Tarmoqlararo interfeys qurilmalari - Informatika va AT - Referatlar

Tarmoqlararo interfeys qurilmalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

139.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Tarmoqning dastur ta`minoti 2. Novell net ware lokal hisoblash tarmog`i 3. Internet - global axborot tapmog`i 4. Internet tarmog`i to`g`risida umumiy ma`lumotlar 5. Kompyuterlarning tarmoqda muloqot bayonnomalari

www.arxiv.uz Firma rivojlanishining aniq bir bosqichida yaratilgan lokal hisoblash tarmog`i vaqt o`tishi bilan barcha foydalanuvchilarning talablarini qondira olmaydi va uning funkcional imkniyatlarini va u qamrab olgan hududni kengaytirish talabi paydo bo`ladi. Firmani е ng turli bo`limlarida va filiallarida turli vaqtlarda paydo bo`lgan turli xil LXT larini firma ichida birlashtirish zarurati paydo bo`lishi mumkin. Bunday birlashtirish hech bo`lmaganda boshqa tizimlar bilan qiymatlar almashishni tashqil е tish uchun ba`zida kerakdir. Kerakli ma`lumot resurslariga chiqishga bo`lgan intilish L Е DG ni yuqog`iroq darajadagi tarmoqlarga ulashni talab е tishi mumkin. Tarmoqdarni bir-biri bilan o`zaro ulash uchun tarmoqlararo interfeys sifatida takrorlagichlar, ko`priklar, marshrutlovchi va shlyuzlar ishlatiladi. Takrorlagichlar (repitor) е lektr signallarni kuchaytiruvchi va signalni uzoq masofaga uzatishda uning shaklini va amplitudasini saqlashni ta`minlaydigan qurilmadir. Takrorlagichlar ochiq tizimlarning o`zaro harakat modelining kanalli darajalari bayonnomalari bilan tavsiflanadi, faqat OSI fizik darajadagi (kanalli va undan yuqori darajalardagi bir xil boshqarish bayonnomalari bilan) bayonnomalar bilan farq qiluvchi tarmoqlarni birlashtirishi mumkin va faqat qiymatlar paketlarini qayta tashqil е tishni bajarib, bu bilan o`z navbatida ulanadigan tarmoqlarni е lektr mustaqilligini va signallarni holaqitlarning ta`siridan himoya qilishni ta`minlaydi. Kuchaytirgichlarni ishlatish tarmoqning bir nechta segmentlarini umumiy qismga birlashtirib, bitta tarmoqning uzunligini kengaytirish imkonini beradi. Kuchaytirgichni o`rnatishda aloqa liniyasida fizik uzulish sodir bo`ladi, bunda signal bir tomondan qabul qilinadi, qayta tashqil е tiladi va aloqa liniyasining boshqa qismiga yo`naltiriladi. Ko`priklar (bridge) OSI tarmoqdi daraja bayonnomalari bilan tasbirlanadi, oluvchilarning adreslariga mos ravishda ma`lumotli paketlarni filtrlashni bajarib, tarmoqdi va undan yuqori darajalarda ma`lumotlarni uzatishning bir xil

www.arxiv.uz bayonnomalarini ishlatuvchi tarmoqdar o`rtasidagi trafikni (qiymatlarni uzatishni) rostlaydi. Ko`prik turli topologiyali, lekin bir tipli tarmoqli operacion tizimlar boshqaruvi ostida ishlaydigan tarmoqlarni birlashtirishi mumkin. Ko`priklar lokal va uzoqlashgan bo`lishi mumkin. Lokal ko`priklar mavjud bo`lgan tizim doirasida cheklangan hududda joylashgan tarmoqdarni birlashtiradi. Uzoqlashgan ko`priklar hudud jihatdan tarqalgan tarmoqdarni, tashqi aloqa kanallarini va modemlarini ishlatib birlashtiradi. Marshrutlovchilar (router) OSI bayonnomalarini transportli darajasida tavsiflanadi va punktlari funkciyalarini bajaradi va mantiqiy bog`lanmagan tarmoqdarning (OSI ning seansli va undan yuqori darajalarida bir xil bayonnomalarga е ga bo`lgan) ulanishini ta`minlaydi; ular axborotni tahlil qiladi, uning keyingi е ng yaxshi yo`lini aniqdaydi, uni boshqa tarmoqda moslashtirish va uzatish uchun ba`zi bir bayonnomali o`zgartirishdarni bajaradi, kerakli mantiqiy kanal yaratadi va vazifasi bo`yicha axborotni uzatadi. Marshrutlovchilar servisning etarlicha murakkab darajasini ta`minlaydi: ular, masalan, tarmoqni turli xil murojaat qilish usullari bilan ulashlari mumkin, axborotlar juda yuklangan liniyalarni chetlab o`tib aloqa liniyasidagi yuklamalarni qayta taqsimlashlari mumkin va b. Shlyuzlar (gateway) OSI ning turli bayonnomalarini uning hamma darajalarida ishlatuvchi hisoblash tarmoqlarini birlashtirish imkonini beruvchi qurilmadir; ular OSI modelining barcha ettita boshqarish darajasi uchun bayonnomali o`zgartirishlarni bajaradi. Marshrutlovchi vazifalardan tashqari ular ma`lumotli paketlarning formatini o`zgartirish va ularni qayta kodlashni ham bajaradi, bu bir jinsli bo`lmagan tarmoqlarni birlashtirishda juda muhimdir. Ko`priklar, marshrutlovchilar va shlyuzlar lokal hisoblash tarmog`ida bu, odatda, dastur ta`minotli va qo`shimcha aloqa apparaturali maxsus ajratilgan Е HM lir.

