Shaxsiy kompyuterlar va ularning rivojlanish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Shaxsiy kompyuterlar va ularning rivojlanish bosqichlari Reja : 1. Tarixga bir nazar. 2. Elektron hisoblash texnikasi vositalari, ularning rivojlanishi asosiy bosqichlari. 3. Shaxsiy kompyuterning turlari, asosiy va qo`shimcha qurilmalari. 4. IBM PC kompyuteri tarkibiy qismlarining vazifalari: mikroprotsessor,opreativ xotira, klaviatura, disketalar, qattiq disk, monitor, printerlar.

www.arxiv.uz Tarixga bir nazar Tarixiy manbalarga ko`ra insoniyatning hisoblash ishlarida ish unumdorligini oshirish vositasi sifatida hisoblash texnikasi vositalariga bo`lgan extiyoji juda oldin paydo bo`lgan. Qadimgi Xitoy va Rusiya yurtlarida sodda xisoblash vositasi sifatida idora schyotlari qo`llanilganligi ham bizga tarixiy manbalardan ma`lumdir. XVII asrda nemis olimlari V.Shikkard, G.Leybnits va fransuz olimi B.Paskallar arifmetik amallarni bajaruvchi dastlabki mexanik qurilmalarni yaratdilar. Mexanik hisoblagichlarni rivojlantirishda shuningdek russiyalik olimlar shved millatiga mansub V.T. Odner hamda P.L.Chebishevlar katta hissa qo`shdilar. Ular yaqin davrlargacha (1980 yillargacha) keng qo`llanib kelgan arifmometrni yaratdilar. Biroq yuqorida zikr etilgan hisoblash qurilmalari ham hisob- kitoblarni mexanizatsiyalashtira olmadi, chunki axborotlar mashinaga qo`lda kiritilar edi. Hisoblash texnikasi taraqqiyotida angliyalik matematik Ch.Bebbidjning ishlari alohida ahamiyatga sazovordir. Uning tomonidan yaratilgan "analitik mashina" istalgan darajadagi murakkab hisoblash algoritmini bajara oladigan mashina edi. Ushbu mashinada birinchi marta zamonaviy mashinalarning asosiy bloklariga mos keluvchi qurilmalar: xotira, arifmetik qurilma, kiritish-chiqarish qurilmalaridan foydalanilgan edi. Ch.Bebbidj o`z ishlarida hozirgi zamon EHMlarining asosini tashkil etadigan hisoblashlarni programmali boshqarish prinsipini taklif etadi. Biroq uning o`z zamonasidan o`zib ketgan, katta ahamiyatga molik loyiha-g`oyalarini o`sha davrning texnik sabablariga ko`ra amalga oshirib bo`lmadi. Uning ishlari

www.arxiv.uz o`limidan so`ng 1888 yilda e`lon qilindi va yuqori baholandi. 1854 yil Dj.Bul e`lon qilgan va ishlab chiqqan keyinchalik mantikiy algebra deb nomlangan mulohazalar algebrasi EHMning yaratilishi va rivojlanish tarixida muhim ahamiyatga ega bo`ldi. Mantiqiy algebra hozirgi zamon EHMlari tuzilgan ko`pchilik mantiqiy elementlarni ishlash tartibini belgilab beruvchi matematik apparat sifatida foydalaniladi. Amerikalik G.Xolleriz 1890 yil aholini ro`yxatga olish uchun ma`lumotlarni qayta ishlashni avtomatlashtiradigan mashinani yaratdi va mashinaga axborot tushuvchi sifatida perfokartadan foydalandi. 1896 yil perfokarta va perforatsion sanoq mashina ishlab chiqaradigan firmani tuzdi. Keyinchalik u hozirgi paytda zamonaviy EHMlar ishlab chiqaradigan jahondagi eng yirik IBM (International Business Mashines) firmasiga aylandi. 1918 yil rus olimi M.A.Bonch-Bruyevich tomonidan ikki turg`unlik holatiga ega bo`lgan trigger deb ataluvchi elektron sxema yaratilishi hisoblash texnikasining taraqqiyotida katta burilish yasadi. Qaysiki u EHMlarni asosiy elementlaridan biri bo`lib, axborotlarni - ma`lumotlarni tasvirlash shaklini va uni qayta ishlash qonun-qoidalarini aniqlab beradi.

