Pascalda modulli dasturlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

695 KB

Ko'chirib olish

Pascalda modulli dasturlash Reja: 1. Pascal dasturlashtirish tilining modullari 2. Pascal tilining grafik imkoniyatlari 3. Pascal tilida shakllarni buyash usullari 4. Pascal tilining grafik rejimida matnlar hosil qilish

Pascal tilining modullari Pascal tilining xususan Turbo Pascal (TR) dasturlashtirish tilining shunday imkoniyatlari mavjudki, foydalanuvchilar o’zi yoktirgan protsedura va funktsiyalar to’plamini ixtiyoriy dasturlarda ishlatishi mumkin. Bu to’plamni esa maxsus fayl ko’rinishida kompyuter xotirasiga saqlab qo’yib, O’nga ixtiyoriy vaqtda va dasturda murojaat qilishi mumkin. Pascalda bu to’plam modul deb yuritiladi. Standart modullar Pascal tilining ijodkorlari tamonidan yaratilgan bo’lib, ular IBM va O’nga turdosh kompyuterlarining deyarli barcha funktsiyalarini ishlatishga imkon beradigan protsedura va funktsiyalardan tashkil topgan. Pascal dasturlashtirish tilida quyidagi standart modullar ishlatiladi: System – o’zida standart protsedura va funktsiyalarni saqlaydi. Bu modul TR yuklangandan avtomatik ishga tushadi va O’nga alohida murojaat etish shart emas, ya‘ni bu modulni e‘lon qilish shart emas. Dos – MS DOS tizimining vositalarini ishlatish imkonini beradi. Crt – IBM va O’nga turdosh kompyuterlarining ekrani, klaviaturasi, dinamikasi (tovush chiqarish vositalari) bilan ishlash imkonini beradi. Graph – Kompyuterda chizmalar, grafiklar va tasvirlar hosil qilish bo’yicha to’zilgan protsedura va funktsiyalarni o’zida saqlaydi, ya‘ni TRda grafiklar bilan ishlash imkonini beradi.

Printer – Printerni boshqarish imkonini beradi . Overlay – Kompyuter xotirasidan optimal foydalanish imkonini beradi. Yuqorida keltirilgan modullarni ishlatish uchun program operatoridan so’ng uses kalitli so’zi yoziladi. Masalan: Program dastur 1; Uses crt,graph,dos; Kompyuter ekrani har xil axborotlarni chiqarish ugun crt -modulidan foydaliniladi. Bu modulda quyidagi operator, funktsiyalar va protseduralar mavjud: Clrs с r – ekranni tozalab, Kursorni ekranning chap yuqoriga burchagiga chiqaradi. Textcolor(color) – matnga rang beradi Gotoxy(i,j) -ekrandagi i-qator va j-ustO’nga Kursorni utkazadi Write(s) -s qatorga Kursor (turgan)ni utkazadi va matnni chiqaradi Insline -Kursor turgan qatorni belgilardan tozalaydi Delay(n) -dastur bajarilishini n millisekundga tuxtatib turadi Sound(m) -dinamikni oldindan berilgan m chastotada ishlashini taminlaydi Window(x1,y1,x2,y2) -kompyuter ekranida matn uchun oyna hosil qiladi. Bu yerda (x1,y1) oynaning chap yuqori burchagi, (x2,y2) oynaning O’ng pastki burchagi koordinatalari