www.arxiv.uz Tarmoqning dastur ta`minoti Axborot-hisoblash tarmoqlarining dastur ta`minoti quyidagilarni ta`minlaydi: tarmoqning asosiy bug`inlari va е lementlari ishini o`zaro muvofiqlashtirish; tarmoqning barcha resurslariga jamoa bo`lib murojaat qilishni tashkil е tish; ma`lumotlarni qayta ishlash samaradorligini oshirish maqsadida resurslarni dinamik taqsimlash va qayta taqsimlash; tarmoq qurilmalariga texnik xizmat ko`rsatishni va ishga yaroqliligini nazorat qilishni o`tkazish. Tarmoqning dastur ta`minoti uch qismdan tashkil topgan: • umumiy dastur ta`minoti; • tizimli dastur ta`minoti; • maxsus dastur ta`minoti. Umumiy dastur ta`minoti tarmoq tarkibiga kiruvchi alohida kompyuterlarning bazaviy dastur ta`minotining tashkil е tuvchilaridan hosil bo`ladi va o`z ichiga operacion tizimlarni, dasturlashtirishning avtomatlashtirilgan tizimini va texnik xizmat ko`rsatish tizimini oladi. Tizimli dastur ta`minoti tarmoqning barcha resurslarini o`zaro harakatini, umumiy tizimniki kabi, qo`llab-quvvatlovchi dastur vositalarining kompleksi ko`rinishga е gadir. Maxsus dastur ta`minoti foydalanuvchilarni tez-tez echiladigan masalalarning dasturlari bilan maksimal ta`minlash uchun mo`ljallangan va mos ravishda foydalanuvchi mavzu sohasining xususiyatiga mo`ljallangan uning amaliy dasturini o`z ichiga oladi. Dastur ta`minotidagi alohida rol operacion tizimga ajratiladi; ular umumiy dastur ta`minoti tarkibida ham (alohida kompyuterlarning operacion tizimlari), tizimli dastur ta`minoti tarkibida ham (serverda yoki bitga darajali tarmoqning kompyuterlaridan bitgasiga o`rnatiladigan tarmoqli operacion tizim) mavjud. Tarmoqli operacion tizim o`z tarkibiga boshqaruvchi va xizmat ko`rsatuvchi dasturlar to`plamini oladi, bu dasturlar quyidagilarni ta`minlaydi: — tarmoqning hamma bo`g`inlari va е lementlari ishini o`zaro muvofiqlashtirish; — tarmoq е lementlari bo`yicha resurslarni tezkor taqsimlash;

www.arxiv.uz — topshirikdar oqimini hisoblash tarmog`ining uzellari O`rtasida taqsimlash; — masalani echishning ketma-ketligini o`rnatish va ularni umumtarmoq, resurslari bilan ta`minlash; — tarmoq е lementlarini ishga yaroqligini nazorat qilish hamda kirish va chiqish ma`lumotlarining ishonchliligini ta`minlash; — ma`lumotlarni va hisoblash resurslarini ruxsat е tilmagan murojaat qilishlardan himoya qilish; — tarmoqning ma`lumot, dastur va texnik resurslarining ishlatilishi to`g`risida ma`lumotnoma berish. Operacion tizimlarning funkcional imkoniyaglari utilitalar — amaliy vazifalarni bajarish uchun operacion tizim tomonidan ishlatiladigan maxsus dasturlar yordamida kengaytiriladi. Novell Net Ware lokal hisoblash tarmog`i Lokal hisoblash tarmoqlarining (LXT) tipi va funkcional imkoniyatlari ko`p jihatdan ularda ishlatiladigan OSI bayonnomalar i bilan tavsiflanadi. Xususan, bu apparat yo`li bilan amalga oshiriladigan 2 quyi darajaning bayonnomalari — interfeysli tarmoqli plata bilan va dastur bilan qo`llab-quvvatlanadigan yuqori darajadagi bayonnomalar — tarmoqli operacion tizim bilan amalga oshadi. LXTlaridagi tarmoqli platalar orasida quyidagi platalar е ng ko`p qo`llanilmoqda: — Enternet — tarmoqning shinali topologiyasini va monokanalga tasodifiy murojaat qilish usulini qo`llanadi. — Taken Rink — tarmoqning holqo`li (kamroq radialli) topologiyasini va marker bo`yicha murojaat qilish usulini qo`llanadi. — Arknet — tarmoqning radialli (kamroq shinali) topologiyasini va marker bo`yicha murojaat qilish usulini qo`llanadi. OSI ning 5 ta yuqori darajali bayonnomalarini qo`llanuvchi tarmoqli operacion tizimlar orasida Novell firmasining Net Ware OT е ng ko`p tarqalgan. Net Ware