www.arxiv.uz Elektron hisoblash texnikasi vositalari, ularning rivojlanishi asosiy bosqichlari 1937 yil AQShning Ayova shtatidagi universitet professori, bolgar millatiga mansub Dj.Atanasov bir guruh xodimlari bilan EHM yaratish ustida ishladi. Uning g`oyasiga ko`ra hisoblagich-arifmetik qurilma ikkilik sanoq tizimida ishlashi kerak edi. Biroq ikkinchi jaxon urushi uni nihoyasiga yetkazishga imkoniyat bermadi. Dj.Atanasov bilan bir vaqtda Garvard universitetida G.Aykin relyeli elektromexanik mashina loyihasini yaratdi. Mashina IBM firmasida 1944 yil ishlab chiqildi va Mark-1 deb ataldi. Zamonaviy EHMlar uchun programmali boshqarish prinsipi bilan bir qatorda xotirada programmani saqlash qonun-qoidalari xam eng muhim omil hisoblanadi. Ushbu prinsip va EHMda ikkilik sanoq tizimidan foydalanish bo`yicha qator g`oyalar amerikalik taniqli matematik olim Djon Fon Neyman tomonidan 1945 yilda ilgari surilgan edi. Birinchi EHM ENIAC 1945 yil D.Ekkert va D.Mouchli tomonidan AQShning Pensilvaniya universitetida yaratildi. Programmani xotirada saqlash prinsipi birinchi marta EDVAC EHMida 1949 yil Buyuk Britaniyada qurilgan mashinada qo`llanildi. Keyingi yillarda dunyoda millionlab EHMning turli modellari ishlab chiqildi va foydalanildi. EHMlar qo`llanilmayotgan inson faoliyatini biror-bir qirrasini topish qiyin. EXMlarning soni, turlari, imkoniyatlarining rivojlanishi bilan birga, ularning texnik va programma ta`minotlari ham muntazam ravishda takomillashtirilib

www.arxiv.uz borildi. Element bazasi, markaziy protsessor, operativ xotira, texnik tafsilotlari va arxitekturasining murakkabligiga ko`ra EHMni avlodlarga bo`lish qabul qilingan. Hozirgi paytda EHMning 4 avlodi mavjud bo`lib, 5-avlod mashinalarini loyihalash ishlari olib borilmoqda. Birinchi avlod EHMlari (1950-1960 yy) elektron (radio) lampali elementlar asosida yaratilgan bo`lib tezkorligi sekundiga 10-20 ming amalni tashkil qilar edi. Ularni o`lchami, massasi va elektr energiyasiga hamda xizmatchi injener-texnik, operator, programmachilar soniga talabi juda katta, xotira sig`imi cheklangan, to`gri ishlashiga ishonch kamroq edi. Respublikamizda foydalanilgan, birinchi avlod EHMlariga M-3, Minsk-1, Minsk-12, Minsk-14, BESM-2, "Strela", M-20, "Ural- 1" kabilarni misol keltirish mumkin. Ikkinchi avlod EHMlarining (1960-1970 yy) lampa o`rnida yarim o`tkazgichli diodlar va tranzistorlardan iborat elementlar bazasida yaratilishi tegishli EHMlar o`lchamlarini, massasini, iste`mol quvvatini kamaytirish bilan birga ularning amallarni bajarish tezkorligini, ishonchliligini oshirdi. Xotira sig`imi va kiritish-chiqarish imkoniyatlarini kengaytirish hamda rivojlangan-takomillashgan programma ta`minotiga ega bo`lishini ta`minladi. Bunday EHMlarning ikkinchi avlodiga quyidagi mashinalarni misol keltirish mumkin: Minsk-22, Minsk-32, Ural-14, Razdan-3, M-220, BESM-6, Mir, Nairi va boshqalar. Ushbu mashinalar texnik jihatdan takomillashtirildi. Ularda masalalarni programmalashtirishdek o`ta mehnattalab jarayonlarni amalga oshiruvchi matematik- programma tuzuvchilar mehnatini jiddiy

