logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Informatika va AT
  4. Operatsion sistemalar

Operatsion sistemalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52 KB
Ko'chirib olish
www.arxiv.uz Operatsion sistemalar Reja : 1. Operatsion sistemalar va ularning turlari. MS DOS OC ning tarkibi. 3. MS DOS ning boshlang`ich yuklanishi 4. Windows 9.x operatsion sistemalari, ularning imkoniyatlari va ishlash shartlari. 5. Windows ning asosiy elementlari, darchalar va menyu bilan ishlash. 6. Windows ning yordamchi programmalari. www.arxiv.uz Operatsion sistemalar va ularning turlari. Operatsion sistema (OS) kompyuter bilan foydalanuvchi o`rtasida muloqotni o`rnatadi, kompyuter asosiy qurilma manbalarini, qo`shimcha qurilmalarning ishini bajaradi. Operatsion sistema kompyuter ishga tushurilishi bilan yuklanuvchi dastur bo`lib, bu dastur foydalanuvchiga shaxsiy kompyuter bilan muloqot qilish vositasi bo`lib xizmat qiladi, uning barcha qurilmalari ishini boshqarish imkonini beradi. Operatsion sistema yordamida tezkor xotiradan foydalanish, disklardagi ma`lumotlarni o`qish, yoki axborotlarni disketlarga yozish, amaliy dasturlarni ishga tushurish va shu kabi turli ishlarni amalga oshiradi. Bundan tashqari quyidagi ishlarni ham amalga oshiradi: - disketlarni turli xilda formatlash; - disketlarda fayllarning joylashish jadvalini tashkil etish, ularni joylashtirish ishlarini, masalan nusxa olish jarayonlarini kuraylik . Nusxa olish dasturi ishi vaqtida bir necha o`nlab maxsus vaziyatlarga duch kelinishi mumkin, masalan axborotlarni o`qish yoki yozishdaga xatolik (disketdagi kerakli axborot joylashgan ba`zi yo`llarning ishdan chiqishi), disk yurituvchilarning ishga tayyor emasligi, (disk o`z o`rnida emas), nusxa olinayotgan fayl uchun diskda joy yo`qligi va h.k. Ana shu vaziyatlardan chiqish ishlarini bajarish va foydalanuvchiga bu xaqida kerakli xabar berib borishi kerak. Shunday qilib, operatsion sistemaning asosiy vazifasi foydalanuvchini uning bajarishi va umuman bilishi ham kerak bo`lmagan ana shu zerikarli xamda juda murakkab ishlardan xolis etish, kompyuter bilan muloqot qilishda qulayliklar yaratishdir. www.arxiv.uz Dunyoda juda ko`p kompyuter modellari bo`lib, ularning birortasi ham operatsion sistemasiz ishlamaydi. Operatsion sistema shunday programmaki, u kompyuter yoqilishi bilan foydalanuvchi bilan muloqotga keladi, kompyuterni boshqaradi, operativ xotira va magnitli disklardagi joylarni nazorat qiladi, lozim bo`lgan programma va komandalarning bajarilishini ta`minlaydi. OS programmalarni operativ xotiraga ko`chiradi, bu programmalarning talablarini bajarib, ishini ta`minlaydi. Programma vazifasini bajarib bo`lgandan keyin operativ xotirani undan tozalaydi, ya`ni foydalanuvchi ishlashi uchun operativ xotirada keng maydon yaratadi. Bu komandalar asosida foydalanuvchi diskni nomlash, fayllar nusxasini ko`chirish, ekranda kataloglar ketma-ketligini olish, ixtiyoriy programmalar, printer, displey bilan bevosita ishlash imkoniyatiga ega bo`ladi. Odatda