www.arxiv.uz operacion tizimi OSI ning 3—7 darajalarining bayonnomalarini qo`llanadi va ko`pgina tarmoqli platalar bilan birgalikda, shu jumladan Ethernet, Token Rink, Arknet platalari bilan ham, ishlaydi. 3 va 4 darajalar uchun Net Ware ning bayonnomalari Internetwork Packet eXchange (IPX — tarmoqlararo paketli almashish) va sequenced Packet eXchange (SPX — paketlar bilan tartibga solingan almashish) deb ataladi. OSI ning 5 va 6 darajalari bilan taqdim е tiladigan servis Novell Net BIOS paketa bilan ta`min lanadi. Net Ware qobiqi 5, 6 va 7 darajalarning servisini taqdim е tadi (43-rasmga qarang). Hozirgi vaqtda bizda ham, chet е lda ham Novell Net Ware operacion tizimli Ethernet tarmoqli platalar asosidagi lokal tarmoqdar е ng ommaviy hisoblanadi. Bu tarmoqli ko`pincha Novell Net Ware tarmog`i deb, kamroq Ethernet tarmog`i deb atashadi (chunki bu tarmoqli plata shu nomdagi tarmoq uchun ishlab chiqilgan). Novell firmasi ishlatadigan lokal hisoblash tarmog`ining asosiy varianti ingichka koaksial kabelga asoslanadi. Ingichka kabelning bo`laklari maxsus raz`yomlar (ajratkichlar) orqali lokal hisoblash tarmog`aning kompyuterlarida joylashgan tarmoq platalarini birlashtiradi. Tarmoqning kompyuterlari qatorida bitga yoki bir nechta fayl- serverlar (tarmoq «fayl-server» modeli bo`yicha quriladi) va ishchi stanciyalar bo`lishi kerak. Tarmoqdagi kompyuterlarning maksimal soni — 87 ta. Yirik tarmoqlar segmentlarga, alohida maydaroq LXT yoki kompyuterlar ulangan kabel bo`laklariga bo`linadi: uzunligi 185 metrgacha bo`lgan bitga segmentda 30 tagacha kompyuter bo`lishi mumkin. Butun tarmoqning maksimal uzunligi 10 km atrofida. Keyingi vaqtlarda Novell Net Ware tarmog`aning simlarning е shilgan jufgligi asosidagi varianti ommaviylashmoqda. U ishchi stanciyalarni fayl-serverga koncentrator orqali ulanishini ko`zda tutadi. Bitga koncentrator undan 120 metrgacha uzoqlikda joylashgan 12 ta stanciyaning ishlashini qo`llab-quvvatlashga

www.arxiv.uz qodir. Koncentratorlarni kaskadlar bilan birlashtirish mumkin va bitta tarmoqdagi segmentlarning maksimal soni 1024 tani Tashqil е tishi mumkin. Ethernet tarmoqli platasining O`rniga bu tarmoqlarda IEEE802.3 kod belgisi ostidagi ularning zamonaviylashtirilgan varianta ishlatilmoqda. Shunday qilib, Novell firmasining Net Ware lokal hisoblash tarmog`i ikki variantdagi topologiyalarda amalga oshirilishi mumkin: • shinali; • yulduzsimon. Ingichka kaboddagi va simlarning е shilgan juftligidagi LXT sgrukturali sxemalari 70- va 71-rasmlarda keltirilgan. Net Ware (Net Ware 3.11 versiyasi) — bu asosan serverda joylashtiriladigan ixtisoslashgan operacion tizimdir. Xususan, serverda tizimni yuklash vaqtida bevosita yaratiladigan tarmoqli OS ning bir nechta bosh kataloglari joylashadi. • System — tarmoqli va diskli drayverlarni, yuklanadigan va bajariladigan modullarni o`z ichiga oladi. Ularning hammasi faqat serverning tezkor xotirasida ishlaydi. Faqat tarmoq ma`murigina (bosh boshqaruvchi) ularga murojaat qilishi mumkin; ishchi stanciyalardagi foydalanuvchilar ularning huquqlari cheklanganligi tufayli odatda bu katalogni xdtgo kurmaydilar ham. • Public — utilita-menyularni va buyruqlar satri utilitalarini o`z ichiga oladi, ular serverdan ishchi stanciyaning tezkor xotirasiga bajarish uchun chiqariladi. Utilitalarning bir qismi faqat ma`mur uchun mo`ljallangan, utilitalarning bir qismi bilan ma`mur ham, foydalanuvchilar ham ishlashlari mumkin. • Login — foydalanuvchilarning tarmoqqa kirishini va undan chiqishini qayd qilish uchun Login va Logonet dasturlarini o`z ichiga oladi. Login foydalanuvchini qayd qilish va uning foydalanish huquqlarini iniciallash dasturidir. Foydalanuvchi nomi va maxfiy so`z bo`yicha identifikaciyalanadi, bundan keyin o`nga joriy tartib nomeri beriladi va u tarmoqda uning uchun ruxsat е tilgan katalog va fayllar bilan ishlashi mumkin.

