Elektr ta’minoti qurilmalari - Informatika va AT - Referatlar

Elektr ta’minoti qurilmalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

803.22265625 KB

Ko'chirib olish

Elektr ta’minoti qurilmalari Reja: 1. ShKni elektr tarmog‘iga ulash 2. Elektr tarmog‘ini himoyalash qurilmalari 3. Elektr energiyasi to‘satdan o‘chgan holda energiya bilan ta’minlash

1. ShKni elektr tarmog‘iga ulash ShK samarali ishlashi va undan qulay foydalanish uchun elektr quvvati bilan ishonchli ta’minlanishini ko‘zda tutish zarurdir. Bu elektr ta’minoti tizimidagi yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan ta’minot quvvatining og‘ishi va nosozligini istisno qilish yoki kamaytirish imkonini beradi. SHKning barqaror va xavfsiz ishlashi uchun asosiy tahdidlar quyidagilar: – ko‘zda tutilmagan vaziyat tufayli ta’minot tarmog‘ida kuchlanishning yo‘qolishi (falokat, simning uzilishi); – kuchlanish darajasining belgilangan me’yordan keskin pasayishi (qisqa vaqtli pasayish); – elektr ta’minotining o‘chirib-yoqilishi tufayli kuchlanishning sakrashi yoki uchqunning chaqishi; – ta’minot kuchlanishi chastotasining beqarorligi. Ta’minot kuchlanishining darajasini barqarorlashtirish va ShKning xavfsiz ishlashga bo‘ladigan tahdidlarning oldini olish uchun ikkita qurilma: tarmoq filtri va uzluksiz elektr energiya manbayining albatta bo‘lishi tavsiya etiladi. Tarmoq filtri (eng keng tarqalgan Pilot rusumli) kompyuter ning elektr ta’minot zanjirini hamda tashqi qurilmalarni berilayotgan kuchlanishdan va elektromagnit maydonlardan himoya qilish uchun xizmat qiladi. Har bir kompyuterning yoki tashqi qurilmaning elektr ta’minot manbayi yuqori chastotali xalallarni silliqlash va ularni himoyalash simi orqali «yerga» ulash uchun mo‘ljallangan reaktiv filtrga ega. 1-rasmda elektr ta’minoti blokining kirish zanjirlari va ularni nol, yer va faza bilan ulash zanjiri ko‘rsatilgan. Yerdagi sim yerga ulashning konturi bilan ulanadi, bundan tashqari uning kuchlanish tarmog‘ining nol nuqtasi bilan ulanish imkoni 0 1 ~220 Elektr ta’minoti blokida

1-rasm. Elektr ta’minoti blokining kirish zanjirlari. bor. Agar qurilmaning yerga ulash simini hech qaerga ulamasa, qurilmaning g‘ilofida o‘zgaruvchan tokning taxminan 110 V ga teng bo‘lgan kuchlanishi paydo bo‘ladi (bu inson uchun xavfli). Bir va undan ortiq qurilmani ulash vaqtida ulanayotgan qurilmalar umumiy zanjirga alohida sim orqali yerga ulanishi kerak. 2-rasmda qurilmalarni to‘g‘ri ulash ko‘rsatilgan. Yerga ulash muammosi «Pilot» ko‘rinishidagi va unga o‘xshash tarmoq filtrlaridan foydalanish bilan hal qilinadi. Interfeyslar bilan ulangan barcha qurilmalarning bitta filtrdan ta’minlanishi potensiallarning farqlanish muammosini hal qiladi. Agar bu filtr yerga ulangan uch qutbli rozetka tarkibida faoliyat ko‘rsatsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. 2-rasm. Ikkita qurilmani elektr ta’minoti zanjiriga ulash varianti. Yerga ulash ~220V ~220V a ) b ) 3-rasm. Rozetkadagi kontaktlarning to‘g‘ri holati. 3-rasmda: ( a ) rozetkadagi nol (0), faza (~220 V) va yerga ulanish kontaktlarining to‘g‘ri holati ko‘rsatilgan evrorozetkalar ifoda qilingan. Bu rasmda ( b ) yana standart elektr ta’minoti simining elektr ta’minot blokiga ulanadigan qismi ko‘rsatilgan. ~220V 0 ┴ Yerga ulash 0 0