IBM PC kompyuterlarida Microsoft Corporation firmasining MS DOS yoki uning variantlari (PC DOS, Novell DOS, Compact DOS va boshqalar) o`rnatiladi. IBM PC kompyuterlarida MS DOS, UNIX, OS/2, Windows 95 98, 2000, NT OClari ham ko`p qo`llaniladi. Apple Macintosh kompyuterlari uchun eng oxirgi OS sifatida SYSTEM 7.1 ishlatiladi. Bizlar birinchi navbatda MS DOS OC ni o`rganib chiqamiz. www.arxiv.uz Agar DOS foydalanuvchi bilan muloqotga tayyor bo`lsa, u xolda kompyuter ekranida quyidagi taklifnoma paydo bo`ladi: C:\>_ (yoki A>) - OSning komandalar satri Biror buyruqni kompyuterga kiritish uchun, uni dastlab klaviatura qurilmasidan terish va so`ngra &#34;Enter&#34; tugmachasini bosish lozim. DOS komandasi bajarilishi uchun dastlab mazkur komanda nomini va so`ngra qo`shimcha nomini kiritish lozim. Komanda yoki programmaning bajarilishini to`xtatish uchun &#34;Ctrl&#34; va &#34;Break&#34; tugmachalari bir vaqtda bosiladi, agar u yordam bermasa, Ctrl+Alt+Del tugmachalarni bosib DOSni qayta ishga tushirish kerak. Ba`zi hollarda oxirgi aytib o`tgan komanda yordamida ham kompyuterni ishga tushirish imkoniyati bo`lmay qoladi, u holda kompyuter old qismida joylashgan &#34;Reset&#34; tugmachasi bosiladi. MS DOS OC ning tarkibi MS DOS OC quyidagi qismlardan tashkil topadi: 1) BIOS (Base Input-Output System) kompyuterning doimiy xotirasida joylashgan. Uning vazifasi kiritish-chikarish bilan boglik bulgan OSning eng sodda va universal xizmatlarini bajarishdan iborat. Bu sistema kompyuter yoqilganda, uning xotirasi va qurilmalarini www.arxiv.uz ishlashini tekshiruvchi testni ham o`z ichida saqlaydi. Bundan tashqari, unda OS yuklovchisini chaqiruvchi programma joylashadi. 2) OS yuklovchisi juda qisqa programma bo`lib, u MS DOSli disketaning birinchi sektorida joylashadi va uning vazifasi MS DOSni qolgan 2 modulini o`qishdan iborat. 3) IO.SYS va MSDOS.SYS diskli fayllar. Ularni OS yuklovchisi xotiraga ko`chiradi va kompyuter xotirasida doimo saqlaydi. IO.SYS - BIOSning xotiradagi davomi hisoblanadi. MSDOS.SYS - DOSning yuqori darajadagi vazifalarini bajaradi. 4) MS DOSning buyruq protsessori foydalanuvchi kiritgan komandalarni qayta ishlaydi. Buyruq protsessori OS yuklanayotgan diskning COMMAND.COM faylida joylashadi. Foydalanuvchining &#34;ichki&#34; deb ataluvchi ba`zi komandalarini, ya`ni type, dir, copy kabilarni buyruq protsessori o`zi bajaradi. Qolgan tashqi komandalarni bajarish uchun mos programmani qidiradi, uni xotiraga ko`chirib, boshqarishni unga uzatadi. 5) MS DOSning tashqi komandalari - OS bilan birgalikda yuklanadigan alohida fayllardagi programmalardir, masalan format. Drayver qurilmalari MS DOSning kiritish-chiqarish sistemasini to`ldiruvchi va yangi qurilmalarning ishini ta`minlovchi maxsus programmalardir. Masalan, drayver yordamida kopyuter xotirasining qismi bo`lgan &#34;elektron disk&#34; bilan ishlash imkoniyati tug`iladi. Drayverlar nomi CONFIG.SYS faylida ko`rsatiladi. www.arxiv.uz MS DOSning boshlang`ich yuklanishi MS DOSning ta`minoti quyidagi hollarda