www.arxiv.uz • Mail — yangi foydalanuvchini qo`shish vaqtida Net Ware tomonidan avtomatik yaratiladigan qismkataloglarni o`z ichiga oladi. Bu qismkataloglar foydalanuvchining tarmoqda qayd qilinishi vaqtida shakllantiriladigan, har bir foydalanuvchi uchun maxsus yozuvlarni o`z ichiga oladi va е lektron pochta dasturlari tomonidan ishlatilishi mumkin. • ETC - Internet tarmohda ishlatiladigan TCPҒIP bayonnomalarini qo`llab- quvvatlash uchun kerak bo`lgan fayllarni o`z ichiga oladi. Ishchi stanciyaga kompyuterning lokal operacion tizimi (Net Ware MS DOS, OSҒ2, UNIX, Windows 95 va b. OS lar bilan birgalikda ishlashi mumkin) va tarmoqkd murojaat qilishni ta`minlash uchun Net Ware ning ikkita dasturi Netx.com va IPX.com joylashtiriladi. Netx.com dasturi amaliy dastur so`rovini tahlil qiladi va agar u tarmoqqa tegishli bo`lsa, uni IPX.com dasturiga uzatadi, aks holda DOS uchun krldiradi. IPX.com dasturi fayl-serverga so`rovni yuboradi va uning to`g`ri uzatilishini nazorat qiladi. Tarmoqda ishlash uchun foydalanuvchi punktlari ishchi stansiyasidan: • Netx.com va IPX.com dasturlarini ishga tushiradi; • tarmoqda Login.exe dasturi yordamida qayd qilinadi; • punktlari operacion tizimida kerakli amaliy dasturni ishga tushiradi. Lokal tarmocning fayl-serveriga qo`yiladigan talablar Novell Net Ware LXT ning asosiy bo`g`ini faylli server hisoblanadi. Unda tarmoq operacion tizimi, ma`lumotlar bazasi va foydalanuvchilarning amaliy dasturlari joylashtiriladi. SHuning uchun fayl-server tarmoqdagi е ng kuchli kompyuter bo`lishi kerak, chunki butun tarmoqning unumdorligi va funkcional imkoniyatlari unga bog`liqdir. Fayl-server sifatida tezkor xotirasining sig`imi 16—32 Mbaytdan kam bo`lmagan kompyuter ishlatilishi kerak. Fayl-server vinchesterining (qo`llab- quvvatlaydigan tarmoq resursi asosiy taksimlovchisining) sig`imi 1200—3000 Mbaytni tashkil е tishi lozim.

www.arxiv.uz Fayl-server ishining ishonchliligi tarmoq ishining ishonchliligini aniq belgilagani uchun qattiq diskdagi ma`lumotlarni adashishlardan va yo`qotishlardan himoya qilish uchun maxsus choralarni ko`rish kerak. Lokal tarmoq, ishchi stanciyalariga quyiladigan talablar Ishchi stanciya vazifasini bajaruvchi kompyuter foydalanuvchiga uning hamma amaliy masalalarini echish imkoniyatini ta`minlashi kerak. Ishchi stanciyalarga talab fayl-servernikiga qaraganda oddiyroqdir. Foydalanuvchilarning ko`pchilik qismini 8—16 Mbayt sig`imli tezkor xotira va 650 Mbayt sig`imli vinchester to`la qondiradi. Agar ishchi stanciya faqat tarmoqli ishlash rejimiga mo`ljallangan bo`lsa, u holda unga, aslini olganda, vinchester ham, е giluvchan disklar ham kerak е mas. Ishchi stanciyalarni disklarsiz ishlatish imkoniyati paydo bo`ladi. Bunday stanciyalardagi operacion tizim ishchi stanciyadagi tarmoqli plataga o`rnatilgan doimiy е slab qoluvchi qurilmadan fayl-server boshqaruvi ostida masofadan turib yuklanadi. SHu bilan bir vaqtda disklarsiz ishchi stanciyalar asosida qurilgan LHT da fayl-serverga yuklama keskin oshib ketadi va stanciyada avtonom rejimda ishlash imkoniyati inkor qilinadi. Internet - global axborot tarmog`i Paradoks shundaki, Internet fizik kompyuter tarmog`i sifatida aslida mavjud е mas. Internet — bu bir-biri bilan aloqa kanallari (mavjud bo`lgan telefon kanallari va kabelli aloqa kanallari) bo`yicha muloqat qiladigan turli xil kompyuter tarmoqlarining butun jahon uyushmasidir. Lekin shunday bo`lsada: Internet — bu ko`plab global, regional va lokal tarmoqlarni birlashtiruvchi butun jahon global kompyuter tarmog`idir. Boshqacha aytganda, Internet — bu butun er sharini o`rab olgan tarmoqlarning tarmog`idir. Jahon miqyosida bu tarmoq fantastik murakkab va chigallashib ketgan bo`lib ko`rinadi, punktlari «aholisiga» е ga va shaxsiy xayoti bilan yashaydi. SHuning uchun ham virtual (bo`lib tuyuladigan) shahar tarmog`ida, ko`proq — xattoki