Textbackgrount(color) -oyna rangini o’zgartirish agarda textcolor va textbackgrount funktsiyalari argumentlariga «+» belgisi orqali ikkita rang yozsak bu ranglar yonib-uchib (margat qilib) turadi. Masalan: textcolor(blue+blink) matn kuk rangda jimirlab turadi. Pascal tilining grafik imkoniyatlari Ko’p dasturlash tillarida bo’lgani kabi Pascal dasturlash tilida ham grafiklar chizish mumkin. Pascal tilida ham grafik rejimi, operatorlari mavjud. IBM PC va shu kompyuterlarga turdosh kompyuterlarda Turbo Pascal tizimi ishlatiladi. Turbo Pascal ning grafik imkoniyatlarini ko’rib chiqamiz. Pascal tilida grafik holatiga (rejimiga) o’tish uchun Graph modulidan va InitGraph xizmatchi so’zlaridan foydalaniladi, ya‘ni shu operatorlardan keyin Pascal tilining grafik operatorlarini ishlatish mumkin. InitGraph funktsiyasining umumiy ko’rinishi quyidagicha: InitGraph(gd, gm, path); bu yerda gd-graph driver drayver nomeri, gm- graph mode rejim nomeri, path- drayverlarni saqlab turuvchi faylga o’tish yo’l. Agar drayverlar joriy katalogda bo’lsa path xizmatchi so’zi o’rniga ‘ ‘ bushlik belgisi quyiladi. Ko’pincha gd ning qiymati 0 (nol) deb olinadi va gd:=detect; deb olinadi.

CloseGraph xizmatchi so’zi bilan grafik rejimdan chiqiladi va matnli rejimga o’tiladi. Graph holatida ekranda oddiy grafik holati o’rnatiladi, bunda ekran xajmi (0-640)x(0-480) nuqtadan iborat bo’ladi. Agar ekranni koordinata tekisligi deb karasak chap yuqori burchak koordinata boshi bo’ladi, ya‘ni 1-rasmdagidek. Х =(0-640) 0,0 У =(0-480) 1-rasm

Kompyuter ekranida nuqta va turli xil Chiziqlar hosil qilish quyidagi funktsiya, protsedura va operatorlar ishlatiladi line(x1,y1,x2,y2) - operatori (x1,y1) nuqtadan (x2,u2) nuqtalar orasida to’g’ri Chiziq chizadi, bu yerda Line operator x1,x2,u1,u2 o’zgaruvchilar butun (integer) bo’lishi shart LineTo(x,y) operatori orqali joriy nuqtadan (x,u) nuqtagacha to’g’ri Chiziq chiziladi. Agar xech qanday chizma chizilamagan bo’lsa, (0,0) nuqtadan (x,u) nuqta orasida to’g’ri Chiziq chiziladi. Masalan: Ekranning yuqori chap burchagidan quyi O’ng burchagiga to’g’ri Chiziq chizish uchun LineTo (640, 480) operatorini yozish kerak Aylana chizish operatorining umumiy ko’rinishi Circle(x,y,R), bu yerda (x,u) aylana markazi, R-aylana radiusi Arc(x,y,z,t,R) –operatori yoy chizadi, bu yerda (x,u) markaziy nuqta, z- yoyning boshlangich burchak nuqtasi, t- oxirgi burchak nuqtasi, R-yoy radiusi. PieSlice(x,y,z,t,R) operatori, orqali (x, u) markazi, R radiusli t burchaqli sektor chizish mumkin Ellipse(x1,y1,x2,y2,z1,z2) –ellips va ellipsli yoy chiziladi. Bu yerda (x1,u1) ellipsning markazi, x2 va u2 burchak kattaligi, z1 va z2 kichiq va katta radiuslar Rectangle(x1,y1,x2,y2); -(x1,y1) yuqori chap va (x2,y2) paski O’ng uchlarga ega bo’lgan to’g’ri to’rturchak chizadi

Drawpoly(qm); - uchlarining soni k ta bo’lgan va uchlarining koordinatalari berilgan massiv m bo’lgani ko’pburchak chizadi SetColor(n)- Chiziqlarni rangli chiqishini ta‘minlaydi. Bu yerda n rangning nomeri Setbkcolor(n);- fonni ranglash funktsiyasi Ranglar quyidagicha nomerlanadi; Black- qora =0 Blue- ko’k =1 Green- yashil =2 Gyan- ochiq ko’k(fero’za) =3 Red- qizil =4 Magente- gulovi =5 Brown- malla =6 LightGray- kulrang =7 DarkGray-o’ tkir kulrang =8 LightBlue- havo rang =9 LightGreen- tiniq yashil =10 Lightgyan- tiniq fero’za =11 LightRed- tiniq qizil =12 LightMegenta- tiniq gulovi(malina) =13