avtomatik tarzda bajariladi: 1) kompyuter yoqilganda; 2) &#34;RESET&#34; tugmachasi bosilganda; 3) [Ctrl], [Alt], [Del] tugmachalar birga bosilganda. Qoidaga ko`ra, OS qattiq diskda ta`minlovchi firma tomonidan yozilgan bo`ladi. Sistema yuklanishi boshida kompyuter doimiy xotirasidagi qurilmalar tekshiriladi. Agar xatolik bo`lsa, xato kodi beriladi. Xatolik murakkab bo`lmasa, &#34;F1&#34; tugmachasi bosiladi. Aks holda kompyuterni maxsus texnik mutaxassislarga ko`rsatish lozim. OS yuklovchisi programmasi o`qilgandan keyin bu programma kompyuter xotirasiga OS modullari IO.SYS va MSDOS.SYSni ko`chirib, ularga boshkaruvni topshiradi. Sungra CONFIG.SYS - sistema konfiguratsiyasini ko`rsatuvchi fayl, unda ko`rsatilgan drayverlar o`qilib, OS parametri o`rnatiladi. Bundan keyin COMMAND.COM boshqaruvchi protsessor o`qilib, boshqarish unga beriladi va AUTOEXEC.BAT bajariladi. Bu faylda kompyuter yoqilganda bajariladigan komanda va programmalar ko`rsatiladi. (Masalan, rus xarflar ishini ta`minlovchi programma). Shu bilan, kompyuterni yuklash jarayoni tugaydi va MS DOS komanda berishga taklif qiladi. Windows 9.x operatsion sistemalari, ularning imkoniyatlari va ishlash shartlari. www.arxiv.uz WINDOWS muhiti foydalanuvchi uchun qulay bo`lgan ko`pgina imkoniyatlarga ega bo`lgan programmadir. U MS DOS OC imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Windows muhitida ishlash natijasida foydalanuvchi ko`pgina qulayliklarga ega bo`ladi. Bunda fayl va kataloglarning nusxasini olish, ko`chirish, qayta nomlash, o`chirish va hokazo amallar tezda va yaqqol bajariladi. Shu bilan birga bir paytning o`zida bir necha katalog bilan ishlash imkoniyatiga ega. Bu programma bir paytning o`zida bir necha masalalar-ni yechish, ixtiyoriy printer va displey bilan, MS DOS programmalari bilan ishlash qobiliyatiga ega. Yagona interfeysga, ya`ni Windows turli versiyalari va programm ilovalari bilan ishlashning standart qoidalariga egaligi muhimdir. Hozirgi kunda WINDOWS millionlab foydalanuvchilar e`tiborini o`ziga jalb etdi. Microsoft firmasi WINDOWSni takomillashtirish borasida doimo ishlamoqda.Shu bilan birga turli programma ilovalarning yaratilishi WINDOWSning imkoniyatlarini yanada oshirmokda. Bu MICROSOFT WORD, PAGE MAKER, COREL DRAW va hokazolardir. WINDOWS 1983 yilda yaratilganga qaramasdan, u birinchi bor 1985 yilning noyabrida sotila boshlangan. Lekin WINDOWS asosan 1990 yildan, ya`ni 3.0 versiyasidan boshlab keng tarqaldi. Windows OT yadrosi 3 qismdan iborat- www.arxiv.uz Kernel - OT ning eng quyi kismi , ya`ni yadroning yuragi. Bu yerda xotirani taqsimlashni boshqarish, jarayonlarni boshqarish, fayllarni boshqarish va boshqalar. User - foydalanuvchi nazorat qiladigan elementlar, bu yerda klaviatura, sichqoncha, taymer, portlar, interfeys elementlarini tasvirlash (menyu, oyna (darcha) va boshqalar.) GDI (Graphics Device Interface) - grafik qurilmalar interfeysi - grafik protseduralar bilan ishlash, shriftlarni tasvirlash, grafik qurilmalar bilan ishlash WINDOWS íèíã