www.arxiv.uz kamaytirish imkoniyatini yaratuvchi avtomatik programmalashtirish ham takomillashtirilib borildi - algoritmik tillar qo`llanila boshlandi. Uchinchi avlod EHMlarning (1970-1980 yy) element bazasini integral sxemalar (IS) tashkil etadi. IS funksional tugallangan blokdan iborat bo`lib, o`zining mantiqiy imkoniyatlari bilan ancha murakkab tranzistorli sxemaga ekvivalentdir. Integral sxemalarni ishlatish tufayli mashinalarning texnik va ekspluatatsion xarakteristikalarini bir qadar yaxshilashga erishish mumkin bo`ldi. Jumladan, uchinchi avlod EHMlarining tezkorligi, xotira sig`imi,ishonchlilik darajasi ahamiyatli darajada oshganligi hamda elektr quvvatini iste`mol qilish hajmi , massasi, o`lchami kamayganligi o`ta muhimdir. Ushbu avlod EHMlari konstruksiya jihatidan namunali modullardan tashkil topgan bo`lib, ular elementlarning juda zich joylashtirilishini, turli xalaqitlardan himoya qilinishini hamda mexanik va iqlimiy ta`sirlarga nisbatan chidamli bo`lishini ta`minlaydi. EHMlarning matematik ta`minoti yanada takomillashtirildi va mashinani samarali ishlashini ta`minlaydigan operatsion tizimlar keng qo`llanila boshlandi. Bunday mashinalarga kichik tizimli (SM) va yagona tizimli (YES) EHM oilalarini keltirish mumkin. Shaxsiy EHMlardan tortib o`ta tezkor super EHMlaru-hisoblash tizimlarining uzundan-uzun ro`yxatini tashkil etgan to`rtinchi avlod mashinalarining yaratilishi hisoblash texnikasi taraqqiyotida katta ahamiyatga molik bo`lgan yana bir ulkan qadam bo`ldi. Ushbu avlod mashinalarining texnologik asosi katta integral sxemalar (KIS) va juda katta integral sxema (JKIS)li elementlarni qo`llashga asoslangan bo`lib, ulardagi birgina yarim o`tkazgichli kristalda imkoniyatlari

www.arxiv.uz bo`yicha oddiy ISlarga ekvivalent bo`lgan bir necha yuz sxemalar joylashtiriladi. KISlarning integratsiyasi yuqori darajada bo`lishi elektron apparatlarni joylashtirish zichligini yanada oshirishga, uning ishonchligini, tezkorligini orttirishga, narxini arzonlashtirishga imkon beradi. To`rtinchi avlod EHMlarini yaratish jarayonida shuningdek insonning mashina bilan o`zaro aloqasi, mashina resurslarini vaqt bo`yicha taksimoti, uzoq masofadan boshqarish, chet tashqi qurilmalarni takomillashtirish kabi masalalarga ham yetarlicha ahamiyat berildi. Shuningdek ushbu avlod mashinalari hisoblash texnikasidan foydalanishning yangi texnologiyasiga yo`l ochib berdi. EHMlar hisoblash komplekslari va tarmoqlariga birlashtirila boshlandi. Hisoblash komplekslari bir-biridan uzoh joylashmagan bir turli yoki bir turli bo`lmagan bir necha EHMlardan tashkil topadi. O`z navbatida bir-biridan yuzlab, minglab kilometr masofada joylashgan hisoblash komplekslarini va alohida mashinalarni birlashtirish natijasida EHM tarmoqlarini yaratish imkoniyatlari tug`ildi. Ularda rivojlangan operatsion tizimlar ishlatila boshlandi. Real vaqt doirasida masalalarni yechish imkoniyati yaratildi. Hozirgi paytda 90-yillarning oxirlari va XXI asrning dastlabki o`n yilliklarida ishlab chiqiladigan va foydalaniladigan hisoblash quvvati va ishlatilishi imkoniyatlari bo`yicha tengi bo`lmagan EHMlarning beshinchi avlodini loyihalash ishlari nihoyasiga yetkazilmoqda. Xulosa qilib aytganda, beshinchi avlod EHMlari jamiyatga sezilarli ta`sir ko`rsatadi. Eng avvalo insonni intelektual imkoniyatini