www.arxiv.uz virtual mamlakat yoki dunyo to`g`risida gapirishadi. Hozirdanoq Internet butun jahondagi o`n millionlab foydalanuvchilarni birlashtirgan va har yili bu mamlakatning aholisi taxminan ikki marta ko`paymoqda. Internet bizni nimasi bilan o`ziga jalb qilmoqda? Bu tarmoq bilan xatto tasodifiy ishlagan odamlar nima uchun uning ashaddiy muxlisi bo`lib qoladi, tarmoq faxriylari е sa Internet mamlakatida punktlari mavjudligini davom е tgirish uchun ko`ptina iqtisodiy farovonliklarni kurbon qilishga ham tayyordirlar. YAqin vaqtgacha Internet ilmiy xodimlarga mo`ljallangan е di va o`quv auditoriyali, ulkan kutubxonali va ko`plab joyli universitet shaharchasini ko`proq е slatar е di, u erda talabalar va o`qituvchilar ishdan bo`sh vaqtlarida o`zaro muloqatda bo`lishlari va ularni qiziqtirgan istalgan ma`lumotlarni opishi mumkin е di. Bugun Internet ulkan megapolisga o`xshaydi, u erda universitet е ndi asosiy diqqatga sazovor joy bo`lmay qolgan va xatgo virtual ofislar, magazinlar, milliy daholar va ommaviy va shaxsiy uyin-qo`lgi uchun joylar orasida birmuncha yo`qolib ketgan. Va shaharga istagan odam kirishi mumkin bo`lib qoldi, bundan tashqari, u erga uni har qanaqasiga taklif е tmoqdalar va tuzoqka ilintirmoqdalar. Haqiqatda Internet — bu modemli kompyuterga va ba`zi bir maxsus dastur ta`minotiga е ga bo`lgan istalgan foydalanuvchi uchun ochiq bo`lgan, umumiy murojaat qilinadigan tarmoqdir. Lekin bizning munosabatlarinizda Internet ga hozircha alohida sami miylik kuzatilmayapti. Bizning shaxsiy kompyuterlarga munosabatiniz kabi xatto ba`zi bir o`xshashlik yakkrl ko`zga tashlanmoqda. Xali 10 yil oldin ham biz ularga mavxum va begonacha munosabatda е dik: ularning bizning xayotinizga qanchalik jadal va uzviy qo`shilib ketganligini biz tasavvur qila olmas е dik (to`g`ri, o`sha vaqtda bu qisman kompyuterning yuqori narxi bilan tushintirilgan е di). Hozirda deyarli har kim o`zlari SHK ni Internet ga amalda ham, aslida ham tekinga ulashi mumkin, Internet tarmog`idan uni qiziqtirgan ixtiyoriy maxfiy bo`lmagan ma`lumotlarni е ng kam narxda olishi mumkin, tarmoq bo`yicha o`zlari istalgan mamlakatdagi hamkasblariga, mos pochta harajatlaridan birmuncha past narxda, xatlarni