èìêîíèÿòëàðè. WINDOWS operatsion sistemasi quyidagi imkoniyatlarga ega. Universal grafika - WINDOWS programmalarining qurilmalarga va programma ta`minotiga bog`liqsizligini ta`minlaydi. Yagona interfeys - WINDOWS da foydalanuvchining muloqoti yagona, ya`ni turli programmalar bilan ishlash qoidalari umumiy. Shuning uchun yangi programma bilan ishlashingizda bu qoidalardan foydalanishingiz mumkin. Mavjud programma ta`minot bilan bog`liqligi - WINDOWS MS DOS ning barcha amaliy paketlari, tahrirlagichlari, elektron jadvallari ishni to`la ta`minlaydi. Ko`p masalaligi - WINDOWS bir paytning o`zida bir nechta masalani hisoblaydi, bir programmadan boshqasiga o`tishni ta`minlaydi. Mavjud operativ xotiradan to`lik foydalanish qobiliyati - WINDOWS mavjud operativ xotiradan to`lik foydalana oladi. www.arxiv.uz Qurilma resurslaridan ham to`lik foydalanadi. Bu qurilmalar bilan muloqotni o`zi ta`minlaydi. Ma`lumotlar almashuvi - WINDOWS programmalararo ma`lumotlar almashuviga ega. Bu maxsus Clipboard (ma`lumotlar buferi), yoki DDE (ma`lumotlarning dinamik almashinuvi , ya`ni boshqa programma natijalaridan foydalanish), yoki OLE (ma`lumotlarni ulash yoki bog`lash) yordamida amalga oshiriladi. WINDOWS ning ishlash shartlari. WINDOWS ikki xil ishlash rejimiga ega: standart; 386 ga kengaytirilgan. Rejimning tanlanishi qurilma turiga bog`lik. WINDOWS standart rejimda protsessorning himoyalangan rejimida ishlaydi. 386 ga kengaytirilgan rejimda ishlash uchun 80486 protsessor va 8 Mbayt operativ xotira zarur. Standart rejimda ishlash uchun rejim belgisi “ /s”, kengaytirilgan rejim uchun “/3” o`rnatiladi. Rejim belgisi ko`rsatilmasa, kengaytirilgan rejim tushiniladi. Shaxsiy kompyuterda WINDOWS o`rnatilishi shartlari. MS DOS ning kamida 5.0 versiyasi bo`lishi 56 Mb bo`sh joyli qattiq disk (WINDOWS ning o`zi 6- 10 Mbayt joyni egallaydi) va disketani o`qish uchun qurilma Monitor (VGA, yaxshisi SVGA) Printer Sichqoncha www.arxiv.uz 8 Mbayt operativ xotira WINDOWS uchun yetarli Asosiy programmalar. WINDOWS quyidagi programmalarga ega: Briefcase - &#34;Portfel&#34;, olinadigan nusxalarni muvofiqlashtirish. Calculator CD Player Character Map - simvollar tablitsasi Clipboard Viewer - buferdagi ma`lumotlarni ko`rish Paint - grafik redaktor va boshqalar. Zamonaviy WINDOWS tizimlarida ushbu dasturlar boshqa nom bilan atalgan yoki umuman almashtirilgan. WINDOWS íèíã asosiy elementlari, darchalar va menyu bilan ishlash. Programma darchasi WINDOWSdan ekran “desktop” deb ataladi. Barcha amallar unda bajariladi. WINDOWS so`zining ma`nosi “darchalar”. Shuning uchun WINDOWSga kirganda programmalar darchalarda bajariladi. Darchalarning joyini va o`lchamlarini o`zgartirish mumkin. Agar bir nechta programma bajarilayotgan bo`lsa darchalarni piktogrammalarga ko`paytirish mumkin. Bu esa ekrandan unumli foydalanish imkonini beradi. Darchalar uch xil bo`ladi: programmalar darchasi; www.arxiv.uz xujjatlar darchasi; muloqot darchasi; Programmalar darchasida bajarilayotgan programmalar joylashadi. Darchaning yuqori