www.arxiv.uz kengaytiruvchi vosita sifatida muhim ahamiyat kasb etadi va barcha faoliyat sohalarida mehnat unumdorligini oshirishga ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Shaxsiy kompyuter turlari, asosiy va qo`shimcha qurilmalari. Shaxsiy elektron hisoblash mashinasi (SHEHM) jamiyatni kompyuterlashtirish, axborotlashtirishning bosh vositasi va hisoblash texnikasining eng istiqbolli avlodi sifatida 70 -yillar oxiri va 80 - yillarning o`rtalarida kichik EHMlar negizida vujudga keldi - yaratildi. Shaxsiy EHM terminining kelib chiqishi jahon bozorida AQShning IBM firmasida "Personal Computer" nomli kichik EHMning yaratilishi bilan bog`liq. Shaxsiy EHMning dastlabki avlodlari 8-razryadli katta integral sxemali (KIS) mikrosxema, mikroprotsessor komplektlari asosida hurilgandir. Shaxsiy EHMning muvaffaqiyatlari uni ishlab chiqarishni kengaytirish va yangi takomillashgan, keng ishlatish imkoniyatlariga ega bo`lgan modellarini yaratishga olib keldi. Hozirgi paytda SHEHM modellari asosan 16, 32 va 64 razryadli KIS va juda katta integral sxemali (JKIS) komplektlar asosida qurilmokda. Shaxsiy EHM bir vaqtni ng o`zida bir shaxsning ishlashiga mo`ljallangan bo`lib, ommaviy ravishda foydalaniladigan va boshka EHMlardan arzonligi, kichik sig`imliligi, yengilligi, juda ham ishonchli ishlashi, tarkibiy qismlarini o`zgartirish osonligi, rivojlangan

www.arxiv.uz muloqot vositalariga egaligi, xotira sigimi kamida 64 Kbayt bo`lganligi kabi belgilar bilan farq qiluvchi axborotlarni qayta ishlash vositasidir. Shaxsiy EHM asosan quyidagi qurilmalardan tashkil topadi: - displey (monitor); - klaviatura; - sistemali blok. Bundan tashqari qo`shimcha qurilmalar: printer, skaner, modem, sichkoncha, plotter va boshka qurilmalar ulanishi mumkin.

www.arxiv.uz IBM PC kompyuteri tarkibiy qismlarining vazifalari. Mikroprotsessor. Mikroprotsessor programmalarning ishlashini ta`minlaydi va kompyuterning boshqa qurilmalari ishini boshqaradi. U kompyuterning tezligini ta`minlaydi. IBM PC kompyuterlarida odatda Intel firmasi va unga muvofik boshqa firmalarning mikroprotsessorlari o`rnatiladi. Kompyuterlar mikroprotsessor turlari bilan farqlanadi. Mikroprotsessorlarning Intel - 8088, 80386, 80286, 80386 Sx, 80486, Pentium kabi turlari mavjud. Dastlabki kompyuterlar Intel - 8088 asosida qurilgan bo`lib, ularning ishlash tezligi juda sekin edi. Intel - 80286, 80386 mikroprotsessorlari ham keyingi turlarga nisbatan tezligi sustligi sababli hozirgi kunda ishlab chiqarilmayapti. 1993 yildan boshlab Intel - Pentium asosidagi Pentium Pro mikroprotsessori o`rnatilgan kompyuterlar ham sotila boshlandi. Pentium Pro ning amallarni bajarish chastotasi 150 Mgs bo`lib, uning Pentium- ga nisbatan ishlash tezligi 40% ga ko`prokdir. 1991 yildan boshlab IBM, MOTOROLA, Fire Power va boshqa firmalar birgalikda Power PC mikroprotsessorini ishlab chiqishga kirishdi va bu borada muvaffaqiyatga erishdi. Shunday bo`lsada, Pentium narxining arzonligi va ko`pgina imkoniyatlari bilan foydalanuvchilarni o`ziga ko`prok jalb qilmokda. NOTEBOOK lar 120 MGs li Pentium mikroprotsessorlari asosida ishlamoqda.