Qurilmani himoyalash, kompyuterning barqaror ishini va ma’lumotlarning buzilmaganligini ta’minlashning samarali usullaridan biri uzluksiz elektr energiya manbayi UPS (Uninterruptible Power System)dan foydalanishdir. UPS ning iste’mol ko‘rsatkichlaridan asosiysi quyidagilar: – chiqish quvvati, V·A/Vt (masalan, 650/410); – turi (zaxirali, barqarorlovchi, yoqilgan); – akkumulator hajmi (amper/soatda); – akkumulator batareyalarining soni; – zaryad olishining o‘rtacha vaqti; – maksimal yuklamani quvvatlash vaqti (min.). 2. Elektr tarmog‘ini himoyalash qurilmalari Himoyalash qurilmalari kompyuter tizimlarini tarmoq kuchlanishining keskin oshishi, kamayishi va tushib ketishida zarar yetishidan saqlaydi. Xususan, tarmoq kuchlanishining oshib ketishi yoki uning sakrashi kompyuterning o‘zini ishdan chiqarishi mumkin, kuchlanishning birdaniga o‘chib qolishi yoki pasayishi ma’lumotlarning yo‘qolishiga olib keladi. Kompyuterning elektr ta’minoti blokida ba’zi bir saqlaydig an qurilmalar o‘rnatilgan bo‘ladi. Ba’zi bir yuqori sinf kompyuterlarining elektr ta’minoti blokida yuqori kuchlanishdan va ortiq darajadagi tokdan himoyalash hamda tarmoqning ichiga kiruvchi halal darajasini pasaytirish uchun oddiy filtrning mavjud bo‘lishi ko‘zda tutilgan. Elektr energiyasini berishda quyida keltirilgan uzilishlar bo‘lganda ham elektr ta’minoti bloki ishchi holatda qolishi va tizimni elektr energiyasi bilan ta’minlashni davom ettirishi kerak: – ikki sekund ichida kuchlanish 80 V gacha kamaydi; – yarim sekund ichida kuchlanish 70 V gacha kamaydi; – bir sekund ichida kuchlanish 143 V gacha oshdi. Ko‘pchilik yuqori sifatli elektr ta’minoti bloki (yoki ulangan tizimlar) quyidagi vaziyatlarda jismoniy buzilmaydi:

– energiyani uzatishda tanaffus; – kuchlanishning har qanday pasayishi; – kuchlanishning 2 500 V gacha sakrashi. Elektr energiyasidagi uzilishlar vaqtida kompyuterni avtomatik tarzda o‘chirish funksiyasi ko‘pchilik yuqori sifatli elektr ta’minoti blokining ichiga joylashtirilgan. Elektr ta’minoti tarmog‘ini himoya qiluvchi ba’zi bir qurilmalar bilan tanishib chiqamiz. Sakrashlarni cheklovchi qurilmalar. Elektr ta’minot blokining kirish zanjirlarini yuqori kuchlanishdan himoyalash uchun mo‘ljallangan asboblar sakrashlarni cheklovchi qurilmalardir. Bu qurilmalar tarmoq rozetkasi bilan kompyuter orasida o‘rnatilgan bo‘lib, chaqmoq bo‘lishi yoki katta quvvatli elektr mashinalarning ishlashi natijasida elektr tarmog‘ida yuz beradigan kuchlanishni yuqori voltli sakrashini yutish uchun mo‘ljallangan. Elektr tarmog‘idagi sakrashlarni bostirish qurilmasi, odatda, belgilangan pog‘onadan oshgan kuchlanishni kamaytira oladigan varistorlar asosida quriladi. Bu asboblar 6 000 V gacha kuchlanishga chidab beradi va qiymati belgilangan chegaradan yuqori bo‘lgan barcha kuchlanishlar yerga yuboriladi. Ular o‘rtacha yuklamani bemalol ko‘taradi, ammo juda kuchli sakrashlar (masalan, to‘g‘ri dan- to‘g‘ri chaqmoq tushishi) ularni «yorib» o‘tishi mumkin. Varistorlar katta quvvatni tarqata olmaydilar va bu vaziyatda, odatda, ular kuyadilar, ya’ni bitta kuchli yoki ketma-ket kelgan kuchsiz sakrashlardan so‘ng sakrashlarni cheklovchi qurilmalar o‘z vazifasini bajarishga qodir emas. Ba’zi bir sakrashlarni cheklovchi qurilmalarda kuchli sakrashlar natijasida varistorning kuygan yoki ishlayotganini aniqlaydigan indikator ko‘zda tutilgan. Underwriters Laboratories kompaniyasida sakrashlarni chekl ovchi qurilmalarning ko‘rsatkichlarini belgilovchi UL 1449 standartini ishlab chiqdilar. Bu talablarga javob beruvchi har qanday filtrdan foydalanish mumkin. Tarmoq filtri – stabilizatorlar . Elektr ta’minoti tizimlarida yuqori kuchlanishdan va ortiq darajadagi tokdan tashqari, boshqa nosozliklar bo‘lishi ham mumkin. Masalan, elektr tarmog‘idagi kuchlanish yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan

chegaradan tushib ketadi. Tanishib o‘tilgan elektr energiyasining sakrashidan tashqari, elektr ta’minoti liniyalarida elektrodvigatel va boshqa induktivli yuklamalar yaratadigan radiochastotali yo‘naltirishlar yoki impulsli xalallar yuzaga kelishi mumkin. Raqamli qurilmalarni bir-biriga ulashdan avval (masalan, kompyuterni va tashqi qurilmani) quyida keltirilgan ba’zi bir xususiyatlarga ahamiyat bering: 1. Kompyuterga ulangan har bir kabel (masalan, kompyuterni va tashqi qurilmani bog‘lovchi) antenna vazifasini bajaradi. Tashqi elektromagnitli maydonlarning ta’sirida unga elektr kuchlanish yo‘naltiriladi. Bunday maydonlarning manbayi sifatida telefon apparatlari, elektron-nurli trubka, elektrodvigatellar, lyuminessentli lampalar va indikatorlar, elektrostatik razryadlar va tabiiyki radioperedatchiklar (radio orqali tovushlar, signallar eshittiradigan apparat) ham bo‘lishi mumkin. 2. O‘z navbatida raqamli sxemalar 1–2 V amplitudali xalallarga ham juda tasirchan bo‘ladi. Bu sharoitni hisobga olib, binodagi barcha elektr simlar turli xil xalallarni qabul qiladigan katta antenna sifatida ishlaydi, deb aytishimiz mumkin. Tarmoq kuchlanishini bu xalal va tebranishlardan tarmoq filtri, ya’ni stabilizatorlar yorda mida xalos qilish mumkin (4- rasm). Tarmoq filtrining texnik ko‘rsatkichl ari quyida keltirilgan: – yuklama quvvatining yig‘indisi – 2,2 kW; – yuklamaning nominal toki – 10 A; – cheklovchi ko‘tara oladigan xalal 4- rasm. Tarmoq filtri. toki – 2,5 kA dan kam emas; – maksimal yutiluvchi energiya – 150 J; – 100 A tokidagi xalallarga kuchlanishning chegaralangan darajasi – 700 V. Bu turdagi qurilmalarda elektr kuchlanishni filtrlash va barqarorlashtirish bajariladi, tokning va kuchlanashning o‘zgarishi bostiriladi – bir so‘z bilan