qismida programma nomi va menyu satri ko`rsatiladi. Programma darchasi ekranning ixtiyoriy qismida bo`lishi mumkin. Hujjat darchalarini programmalar ochadi. Masalan, tahrirlagichlar darchada hujjat hosil qiladi. Darcha sarlavhasida hujjat nomi yoziladi. Muloqot darchalari foydalanuvchining komandalariga javoban savollarni chiqarishda foydalaniladi. Darcha qismlari. Har bir darcha quyidagi umumiy qismlarga ega bo`lishi mumkin: Sistemali menyu - darcha o`lchamlarini o`zgartirish, joyini almashtirish, yopish va masalalar ro`yxatiga o`tish imkonini beradi. Sarlavha satri - programma yoki hujjat nomi sistemali menyu, kichraytirish va kattalashtirish tugmachalari joylashadi. Agar ekranda bir nechta darcha bo`lsa, joriy darcha sarlavha satri rangi va tusi bilan farqlanadi. Darcha nomi - darcha nomi uning turiga bog`lik bo`lib, programma yoki hujjat nomi gruppa, katalog nomidan iborat bo`lishi mumkin. Agar hujjat xotiraga yozilmagan bo`lsa, odatda unda “ untitled”(nomsiz) yozuvi turadi. www.arxiv.uz Menyu satrida mavjud menyu ro`yxati keltiriladi. Odatda programmalar File(fayl), Edit (tahrirlagich), Help(ko`rsatma) va boshqa maxsus menyularga ega. O`tkazgich- hujjatning darchaga sig`magan qismlarini ko`rish imkonini beradi. Kichraytirish va kattalashtirish tugmalari yordamida joriy darcha o`lchamini programmaga kichraytirish yoki ekranga yoyish mumkin. Darcha xoshiyasi- darchaning tashqi cheti. Uning yordamida darchaning eniga yoki bo`yiga kichraytirish yoki kattalashtirish mumkin. Darcha burchagi - darcha yuzasini kichraytiradi yoki kattalashtiradi. Kursor- ayni daqiqada ishlash mumkin bo`lgan joyni ko`rsatadi. Berilgan joyga matn kiritiladi yoki rasm chiziladi. Sichqoncha belgisi - kompyuterga sichqoncha o`rnatilganda hosil bo`ladi. Muloqot darchalari bilan ishlash. WINDOWS ishlash jarayonida muloqot uchun muloqot darchalaridan (MD) foydalanadi. MD biror parametrning qiymatini yoki komanda xaqidagi qo`shimcha ma`lumot so`ralganda hosil buladi. MASALAN: FILE menyusida OPEN ni tanlasangiz, MD da ochilishi zarur bo`lgan faylning nomi so`raladi. www.arxiv.uz Bundan tashqari WINDOWS MD yordamida sizni komandaning bajarilmasligi hakida ogohlantiradi yoki buning sabablarini keltiradi. MD da kerakli javobni sichqoncha bilan tanlash mumkin. Yoki oldinga o`tish uchun [Tab] va orqaga o`tish uchun [Shift] + [Tab] tugmalaridan foydalaniladi. MDni bekor kilish uchun CANCEL ni tanlash yoki [Esc] tugmachasini bosish zarur. Darchalar bilan ishlash. Darcha yoki piktogrammaning joyini o`zgartirish uchun sarlavhani sichqonchani bosgan holda yangi joyga keltiriladi. Darcha kerakli joyga joylashganda, sichqoncha tugmasi qo`yib yuboriladi. Darchani ekranga to`liq yoyish uchun darcha sarlavhasidan o`ngdagi ( belgisida sichqoncha tugmasi bosiladi. Darchani piktogrammaga kichraytirish uchun darcha sarlavhasi o`ngidagi __ belgisida sichqoncha tugmasi bosiladi. Darcha o`lchamini o`zgartirish. Darcha o`lchamini sichqoncha yordamida o`zgartirish tartibi quyidagicha. O`lchami o`zgartirilishi zarur