Yellow- sariq =14 White- oq =15 Misol: Markazi (90,90) raduisi 70 bo’lgan aylana chizish dasturi: program aylana; uses graph;{grafik modulini qo’shish} var gd,gm:integer; begin gd:=detect; initgraph(gd,gm, ’ ’); circle(90,90,70); readln; closegraph; end. Pascal tilida shakllarni buyash usullari SetFillStyle(style,color);- shakllarni ranglash va buyash usulini o’rnatadi. Buyash usuli style 0 dan 12 gacha qiymat qabul qiladi va ular quyidagilar: 0 – sohani fon rangi bilan tuldirish

$1 – sohani berilgan rang bilan tuldirish 2 – kalin gorizantal Chiziqlar bilan tuldirish 3 – ingichka ogma Chiziqlar bilan tuldirish 4 – yugon ogma Chiziqlar bilan tuldirish /// 5 –yugon ogma Chiziqlar bilan tuldirish \\\ 6 – ogma yo’llar bilan tuldirish 7 – to’rtburchaqlar bilan tuldirish 8 – ogma to’rtburchak bilan tuldirish 9 – zich ogma shtirxlar bilan tuldirish 10 – kam nuqtalar bilan tuldirish 11 – ko’p nuqtalar bilan tuldirish 12 – foydalanuvchi aniqlaydigan buyash usuli. Bu raqamlar o’rniga usullarning inglizcha so’zlarini yozsa ham bo’ladi. Masalan: Setfillstyle(close dot fill,lihgtred) yoki setfille style(11.12), yani teng kuchli. Quyidagi operator, protsedura va funktsiyalar orqali shakllar chizish mumkin.$

Bar(x1,y1,x2,y2) - joriy rang va shtirxlar bilan to’g’rito’rtburchak chizish. Bar3d(x1,y1,x2,y2,depth,top) –joriy rang va tuldirish usuli bilan parallilepid chizadi. Depth –paralilepid chuko’rligi. Top – o’zgaruvchining qiymati rost bo’lsa paralilepid yuqori qismi (yo’zi) chiziladi aks holda chizilmaydi. Fillellipse(x,y,f1,f2) - ranglangan elleps chizadi. f1- elepsning eni, f2-elepsning balandligi. Fillpoly(n,k) -rangli ko’pburchak chizadi. n- ko’pburchak uchlari soni, k-ko’pburchak uchlari koordinatalari berilgan massiv. Floodfill(x,y,border) –joriy rang va buyash usulida border ko’rsatilgan rang bilan chegaralangan sohani buyab beradi. x,y – sohadagi ixtiyoriy nuqtadagi koordinatasi. 2-Misol Ekran kengligida to’g’ri to’rtburchak va uning ichida fero’za rangli ichida kizil rang bilan tuldirilgan eleps chizish dasturi quyidagicha bo’ladi. program ellipes; uses graph; var gd, gm: integer; begin gd:=detect;

initgraph(gd, gm, ‘ ‘ ); setfillstyle(7, blue); bar(0,0,getmaxx, getmaxy); setcolor(3); setfillstyle(11, lightred); setfillstyle(11,lightred); fillellipse(getmaxx div 2, getmaxy div 2, 200,90); readln; closegraph; end. Yuqorida keltirilagan operatorlar va yordamchi so’zlardan foydalanib, to’g’ri chiziq, aylana, yoy, ellips, ellipsli yoy chizish dasturini keltiramiz. Bu dastur Turbo Pascal tizimida quyidagi ko’rinishda bo’ladi. program mashq3; uses graph; var x,y,r:integer; begin initgraph(x,y, ' ');

setcolor(9); lineto(640,480); setcolor(12); line(500,200,200,400); setcolor(4); circle(325,225,200); setcolor(5); arc(325,225,0,180,100); setcolor(6); pieslice(220,300,90,280,50); setcolor(15); ellipse(200,100,0,360,30,50); setcolor(13); ellipse(300,100,0,180,50,30); readln; closegraph; end. Ushbu dasturni Turbo Pascal tizimida kiritilgandan so’ng natija oladigan bo’lsak ekranga 1-rasmdagi chizmalar chiqadi.