aytganda ular kompyuter va elektr ta’minoti zanjiri orasida buferli kaskad vazifasini bajaradi. Filtr-stabilizatorlar yuqorida ko‘rib o‘tilgan sakrashlarni cheklovchi qurilmalarning to‘liq o‘rnini bosadi. Bu asboblarning tuzilishi juda murakkab bo‘lib, ularning tarkibiga transformatorlar, kondensatorlar va chiqish kuchlanishining doimiy sathini ushlab turuvchi elementlar kiradi. 3. Elektr energiyasi to‘satdan o‘chgan holda energiya bilan ta’minlash Qurilmalarni elektr tarmog‘ida kuchlanishning yo‘qolishidan himoyalash uchun ma’lum vaqt ichida tizimning ishga yaroqligini saqlab turadigan qurilmalardan foydalaniladi. Bu vaqt ichida foydalanuvchi o‘z ish faoliyatini tugatib, natijalarni kompyuter xotira siga saqlab qo‘yishga va kompyuterni o‘chirishga ulguradi. Bunday qurilmalarning ikki turi mavjud: zaxirali ta’minot manbayi (Standby Power Supply – SPS) va uzluksiz ta’minot manbayi (Uninterruptible Power Supply – UPS). Tarmoq buferi qurilmalari orasida imkoniyatlari yaxshisi UPS bloklaridir, chunki ular kompyuterning ishlashini buzilish vaziyatlarida ta’minlabgina qolmay, balki kuchlanishni barqarorlashtiradi va ularni xalallardan tozalaydi. Zaxirali ta’minot manbayi (SPS). Bu ta’minot manbayi faqat tarmoq kuchlanishi yo‘qolganda yoki juda ham pasayganda ishga tushadi. Bu vaziyatda moslangan datchik ishga tushib, SPS blokida o‘rnatilgan doimiy kuchlanishni o‘zgaruvchan kuchlanishga o‘zgartirgichga akkumulatorli batareya ulanadi. Qurilmaning chiqis higa beriladigan tarmog‘ kuchlanishining o‘rniga o‘zgaruvchan kuchlanish ishlab chiqarila boshlaydi. SPS ning ba’zi bir modellarida zaxirali elektr ta’minotiga o‘tish juda tez amalga oshmaydi. Bu vaziyatda kompyuter o‘chishi yoki qayta yuklanishi mumkin. Yuqori sifatli SPSlarda ferrorezonansli stabilizatorlar o‘rnatiladi. Bu deyarli katta qurilma bo‘lib, bir sxemadan ikkinchisiga o‘tayotganda kompyuterni elektr toki bilan ta’minlash uchun foydalaniladigan bir qancha miqdorda elektr energiyani zaxiralash imkonini beradi.

Ko‘rib o‘tilgan bloklarga filtr-stabilizatorlar o‘rnatilishi mumkin, ammo narxi arzon modellarda o‘rnatilmaydi va kuchlanish odatdagi vaziyatda kompyuterga hech qanday filtrlashsiz, bevo sita elektr tarmog‘idan uzatiladi. Ferrorezonansli stabilizator o‘rnatilgan SPSlarda chiqish kuchlanishi o‘zgarmas bo‘ladi, boshqa qurilmalarga ishonchli bo‘lishi uchun qo‘shimcha filtr-stabilizatorlar o‘rnatilishi kerak. Uzluksiz elektr ta’minoti manbayi (UPS) . Bu qurilma kompyuterni kuchlanishning keskin o‘zgarishidan himoyalash uchun (ya’ni tarmoq filtri vazifasini bajaradi) mo‘ljallangan va elektr energiyasi o‘chgan vaziy atda kompyuterga yoki boshqa qurilmalarga belgilangan vaqt oralig‘ida elektr ta’minotini ta’minlab beradi (5-rasm). Uzluksiz elektr ta’minoti man- 5-rasm. Uzluksiz elektr ta’minoti manbayi. bayining ba’zi bir modellari kompyu- terni hatto elektr tokini uzatish zanjiriga chaqmoqning tushishidan himoyalash imkonini beradi. Uzluksiz elektr ta’minoti manbayi akkumulator va invertorga (6 yoki 12 V akkumulatordan kompyuter va boshqa elektron qurilmalarning ishlashiga zarur bo‘lgan 220 V ga aylantirib beradigan elektron sxema) ega. Elektrenergiya o‘chgan vaqtda uzluksiz elektr ta’minoti manbayi darhol akkumulatordan ishlashga o‘tadi, invertor esa shakli jihatidan o‘zgaruvchan tokka yaqin bo‘lgan 220 V kuchlanishini ishlab chiqara boshlaydi. Akkumulatorning elektr energiyasidan foydalanilmaganda, kompyuter o‘zgaruvchan tok tarmog‘idan foydalanib ishlaydi. Har qanday uzluksiz elektr ta’minoti manbayining muhim ko‘rsatkichlaridan biri volt-amperlarda o‘lchanadigan quvvatdir. Haqiqiy quvvatni biz o‘rgangan vatt o‘lchov birligida aniqlash uchun volt-amperda berilgan qiymatni 0,65–0,7 koeffitsiyentga ko‘paytirish kerak bo‘ladi. Uzluksiz elektr ta’minoti manbayining