bo`lgan darchani tanlang . Buning uchun sichqoncha tugmasini darchaning ixtiyoriy joyida bosing. Sichqoncha belgisini o`zgartirilish zarur bo`lgan burchak yoki hoshiyaga keltiring. Sichqoncha tugmasini bosgan holda burchakni kerakli o`lchamgacha suring. Sichqoncha tugmasini qo`yib yuboring. Menyu bilan ishlash. www.arxiv.uz WINDOWS komandalari menyularda qayd etiladi. Har bir programma o`zining menyusiga ega. Menyu bilan ishlash tartiblari barcha programmalar uchun bir yagona. Menyuga kirish uchun kursorni kerakli punktga keltirib, sichkoncha tugmasi bosiladi. Natijada punkga xos komandalar ro`yxati hosil bo`ladi. Menyu biror punktning komandasini tanlash uchun , sichqoncha belgisini unga keltirib, sichqoncha tugmasini bosish zarur. WINDOWS da barcha programmalarning menyu yozuvlari belgilangan qoidaga amal qiladi. Programmalarni ishga tushirish. Programmani ishga tushirish uchun unga mos piktogrammada yoki faylning nomida sichqoncha tugmasi 2 marta bosiladi. Boshqa programmaga o`tish uchun &#34;PUSK&#34; punktidan foydalanish mumkin yoki bevosita &#34;Provodnik&#34; da kerakli fayl tanlanadi. WINDOWS ning yordamchi programmalari Odatda WINDOWS yordamchi programmalarga ega. Bu programmalar tahrirlash, chizish, hisoblash kabilarni bajaradi. Bu programmalar &#34;PUSK&#34; ning &#34;Programmi&#34; punktining &#34;Standartniye&#34; qismida joylashadi. Quyida ba`zi bir yordamchi programmalarning qisqacha tafsifini keltiramiz. PAINT Rasm chizadi yoki uni tahrirlaydi. Ularni BMP va PCX kengaytgichli grafikli fayllarda saqlaydi. Bu programma www.arxiv.uz unchalik ko`p imkoniyatga ega emas, shuning uchun u faqat kichikrok fayllar bilan ishlashi mumkin. WordPad Hujjatni tayyorlaydi va bosmadan chiqaradi. Turli shriftlarga ega, abzats chegaralarini o`rnatish, abzatsni formatlash, belgilarni topish va almashtirish imkoniyatiga ega, mukammal hujjatlarni tayyorlash uchun WORD FOR WINDOWS dan foydalangan maqsadga muvofiq. www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. G`ulomov S.S., SHermuxamedov A.T., Begalov B.A. Iqtisodiy informatika. T.: &#34;O`zbekiston&#34;, 1999.- 289-295, 309-356 betlar. 2. Axmetov K.S. Windows 95 dlya vsex. -M.:TOO firma <<Kompyuter Press>>, 1996.- 172-215 betlar. 3. Informatika. Uchebnik.- 3-ye izd.,pererab .- M.:Finansi- statistika, 1999.- 297-377 betlar. 4. Informatika. Bazoviy kurs./ Simonovich S.V. i dr. Spb.:izd.: Piter, 2000.- 114-165 betlar. 5. Glushakov S.V., Melnikov I.V. Personalniy kompyuter. Uchebniy kurs.-Xarkov : Folio: Rostov N/D: Feniks: 2000.- 45-78 betlar. 6. Figurnov V.E. IBM PC dlya polzovateley. Kratkiy kurs. Moskva: Infra,1996. - 361-370 betlar. 7. Rahmonqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash. Toshkent, NMK &#34;Sharq&#34;-INSTAR, 1996 yil- 23-26,65-79 bet.

O'xshashlar

Operatsion sistemalar. Windows XP operatsion sistemasi. Windows ish stoli. Asosiy ob`ektlar va boshqarish usullari
Windows operatsion sistemasi
Kompyuter operatsion sistemalari
Mac OS operatsion tizimi
MS DOS operatsion sistemasi