ajralmas bog’liklikdikda faoliyat yuritishib, ularning faoliyatini ta’minlashga ko’mak beradi (kadrlar tayyorlab beradi); uchinchidan, tizim jamiyatning boshqa tizimlariga nisbatan mustakil, faoliyatining ijtimoiy mazmundorligi yukori va strategik mazmun kasb etadi. Ya’ni, faoliyat natijaga (istikbolga) yunaltirilgan bo’ladi; to’rtinchidan, tizim faoliyatini takomillashuvini ta’minlashdan, barcha tizimlar va ularning tizimostilari manfaatdor; beshinchidan, tizim milliy manfaatlarni ta’minlash va ximoyasini amalga oshirish uchun birlamchi vazifasini bajaradi. Tayanch so’z va iboralar : ongli harakatni amalga oshirish, pedagogik tizimning faoliyati, maqsadni shakllantirish, maqsadni ilgari surish, qarorni

tayyorlash, resurslarni inobatga olish, rejasini ishlab chitsish, rejani bajarish, rejani amaliyotga qo’llash, natijani baholash, me’yor, tizimli aloqadorlik, tizimli tahlil talablari, tizimosti chikuvchi elementlar, qabul qiluvchi elementlar.

Nazorat savollari 1.Tizimlarni ilmiy o’rganishning nazariy va amaliy ahamiyatini yoritib bering. 2.Murakkablik darajasi bo’yicha tizimlar qanday turlarga bo’linadi? 3.Tahliliy manbalar ilmiy ishlardan bir qator xususiyatlari bilan farqlarini qanday tartib asosida ko’rsatib o’tish mumkin 4.Tahliliy jarayonga ajratilgan vaqtning o’sishi bilan kasbiy xarakterdagi axborotga kuyiladigan talabni amaliyotga tatbiq etishga qanday imkoniyat yaratiladi? 5.Tahliliy manbani tayyorlash jarayonini qanday bosqichga ajratish mumkin?

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati 1. Managing with Systems Thinking, Michael Balle, McGraw-Hill, London, 1994 2. Каримова В.А., Зайнутдинова М.Б., Назирова Э.Ш., Садыкова Ш.Ш. Тизимли таҳлил асослари. Тошкент. – “Шарк” - 2014 3. Отамурадов С. Глобаллашув ва миллий – маънавий хавфсизлик. Т.» Ўзбекистон»2013 4. Перегудов Л.В.Саидов М.Х. Илмий ижод методологияси Т.Молия 2008. 5. О’Коннор Дж., Макдермотт И. Искусство системного мышления: необходимые знания о системах и творческом подходе к решению проблем. М., 2006. 6. Саркисян Р.Е. Системный анализ и принятие решений. Часть 1. Вопросы методологии. Детерминированные методы и модели линейного и нелинейного программирования. Учебное пособие для специальности 22.06.02 - «Управление инновациями». -М.: МИИТ, 2008. - 222 с. 7. Хоффер Дж.А., Джордж Ж.Ф., Валачич Ж.С. Современный системный анализ и проектирование. - США.: Пиарсон эдукатион, 2002

O'xshashlar

Tizimli tahlil asosida qabul qilingan qarorlarni ijrosi

Tizimli tahlil asosida qaror qabul qilish natijasining sharhi

Tizimli tahlil strukturasi

Tizimli tahlil metodologiyasi

Muammoni belgilashda tizimli tahlil