ko‘pchiligi elektr tarmog‘idagi kuchlanishsiz 10–20 minut oralig‘ida ishlashga mo‘ljallangan. Uzluksiz elektr ta’minoti manbayidan foydalanilayotganda elektr tokini ko‘p iste’mol qiladigan, masalan, lazerli printer yoki kseroks kabi qurilmalarni ulash mumkin emasligiga e’tibor bering. Chunki ular ayrim vaqtlarda, ayniqsa qizib ketganda ko‘p iste’mol qiladi. Bunday qurilmalarni ulash uchun UPS ni ishlab chiqaruvchilar maxsus rozetkalarni ko‘zda tutganlar. Bunday ulanishda uzluksiz elektr ta’minoti manbayi faqat kuchlanishni keskin o‘zgarishdan va elektromagnit xalallardan himoyalashni ta’minlaydi. Narxi birmuncha qimmat modellar «sovuq start» deb ataluvchi vazifani bajarish imkoniga ega. Bunda kompyuterni elektr ta’minoti tarmog‘ida kuchlanish bo‘lmagan taqdirda ham ishga tushirish imkoni mavjud. Zamonaviy uzluksiz elektr ta’minoti manbayi tizimli blokka ulanish imkoniga ega. Bu o‘z navbatida operatsion tizim vositalari orqali ichki akkumulatorlarning holatini nazorat qilish va ularning razryadi tugaganda muhim bo‘lgan ma’lumotlarni kompyuter xotirasiga saqlash va kompyuterni o‘chirish imkonini beradi. Bu vazifa akkumulator zaryadi tugaganda, kompyuter oldida foydalanuvchi bo‘lmasa, kompyuterning ishini avtomatik tarzda tugatishga mo‘ljallangan. Odatda, uzluksiz elektr ta’minoti manbayining ichki akkumul atori 3–8 yil ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, undan keyin uni almashtirish talab qilinadi. UPSdan foydalanishni va ulash sxemalarining turlarini ko‘rib chiqamiz. Off-line arxitekturasiga asoslangan UPS varianti (Back-UPS) 6-rasmda keltirilgan. Bu holatda UPS tarmoq filtri (F), zaryad hosil qilish qurilmasi, eng sodda sxemalarda bajarilgan invertor va kommutator kabi bog‘lamalardan tashkil topgan. Kompyuter o‘zgaruvchan tok tarmog‘idan tarmoq filtri orqali ta’minlanadi. UPS ichida joylashgan akkumulator doimiy ravishda zaryad berish qurilmasidan zaryadlanadi. Akkumulatordan foydalanilganda kuchlanishni o‘zgartirgich ishga tushadi. Bir ish tartibidan ikkinchisiga o‘tish vaqti taxminan 4– 5 ms. Bunday qurilmalarning eng katta kamchiligi generatsiyalash ish tartibiga