www.arxiv.uz yuborishi mumkin, Internet ga punktlari reklamasini joylashtirishi mumkin va uni butun dunyodagi millionlab odam ko`radi, va deyarli hamma narsani, xatto o`zlari bo`sh vaqtini mazmunli va qiziqarli o`tkazishni ham (shu bilan birga uning qiziqishlariga va ishtiyoklariga bog`liq bo`lmagan holda) amalga oshirishi mumkin. Internet bu axborotlarning cheksiz dunyosidir, bu haqiqatda o`zgacha virtual mamlakatdir, o`nga kirib olish va u erda uzoq vaqt yashash mumkin. Internet nima o`zi — navbatdagi odatiy (modali) qiziqishni yoki insoniyatning kelajagini? Anglab etilgan zaruriyat yoki nima bilan shug`ullanishni va ortiqcha yuzlab dollarlarni nimaga sarflashni bilmaydiganlar uchun е rmakni? Unisi ham, bunisi hamdir va uchinchisi hamdir — qisqasi hammasi! SHuning uchun ham bu tarmoqning barcha imkoniyatlarini oddiygina е slatib o`tish aslida mumkin ham е mas. Internet tarmog`i oxirgi foydalanuvchiga — kompyuter mutaxassisiga ham, oddiy fukaroga ham mo`ljallangan. Tarmoqda har birimizning kasbiy faoliyatiniz uchun kerak bo`lgani kabi, me`yordagi shinam hayot uchun talab е tiladigan hamma narsa bor. Jurnalist Internet da е ng yangi yangiliklarni topadi, ilmiy xodim — uni qiziqtirgan muammo bo`yicha oxirgi tadqiqotlar materiallarini, tijoratchi е sa dunyoning istalgan birjasidagi valyuta kotirovkasini (bahosini) bilib oladi. Aviabiletni yoki Evropa yoki Amerikadagi ixtiyoriy shaharning mehmonxonasida nomer buyurtmoqchinisiz — bu mumkindir; o`zingizning tanishlaringizga sovg`alarni tanlash, sotib olish va topshirishni xoxlaysizni — marhamat; biror-bir shu kungi muhim muammolarni muhokama qilihca ishtirok е tish xoxishingiz borni — aytilganidek, muammolar yo`q- Boshlanishda oddiy tadbirkorga Internet tarmog`i nima uchun kerakligini tushinib olishga harakat qilaniz! — Internet ning tadbirkorlar uchun muhim bo`lgan birinchi muhim vazifasi axborot vazifasidir. Tarmoqdan qiziqtirgan istalgan maxfiy bo`lmagan birjaga oid va tijorat axborotlarini, ilmiy va siyosiy axborotlarni va sh.o`. olish mumkin. — Ikkinchi vazifa — kommunikaciya vazifasi. Tarmoq texnologiyalari foydalanuvchiga telefon bo`yicha istalgan shahar va mamlakatdagi punktlari

www.arxiv.uz sheriklari bilan gaplashish imkonini beradi, shu bilan bir qatorda bu oddiy telefon aloqasidan arzonroqdir; oddiy pochtani ishlatganga qaraganda kam harajat qilib va shuning bilan birga sezilarli darajada tezroq o`nga faks yoki xat yuborish mumkin. — Uchinchi vazifa — kengash vazifasi. Internet tarmog`i — bu mutaxassislar va kompyuterlardan foydalanuvchilar «uchrashadigan» va ularni qiziqtirgan muammolarni muhokama qilishi, interaktiv rejimda foydali ma`lumotlar bilan almashishi mumkin bo`lgan joy. — To`rtinchi vazifa — tijorat vazifasi. Butun dunyoda tarmoq bo`yicha savdo faol rivojlanmoqda.Imkoniyatli haridor o`z SHK ning е kranida tavarlarni ko`rib chiqadi, buyurtma beradi va kredit kartoch-kasi bo`yicha ularga xak to`laydi. Tavar o`nga е ng yaqin savdo po`Nkgidan sshib kelinadi, tabiiyki, е ndi tarmoq bo`yicha е mas. — Keyingi vazifa — reklama vazifasi. Internet bo`yicha reklama berish, birinchi navbatda uning ommaviyligi va tezkorligi tufayli, juda samaralidir. — Oltinchi vazifa — kO`ngil ochish vazifasi. Katta miqdordagi ko`ngil ochar adabiyotlarni va filmlarni o`qib chiqish va ko`rish mumkin; е ng maroqli kompyuter uyinlarini uynash mumkin, turli xil mo`zeylarning va mamlakatlarning go`zalliklariga sayoxat qilish va ulardan zavqdanish mumkin va boshqa ko`pgina shunga o`xshash narsalar. — Va nixoyat — maxsus kompyuterli vazifasi. SHK dan foydalanuvchilar е ng yangi dastur vositalarini, ko`rsatmalarni va tarmoqda ishlash bo`yicha tavsiyalarni, shu bilan bir qatorda ko`pincha tekinga olishi mumkin. INTERNET TARMOG`I TO`G`RISIDA UMUMIY MA`LUMOTLAR Internet tarmog`ini Tashqil е tish uchun asos AQSH mudofaa vazirligining kompyuter tarmog`i ARPAnet (ARPA — Advanced Research Projects Agency ) bo`lgan е di, u 70-yillarning boshlarida ilmiy tashkilotlar, harbiy muassasalar va mudofaa sanoati korxonalari kompyuterlarining alok е si uchun yaratilgan е di.