www.arxiv.uz Pentium mikroprotsessorlaridan murakkab hisoblar va tasvirlar uchun foydalangan maqsadga muvofiq. Oddiy ishlar uchun esa mikroprotsessorlarning dastlabki turlaridan foydalanish mumkin. Operativ xotira Operativ xotira o`zida kompyuterda ishlayotgan programma va ma`lumotlarni saqlaydi. Ma`lumotlar doimiy xotiradan operativ xotiraga ko`chiriladi, olingan natijalar zarur holda diskka qayta yoziladi. Odatda Intel-8088 protsessorli shaxsiy kompyuter 1 Mbayt hajmdagi operativ xotiraga ega. Intel-80286 5 Mbayt, Intel-80386 16 Mbaytgacha operativ xotira bilan ishlaydi. Klaviatura IBM PC klaviaturasi foidalanuvchi tomonidan ma`lumotlarni kompyuterga kiritishga mo`ljallangan qurilmadir. Tugmachalar soni va joylanishi turli xil kompyuterlarda har xil bo`lishi mumkin,lekin ularning vazifasi o`zgarmaydi. IBM PC klaviaturalari 2 xilda ishlab chiqariladi: kichik - 83 ta va katta - 101 ta tugmachaga ega bo`lgan klaviaturalar. Katta klaviatura ishlashga juda qulay. Katta va kichik harflarni kiritish tartibi Katta xarflarni hamda yukori registrdagi belgilarni kiritish uchun [SHIFT] tugmachasidan foydalanish mumkin. Masalan, kichik "a" harfini kiritish uchun "A" tasvirlangan tugmacha bosiladi. Katta "A" harfini kiritish uchun [shift] tugmachasini bosgan holda,"A" tugmachasini bosish kerak. [Caps Lock]-tugmachasi bosh harflarda

www.arxiv.uz ishlashni ta`minlaydi. Bosh harfli matlarni kiritishda bu juda kulaydir. [Caps Losk] takror bosilsa,bosh harflarda ishlash rejimi bekor qilinadi. [CAPS LOCK] rejimida [Shift] tugmachasi kichik harflar rejimini beradi. Kirill alifbosidan lotin alifbosiga o`tish IBM PC kompyuterlarida boshqa alifboga o`tishni maxsus klaviatura drayverlari (kiritish-chiqarishni boshqaruvchi programmalar) bajaradi. Bu programma odatda kompyuter ish boshlash jarayonida qo`yiladi va operativ xotirada joylashgan bo`ladi. Bu programmaning vazifasi klaviaturadagi tugmachalar bosilishini qayd qilish va mos belgilarni MS DOS operatsion sistemaga uzatishdan iborat. Klaviatura drayverlari yaratilganda bir alifbodan boshqasiga o`tishni taminlash uchun malum tugmachalar majmui bosilishi nazarda tutilgan bo`ladi. Shuning uchun tugmachalarning malum majmui bosilgandan so`ng klaviatura drayveri boshqa alifbodagi belgilarni kompyuterga uzatadi. Ba`zi drayverlar kirill alifbosiga o`tish uchun [CapsLock] dan, ba`zilari ikkala [Shift]dan yoki [Strl] va [Alt] tugmachalaridan foydalanadi. Klaviaturaning maxsus tugmachalari Klaviaturada alifbo, raqamli va tinish belgili tugmachalaridan tashqari boshqa maxsus tugmachalar ham mavjud:

www.arxiv.uz - [Enter] tugmachasi (ba`zi bir klaviaturalarda [Return] va [CR]) satr kiritilishini tugaganligini bildiradi. Masalan, MS DOS komandalarining kiritilishi uchun har bir komanda [Enter] tugmachasining bosilishi bilan tugallanishi kerak. "Enter" so`zining ma`nosi kirishdir. - [Del] tugmachasi, to`liq "delete" so`zidan olingan bo`lib, olib tashlash ma`nosini bildiradi va kursor ko`rsatayotgan belgini olib tashlash uchun ishlatiladi. - [Ins] tugmachasi ("insert" so`zidan olingan bo`lib, surish ma`nosini bildiradi) belgilarni kiritishda surish rejimidan almashtirish rejimiga o`tishni ta`minlaydi. - [Backspase] (yeki [Enter] ustidagi chapga yo`nalgan chizik) tugmachasi kursordan chapdagi belgini o`chiradi. - [(], [(], [(], [(], [Home], [End], [PgUp], [PgDn] tugmachalari kursorni boshqarish tugmachalari deyiladi. Qoidaga ko`ra, bu tugmachalarning bosilishi kursorni mos yo`nalishda (Home - satr boshiga, End - satr oxiriga) surilishiga va matnni "varaqlashga" (PgUp - orqaga, PgDn - oldinga) olib keladi. - [Num Lock] (rakamlar rejimi) tugmachasi bosilgan holda, klaviaturaning o`ng tomonida joylashgan 1 - 9,0 raqamlaridan foydalanish mumkin, aks holda [(], [(], [(], [(], [Home], [End], [PgUp], [PgDn], [Ins] va [Del] tugmachalari ishlaydi. - [Esc] tugmachasi komandani bekor qilish, programmadan chiqish uchun foydalaniladi.

www.arxiv.uz - [F1] - [F12] funksional tugmachalar turli maxsus amallarni bajarish uchun zarur. Ularning vazifasini bajarayotgan programma belgilaydi. - [Ctrl] va [Alt] maxsus tugmachalar vazifasini o`zgartiradi. Bu tugmachalar boshqa tugmachalar bilan birgalikda programma ishiga ta`sir ko`rsatadi. - [Print Screen] - tugmachasi ekrandagi tasvirni printerga chiqaradi. - [Break] - tugmachasi programma ishini to`xtatish uchun ishlatiladi. Disketalar Disketalar malumotlarni bir kompyuterdan ikkinchisiga o`tkazish va malumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Asosan 5,25 va 3,5 dyuymli disketalardan foydalaniladi. 5,25 (133 mm) dyuymli disketalar hajmiga ko`ra turlicha bo`ladi: 180, 360 (Double Side/Double Density, DS/DD) Kbayt va 1,2 (Double Side/High Density, DS/HD), 2 Mbayt. 1,2 Mbaytli disketalar maxsus magnit qoplamaga ega. Shuning uchun ularni 360 Kbaytli disklarni o`qish qurilmasida o`qish mumkin emas. Ular maxsus disk o`qish qurilmasida o`qiladi. Ular 360 Kbaytli disketalarni ham o`qiy oladi. 360 Kbaytli disketalar ichki tirqishida qora tusdagi xalqachaga ega. 3.5 dyuymli (89 mm) disketalar hajmi 0.72, 1.44, 2 va 2.88 Mbayt. Ular ishonchliroq, chunki qattik plastmass qobiq ichida joylashgan. Xozirgi kunda 3.5 dyuymli disketalar kengrok tarqatilgan. 5.25 dyuymli disketalarning maxsus himoya tirqishi bor, agar u berkitilsa, disketaga malumot yozish mumkin bo`lmaydi. 3.5 dyuymli disketalarda bu vazifani disketa pastki chap qismida joylashgan maxsus tugmacha bajaradi. 360 Kbaytli disketa 2 intervalda bosilgan 200 betli