1-rasm Pascal tilining grafik rejimida matnlar hosil qilish Grafik rejimida harflarni chizib matn yozish uchun quyidagi protsedura va funktsiyalardan foydalaniladi; Settextstyle(font, derection, size); - joriy shriftni o’lchami va yo’nalishini belgilaydi. Bu yerda font shrift turi, derection, matn yozilish yo’nalishi, size esa shrift o’lchami. Settextjustify(horiz,vert);- matnni gorizontal va vertikal yozilishi bo’yicha tekislash vazifasini bajaradi. OutTextxy(x,y,Textstring); - textstring matnni (x,u) koordinatali nuqtadan boshlab yozadi.

Grafikli rejimda kompyuter ekraniga «Kompyuter olami» matnini chizish dasturini misol sifatida keltiramiz. program grafikmatn; uses graph; var gd, gm:integer; begin gd:=detect; initgraph(gd,gm, ‘ ‘); if graphresult<> grok then halt(1); setfillstyle(1,7); bar(0, 0, getmaxx,getmaxy); settextjustify(1,1); settextstyle(4,1,8); setcolor(0); outtextxy(getmaxx, div 2, getmaxy div 2, ‘kompyuter olami’); setcolor(2); outtextxy(getmaxx, div 2+2, getmaxy div 2+2, ‘kompyuter olami’); setcolor(4); outtextxy(getmaxx, div 2+4, getmaxy div 2+4, ‘kompyuter olami’);

Adabiyotlar ro’yxati: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон келажаги буюк давлат. “Ўзбекистон”, 1992 2. Каримов И.А. Ислоҳотларни амалга оширишда қатъиятли бўлайлик. “Ўзбекистон”, 1996 3. «Иқтисодий информатика» С.С.Ғуломов ва бошқалар С.С.Ғуломовнинг умумий тахрири остида.-Т.: «Шарқ», 1999.- 546 б 4. “Ахборот тизимлари ва технологиялари”: Олий ўқув юртлари талабалари учун дарслик//Муаллифлар жамоаси: С.С.Ғуломов, Р.Х.Алимов, Х.С.Лутфуллаев ва бошк./; С.С.Ғуломовнинг умумий тахрири остида.-Т.: «Шарқ», 2000.- 592 б. 5. Аюпов Р.Х., Исмоилов С.И., Аюпов Х. Р. Хусусий компьютерларда ишлаш. “Microsoft Word 2000 матн муҳаррири”. – Т.: ТМИ, 2002. 124 бет 6. Марахимов А.Р., Ра ҳ мон қ улова С.И. “Интернет ва ундан фойдаланиш асослари.“ Ўқ ув қў лланма.-Т.:Тошкент давлат техника университети нашриёти, 2001.–176 б. 7. Ғ уломов С.С. ва бош қ алар. Ахборот тизимлари ва технологиялари – Т.: «Шар қ », 2000 8. Арипов М.М, Мухаммадиев Ж. . У “Информатика ва информацион технологиялар”. Ўқув қулланма. Тошкент шахри, 2005 йил. 9. Макарова “ Информатика “ Тошкент ш 2005 йил. 10. Эрматов Ш “Шахсий компьютерларнинг операцион тизимлари,курилмалари ва воситалари”. Тошкент 2007 йил.

O'xshashlar

Modulli dasturlash. Turli modullardan foydalanish. Modullarni yaratish

Modulli dasturlash. Amaliy dasturlardan masala echishda foydalanish

Dastur vositasining tashki tavsifi. Dasturlash usullari. Strukturali, modulli ob`ektga yunaltirilan dasturlash

Ob’ektli dasturlash asoslari ob’ektga yo’naltirilgan dasturlash (dasturlash)

Dasturlash tillari. Bеysik (paskal) dasturlash tili. Dasturlash tillarining turkumlanishi