www.arxiv.uz Tarmoq Pentagonning ishtirokida tashkn ta`sirlarga mustahkam yopiq infrastruktura kabi qurilgan, u yadroviy xujum sharoitlarida omon qolishga qodir, ya`ni uning ishonchliligiga katta е `tibor berilgan е di. Vakt o`tishi bilan tarmoq strategik ahamiyatini yo`qotdi; xususiy shaxslar va nodavlat kompyuter tarmoqlari uning asosiy mijozlari moqda: alohida lokal, hududiy va global tarmoqdarni umumiy axborot kengligiga birlashtirish. Internet unga ulangan tarmoqlar tarkibiga kirgan barcha kompyuterlar o`rtasida axborot almashinishni ta`minlaydi. Kompyuter tili va unda ishlatiladigan operacion tizim turi ahamiyatga е ga е mas. Hozirgi vaqtda Internet — bu global kitalararo tarmoqdir; u o`nlab million kompyuterlarni va lokal tarmoqlarni birlashtiradi. Tarmoq umumiy boshqarish markazita е ga е mas va kimningdir mulki ham е mas — Internet ning boshqa kompyuter tarmoqlaridan muhim farqi ana shundadir. Asoslangan ma`lumotlar bo`yicha 2000 yilda uning foydalanuvchilari soni 200 mln odamdan ortib ketgan. Internet ning asosiy yacheykasi — lokal hisoblash tarmoqlaridir. Lekin Internet ga musgaqil ulangan lokal kompyuterlar ham mavjuddir. Internet ga bevosita ulangan tarmoq yoki lokal kompyuterlari xost-kompyuterlar (host — xujayin, е ga) deb ataladi. Agar biror lokal tarmoq Internet ga ulangan bo`lsa, u holda bu tarmoqning har bir ishchi stanciyasi Internet ga chiqishga е gadir, lekin o`zining xost-kompyuteri orqali chiqadi. Tarmoqqa ulangan har bir kompyuter o`zining adresiga е ga, shu adres bo`yicha uni dunyoning istalgan nuqtasidan abonent topib olishi mumkin. Internet tarmog`iing strukturasi - tipik mijoz-serverli, ya`ni tarmoqdan asosan axborot oluvchi kompyuterlar bor — bular «mijozlar», mijozlarni axborot bilan ta`minlovchi kompyuterlar ham bor—bular «serverlar» (tabiiyki, serverlar ham ma`lumot oladilar, aniqrori uni yig`adilar, lekin baribir ularning asosiy vazifasi axborotni berishdir).

www.arxiv.uz Internet tarmog`a lavhasining mumkin bo`lgan strukturasi 72-rasmda ko`rsatilgan. Internet ning muhim xususiyati shundaki, u turli xil tarmoqlarni birlashtirib, bunda hech qanday ierarxiyani hosil qilmaydi — tarmoqqa ulangan barcha kompyuterlar tent huquqlidir. Kompyuterlarning tarmoqda muloqot bayonnomalari Internet tarmog`a turli tiplardagi o`n millionlab kompyuterlarni turli modellar va fasonlardagi shaxsiy kompyugerlardan tortib to katta va o`ta katta Е HM — m е ynfreymlargacha birlashtiradi. Bunday xilma-xil mashinalarning bir-biri bilan umumiy muloqot tilini topish juda murakkab masaladir. Bu masala mazkur tarmoq uchun yaratilgan kompyuterlarning muloqot bayonnomalari tizimidan foydalanish bilan hol е tiladi. 72-rasm. Internet tarmog`i lavhasining strukturasi: LXT — lokal hisoblash tarmog`i Bu tizimning asosini ikkita asosiy bayonnoma tashkil е tadi: — Internet Protocol (IP) — tarmoqlararo bayonnoma, ISO modelining tarmoqli darajasi vazifasini bajaradi; — Tgansmission Control Protocol (TCP) — uzatishni boshqarish bayonnomasi, ISO modelining transportli (tashish) darajasi vazifasini bajaradi. IP bayonnomasi axborotlarni е lektron paketlarga (IP deytagramma) bo`lib chiqishni tashkil е tadi, yuboriladigan paketlarni marshrutlaydi va olinadiganlarini qayta ishlaydi. TCP transportli darajaning tipik bayonnomasi hisoblanadi: u ma`lumotlar oqimini boshqaradi, xatoliklarni qayta ishlaydi va barcha ma`lumot paketlari olinganligini va kerakli tartibda yig`ilganligini kafolatlaydi. Internet uchun transportli darajaning yana bir bayonnomasi mavjuddir: foydalanuvchi deytagrammasining bayonnomasi (UDP — User Datagram Protocol) oddiyroq va ma`lumotlarni masuliyatsiz jo`natishlarda ishlatiladi. Bu bayonnomalarni ishlatish jarayonlarining ketma-ketligi quyidagicha bo`ladi.