soxta o‘tishidir. Bu vaziyatning yuzaga kelishiga sabab kompyuterning bevosita o‘zgaruvchan tok tarmog‘idan ozuqalanishi va kuchlanishning keskin o‘zgarishiga moyilligidir. UPSning bu turiga ARS firmasining Back UPS modeli, Invensys firmasining Powerware 3110 modeli (quvvati 600 V/A, batareyaning hajmi 9 amper-soat, maksimal yuklamaning quvvatlash vaqti 4,2 min) kiradi. Chiziqli-interfaol UPS (Line-Interactive). Chiziqli-interfaol UPSga kuchlanishni barqarorlashtirish funksiyasini kiritish uchun 6-rasm. Off-Line tipidagi UPS sxemasi. 7-rasm. Chiziqli-interfaol UPS sxemasi. o‘chirib-yoqish shaxobchali transformator yoki avtotransformatordan (A/T) foydalaniladi (7-rasm). Kirish tarmoq kuchlanishi bosqichma-bosqich muntazamlashtiriladi, bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o‘tish vaqti 4–5 ms dan oshmaydi. Bu sinfga ARS firmasining UPS Smart va Matrix modeli hamda Invensys firmasining Back-UPS va Powerware 5119 manbayilari (quvvati 100 V/ A, quvvatlash vaqti 100 foiz, yuklamasi 5,5 min) kiradi. Murakkab UPS lar gohida On-Line atamasi bilan nomlanuvchi, kuch lanishni ikki barobar o‘zgartirish sxemasi bo‘yicha bajariladi (8-rasm) . Bunday sxemotexnikada kompyuter har doim kuchlanishning ikkilamchi o‘zgartirgichidan oziqlanadi. Ikkilamchi o‘zgartirgichlar elektr energiyani tarmoqdan oziqlanuvchi yoki akkumulatordan yoki birlamchi o‘zgartirgichdan oladi. Bunday UPS lar kompyuterga nisbatan barqaror kuchlanish ta’minotini ta’minlaydi. Shuningdek, Zaryad berish qurilmasi Akkumulator Invertor F Chiqish Kiris Zaryad berish qurilmasi Akkumulator Invertor F Chi q ishKirish А / Т

ularda bevosita kompyuterdan oziqlanishga o‘tish va akkumulator «issiq» almashtirish imkoni ko‘zda tutilgan. UPSning 8-rasm. Ikki barobar o‘zgartirgichli UPS ning blok-sxemasi (on-line). bu sinfiga EXIDE firmasining Prestige seriyasi kiradi. ARS firmasi tomonidan 500 V·A quvvatga ega bo‘lgan Matrix-UPS uzluksiz ta’minotning modulli tizimlari ishlab chiqariladi. Hozirgi vaqtda UPS ning deyarli hamma modeliga uning ish tartibini boshqarish sxemasi hamda kuchlanishni nazorat qilish datchigi kiritilgan. UPS ni kompyuterga ulash uchun RS-232 yoki USB interfeysidan foydalaniladi va bunday UPS larga nisbatan SmartUPS termini qo‘llaniladi. Eng intellektual uzluksiz elektr ta’minoti manbayida lokal tarmoq orqali boshqarish funksiyasi mavjud. Shaxsiy kompyuterlar va uning tashqi qurilmalari ofis binolarini yalpisiga qoplagani uchun kompyuter va telekommunikatsiya qurilmalarini elektr ta’minoti va yerga ulash muammosi yuqori professional darajada hal qilinishi kerak. Rostlagich Akkumulator Invertor F Chiqish Kirish

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Скотт Мюллер. Модернизация и ремонт ПК, 18-е издание. : Пер. с англ. – М. : ООО «И.Д. Вильямс», 2009. – 1280 с. 2. Евсеев Г.А., Симонович С.В . Познай свой компьютер – Диагностика, модернизация, настройка. – СПб.: Питер, 2003. – 480 с. 3. Мураховский В.И . Сборка, настройка, апгрейд современного компьютера. Изд. 2-е, дополненное и переработанное. – М.: «ДЕСС КОМ», 2000. – 288 с. 4. Гук М.Ю. Аппаратные средства IBM PC. Энциклопедия. 3-е изд. – СПб.; Питер, 2006. – 1072с. 5. Асмаков С.В., Пахомов С.О. Железо 2010. Компьютер Пресс рекомендует. – СПб.; Питер, 2010. – 1416с. 6. Соломенчук В.Г., Соломенчук П.В . Железо ПК 2010 – СПб.: БХВ – Петербург, 2010. – 448 c. 7. Избачков Ю., Петров В . Информационные системы. Учебник для вузов. 2-изд. СПб.: 2005. – 656с. 8. Бройдо В.Л . Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов. 2-изд. – СПб.: Питер, 2005 – 703с.

O'xshashlar

Intranetning dasturli ta’minoti

Avtomatlashtirilgan loyihalash ta’minoti

Tarmoqlararo interfeys qurilmalari

Axborot komplekslarida axborot ta’minoti

Kompyuterning amaliy dasturiy ta’minoti