www.arxiv.uz malumotni saqlashi mumkin. 5.25 dyuymli disketalarni ehtiyotlik bilan ishlatish lozim, ochiq kismlariga kul tekkizmaslik maxsus konvertlarga saqlanishi zarur. Programmalar kundan-kunga murakkablashishi va hajmi oshish bilan ularni saqlash uchun maxsus disketlar yaratilish zarurati tug`iladi. Shuning uchun lazerli CD-ROM disklari yaratildi. Ularning hajmi 650 Mbaytgacha. Hozirgi kunda ular katta hajmdagi programmalarni, video va ensiklopedik malumotlarni saqlashda keng qo`llanilmoqda. Disket turlari 5,25 (DD) 5,25 (DD) 5,25 (HD) Yo`lakchalari 40 80 80 Yo`lakchadagi sektorlar 9 10 15 Sektorlar soni 720 1600 2400 Hajmi 360 Kbayt 800 Kbayt 1,2Mbayt ----------------------------------------------------- Disket turi 3,5 (DD) 3,5 (HD) 3,5 (HD) Yo`lakchalari 80 80 80 Yo`lakchadagi sektorlar 9 18 36 Sektorlar soni 1440 2880 5760 Hajmi 720 Kbayt 1,44 Mbayt 2,88Mbayt Qattiq disk

$www.arxiv.uz Qattiq magnit disk kompyuterda ishlanadigan programmalar va malumotlarni doimiy saqlash uchun qo`llaniladi.Ular operatsion sistema programmalari, tahrirlagichlar, programmalash sistemalari amaliy programmalar, malumotlar va hokazolar. Qattiq disklarning hajmi turlicha bo`ladi: IBM PC XT da-20 Mbayt, IBM PC ATda 40Mbayt, 80386SX, 80386DX, 80486SX mikroprotsessorli kompyuterlarda - 110- 120 Mbaytgacha, 80486DX da 120-540, 640, 850 Mbaytgacha. Murakkab ishlar uchun, katta hajmli malumotlar uchun 1-2 Gbaytli va bundan yuqori hajmdagi qattiq disklar mavjud. Zarur holda qattiq diskni kattaroq hajmdagisiga almashtirish yoki bir necha diskdan foydalanish mumkin. Monitor Shaxsiy kompyuterning monitori (displey) ekranga matnli va grafikli malumotlarni chiqarish uchun xizmat qiladi. U ikki xil rejimda ishlashi mumkin: matnli va grafik. Matnli rejimda displey ekrani shartli ravishda 80 ta ustun 25 satrga bo`linadi. Shu maydonning ixtiyoriy joyida belgilar tasvirlanadi. Bu belgilar katta va kichik lotin harflari, sonlar va yordamchi belgilar - ~ ! @ # $ % ^ & * ( ) - + = ; : \ { / } ? " bo`lishi mumkin. Grafik rejimda ekranga matnli ma`lumotlardan tashqari rasm va grafik tasvirlar xam chiqariladi. Bunda belgi ixtiyoriy shrift va o`lchamga ega bo`ladi. Bu rejimda ekran nuktalar to`plamidan iborat bo`ladi. Masalan, 640x200 imkoniyatli monitor ekranda gorizontaliga 640 va vertikaliga 200 nuqtani tasvirlaydi. Nuqtalar soni oshishi bilan tasvir sifati oshadi.$