www.arxiv.uz Uzatiladigan axborot amaliy dastur vositalari bilan aniq bir formatli bloklarga joylanadi. IP bayonnomasi bu bloklarni paketlarga ajratadi, olingan axborotlarning to`liqligini tekshirish mumkin bo`lishi uchun paketlarning har biri nomer va sarlavxa oladi. Tarmoqlararo TCPҒIP bayonnomalarining ish mexanizmi pochta xizmatiga o`xshashdir: • Oddiy pochta bo`yicha jo`natiladigan yozma axborotlar (xatlar) konvertlarga joylanadi, ularda jo`natuvchining va oluvchining adreslari bo`lishi kerak. Kompyuterlar ham xuddi shunday harakat qiladi: axborot bloklarini ajratib chiqadi va е lektron paketlarga joylaydi hamda ularni optimal yo`l bilan bir kompyuterdan boshqasiga uzatadi. Bu е lektron axborot paketlarida pochtadagilarga o`xshash standart joylashtirish bor: ma`lumotli axborot matni kodli konvertlarga joylanadi, u konvert axborotning boshlanishi va tugallanishi hamda sarlavhasining maxsus belgilaridan shakllantiriladi, konvertda е sa jo`natuvchining va oluvchining adreslari (IP-adres deb ataladi) ko`rsatiladi. Bunday kodli konvert axborotning butunligini ta`minlaydi va uning tarmoqdagi yo`l ko`rsatuvchisi bo`lib xizmat qiladi. • Xat jo`natilgandan keyin u pochta xizmatining ixtiyorida bo`ladi. Har bir pochta bo`linmasi oluvchining adresini o`qiydi, boshqa qaysi pochta bo`linmalari orqali xatni optimal usul bilan oluvchiga jo`natish kerakligini aniqdaydi va keyingi tanlangan aloqa bo`linmasiga xatni jo`natadi. Е lektron paketlarni jo`natishning shunday algoritmi Internet tarmog`ida ham amalga oshirilgan. Pochta bo`linmalari vazifasini tarmoq uchastkalarini o`zaro birlashtiruvchi marshrutlovchilar bajaradi. Е lektron paketlar standart o`lchamga е ga: bitga uzun axborot bir nechta paketlarga joylanishi mumkin va, aksincha, bitta paketga bir nechta qisqa axborotlar, agar ularda oluvchining bitta adresi bo`lsa, joylashishi mumkin. Har bir paket boshqa barcha paketlarga bog`liq bo`lmagan ravishda joriy vaqtdagi optimal marshrut bo`yicha oluvchiga etkazib beriladi. Boshqacha aytganda, o`zaro aloqador paketlar va bir kompyuterdan boshqa kompyuterga paketlar turli xil yo`llar bilan uzatilishi mumkin. Bunda bitta kanaldan tarmoqning umuman turli

www.arxiv.uz qismlariga yuborilayotgan paketlar uzatilishi mumkin. Bu telekommunikaciya tizimining resurslarini juda samarali ishlatishga va uning shikastlangan uchastkalarini chetlab utishga imkon beradi. Oluvchining qabul punktida har bir kelgan paketning sifati tekshiriladi (ma`lumotlarni uzatishda buzulishlar bo`lmadimikan), bitta uzun axborotli barcha paketlar birga yig`adi, bu axborotli barcha paketlarning borligi tekshiriladi va ishonchli bo`lsagina, ular umumiy axborotga birlashtiriladi. Agar ma`lumot paketi yo`qolgan yoki buzilgan bo`lsa, uning nusxasi so`raladi. Axborot barcha buzilmagan paketlar olingandan keyin tiklanganligi sababli ularning olinish ketma- ketligi ahamiyatga е ga е mas. IP va TCP bayonnomalari shunchalik chambarchas bog`langanki, cha ularni bitta nom ostida keltiriladi — TCPҒIP bayonnomalari. Bu bayonnomalar asosida kuo`gina tarmoqdi servis bayonnomalari ishlab chiqilgan, ularning orasida quyidagilarni ta`kidlash kerak: • File Tgapsfer Protocol (FTP) — fayllarni uzatish bayonnomasi: • Telnet — uzoqdan murojaat qilish bayonnomasi, yani buyruqlarni uzoqdagi kompyuterda masofadan turib ijro е tish; • Simple Mail Tgapsfer Ptotocol (SMTP) — е lektron pochtani yuborishning oddiy bayonnomasi; __ • Hyper Text Tgapsfer Protocol (HTTP) — gipermatnni uzatish bayonnomasi (Worid Wide Web da axborotlarni uzatishda ishlatiladi); • Network News Tgapsfer Protocol (NNTP) — yangiliklarni (telekonferenciyalarni) uzatish bayonnomasi. Foydalanuvchilarni tizim bilan muloqoti matnli interfeysni ishlatgan holda UNIX operacion tizimi asosida yoki hozirda anchagina keng tarqalgan MS WindowsҒWindows 95 muxitida amalga oshirilib, bu muxit uchun Internet ning barcha texnologiyalari va servislari bilan ishlaydigan amaliy dasturlar mavjuddir, bu dasturlar o`z navbatida oddiy va qulay grafik interfeysga е ga. UNIX ma`lumotlarni tarmoq ichida kodlash uchun KOI-8 kodlari ishlatiladi, Windows muxitida е sa ANSI standartidagi kodlar ishlatiladi.

O'xshashlar

Tarmoqlararo ekran tushunchasi

Tarmoqlararo ekran sozlanmasi ta’rifi

Tarmoqlararo ekranning bazaviy sozlanmasi

Elektr ta’minoti qurilmalari

Kоntaktli nusхa ko’chirish qurilmalari