www.arxiv.uz Quyidagi keng tarqalgan monitor turlari tafsilotlarini keltiramiz: MDA - oq-qora, matnli - 80x20,2 ta rang, grafikli - 640-200, 2 ta rang CGA - rangli, matnli 80x25, 16ta rang, 320x200, 4ta rang, grafikli - 640x200, 2ta rang Hercules - oq-qora, matnli - 80x25 2ta rang, grafikli - 720x348 2 ta rang EGA - rangli, matnli - 80x25; 16ta rang, 80x43; 16ta rang, grafikli - 640x350; 16 ta rang VGA - rangli, matnli - 80x25, 16ta rang, grafikli - 640x480, 16ta rang SVGA - rangli, matnli - 80x25, 16ta rang, grafikli - 800x600, 16 ta rang Hozirgi kunda IBM PC kompyuterlari asosan SVGA monitorlari bilan, NOTEBOOK lar esa suyuq kristalli monitorlar bilan ta`minlangan. Printerlar Printer - ma`lumotlarni qog`ozga chiqaruvchi qurilma. Barcha printerlar matnli ma`lumotni, ko`pchiligi esa rasm va grafiklarni ham qog`ozga chiqaradi. Rangli tasvirlarni chiqaruvchi maxsus printerlar ham bor. Printerlarning quyidagi turlari mavjud: ignali, siyohli va lazerli. Ignali printerlar - keng tarqalgan printerlar turi. Uning ishlash qoidasi quyidagicha: printerning yozish boshchasida vertikal tartibda ignalar joylashgan. Boshcha yozuv satri bo`ylab harakatlanadi va ignalar kerakli daqiqada bo`yalgan lenta orqali qog`ozga uriladi va natijada qog`ozda belgi yoki tasvir paydo bo`ladi. Ignali printerlar tezligi bir bet uchun 10 sekunddan 60 sekundgacha.

www.arxiv.uz Siyohli printer sifati lazerli printerga yaqin va narxi ham arzon. Siyohli printer shovqinsiz ishlaydi. Shuning uchun hozirgi kunda ko`pchilik undan foydalanayapti. Tezligi bir bet uchun 15 dan 100 sekundgacha. Lazerli printerlar bosmaxona sifat darajasiga yaqin sifatli yozuvni ta`minlaydi. U ishlash nuqtai nazaridan nusxa ko`chiruvchi kseroksga yaqin, bunda faqat bosuvchi baraban kompyuter komandasi yordamida elektrlanadi. Bo`yok donachalari zarblanib barabanga yopishadi va tasvir hosil bo`ladi. Tezligi bir bet matn uchun 3 dan 15 sekundgacha. Rasm uchun ko`prok, katta rasmlar uchun 3 minutgacha vaqt talab qiladi. Hozirgi kunda minutiga 15-40 betgacha chop etadigan lazerli printerlar mavjud.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ғуломов С.С., Шермухамедов А.Т., Бегалов Б.А. Иқтисодий информатика. Т .: " Ўзбекистон ", 1999.- 164-206 б етлар . 2. Информатика. Учебник.- 3-е изд.,перераб .- М.:Финансы- статистика, 1999.- 119-201 бетлар. 1. Информатика. Базовый курс./ Симонович С.В. и др. Спб.:изд.: Питер, 2000.- 39-92 бетлар. 2. Глушаков С.В.,Мельников И.В. Персональный компьютер. Учебный курс.-Харьков : Фолио: Ростов Н/Д: Феникс: 2000.- 5-29 бетлар. 1. Фигурнов В.Э. IBM PC для пользователей. Краткий курс. Москва : Инфра, 1996 . - 16-51 бетлар. 2. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Shaxsiy kompyutеrlarning dasturiy ta`minoti va ularning rivojlanish tеndеntsiyalari. Windows opеratsion tizimi

Boshqaruvning rivojlanish bosqichlari va kibеrnеtik asoslari

Shaxsiy kompyuterning dasturiy ta`minoti. Operatsion tizimlar va ularning tasniflanishi

Axborot texnologiyasining aniqlanishi va rivojlanish bosqichlari axborot tizimlari va texnologiyalari orasidagi bog’lanish

Shaxsiy kompyuterlarning interfeyslari